TRUDNOŚCI SZKOLNE A NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA
Przez równowagę układu nerwowego rozumie się określony stosunek procesu pobudzania i hamowania.
Zdaniem Teresy Bednarskiej i Haliny Spionek z nadpobudliwością psychoruchową mamy do czynienia wtedy, gdy dochodzi do powstania przewagi procesów pobudzania nad procesami hamowania. Jeżeli w fazie największego wzrostu mózgu występują jakieś przeszkody, mogą one doprowadzić do zmniejszenia się liczby połączeń nerwowych oraz spowolnić niezbędne biochemiczne procesy dojrzewania. To może zaburzyć dynamikę procesów nerwowych, a tym samym wpłynąć na opóźnienie kształtowania się mowy, pisania, czytania oraz myślenia.
Do innych przyczyn nadpobudliwości psychoruchowej możemy zaliczyć uszkodzeni powstałe w życiu płodowym, w trakcie porodu, np. niedotlenienie mózgu, błędy wychowawcze, a także nerwowy tryb życia dziecka.
Naukowcy ze Stanów Zjednoczonych sądzą, że najbardziej niekorzystnie wpływają na organizm pola magnetyczne o małych siłach. Mogą one pochodzić np. kuchenki mikrofalowej, świateł fluorescencyjnych, komputerów, wideo, telefonów komórkowych, faksów, automatycznych sekretarek, suszarek do włosów, koców elektrycznych, systemów alarmowych. Badania wykazują, że w kulturach z zaawansowaną techniką więcej noworodków wykazuje stan podekscytowania, niemal szoku. Brak im naturalnego rytmu i koordynacji.
Nadpobudliwość może przejawiać się w trzech sferach: ruchowej, poznawczej i emocjonalnej. U dzieci może równocześnie występować w dwóch, trzech strefach lub tylko w jednej.
Typowe objawy w sferze nadpobudliwości ruchowej to: wzmożona ekspansja ruchowa i niepokój ruchowy. Dzieci ze wzmożoną ekspansją ruchową charakteryzują się ruchliwością ( biegają, skaczą, krzyczą, na lekcji wyrywają się do odpowiedzi, machają rękami, są pełne energii, szukają każdej okazji, aby wyżyć się ruchowo).Wykonują one natychmiast każde polecenie nauczyciela związane z ruchem. Gorzej jest, gdy mają coś wykonać na miejscu, w skupieniu. Nie mogą wtedy zapanować nad własnym pobudzeniem ruchowych. Na polecenia nauczyciela nie zwracają uwagi, co nie wynika z ich negatywnej postawy emocjonalnej, lecz z nieumiejętności panowania nad własnym pobudzaniem. Pobudzanie to wzrasta, gdy dziecko przebywa w grupie. Dlatego w domu może być spokojniejsze, a podczas indywidualnej rozmowy nadpobudliwość może się nie ujawnić. Przy większym nasileniu nadpobudliwości ruchowej może także wystąpić niezręczność, niezborność, brak dokładności, precyzji, co sprawia, że dzieci te ciągle coś tłuką, zrzucają, łamią i ulegają wypadkom. Często się wiercą i kręcą, nie potrafią się sprawnie ubrać czy spakować swoich rzeczy.
Niepokój ruchowy objawi się dodatkowymi skurczami mięśni, tikami, wyładowaniami ruchowymi. Dzieci takie wykonują wiele drobnych, niepotrzebnych ruchów, np. bazgrzą po zeszycie, obgryzają ołówek, skrobią po ławce, niszczą rzeczy znajdujące się wokół nich. Wzrost emocjonalnego napięcia może doprowadzić do jąkania, nerwicy czy ruchów mimowolnych.
Nadpobudliwość w sferze poznawczej przejawia się inaczej. Dziecko nie może skupić się na jednej rzeczy, ciągle coś je rozprasza. Odwraca się, rozmawia z kolegami, nie słucha, co się mówi na lekcji, zwraca uwagę na każdy szmer głośno go komentując, a wyrwane do odpowiedzi nie wie w ogóle, o co jest pytane. Odrabianie lekcji trwa długo i z małymi efektami. W zeszycie często są niedokończone zdania, wyrazy, gubione litery. Wypracowania nie mają logicznego ciągu, są chaotyczne. Zaburzenie koncentracji może wzrastać przy powstawaniu napięć emocjonalnych. Czasami nadpobudliwość poznawcza może przejawiać się zaburzeniami procesu myślenia przy stosunkowo dobrej koncentracji. Występuje wtedy brak przemyślenia, pochopne wnioskowanie, brak głębszego zastanowienia się. Dziecko już chce odpowiadać, chociaż nauczyciel jeszcze nie skończył formułowania pytania. Odpowiedzi te są złe, niepełne, gdyż dziecko nie dokonało dostatecznej analizy myślowej. Uczeń taki sprawia wrażenia bezkrytycznego, mniej spostrzegawczego i mniej inteligentnego, niż jest w rzeczywistości. U takich dzieci może także występować wzmożona wyobraźnia. Zaczyna wtedy przeważać świat fantazji nad rzeczywistością. Dziecko takie jest zamyślone, pogrążone w swoim świecie, czasami coś mówi do siebie lub nie na temat, robi miny, nie śledzi tematu lekcji i nie uważa.
Objawy nadpobudliwości w sferze emocjonalnej są wielorakie. Polegają one głównie na zwiększonej wrażliwości na działające bodźce. U dzieci tych występują intensywniejsze reakcje uczuciowe na różne zdarzenia czy sytuacje. Są konfliktowe, mają trudności w przystosowaniu się do wymagań szkolnych. Obrażają się, bywają drażliwe, agresywne, łatwo przechodzą od płaczu do śmiechu.
Nadpobudliwość emocjonalna może objawiać się także w postaci wzmożonej lękliwości. Pojawia się wtedy niepokój, lęk, strach przed różnymi sytuacjami, zwłaszcza szkolnymi. Przy odpowiedzi dzieci te pocą się, czerwienią lub bledną. Ten rodzaj nadpobudliwości może przejawiać się także w sferze uczuć wyższych, głównie społecznych. Dzieci nadpobudliwe przeżywają cudzą krzywdę, zamartwiają się, płaczą, są egocentryczne. Wtedy zbyt mocno przeżywają swoje niepowodzenia, nieporozumienia w domu czy wśród rówieśników.
Główne zasady postępowania z dzieckiem nadpobudliwym
Przystępując do pracy z dzieckiem nadpobudliwym, należy pamiętać o głównych założeniach:
I. Konsekwencja w postępowaniu, stawianie jasnych granic, co dziecku wolno, a czego nie może wykonać.
II. Należy wyznaczyć niezbyt odległe cele działania i określić sposób ich realizacji. Chwiejna koncentracja oraz duże rozproszenie uwagi powoduje kierowanie swoich zainteresowań na coraz to inne bodźce. Stawianie odległych celów powoduje zapominanie, porzucanie rozpoczętego zadania i rozpoczynanie coraz to nowych zabaw. Dlatego im bliżej jest postawiony cel lub termin, tym większa pewność, że polecenie zostanie wykonane, a praca zakończona.
III. Systematyczne przyzwyczajanie i wdrażanie dziecka do finalizowania każdego rozpoczętego działania.
IV. Stała kontrola i przypominanie o obowiązkach oraz pomoc w ich realizacji.
Wskazania do postępowania w domu
1. Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo powinno mieć zapewnioną w domu atmosferę akceptacji i spokoju.
2. Należy być konsekwentnym w ustalaniu reguł, obowiązków i w karceniu.
3. Osoba dorosła powinna kontrolować swoje emocje w kontakcie z dzieckiem nadpobudliwym, nie wolno jej reagować wybuchowo, gwałtownie.
4. Zawsze należy stwarzać poczucie bezpieczeństwa i dać dziecku do zrozumienia, że się je kocha, ale jest się konsekwentnym i wymagającym.
5. Wymagania stawia się w sposób jasny i klarowny, aby dziecko znało swoje obowiązki i wiedziało, jak ma się zachować w danej sytuacji.
6. Obowiązki domowe powinny być dostosowane do jego możliwości. Każdy przejaw chaosu eliminuje się, a chwali się za dobre wykonanie zadania oraz docenia się trud włożony w pracę, choćby dziecko wykonało ją mniej dokładnie.
7. Ważne jest, aby dzienny rozkład zajęć dziecka był uporządkowany, miał jasną strukturę: odpowiednią i tę samą porę wstawania, oglądania telewizji oraz snu.
8. Należy ograniczyć czas oglądania telewizji, wyeliminować programy o treści agresywnej z dużym ładunkiem emocji i szybką akcją.
9. Gdy dziecko odrabia lekcje, eliminuje się dodatkowe bodźce, które mogą rozpraszać, na przykład wyłącza się radio, chowa zabawki z biurka.
10. Osoby opiekujące się dzieckiem nadpobudliwym powinny nauczyć się odczytywać jego sygnały ostrzegawcze poprzedzające wybuch. Spokojnie interweniować, aby uniknąć wybuchu, przez odwrócenie uwagi lub spokojnie omówić konflikt.
11. Liczbę dzieci biorących udział w zabawie należy ograniczyć do jednego lub dwóch ze względu na duże rozproszenie i pobudliwość. Dom jest najlepszym miejscem do zabawy, ponieważ można obserwować dziecko i interweniować w każdej chwili.
12. Proponowane zabawy w chwilach wolnych to: lepienie, wycinanie, malowanie, układanie klocków.
13. W sytuacji konfliktowej nie należy zostawiać dziecka zbyt długo w napięciu emocjonalnym, na przykład odsyłać je do własnego pokoju, odraczać karę do przyjścia ojca. Rozwiązanie konfliktu powinno nastąpić zaraz po sytuacji konfliktowej.
14. Opiekunowie powinni codziennie poświęcić trochę czasu na rozmowę i wspólną zabawę.
15. Opiekunowie powinni też odnosić się do dziecka z wyrozumiałością i cierpliwością, ponieważ jego zachowanie nie wynika ze złości, ale z braku umiejętności kontrolowania swego zachowania.
16. Dla dziecka należy wyznaczyć osobny pokój lub część pokoju jako jego własny teren, oraz miejsce do nauki, przed którym znajduje się czysta ściana, pozbawiona dodatkowych elementów czy dekoracji.
Jeśli mimo wielu wysiłków ze strony rodziców i nauczycieli nie poddaje się normalnemu sposobowi wychowania i nie są oni w stanie mu pomóc, wtedy niezbędna jest systematyczna terapia dobrana przez specjalistę.
Szczególne wskazania do postępowania z dzieckiem nadpobudliwym
1. W pracy z dzieckiem nadpobudliwym należy zachować spokój i rozsądek. Nie można pozwolić by niepokój i nadruchliwość dziecka udzielała się dorosłym. Jest to warunek niezbędny.
2. Należy zwracać uwagę na staranne wykonanie prac oraz ich ukończenie, a także utrzymywaniu zainteresowania na zadaniu poprzez częste jego zmiany. Zawsze wracamy do pracy rozpoczętej
i niedokończonej.
3. Stopniowo wydłużać czas trwania zadania i nasilać się stopień trudności.
4. Nadmierną ruchliwość na lekcji należy pozytywnie ukierunkować, na przykład poprosić o starcie tablicy, o rozdanie pomocy lub o wykonanie innej pożytecznej czynności, która umożliwia częściowe rozładowanie napięcia.
5. Dziecko powinno siedzieć blisko nauczyciela.
6. W zabawach, w których bierze udział, powinny być jasno określone zasady oraz czas ukończenia. Nie można pozwolić na chaotyczny, niekontrolowany i bezładny ruch.
7. Oddziaływać na dziecko należy powoli, bez pośpiechu, głosem nieco stłumionym, jakby w zwolnionym tempie, nie krzykiem.
8. Po zajęciach wychowania fizycznego czy innych zajęciach ruchowych wymagających dużej aktywności należy zastosować ćwiczenia wyciszające, na przykład relaksację, ćwiczenia wymagające spokoju, skupienia, na przykład wycinanie, wydzieranie, lepienie z plasteliny, kolorowanie.
Literatura:
1. Bednarska T., Nadpobudliwość psychoruchowa [w:] Rozpoznawanie i reedukacja uczniów o częściowo zaburzonym rozwoju psychomotorycznym, ( red. M. Szumiał), Kraków 1982.
2. Bogdanowicz M., Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1985.
3. Ryniewicz B., Elektromiografia [ w:] Neurologia dziecięca ( red. J. Czochońska), Warszawa 1985.
4. Spionek H., Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, Warszawa 1970.
5. Spionek H., Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka, Warszawa 1965.
ANKIETA
Ankieta dotyczy opinii Państwa na temat przedstawionego referatu o problemie nadpobudliwości dzieci w młodszym wieku szkolnym. Jej wyniki dostarczą nauczycielom Szkoły Podstawowej informacji, czy Rodzice są zainteresowani przedstawianiem problemów dotyczących dzieci na zebraniach rodzicielskich.
Ankieta jest anonimowa.
Czy spotkał się Pan/Pani z problemem nadpobudliwości ? tak /nie
Czy o nadpobudliwości dowiedział się Pan / Pani tak /nie
dopiero na zebraniu rodziców?
Czy uważa Pan/Pani problem nadpobudliwości za ważny? tak / nie
Czy referat przybliżył Panu/Pani problem nadpobudliwości? tak / nie
Czy wie Pan/Pani do kogo mógłby się zwrócić z tym problemem tak / nie
w razie potrzeby?
Czy forma referatu na zebraniach odpowiada Panu/Pani tak / nie
potrzebom?
O jakim problemie chciałby Pan /Pani dowiedzieć się tak / nie
na następnym zebraniu?
Sprawozdanie z referatu przedstawionego na zebraniu rodzicielskim w dniu 20. 03. 2002r.
W ramach pedagogizacji rodziców w dniu 20.03. 2002 r.
wygłosiłam referat na temat:
Trudności szkolne a nadpobudliwość psychoruchowa
Wiedząc, że z problemem nadpobudliwości spotykamy się coraz częściej wśród dzieci i młodzieży, dlatego postanowiłam dowiedzieć się:
Czy problem nadpobudliwości jest znany rodzicom?
Czy jest to problem ważny?
W jakim stopniu referat przybliżył im ten problem?
Czy przedstawiona przeze mnie forma referatu odpowiadała rodzicom?
W tym celu przygotowałam krótką ankietę. W badaniach brały udział dwie klasy trzecie nauczania zintegrowanego. Wszystkie ankiety przeprowadzono na zebraniu rodzicielskim w dniu 20. 03. 2002r. Ogółem na pytania odpowiedziało 46 rodziców.
Analizując przedstawioną ankietę mogę stwierdzić, że problem nadpobudliwości wśród dzieci i młodzieży nie jest obcy rodzicom. Większość z nich zna dany problem ale bardzo płytko, dlatego przedstawiony przeze mnie referat wysłuchali z uwagą i zaciekawieniem.
Omówione w referacie typowe sfery
nadpobudliwości ruchowej/bieg, krzyk, wyrywanie się do odpowiedzi, machanie
rękami
nadpobudliwość w sferze poznawczej/odwracanie się do kolegi
nadpobudliwość w sferze emocjonalne w znacznym stopniu przybliżyły i rozświetliły ten ważny problem.
Forma przedstawionego referatu odpowiadała rodzicom, a zwłaszcza rozdane materiały dla Nich były bardzo cenne i pomocne w dalszym rozwiązywaniu problemów.
Materiały ,które otrzymali rodzice dotyczyły:
Zasad postępowania z dzieckiem nadpobudliwym
Szczególne wskazania z dzieckiem nadpobudliwym..
Wskazania do postępowania w domu.
Jeżeli pomimo wysiłków ze strony rodziców i nauczycieli dziecko nie poddaje się ,,normalnemu” sposobowi wychowania i nie są w stanie mu pomóc wtedy niezbędna jest systematyczna terapia dobrana przez specjalistę.
1