15. "Błędny rycerz na polskich drogach" - o idealistach i

marzycielach

Marzenia towarzyszą człowiekowi od chwili narodzin. Najpierw

ludzie snują wizję przed swoimi pociechami, które dopiero

pojawiły się na świecie, o życiu w dostatku i przyjaĽni.

PóĽniej już sam człowiek marzy ... o zabawce, samochodziku,

lalce, komputerze, o dużej wiedzy zdobytej bez wysiłku, o

dobrej pracy, dającej satysfakcję i pieniądze, o kobiecie,

mężczyĽnie swojego życia. Marzenia te można mnożyć w

nieskończoność. Są również tacy, którzy wierzą, że może

istnieć świat bez zła, bez przemocy, że wystarczy samemu być

dobrym człowiekiem, aby naprawić innych. Inni z kolei uważają,

iż wszyscy są uczciwi, odpowiedzialni i na swoim stanowisku.

Życie jednak nie jest takie.

Nasuwa nam się pytanie czy marzyciele i idealiści są nam

potrzebni. Tylko dzięki nim ten świat jeszcze nie zwariował.

Właściwie kto to jest idealista, a kto to jest marzyciel? Czy

łatwo ich od siebie odróżnić? A może idealista musi być

marzycielem, a marzyciel idealistą, by mogli śnić swój sen o

lepszym świecie. Spróbuję jednak ich zdefiniować, choć zdaje

sobie sprawę, że będzie to definicja schematyczna. Idealista

to buntownik przeciwko zastanej rzeczywistości, który próbuje

ją naprawić wcielając w życie program. Program ten zakłada

stworzenie idealnego państwa, może również dotyczyć wymyślenia

nowego rozwiązania technicznego albo znalezienie wymarzonej

kobiety. Idealistami byli tacy wielcy myśliciele jak Lenin -

twórca socjalizmu, Słowacki, Mickiewicz.

Marzyciele to z kolei osoby, myślące mniej "programowo" niż

idealiści, ale pragnący osiągnąć rzeczy równie nierealne i

niesamowite.

Pierwszym marzycielem był z pewnością Ikar, który chciał

zobaczyć więcej niż jego ojciec. Podobnie Prometeusz poświęcił

się dla ludzi. Idealistą był również św. Aleksy, który

porzucił wszystko, cały dorobek życia dla wiary i miłości do

Boga. Epoką, która sprzyjała idealizmowi i marzycielstwu,

szczególnie w Polsce był romantyzm. Wynikała to z ówczesnej

sytuacji politycznej kraju, która zdecydowanie wpływała na

życie kulturalne narodu, w tym również na literaturę. Widać to

na przykład w wierszu Adama Mickiewicz pt. "Oda do młodości".

Autor pragnie stworzenia nowego porządku, bo ten stary jest:

"Bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy". Jest przekonany, że

tylko młodzi mogą coś zmienić, bo potrafią "tam sięgnąć, gdzie

wzrok nie sięga" i łamać to czego "rozum nie złamie".

Bezgraniczna wiara Mickiewicza w siłę młodości przyczynia się

do zmiany światopoglądu całego społeczeństwa. Czy jednak ta

zmiana przynosi w przyszłości pozytywne skutki?

Idealistą jest również bohater Mickiewicza - Konrad z III

części "Dziadów". Chciałby on urządzić świat po swojemu. Jest

przekonany, że potrafiłby wyeliminować zło, o czym świadczą

jego słowa: "Ja i ojczyzna to jedno". Konrad oskarża nawet

Najwyższego o wszystkie nieszczęścia ludzkości i żąda dla

siebie "rządu dusz". Postawa ta przepełniona jest jednak

pychą. A to nie może przynieś wygranej, o czym świadczy klęska

głównego bohatera III części "Dziadów"

W przeciwieństwie do Konrada z III części "Dziadów" jest

Konrad Wallenrod, który walczy jak lew z Maurami w Hiszpanii,

odznacza się męstwem, wyróżnia się też na turniejach, za co

został wybrany wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego. Ale jest

też Litwinem, członkiem niewielkiego narodu, który nie ma

żadnych szans w otwartej walce z Krzyżakami. Chcąc ratować

zagrożoną ojczyznę, Konrad poświęca własne szczęście, miłość

żony i wybiera "metodę lisa" - podstęp i zdradę niegodne

rycerza. Bardzo cierpi, przeżywa rozterki moralne, wie, że

wybrany sposób rozprawy z Zakonem jest "straszny", ale

"jedynym skutecznym, niestety". Wyrzekł się wszystkiego, co

było dla niego drogie. Na ołtarzu ojczyzny złożył miłość,

rodzinę, bliskich, życie, wyrzekł się także siebie, swojego

imienia, honoru.

Również bohaterowie Juliusza Słowackiego i Zygmunta

Krasińskiego są marzycielami i idealistami. Na pierwszy rzut

oka Kordian i hrabia Henryk to różne postaci. Pierwszy chce

zabić cara i wyzwolić ojczyznę, drugi pragnie obronić dobre

imię swoich przodków. Hrabia Henryk staje do z góry przegranej

walki. Broni bowiem ludzi niegodnych, którzy dawno przestali

rozumieć, co to znaczy honor i poświęcenie. Kiedy zrozumie, że

nie jest w stanie powstrzymać nadciągającej rewolucji popełnia

samobójstwo. Kordianowi marzy się z kolei kraj rozciągający

się "od morza do morza". Patrzy na świat jak poeta, który nie

jest w stanie zrozumieć, że wolności nie przyniesie

poświęcenie jednego człowieka. Nie docierają do niego

argumenty, że car ma licznych popleczników i zabicie przywódcy

nie zburzy całego systemu. Chociaż Kordian przegra, to jednak

jego bohaterska postawa stanie się inspiracją dla przyszłych

buntowników. Na tym polega siła idealizmu i naiwnej wiary w

poświęcenie.

My Polacy mamy szczególne upodobanie do czczenia ludzi

wielkich, chociaż przegranych. Coś jest w naszym charakterze,

że budujemy pomniki tym, którzy przegrali z brutalną

rzeczywistością. Polski idealizm i marzycielstwo najczęściej

związane były ze sprawami ojczyzny i narodu. Kiedy upadło

powstanie styczniowe, zrodził się inny typ idealizmu - wiara w

pracę u podstaw, pracę organiczną i emancypację kobiet jako

recepta na rozwiązanie wszystkich spraw politycznych i

społecznych Polski.

Idealistą pozytywistycznym jest Witold Korczyński z "Nad

Niemnem" Elizy Orzeszkowej, który wierzy, że zmieni stosunki

między dworem a wsią. Uczy rolników obsługi nowych maszyn,

ostrzega przed nieuczciwymi urzędnikami, wprowadza nowe formy

uprawy ziemi. Naiwnie pragnie zmienić życie na wsi na lepsze.

Idealistką jest również Justyna Orzelska, która idąc za głosem

serca, wychodzi za mąż za Janka Bohatyrowicza. Pragnie w ten

sposób poprawić choć w części byt rolników. Społeczeństwo

potrzebowało takich przejawów idealizmu.

Idealistów polskich "na tle społecznego rozkładu" pokazuje

również Bolesław Prus w swoim utworze pt. "Lalka". Marzycielem

politycznym jest Rzecki, który nie rozumie kapitalistycznego

świata. Zawsze był uczciwy, lojalny i bezinteresowny, a

obecnie ludzie zaczynają odsuwać się od niego. Jest

zdruzgotany tym, że Slangbaum mu nie ufa, a Stanisław robi

podejrzane interesy za granicą. Marzy, że niedługo powróci

Napoleon i Polska odzyska niepodległość. Jednak dla takich jak

Rzecki nie ma miejsca we współczesnym świecie.

Idealistą jest również Julian Ochocki, który pragnie, aby

ludzkości przyczepić skrzydła. Dlatego też, uczestniczy w

poszukiwaniu metalu lżejszego od powietrza. Idealistą jest

również Stanisław Wokulski. Ten uczeń Gustawa z IV części

"Dziadów", wierzy w istnienie idealnej miłości. Ale jak mówił

Gustaw: "Kto za życia choć raz był w niebie, ten po śmierci

nie trafi od razu", tak więc Wokulski, jak pozostali idealiści

"Lalki" jest przegrany. Ale, nie umierają oni do końca,

ponieważ pamięć po nich pozostaje w umysłach ludzi.

Dylematy moralne, problemy i rozterki wewnętrzne, choć

zupełnie innego rodzaju, przeżywa też doktor Tomasz Judym,

bohater "Ludzi bezdomnych" Stefana Żeromskiego. Pisarz tak

konstruuje postać bohatera, że trudno go jednoznacznie ocenić.

Przedstawia go w działaniu, prezentuje jego myśli. Poznajemy

całą złożoność psychiki bohatera, jego rozterki i wahania.

Jego postawa także budzi w nas wiele wątpliwości. Jest

inteligentnym lekarzem, a więc spadkobiercą idei romantycznych

i pozytywistycznych. Jako romantyk nie może zgodzić się na zło

świata, nie może być szczęśliwy, kiedy wokół jest tyle

nieszczęścia. Podejmuje więc samotną walkę, poświęcając się

jej całkowicie, bez reszty, spalając się w działaniu, które

przynosi niewielkie rezultaty. To piękne i szlachetne, racja

moralna jest po jego stronie, ale od dziesięcioleci już

wiadomo, iż bohaterowie romantyczni są skazani na klęskę.

Jakże inną, choć równocześnie podobną postacią jest doktor

Rieux, bohater "Dżumy" Camusa. Też jest lekarzem, bardzo

poważnie traktującym swe obowiązki, ale zupełnie inne są

motywy jego działania. Niewiele wiemy o jego życiu do momentu

ataku dżumy, ale na pewno był rzetelnym, odpowiedzialnym

lekarzem, o czym świadczy szacunek współobywateli. Doktora,

tak jak i innych bohaterów powieści, poddaje Camus próbie,

sprawdza reakcje w sytuacji zagrożenia.

Jak bardzo różnią się te dwie postacie? Rieux zna swoje

obowiązki jako lekarz i człowiek ani na moment nie wątpi, że

właśnie tak należy postępować. Bez względu na rezultaty

wykonuje swoją pracę. Z niczego nie rezygnuje ani się nie

poświęca. Ma rodzinę i spełnia też wobec niej swe obowiązki.

Bliscy nie przeszkadzają mu w pracy. Są jego najwierniejszymi

i najbardziej oddanymi przyjaciółmi. Judym wciąż walczy z

sobą, nie jest pewny samego siebie, podejmuje dramatyczne

decyzje, które przysparzają mu cierpień. Bohaterowie różnią

się konstrukcją psychiczną, osobowością, temperamentem, choć

cele mają podobne. Mimo niepowodzeń Judym chyba wierzy, że

może coś osiągnąć. Rieux walczy ze złem, mimo że wie, iż nie

pokona go nigdy. Mimo to Judyma żegnamy jako człowieka,

którego udziałem były ostatecznie same niepowodzenia, zaś

Rieux wygrywa jedną z wojen z dżumą.

Rodzi się tu pytanie, czy marzyciele i idealiści są nam w

rzeczywistości potrzebni? Moim zdaniem spełniają ogromną rolę.

Gdyby nie oni nasz świat nie rozwijałby się. Bo to właśnie ci

ludzie wywołują powstania, wpływają często na rządy i systemy,

wynajdują nowe lekarstwa i urządzenia. Marzenia są dla nich

motorem działania. Również każdy z nas powinien posiadać

jakieś marzenia, bo to one stanowią siłę naszego rozwoju.

Dzięki nim uczymy się i pracujemy, kochamy. ¦wiadczyć o tym

mogą takie współczesne postacie ja Owsiak, który uważa, że z

ludzi można wykorzenić zło i obudzić odrobinę współczucia. Bo

jak wyglądałoby nasze życie bez marzeń?

---