rodzinne domy dziecka, PEDAGOGIKA, Instytucje i Placówki opiekuńczo-wychowawcze


Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Witelona w Legnicy

Temat: Rodzinne formy opieki całkowitej. Rodzinne domy dziecka.

Paulina Matuszak

Magdalena Kowalik

Marta Kaczeniak

Pedagogika opiekuńcza z promocją zdrowia, studia stacjonarne,

rok III, gr. II

Dzieci pozbawione całkowicie lub częściowo opieki biologicznych rodziców mogą znaleźć schronienie, pomoc i prawdziwy dom lub przynajmniej jego namiastkę pod wieloma postaciami. Mowa tu o rodzinach zastępczych i adopcyjnych, pogotowiach ratunkowych, czy domach dziecka. Jedną z form mających wiele pozytywnych aspektów są Rodzinne Domy Dziecka będące jednostkami pomocy społecznej. Ich działanie opiera się na ustawie o pomocy społecznej oraz rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki społecznej w sprawie placówek opiekuńczo - wychowawczych.

Inspiracją do formowania się założeń rodzinnych domów dziecka stały się w XVIII i XIX wieku dzieła Jana Jakuba Rousseau, w których podkreślał wagę prostego, naturalnego wychowania dziecka w rodzinie. Wprowadzenie idei wychowania rodzinnego do zbiorowości życia dzieci osieroconych i puszczonych.

Na ziemiach polskich, na przełomie XIX i Xx wieku, opieka nad dzieckiem miała charakter głównie filantropijny i opierała się na działalności towarzystw dobroczynnych, które organizowały i prowadziły domy dla sierot. Podejmowano także próby tworzenia nowych ośrodków opieki i wychowania, które by lepiej spojrzały rozwojowi dzieci osieroconych i bezdomnych.

W latach 1958-1972 powołano do życia 16 rodzinnych domów dziecka a do roku 1977-45. W połowie 1979 istniały w naszym kraju 74 rodzinne domy dziecka dla około 500 dzieci. Dalsze lata były okresem intensywnego rozwoju tej formy opieki zastępczej. Niestety w latach 90 wiele z tych placówek zaczęło podupadać i znaczna część została rozwiązana. Główną przyczyną tego stanu rzeczy jest niedostatek środków finansowych , które może zapewnić państwo. Obecnie funkcjonuje 236 rodzinnych domów dziecka , które obejmują opieką 1530 wychowanków co stanowi około 8%ogólnej liczby dzieci przebywających w domach dziecka.

Pierwszy rodzinny dom dziecka powstał w 1958 roku w szczecinie. Jego twórcami byli Weronika i Grzegorz Dowlaszowie. Placówka traktowana byłą jako filia państwowego domu dziecka, ograniczona dużą ilością zastrzeżeń i przepisów, które w sposób znaczny utrudniały życie prowadzącym i wychowankom. Budziła wiele kontrowersyjnych opinii od zachwytu do negacji celowości jej istnienia. W kilka lat po jej założeniu zaczęły powstawać podobne placówki. Niektóre z nich wywodziły się z rodzin zastępczych, a przebywało w nich 4-5 dzieci.

Koncepcja ogólna rodzinnego domu dziecka opiera się na założeniu, że wzorując się na przykładzie rodziny wielodzietnej, można stworzyć środowisko o podobnych walorach wychowawczych. Dzieci pozbawione rodziny własnej pod serdeczną opieką mądrej pary małżeńskiej, a nawet samotnej kobiety mogą szybko zżyć się w prawdziwą, wzorowa rodzinę, wyrównać swe braki i wejść w samodzielne życie z pewnym przygotowaniem umysłowym, emocjonalnym i społecznym. Działa tu bowiem stabilizacja wychowawców, różny wiek i płeć dzieci, działa dom - gniazdo rodzinne podobne do innych domów, w których wychowują się dzieci.

W dotychczasowej działalności rodzinnych domów dziecka ukształtowały się trzy typy placówek:

1) podstawowy typ rodzinnych domów dziecka- to dom prowadzony przez małżeństwo. Jeden z współmałżonków, przeważnie żona, jest uznany za osobę prowadzącą dom, będąc jednocześnie jego dyrektorem i wychowawcą. Natomiast drugi współmałżonek pracuje zawodowo poza domem. Ten typ rodzinnego domu dziecka jest najbardziej zbliżony do naturalnego środowiska rodziny wielodzietnej, w której najczęściej ojciec pracuje zawodowo po za domem, a życiem rodziny zajmuje się matka. W tym typie rodzinnego domu dziecka powinna być umieszczona taka liczba dzieci, by opiekunowie mogli wypełnić i podołać wszystkim spoczywającym na nich obowiązkom opiekuńczo-wychowawczym.

2) drugi typ rodzinnego domu dziecka to placówka prowadzona równocześnie przez obojga małżonków, tzn. oboje są traktowani jako pracownicy( wychowawcy) rodzinnego domu dziecka, z tym że jeden z nich pełni funkcję dyrektora placówki. Dyrektorem placówki rodzinnej może być osoba, która posiada wykształcenie średnie lub wyższe, a także odbyła odpowiednie szkolenie w ośrodku adopcyjno-opiekuńczym i otrzymała zaświadczenie o zakwalifikowaniu do pełnienia tego zadania. Dzieci umieszczone w takim domu mogą Stanowic liczniejszą grupę. Ten typ rodzinnego domu dziecka nawiązuje do naturalniej rodziny wielodzietnej, w której oboje rodzice wychowują dzieci, pracując jednocześnie w dom, np. we własny, gospodarstwie rolnym.

3) trzecim typem rodzinnego domu dziecka jest placówka prowadzona przez jedną osobę. Placówka ta zbliżona jest swoim charakterem do niepełnej rodziny wielodzietnej. Tego typu placówki najczęściej prowadzą samotne kobiety.

Dzieci, które zostają umieszczone w rodzinnym domu dziecka, niezależnie od jakiego typu, są w różnym wieku i różnej płci, a niejednokrotnie zdarza się, że są to liczne rodzeństwa. Wychowankowie rodzinnego domu dziecka, podobnie jak ich rówieśnicy z naturalnych rodzin, oprócz wypełniania obowiązku szkolnego pomagają w wychowaniu młodszego rodzeństwa i wychowaniu codziennych prac domowych. Dzieci te uczęszczają do zwykłych szkół, wspólnie też z innymi dziećmi z sąsiedztwa spędzają wolny czas, nie są wyizolowane ze środowiska lokalnego czy społecznego.

Organizację i zasady działania rodzinnych domów dziecka określa Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 lutego 1994r. Zgodnie z tym dokumentem rodzinny dom dziecka jest „placówką dla dzieci pozbawionych opieki rodzicielskiej, realizujący zadania opieki całkowitej w warunkach naturalnego środowiska rodzinnego”. Przy czym, przez opiekę całkowitą rozumie się tu zaspokajanie potrzeb życiowych dziecka odpowiednio do jego wieku i możliwości rozwojowych, jeżeli potrzeby te trwale lub okresowo nie mogą być zaspokojone przez rodzinę.

Rodzinny dom dziecka jest placówką koedukacyjną, obejmującą opieką 6 wychowanków. W uzasadnionych przypadkach może być większa ( np. gdy dom przyjmuje rodzeństwa), liczba wychowanków może być większa, nie powinna jednak przekraczać 12 osób. W pierwszym roku funkcjonowania domu liczba dzieci może być różna. Natomiast w okresie dwóch ostatnich lat przez zamierzonym rozwiązaniem placówki z powodu przejścia wychowawcy na emeryturę do domu nie kieruje się już nowych wychowanków i wtedy liczba może być mniejsza niż 3.

W miarę usamodzielniania się wychowanków rodzinnego domu dziecka ich liczba uzupełniania jest z zachowaniem zasady, aby najmłodszy z nich uzyskał samodzielność wraz z osiągnięciem praw emerytalnych przez wychowawcę.

Do rodzinnego domu dziecka kieruje się które są sierotami naturalnymi lub społecznymi, znajdują się w tzw. Normie rozwojowej, wymagają zindywidualizowanych metod oddziaływania. Dzieci kierowane są do tej formy opieki w różnym wieku. Najmłodsze może mieć 3 miesiące, a najstarsze 15 lat. Postulat nie rozdziela rodzeństwa dotyczy także innych placówek opiekuńczo-wychowawczych, ale tu znajduje szczególnie uzasadnienie. Pod opiekę rodzinnego domu dziecka wychowankowie mogą przebywać do 18 roku życia, a w przypadku nauki w szkole wyższej do 25 lat.

Podstawą przyjęcia do rodzinnego domu dziecka jest skierowanie wydane przez kuratora oświaty wraz z kompletem dokumentów dziecka oraz orzeczeniem sądu w przypadku, gdy było wydane. Przyjęci do placówki wychowankowie współuczestniczą w życiu rodzinnym, podobnie jak dzieci w rodzinie naturalnej.

Prawa i obowiązku wychowanków określa statut placówki przy zachowaniu zasady, że wychowanek ma prawo wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach jego dotyczących, a także wyrażania własnych światopoglądowych i religijnych. Wychowanek ma natomiast obowiązek uznawania godności i podmiotowości innych osób oraz odpowiedzialności za własne życie, higienę i rozwój stosowanie do jego wieku i możliwości.

Osoba podejmująca się prowadzenia rodzinnego domu dziecka nabywa z chwilą zawarcia umowy status pracownika ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami np. stałe wynagrodzenie za pracę, prawo do urlopu, uprawnienia w zakresie zabezpieczeń socjalnych. W przypadku choroby, urlopu lub innego okresu niezdolności do pracy trwającego dłużej niż 3 dni obowiązki wychowawcy pełni osoba wyznaczona przez kuratora oświaty.

Od kandydatów na „rodziców” rodzinnego domu dziecka wymaga się dojrzałości społecznej i emocjonalnej, odpowiedniego doświadczenia życiowego, dobrego stanu zdrowia, pełni władz cywilnych i obywatelskich, obywatelstwa polskiego i stałego zamieszkania w kraju, a także średniego wykształceni. Przyjmuje się, że różnica wieku między najmłodszym wychowankiem a osobą prowadzącą placówkę nie powinna przekraczać 40 lat.

Rodzice- opiekunowie zobowiązani są dbać o właściwy rozwój psychofizyczny dziecka, zaspokajać jego potrzeby materialne, zapewniać wykształcenie i przygotowanie do pracy zawodowej, zaspokajać potrzeby kultury, rozwój zainteresowań indywidualnych, oraz

przygotowywać dziecko do samodzielnego życia w przyszłej rodzinie.

Łączenie w „rodzinną grupę” dzieci różnej płci i w różnym wieku stwarza naturalne, podobne do rodzinnego, środowisko wychowawcze, często chroni rodzeństwo przed ich rozłączeniem.

Rodzinny charakter wychowania, zwłaszcza gdy wychowawcy mają swoje dzieci i wychowują je wspólnie z dziećmi przyjętymi na wychowanie, pozwala tym dzieciom wierzyć, że odnalazły rodzinę, odnalazły wreszcie „swój dom” .

Tak jak w rodzinie naturalnej każdy z jej członków ma do wypełnienia określone zadania, tak i w placówce rodzinnej każde dziecko, każdy z rodziców także powinni mieć swoje obowiązki i prawo do rozwiązywania swoich i wspólnych problemów wynikających z funkcjonowania rodziny.

Dzieci w sposób naturalny włączane są do prac domowych, do samoobsługi, do robienia zakupów, do rodzinnych obowiązków, tradycji i obyczajów. Posiadają naturalne kontakty z otoczeniem, z kolegami, wychowują się w warunkach rodziny pełnej.

Pobyt w rodzinnym domu dziecka to stworzenie warunków do pomyślnego rozwoju, stworzenie rodzinnej atmosfery życia w domu, zapewnienie trwałości więzi emocjonalnych ,stabilizacji życia, stworzenie dziecku możliwości nawiązywania tak potrzebnego kontaktu z osobą dorosłą, używania i w domu i w środowisku rówieśniczym oczywistych dla dzieci słów „mama” bądź „tata”. To także poczucie, że nie jestem „inny ,gorszy”, że mam swoich rodziców, swój dom, swoje zabawki, książki, swój pokój, biurko do odrabiania lekcji. Poczucie bezpieczeństwa, przynależności i posiadanie własności jest także niezbędne dla prawidłowego psychicznego rozwoju dziecka.

Celem rodzinnego domu dziecka jest zatem tworzenie właściwych dla prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży warunków wychowawczych, zdrowotnych i materialnych oraz tworzenie prawidłowego przebiegu procesów rozwoju i socjalizacji.

Organizacja i metodyka pracy opiekuńczo- wychowawczej w rodzinnym domu dziecka zależy przede wszystkim od postawy rodziców i ich osobowości, a podporządkowana jest indywidualnym sytuacjom i potrzebom każdego dziecka.

Proces opiekuńczo- wychowawczy uzależniony jest od potrzeb dzieci w zakresie:

-dbania o higienę i porządek

-przygotowania i spożywania posiłków

-pobytu w przedszkolu lub nauki w szkole

-różnego rodzaju prac w gospodarstwie domowym

-zaspokajania indywidualnych zainteresowań, wypoczynku i zabawy

-udziału w życiu społeczności lokalnej

-kontaktów rodzinnych i koleżeńskich

Wyznacznikiem atmosfery wychowawczej rodzinnych domów dziecka są takie cechy, jak:

-przekonanie rodziców o lepszych efektach wychowania w domu rodzinnym niż w placówce wychowania zbiorowego

-postawa akceptacji dziecka takiego jakie jest

-świadomość, że każde dziecko, a szczególnie osierocone, potrzebuje miłości i poczucia bezpieczeństwa

-dążenie do zaspokajania ambicji i pragnień dziecka, bez akcentowania własnych ambicji rodzicielskich, typowych w rodzinach naturalnych

-podtrzymywanie więzi z rodziną naturalną dziecka, jeżeli nie wpływają negatywnie na proces wychowania.

Statystyki:

RODZINNE DOMY DZIECKA

Stan na 31 grudnia danego roku

Liczba rodzinnych domów dziecka

Liczba wychowanków

Średnia liczba wychowanków RDD

2000

154

1075

7

2001

178

1166

6,3

2002

202

1275

6,28

Dynamicznie wzrasta liczba rodzinnych domów dziecka (o 31%) i wychowanków. Zmniejsza się średnia liczba dzieci przypadających na jeden rodzinny dom dziecka.

Rodzinne domy dziecka znajdują się w 112 powiatach. I tak np. we Wrocławiu ich liczba zwiększyła się w omawianym okresie o 10, w Krakowie o 4, a w Kielcach o 3. Jednocześnie 70% powiatów nie ma na swoim terenie rodzinnych domów dziecka.

LOSY WYCHOWANKÓW RODZINNYCH DOMÓW DZIECKA

Lata

Wychowankowie opuszczający RDD- ogółem

Z RDD do rodzin naturalnych

Z RDD do rodzin zastępczych

Z RDD do adopcji

Z RDD do domów dziecka

2000

31

4

5

6

16

2001

52

11

8

4

29

2002

67

25

10

12

20

Zwiększa się systematycznie liczba wychowanków opuszczających rodzinne domy dziecka, w tym liczba powracających do rodzin naturalnych, a także trafiających do rodzin zastępczych oraz do adopcji. Stosunkowo najwięcej dzieci trafia do domów dziecka, choć nie zauważa się wzrostu tego zjawiska. Rocznie do rodzin naturalnych powraca ok. 2% wychowanków. Rocznie rodzinne domy dziecka opuszcza ok. 5% wychowanków.

Z rodzinnych domów dziecka do rodzin naturalnych trafia trzykrotnie mniej dzieci niż z domów dziecka. „Ruch wychowanków” jest w nich blisko trzy razy mniejszy niż w domach dziecka. Rodzinny dom dziecka jest wiec raczej „ofertą długoterminową” dla dzieci, których sytuacja prawna uniemożliwia powrót do rodziny naturalnej, umieszczenie w rodzinie zastępczej lub adopcji.

BADANIA:

Albin Kelm przeprowadził w 1984 roku obszerne badania pozwalające poznać bliżej i ocenić funkcjonowanie rodzinnych domów dziecka. Zwrócił się on do wszystkich placówek z prośbą o wypełnienie arkusza informacyjnego, który obejmował dane organizacyjne oraz informacje i rodzinie prowadzącej dom, o wychowankach, i warunkach materialnych. Uzyskał on 117 odpowiedzi, których analiza pozwoliła stwierdzić, iż ogólnie rzecz ujmując rodzinne domy dziecka działają zgodnie z założeniami jednakże wystąpiło kilka przypadków koniecznego rozwiązania placówek. Jednym z analizowanych zagadnień były motywy podjęcia pracy przez rodziców- opiekunów. Główne z nich to

- chęć niesienia pomocy dzieciom osieroconym

- miłość do dziecka

-służenia dziecku

- przywrócenie wiary w człowieka

- stwarzanie domu dla dzieci, które nie mają szans na adopcję,

Natomiast część osób do pracy skłoniły względy rodzinne jak np. chęć posiadania dużej rodziny, chęć samodzielnej pracy z dziećmi osieroconymi, pustak po odejściu własnych usamodzielnionych dzieci. Wymieniano również chęć pracy samodzielnej z dziećmi osieroconymi po długim stażu pracy w domu dziecka, by te dzieci były : czyjeś” a nie „państwowe”.

Jak wynika z przeprowadzonych badań w pewnym sensie z motywami podjęcia pracy wiążą się oczekiwania rodziców. Najczęściej wymieniane z nich to

- danie społeczeństwu szlachetnych obywateli a sobie radości z kochającej się rodziny i dobrze przeżytego życia,

- stworzenie dzieciom osieroconym domu rodzinnego i odnalezienie przez sieroty społeczne własnego miejsca w życiu,

-osiągnięcie lepszych wyników w pracy wychowawczej niż to jest możliwe w wychowaniu zbiorowym,

-lepsze przygotowanie do samodzielnego życia dzieci osieroconych,

- nadziej na wychowanie dzieci na szczerych i dobrych ludzi, zgodnie z ich możliwościami psychofizycznymi,

-wyrabianie u własnego dziecka- jedynaka świadomości o potrzebie dzielenia się sercem z innymi,

- uratowanie kilkorga dzieci od beznadziejności i nieprzygotowania do życia.

Rodziny przyjmujące dzieci do tego rodzaju placówki mają obowiązek sprawowania opieki nad przyjętymi dziećmi od momentu przyjęcia aż do powrotu na łono rodziny, adopcji bądź osiągnięcia pełnoletniości, a więc usamodzielnienia.

OSOBA OPUSZCZAJĄCA RODZINNY DOM DZIECKA ZOSTAJE OBJĘTA POMOCĄ MAJĄCĄ NA CELU ŻYCIOWE USAMODZIELNIENIE I INTEGRACJĘ ZE ŚRODOWISKIEM W POSTACI:

WYCHOWANEK OSIĄGAJĄCY PEŁNOLETNOŚĆ W RODZINNYM DOMU DZIECKA MA PRAWO POZOSTAWAĆ W PLACÓWCE DO CZASU UKOŃCZENIA SZKOŁY ROZPOCZĘTEJ PRZED PEŁNOLETNOŚCIĄ. W TAKIM PRZYPADKU POMOCĄ Z TYTUŁU USAMODZIELNIENIA WYCHOWANEK ZOSTAJE OBJĘTY DOPIERO PO OPUSZCZENIU RODZINY.

OBOWIĄZKI ZWIĄZANE Z USAMODZIELNIENIEM:

  1. OBOWIĄZKI RODZINNEGO DOMU DZIECKA:

  • OBOWIĄZKI WYCHOWANKA: