Źródła finansowania działalności gospodarczej.

Istnieje wiele form finansowania działalności gospodarczej. Najczęściej dzieli się je na dwie grupy:

1. Finansowanie krótkoterminowe.

2. Finansowanie długoterminowe.

I. Finansowanie krótkoterminowe.

Formy finansowania są krótkoterminowe występują gdy okres spłaty zobowiązań nie przekracza jednego roku. Gama krótkookresowych instrumentów kredytowych jest szeroka i nalezą do niej zarówno kredyt udzielany bez pośredników finansowych jak i finansowanie zapewniane przez kredytodawców.

1. Kredyt handlowy.

Najprostszym sposobem na pozyskanie środków krótkookresowych jest opóźnienie spłaty zobowiązań wobec kontrahenta. Może się to odbywać po wspólnym uzgodnieniu między nabywcą i sprzedawcą lub przez jednostronną decyzję nabywcy.

Możliwość zaciągania tego typu kredytu zależy od stosunku sił przetargowych między nabywcą a sprzedawcą. Odbiorca dużych ilości danego produktu może uzyskać kredyt nawet do sześciu miesięcy. Jednak o sile danego przedsiębiorstwa świadczy również zdolność do udzielania kredytu klientom i, tym samym, umacniania pozycji na rynku.

Nadużywanie tego sposobu może prowadzić do pogorszenia reputacji firmy jako płatnika i w efekcie utrudnić w przyszłości pozyskiwanie tą drogą potrzebnych funduszy. Inną wadą tej metody jest utrata ewentualnych upustów udzielonych przez dostawcę za wcześniejszą spłatę oraz naliczenie karnych odsetek za przekroczenie terminu płatności.

2. Finansowanie wekslem.

„Weksel to pisemne przyrzeczenie w formie określonej prawem, w którym wystawca zobowiązuje się zgodnie z prawem wekslowym wypłacić osobie wskazanej w wekslu, w określonym terminie, wymienioną kwotę pieniężną, lub tez poleca innej osobie dokonać owej wypłaty.”¹

Gdy wierzyciel chce zabezpieczyć spłatę weksla, może zażądać aby inna osoba zaświadczyła na wekslu, iż będzie zapłacony. Osoba ta zwana jest poręczycielem. Zobowiązana jest do wykupienia weksla w przypadku gdy nie uczyni tego dłużnik

Weksel wystawiany jest najczęściej jako zapłata w transakcji handlowej. Nazywany jest wtedy wekslem handlowym

W przypadku, gdy spółka wykorzystuje weksel jako formę zapłaty w działalności gospodarczej, kwota wekslowa przewyższy kwotę wynikającą z tej działalności. Jeżeli strony uzgodniły, iż koszty dyskonta obciążają dłużnika, wielkość tej nadwyżki zależy od stopy dyskontowej w banku oraz czasu pozostałego do daty płatności weksla.

Weksel handlowy staje się instrumentem płatniczym, który w operacji dyskonta bankowego może zostać zamieniony poprzez kredyt bankowy na natychmiast płatny kredyt wkładowy. Bank potrąca wtedy z góry odsetki zwane dyskontem. Wielkość dyskonta zależy od stopy dyskontowej oraz od czasu pozostałego do dnia płatności weksla. Najważniejsze zalety weksla to:

• możliwość dokonania transakcji bez konieczności natychmiastowego angażowania środków własnych;

• zapłata wekslem nie wymaga dokonywania przelewu środków pieniężnych;

• koszty stosowania (dyskonto, prowizja) są na ogół niższe od kosztów kredytów bankowych.

Inna odmiana weksla ( weksel finansowy) może być emitowany zarówno przez spółki jak i przez organy państwa. Nie są one rezultatem transakcji handlowych. Ich celem jest zdobycie na rynku pieniężnym środków do sfinansowania różnych przedsięwzięć.

Weksle emitowane przez podmioty gospodarcze nazywane są tez papierami komercyjnymi ( commercial papers ), a weksle emitowane przez organy państwa

wekslami skarbowymi.

^{1. J. Gajdka, E. Walińska, „Zarządzanie finansowe - teoria i praktyka”, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1998, s.61}

3. Kredyt bankowy.

Najczęściej wykorzystywanym przez podmioty gospodarcze źródłem finansowania krótkoterminowego są obecnie kredyty bankowe. Kredyty mogą być udzielane dwoma metodami, na rachunkach:

• bieżącym

• kredytowym.

Kredyt na rachunku bieżącym uprawnia klienta do zadłużenia się na tym rachunku na warunkach określonych w umowie kredytowej. Kiedy saldo na rachunku jest debetowe, firma płaci odsetki od zaciągniętego kredytu. Kiedy saldo jest kredytowe otrzymuje odsetki od banku, jeżeli rachunek jest oprocentowany.

Spłata kredytu następuje automatycznie z wpływów na rachunek bieżący Jeżeli nie zostanie spłacony w terminie umownym, traktowany jest jak kredyt przeterminowany i staje się wyżej oprocentowany.

W przypadku kredytu na rachunku kredytowym bak prowadzi oddzielne rachunki kredytowe obok rachunku bieżącego. Może być wykorzystywany zarówno jednorazowo jak i w transzach. Spłata również może następować jednorazowo lub w ratach określonych w umowie.

Banki stosują wiele form zabezpieczenia kredytu. Najczęściej wykorzystuje się: poręczenie, zastaw, blokada środków na oprocentowanych rachunkach lokat, cesja nalaności od odbiorców itp.

Z punktu widzenia firmy chcącej uzyskać kredyt w banku najistotniejszą sprawą jest koszt kapitału pozyskanego w tej formie, tzn. wysokość oprocentowania, warunki spłaty kredytu.

4. Bony komercyjne.

Bony komercyjne są instrumentem dłużnym wykorzystywanym najczęściej do pozyskiwania środków finansowych potrzebnych na bieżącą działalność. W polskich warunkach stosowane są przeważnie przez spółki notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych. Organizatorem emisji jest Polski Bank Rozwoju, który jednocześnie wykupuje całą emisję bonów i organizuje dalszy nimi obrót.

Po ustaleniu warunków emisji spółka wydaje dokument, w którym zobowiązuje się do wykupu bonu w określonym terminie. PBR przekazuje środki pieniężne spółce, stając się dzięki temu właścicielem emisji bonów. Bony skarbowe nie występują w formie fizycznej, a jedynie w postaci zapisu księgowego. Spółka otrzymuje kwotę równą wartości nominalnej bonu pomniejszonej o wielkość dyskonta.²

5. Faktoring.

Faktoring jest sprzedażą należności

Jest to umowa między faktorem (nabywającym należność), a podmiotem gospodarczym sprzedającym należność (dostawcą) o zakup przez faktora należności powstałych w wyniku świadczenia przez podmiot gospodarczy usług na rzecz podmiotów trzecich. Faktorem są najczęściej banki. W przypadku gdy dłużnik okazuje się być niewypłacalny stratę ponosi bank, nie sprzedawca należności

W Polsce faktoring przyjmuje często inną postać. Banki wykupują wierzytelności swoich klientów wobec kontrahentów zalegających z zapłatą. Operacje takie stosuje się w celu rozładowania zatorów płatniczych.

Podstawową korzyścią dla firmy korzystającej z usług faktoringu jest pozbycie się należności i przypływ środków potrzebnych na bieżącą działalność. Jest to rozwiązanie niestety dość drogi, a to dlatego, ze faktor (nie zawsze bank) pobierają dużą prowizję.

^{2. J. Gajdka, E. Walińska, „Zarządzanie finansowe - teoria i praktyka”, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1998, s.617}

II. Finansowanie długoterminowe.

Finansowanie długookresowe to najogólniej mówiąc ta część kapitału spółki finansującego jej działalność, która została zgromadzona w wyniku zastosowania instrumentów finansowych o żywotności dłuższej niz. rok.

1. Akcje.

Emisja akcji jest formą finansowania długoterminowego wykorzystującą kapitał własny spółki. Spółka sprzedająca swoje akcje sprzedaje część swojego majątku. Akcjonariusz (nabywca akcji ) jest zobowiązany do wpłaty kwoty akcyjnej w zamian za wydanie akcji. Posiadacz akcji danej spółki nabywa wiele praw i obowiązków wynikających z jego uczestnictwa w spółce akcyjnej.

„Prawa akcjonariusza polegają między innymi na prawie uczestnictwa w spółce akcyjnej, prawie czynnego udziału w walnym zgromadzeniu, na prawie wybieralności do zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i innego organu spółki, prawie do udziału w zysku rocznym (dywidendzie), prawie poboru akcji nowej emisji oraz na prawie do udziału w kwocie likwidacyjnej.”³

Spółka może emitować swoje akcje na dwa sposoby:

• na rynku prywatnym;

• na rynku publicznym.

Emisję akcji na rynku prywatnym wykorzystują zazwyczaj spółki o mniejszym kapitale. Ich akcjonariusze są zazwyczaj stosunkowo nieliczni, jednak znacznie bardziej, aniżeli ma to miejsce w przypadku spółek publicznych, zaangażowani w

sprawy zarządzania spółką. Zgodnie z obecnym prawem liczba akcjonariuszy nie może być większa niz. 300 osób. Spółka emitująca akcje ma obowiązek przedstawienia oferty prywatnej skierowanej do oznaczonego inwestora lub wąskiej grupy inwestorów.

Warunki emisji dla inwestorów określa memorandum informacyjne. Dokument ten nie podlega procedurze kontrolnej. Powinien być sporządzony w dobrej wierze i z należytą starannością. Dane zawarte w memorandum musi więc ocenić i

^{3. K. Kruczak, „Prawo handlowe. Zarys wykładu”, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 1996r. s.195}

zweryfikować sam zainteresowany.

W emisji akcji może pośredniczyć inna instytucja, np. biuro maklerskie.

O wiele bardziej skomplikowana od emisji akcji na rynku prywatnym jest emisja akcji na rynku publicznym. Proces emisji akcji można podzielić na kilka etapów:

• określenie warunków emisji;

• przygotowanie prospektu emisyjnego oraz uzyskanie zgody Komisji Papierów Wartościowych na dopuszczenie akcji do publicznego obrotu;

• sprzedaż akcji.

Bardzo często spółka nie dysponuje odpowiednio wyszkoloną kadrą aby przygotować emisję. Misi wtedy korzystać z pomocy doradców, którymi najczęściej są domy maklerskie.

Spółka decydująca się na emisję akcji odnosi z tego tytułu wiele korzyści.

Do najważniejszych z nich nalezą:

1. Możliwość dywersyfikacji ryzyka akcjonariuszy.

Akcjonariusz chcący zabezpieczyć się przed poniesieniem strat w wyniku niepowodzeń spółki może odsprzedać jej akcje. Znalezienie nabywców na rynku publicznym jest o wiele łatwiejsze niz. na rynku prywatnym.

2. Zwiększona płynność.

Łatwiejszy jest obrót akcjami na rynku publicznym niz. prywatnym. W przypadku akcji dostępnych na rynku publicznym łatwiej jest ustalić cenę akcji.

3. Łatwość zgromadzenia dodatkowego kapitału.

W przypadku spółek prywatnych trudniej jest pozyskać dodatkowy kapitał. Inwestorzy zewnętrzni mogą się obawiać, czy dane o spółce, które posiadają są wiarygodne. Obowiązek regularnego publikowania danych zgodnie z wysokimi standardami wiarygodności zwiększa grono inwestorów gotowych zaangażować swój kapitał spółkę publiczną.

4. Ustalenie wartości spółki.

5. Pozycja spółki na rynku.

Dopuszczenie akcji spółki do publicznego obrotu umacnia jej pozycję na rynku. Partnerzy handlowi oraz banki mają do niej większe zaufanie niz. do spółek prywatnych. Nazwa spółki często pojawia się w środkach masowego przekazu, co stanowi również reklamę dla firmy.

Pozyskiwanie kapitału poprzez emisję akcji ma również wady.

1. Koszty ujawnienia.

Spółki akcyjne, których akcje są dopuszczone do publicznego obrotu mają obowiązek podania do publicznej wiadomości informacji, które są istotne dla oceny stanu spółki oraz mogą wpływać na rynkową cenę akcji. Obowiązek ten obejmuje sprawozdania zarządu spółki, wszelki raporty bieżące i okresowe wymagane przez Komisję Papierów Wartościowych oraz sprawozdania finansowe. Ponosi to za sobą określone koszty (np. koszty sporządzenia i weryfikacji raportów). Opublikowane informacje mogą zostać również wykorzystane przez konkurencję.

2. Kontrola nad spółką.

Należy liczyć się możliwością utraty kontroli nad spółką. Niektórzy akcjonariusze mogą gromadzić w swym ręku znaczne pakiety akcji osłabiając tym samym pozycje dotychczasowych akcjonariuszy.

3. Wydatki związane z dopuszczeniem akcji do publicznego obrotu.

Największe koszty związane są ze sporządzenie prospektu emisyjnego, badaniem sprawozdań przez biegłych rewidentów oraz kampanią reklamową.

2. Obligacje.

Obligacja jest to papier wartościowy emitowany w serii, w którym emitent stwierdza, ze jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia (wykupu obligacji).³

Obligacja jest długiem emitenta. Dla emitenta obligacja jest tańszym źródłem kapitału niz. zaciągnięcie kredytu bankowego. Dodatkową korzyścią jest brak nadzoru bankowego nad użytkowaniem kolejnych transz kredytowych.

Wadą natomiast jest duży stopień niepewności związany z wielkością przeszłych obciążeń Procenty obliczone są od wartości nominalnej, obligacje sprzedaje się zaś po cenie rynkowej. Trudno dokładnie przewidzieć rozmiary osiągniętych wpływów, co nie występuje na ogół w przypadku kredytów. Obligacja jest zbywalna. Jest najczęściej emitowana na czas określony.

^{4. Ustawa z dnia 29 czerwca 1995r. o obligacji (Dz. U. z dnia 19 lipca 1995r).}

Czynniki, które najbardziej wpływają na cenę obligacji to:

• renoma emitenta;

• oprocentowanie;

• termin i forma umorzenia (wykup, zamiana na inny papier wartościowy, dodatkowa premia itp.);

• waluta obligacji.

3. Venture capital.

Terminem tym określa się zarówno cały sektor usług finansowych jak i instytucje zajmujące się tymi usługami. Venture capital to szeroka gama usług kapitałowych, od małych inwestycji, w dopiero krystalizujące się idee, do wielomilionowych udziałów w dużych firmach pragnących czy to wejść na giełdę, czy tez rozwinąć nowy rodzaj działalności. Inwestycje venture capital są z reguły obarczone większym ryzykiem niz. pożyczki bankowe. Jednak zwrot kapitału jest zdecydowanie wyższy niz. w przypadku działalności bankowej.

Fundusze capital venture z reguły są aktywnymi inwestorami - przejmują udziały większościowe, mają swoich przedstawicieli w radach nadzorczych spółek, a czasem w zarządach firm. Często oprócz kapitału wnoszą know how z zakresu zarządzania. Finansują najczęściej przedsięwzięcia o podwyższonym stopniu ryzyka, te których nie chcą finansować inne źródła kapitału.

4. Leasing.

Leasing jest szczególną formą finansowania inwestycji umożliwiającą inwestorowi korzystanie z dóbr inwestycyjnych bez konieczności ich zakupu. Leasing obejmuje notyfikowaną umową transakcję, polegającą na oddaniu przez jedną stronę (leasingodawcę) drugiej (leasingobiorcy) rzeczy do odpłatnego korzystania. Po zakończeniu okresu umowy leasingobiorca może, ale nie musi zakupić przedmiot umowy.

Opłata leasingowa płacona przez leasingobiorcę jest najczęściej tak ustalana, ze w objętym umową okresie leasingodawca otrzymuje nie tylko zwrot kapitału zaangażowanego w przedmiot leasingu, lecz także pokrywa koszt swego działania i zysk.

Ze względu na charakter zobowiązań i finansową stronę umowy leasingu dzieli się go na leasing finansowy oraz operacyjny.

Leasing operacyjny charakteryzuje się tym, ze umowa obowiązuje krócej, aniżeli przewidywany okres żywotności przedmiotu umowy. Zazwyczaj zawierana jest na okres 12-24 miesięcy. Właściciel obiektu może więc zawierać więcej niz. jedną umowę dotyczącą tego samego przedmiotu. Ważną cechą leasingu operacyjnego jest ponoszenie przez leasingodawcę kosztów związanych z utrzymaniem i konserwacją przedmiotu umowy leasingowej, które stanowią część opłaty leasingowej.

U leasingobiorcy zawarta umowa znajduje wyraz w jego rachunku zysków i strat w postaci kosztów opłat za dzierżawę

W przypadku leasingu finansowego czas trwania umowy leasingu jest zbliżony do okresu przydatności do eksploatacji obiektu będącego przedmiotem umowy z jednoczesnym zagwarantowaniem leasingobiorcy prawa do zakupu środka po okresie trwania umowy.

Charakteryzując kontrakt leasingu należy pamiętać, iż w prawie polskim nie ma jednolitej systemowej regulacji określającej treść umowy leasingowej. Umowy tego typu są zawierane więc zgodnie z zasadą swobody umów.

Najistotniejszą zaletą leasingu jest z punktu widzenia przedsiębiorstwa jest stosunkowo łatwy dostęp tą drogą do pozyskania dóbr inwestycyjnych bez angażowania na ich zakup własnych środków i bez zaciągania kredytów.

Leasing przynosi również wiele korzyści podatkowych. Jeżeli przedmiot leasingu zostanie zaliczony do majątku leasingobiorcy może on zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu opłatę dodatkową (oprocentowanie) oraz odpisy amortyzacyjne. Jeżeli przedmiot leasingu zaliczony zostanie do majątku leasingodawcy , leazingobiorca zalicza do kosztów całą ratę leasingową.

5. Kredyt długoterminowy.

Kredyt długoterminowy to kredyt o okresie spłaty przekraczającym jeden rok. Jest to chyba najczęściej wykorzystywana forma pozyskiwania kapitału długookresowego.

Sposobem zabezpieczenia charakterystycznym dla kredytu długoterminowego jest zabezpieczenie hipoteczne. Rozwiązanie to wiąże gwarancję spłaty z określoną nieruchomością. Pozwala ono bankom na zaspokojenie roszczeń z tej nieruchomości także wówczas, gdy zmieni ona właściciela. Hipoteka powstaje poprzez wpis do prowadzonej przez sądy rejestrowe księgi wieczystej nieruchomości. Gdy kredytobiorca nie wywiąże się ze zobowiązań, następuje zaspokojenie roszczeń banku z nieruchomości obciążonej hipoteką w trybie sądowego postępowania egzekucyjnego, w ramach którego wierzytelność zostaje wystawiona na licytację lub przejęta przez bank.

Spłata kredytu odbywa się najczęściej w równych ratach, na które składa się rata kapitałowa oraz odsetki. Z biegiem czasu odsetki stanowić będą coraz mniejszą część raty. Zaliczone do kosztów uzyskania przychodu powodują, ze raty spłacane w kolejnych latach mają rożną wysokość.

---