Wydzia Zarzdzania
Uniwersytet Warszawski
STOWARZYSZENIE POLSKI Z
UNI EUROPEJSK
Prowadzcy : doc. W. Zborowska Przygotowali: Agnieszka Fedorowska
Jacek Gromczeski
Aneta Kocemba
Wstp
Idea zjednoczenia Europy ma swoje róda w dokumentach przyjtych przez pastwa koalicji podczas drugiej wojny wiatowej, poczwszy od Karty Atlantyckiej. W dokumentach tych deklarowano wspóprac pokojow w dziedzinie zarówno gospodarczej jak i w wielu innych . Jednake integracja krajów europejskich rozpocza si tak naprawd kilka lat póniej w momencie utworzenia przez Francj, Wochy Belgi, Holandi, i Luksemburg Europejskiej Wspólnoty Wgla i Stali w 1952 r. Ukad zawarty na 50 lat przewidywa:
Wprowadzenie wspólnego systemu taryf celnych
Zniesienie ce wewntrznych
Ujednolicenie ce zewntrznych
Wyrzeczenie si wprowadzania restrykcji i subwencji zagraajcych zdrowej konkurencji
Kolejnym krokiem zmierzajcym do pogbienia wspópracy uczynionym przez te same pastwa byo podpisanie tzw. Traktatów Rzymskich 25 marca 1957 r. Stay si one podstaw utworzenia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) oraz Europejskiej Wspólnoty Atomowej (EUROATOM). . W skad EWG weszy pierwotnie: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Wochy. W 1973 r do EWG przystpiy Wielka Brytania, Dania i Irlandia, w 1981 r - Grecja, w 1986 r za - Hiszpania i Portugalia. Traktaty weszy w ycie 1 stycznia 1958 r i uzgadniay nastpujce kwestie:
Wspólny rynek dla wszystkich towarów i usug
Wspólna polityka handlowa wobec pastw trzecich
Wspólna polityka walutowa
Ujednolicenie systemu podatkowego, transportu i polityki socjalnej
Uatwienie swobodnego przepywu kapitaów i siy roboczej midzy pastwami czonkowskimi
Ochrona rolnictwa przed konkurencj z zewntrz
Zapewnienie zbytu podów rolnych na rynku wewntrznym wedug do wysokich cen minimalnych
W 1967 r EWG, EUROATOM i Europejska Wspólnota Wgla i Stali poczyy si i utworzyy organizacj zwan Wspólnotami Europejskimi.
Traktaty Rzymskie obowizyway do 1.07.1987 r., kiedy to wszed w ycie Jednolity Akt Europejski. Rozszerzy on zakres podejmowania decyzji przez Rad Ministrów (obecnie rad Unii Europejskiej) , wprowadzi te korekty w sposobie realizacji przez Komisj Wspólnot jej kompetencji wykonawczych, zwikszy rol Parlamentu Europejskiego w procesie podejmowania decyzji, wprowadzi nieznaczne zmiany w funkcjach Trybunau Sprawiedliwoci oraz zaakcentowa potrzeb stworzenia unii ekonomicznej i monetarnej. Jednolity Akt Europejski mia na celu przyspieszenie procesów integracyjnych oraz wyrównanie poziomów rozwoju gospodarczego i przepisów prawnych dotyczcych polityki socjalnej.
Trzecim wanym dokumentem w rozwoju integracji europejskiej jest Traktat o Unii Gospodarczej i Monetarnej (oraz politycznej) zwany take Traktatem o Unii Europejskiej. Traktat ten, zawarty na czas nieokrelony, zosta podpisany w dniu 7 lutego 1992 r w Maastricht. Skada si on z trzech podstawowych filarów:
Sprawy gospodarcze czyli: unia gospodarcza i monetarna, unia celna i wspólny rynek, polityka handlowa, polityka rolna, polityka transportowa, polityka przemysowa i strukturalna, sieci transeuropejskie, polityka socjalna, badania naukowe i rozwój technologiczny, ochrona rodowiska, ochrona konsumenta, obywatelstwo Unii i inne.
Polityka zagraniczna i bezpieczestwa W ramach polityki zagranicznej zwrócono uwag na takie sprawy jak: ochrona praw czowieka, wspieranie demokracji i pomoc krajom trzecim. Natomiast jeli chodzi o polityk bezpieczestwa podstawowe sprawy to: utrzymanie pokoju, Unia Zachodnioeuropejska jako organ bezpieczestwa, wspópraca w ramach NATO, ekonomiczne aspekty zbroje.
Sprawy wewntrzne i wymiar sprawiedliwoci Do wymiaru spraw wewntrznych zaliczono - polityk azylow, ochron granic zewntrznych , polityk migracyjn i wizow oraz zwalczanie narkomani, a do wymiaru sprawiedliwoci - walk ze zorganizowan przestpczoci midzynarodow , wspóprac sdownicz w sprawach karnych i cywilnych i wspóprac policji.
Jak z powyszego wynika celem Unii Europejskiej jest nie tylko stworzenie unii gospodarczej i monetarnej z ujednolicon polityk gospodarcz oraz wasn, samodzieln i wspóln jednostk pienin. Jej zadania wykraczaj do daleko poza sprawy czysto ekonomiczne, zmierza ona bowiem take do ustanowienia wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa, a ponadto w oparciu o Uni Zachodnioeuropejsk - do wspólnej polityki obronnej. Pene osignicie tych celów oznaczaoby realizacj marze wielu Europejczyków - ekonomiczne i polityczne zjednoczenie Europy.
Ju po wejciu w ycie Traktatu z Maastricht 1.01.1995 r do Wspólnot przystpiy: Austria, Finlandia i Szwecja i odtd "Dwunastka" zostaa przeksztacona w "Pitnastk". Lista pastw czonkowskich nie jest jednak zamknita. Do wrzenia 1996 r Unia podpisaa ukad o stowarzyszeniu z nastpujcymi krajami: Bugari, Czechami, Estoni, Litw, otw, Polsk, Rumuni, Soweni, Sowacj i Wgrami. Ukad taki daje krajom Europy rodkowej i Wschodniej moliwo rozwoju i przeksztace gospodarczych zmierzajcych do uzyskania europejskich standardów w zakresie inflacji, PKB itd.
2. Ukad Europejski - podstawowe cele i ogólne zasady stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi i ich pastwami czonkowskimi
1989 rok by dla Polski okresem przeomowym nie tylko w zwizku ze zmian ukadu politycznego. W tym samym roku, w padzierniku zakoczy si trwajcy od 1975 r okres bezumownych stosunków handlowych midzy Polsk i Wspólnotami Europejskimi - we wrzeniu podpisano umow o handlu oraz wspópracy handlowej i gospodarczej midzy Polsk a Europejsk Wspólnot Gospodarcz a w padzierniku Protokó w tej sprawie midzy Polsk a Europejsk Wspólnot Wgla i Stali . Postpujce przemiany polityczne i gospodarcze w Polsce sprawiy, e powysze porozumienia mogy sta si punktem wyjcia do jeszcze wikszego zacieniania wzajemnych stosunków gospodarczych. W dniu 22 listopada 1991 r. parafowano, a 16 grudnia tego samego roku podpisano Ukad Europejski ustanawiajcy stowarzyszenie midzy Polsk a Wspólnotami Europejskimi i ich krajami czonkowskimi. Ukad ten wszed w ycie 1 lutego 1994 r. Wczeniej , bo ju 1 marca 1992 r zacza obowizywa cz handlowa tego ukadu w formie tzw. Umowy Przejciowej. Ukad Europejski rozszerza ramy wspópracy gospodarczej i politycznej i jest wyrazem woli wsparcia reform zachodzcych w Polsce przez kraje WE, cznie z pomoc w zwalczaniu ekonomicznych i spoecznych konsekwencji restrukturyzacji gospodarki. W preambule Ukadu znalaz si bardzo wany zapis mówicy o tym, e Wspólnoty uznaj fakt, i ostatecznym celem Polski jest czonkostwo we Wspólnotach, stowarzyszenie za pomoe ten cel osign. Warto zwróci uwag, e w zapisie tym nie znajduje si wyrane zobowizanie WE do przyjcia w poczet czonków tego ugrupowania.
Zgodnie z Artykuem 1 umowy celem Ukadu Europejskiego jest:
Ustanowienie odpowiednich ram dialogu politycznego, który umoliwia rozwój bliskich stosunków politycznych miedzy stronami ;
Popieranie rozwoju handlu i harmonijnych stosunków gospodarczych midzy stronami w celu sprzyjania dynamicznemu rozwojowi gospodarczemu i dobrobytowi w Polsce;
Stworzenie podstaw do finansowej i technicznej pomocy Wspólnot Europejskich dla Polski;
Stworzenie waciwych ram stopniowej integracji Polski ze Wspólnotami Europejskimi; W tym celu Polska spenia bdzie niezbdne warunki;
Popieranie wspópracy w dziedzinie kultury.
W Ukadzie Europejskim poza uregulowaniami dotyczcymi dialogu politycznego znale mona take rozwizania dotyczce problematyki handlowej, przepywu usug, pracowników, kapitau, zakadania przedsibiorstw. Porusza on ponadto problemy zbliania regu konkurencji i harmonizacji przepisów prawnych przez Polsk z legislacj wspólnotow. Stowarzyszenie obejmuje okres przejciowy w maksymalnym wymiarze 10 lat, podzielony na dwa kolejne zasadniczo picioletnie etapy.
Pomimo liberalizacji oraz zasady niepogarszania dostpu do swych rynków przez obu partnerów Ukad Europejski zawiera postanowienia pozwalajce w cile okrelonych sytuacjach na przywrócenie niektórych ogranicze bd wprowadzenie nowych rodków ochronnych. Postanowienia te nazywamy klauzulami ochronnymi. Wikszo z nich ma charakter dwustronny (klauzula ochronna w handlu rolnym, klauzula antydumpingowa, ogólna klauzula ochronna oparta na Artykule XIX GATT 1994, klauzula o zapobieganiu niedoborom na rynku krajowym i reeksportowi do krajów trzecich, klauzula "Ogólne wyjtki" i klauzula o przeciwdziaaniu zakóceniom w bilansie patniczym) ale istniej take klauzule ochronne jednostronne przeznaczone dla Polski jako partnera sabszego pod wzgldem gospodarczym. Nale do nich: klauzula restrukturyzacyjna, klauzula ochronna zwizana z zakadaniem przedsibiorstw, klauzula dotyczca stosowania ogranicze w obrocie dewizowym.
Do wrzenia 1996 r. obie strony uzgodniy pewne modyfikacje do Ukadu Europejskiego dotyczce midzy innymi: przyspieszenia o pó roku do jednego roku liberalizacji dostpu polskiego eksportu na rynek wspólnotowy, uelastycznienia systemu administrowania bezcowymi kontyngentami w imporcie samochodów osobowych do Polski, uczestnictwa we wspólnotowych programach, projektach oraz innych akcjach.
Ukad Europejski jest dla Polski bardzo wanym dokumentem. Wymusza on na nas konieczno wielu reform, które pozwol Polsce zbliy si do poziomu pastw Unii.
Skada si on z nastpujcych czci:
Cz I. Dialog polityczny
Cz II. Zasady ogólne
Cz III. Swobodny przepyw towarów
Cz IV. Przepyw pracowników, zakadanie przedsibiorstw, wiadczenie usug
Cz V. Patnoci, kapita, konkurencja i inne postanowienia dotyczce gospodarki, zblianie przepisów prawnych
Cz VI. Wspópraca gospodarcza
Cz VII. Wspópraca kulturalna
Cz VIII. Wspópraca finansowa
Cz IX. Postanowienia instytucjonalne ogólne i kocowe
Wikszo z wprowadzanych w ycie postanowie traktatu wymaga od Polski dostosowa, przynoszcych okrelone skutki makroekonomiczne o których powiemy w nastpnych czciach tego rozdziau.
Unia Europejska a unia monetarna
3.1. Historyczne aspekty dojcia do zaoe traktatu z Maastricht
W sprawach walutowych Wspólnota z pocztku stosowaa si do zasad wiatowego systemu utworzonego przez konwencj zawart w Bretton Woods w 1944r. i zarzdzanego przez Midzynarodowy Fundusz Walutowy. W systemie tym podstawowa rola przypada dolarowi amerykaskiemu, któremu rzd Stanów Zjednoczonych gwarantowa wymienialno na zoto. Dolar sta si walut powszechnie uwaan za pewn i zawsze wymienialn. Sta si wic gówn form poprzez któr dokonywano transakcji midzynarodowych. Trzymano w niej równie oszczdnoci i rezerwy walutowe pastw. W zwizku z tym ogromne iloci dolarów znalazy si poza granicami Stanów Zjednoczonych, jednoczenie bez zaoenia, e do nich powróc. Caa ta waluta bya nazywana tzw. Eurodolarami. Dominacja dolara spowodowaa równie jego przewartociowanie w stosunku do innych walut. To implikowao sztuczne zwikszenie jego siy nabywczej. Stany Zjednoczone znalazy si niewtpliwie w uprzywilejowanej sytuacji. Wypuszczajc swój papierowy pienidz mogy one tanio nabywa produkty innych krajów, jak równie dokonywa w nich iwestycji. Cakiem wic uzasadnionym byo denie Wspólnoty do stworzenia wasnego systemu walutowego. O pierwszej próbie mona mówi bazujc na tzn. „raporcie Wernera”, który zosta przedstawiony przez premiera Luksemburga Komisji w 1970r.. Raport ten propagowa przystpienie do etapowego tworzenia unii ekonomiczno-walutowej. Plan spodka si z przychyln akceptacj Rady. Ta przychylna postawa zaowocowaa powstanie w 1972r. tzw. w walutowego. Polega on na zobowizaniu do zredukowania wzajemnych waha walut pastw czonkowskich do 2,25% w gór i w dó. Miay te one pozosta w tunelu o przekroju 4,5% waha w stosunku do dolara. Ten tunel zosta porzucony w 1973r. po zachwianiu si roli dolara spowodowanego midzynarodowym krysysem walutowym i naftowym. W 1978r. Rada uchwalia rozporzdzenie dotyczce Europejskiego Systemu Walutowego - ESW, bdcego ulepszeniem „wa”. Wadze walutowe krajów zostay zobowizane do utrzymywania 2,25% maksymalnego marginesu odchylenia kursu swych walut od kursu ustalonego w stosunku do przyjtej europejskiej jednostki walutowej (ECU). Zaczynaj one interweniowa odpowiednio na rynku walutowym, gdy kurs ich waluty odchyli si od kursu ustalonego o 75% dopuszczalnego marginesu. Osignicie kraca 2,25% marginesu czyni tak interwencj (przez sprzeda/zakup wasnej waluty) obowizkow tak dugo, a kurs waluty powróci do dopuszczalnego przedziau. Dla uatwienia takich interwencji przez udzielenie krótkoterminowych kredytów suy Europejski Fundusz Wspópracy Walutowej. Stanowi on wspóln pul walutow, do której kraje uczestniczce w systemie przekazuj 20% swych rezerw walutowych. Do Europejskiego Systemu Walutowego naleay w 1995r. wszystkie kraje Wspólnoty z wyjtkiem Grecji. Dla niektórych z nich przewidziano przejciowe 6% margines dopuszczalnych waha kursu, uwzgldniajc stan ich gospodarki (Hiszpania, Portugalia).
Mimo napi i problemów, przygotowania do wprowadzenia wspólnej waluty byy szybkie. Projekt zacz ksztatowa si w latach 1987-1988 w dokumentach przygotowanych przez Eduardo Balladura, ówczesnego francuskiego ministra spraw zagranicznych. Balladur stwierdzi, e próby powizania kursów wymiany waluty w ramach Europejskiego Systemu Walutowego maj niepodane skutki w postaci dominacji Niemiec w systemie. Uwaa, e jedynym rozwizaniem jest szybkie stworzenie wspólnej konstrukcji monetarnej Europy.
Niemcy mimo swojego przywizania do niezalenoci polityki monetarnej zgodzili si na powstanie europejskiego obszaru walutowego oraz Europejski Bank Centralny. Uznali, i te nowe rozwizania umoliwi przyszy rozwój. Niemniej jednak stawiali oni warunek, i bank centralny zostanie utworzony zgodnie z wytycznymi Bundesbanku. Dowodzioby to, e istnieje ju polityczna zgoda midzy Francj, a Niemcami na to, aby wspólna waluta europejska bya ich wspóln spucizn w Europie.
W czasie spodkania na szczycie w Hanowerze w czerwcu 1988r. gowy rzdów krajów Unii Europejskiej zgodnie poprosiy przewodniczcego Komisji Europejskiej Jacquesa Delorsa o przygotowanie raportu o unii ekonomiczno-monetarnej.
3.2. ZASADY FUNKCJONOWANIA UNII GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ NA PODSTAWIE TRAKTATU Z MAASTRICHT - gówne postanowienia
Gowne zasady UGW okrelono w traktacie o Unii Europejskiej (Treaty on European Union) podpisanym 7 lutego 1992r. w Maastricht. Zaczey one obowizywa od 1 listopada 1993r.. Zasady te w bardzo duym stopniu uwzgldniay propozycje zgoszone przez tzw. Komitet Delorsa, który zosta utworzony przez gubernatorów banków centralnych krajów ówczesnej Wspólnoty a take niezalenych ekspertów.
Tak wic zgodnie z postulatami zawartymi przez Komitet unia gospodarcza i walutowa powinny by dwiema nierozelwanymi czeciami jednej caoci. Jako podstawow cech unii walutowej miao by zapewnienie kompletnej integracji rynków finansowych krajów czonkowskich, nieodwracalne usztywnienie kursów midzy ich walutami, i w kocowym efekcie zastpienie tych walut jedn wspóln walut. Waluta ta powinna by emitowana przez now insytucj - ponadnarodowy bank centralny unii. Ta instytucja przej miaa cz uprawnie jakie do niedawna sprawowanych przez rzdy pastw Wspólnoty. Do gównych funkcji EBC nalee miao wyczne prawo emisji pienidza bdcego w obiegu na obszarze zintegrowanej UGW. Tak te si stao 1 stycznia 1999r. pastwa wprowadzajce euro zdecydoway si przekaza zarzdzanie jedn wspóln walut Europejskiemu Bankowi Centralnemu. Jego statutowym zadaniem jest utrzymanie stabilnoci cen.
Komitet wnioskowa za utworzeniem unii gospodarczej i walutowej w procesie trój fazowym . W pierwszym etapie , poza zakoczeniem budowy jednolitego rynku wewntrznego, uznano za konieczne zblienie wyników gospodarczych krajów Wspólnoty w wyniku wzmocnienia koordynacji ich polityk gospodarczych w ramach ju istniejcych instytucji. W okresie trwania tego etapu powinna bya si zakoczy budowa jednolitego rynku wewntrznego, zniesione miay by ograniczenia w przepywie kapitau pomidzy krajami czonkowskimi, a waluty tych krajów powinny by na jednakowych zasadach objte mechanizmem stabilizacyji kursów ESW. Za niezbdne uznano równie wynegocjowanie i ratyfikowanie traktatu zawierajcego poprawki do traktatu rzymskiego, niezbdne do ustanowienia unii.
Drugi etap traktowany by jako stadium przejciowe i przygotowawcze do etapu trzeciego. Realizacja jego miaa przypa na okres po wejciu w ycie zmian w traktacie.
Finalny etap trzeci rozpoczby si w dniu nieodwracalnego usztywnienia kursów midzy krajami zakwalifikowanymi do czonkowstwa w unii, oraz przekazania przez nie na rzecz nowego banku centralnego swych kompetencji w sferze emisji pienidza.
Rada Europejska w wyniku obrad w Madrycie w czerwcu 1989r. zadecydowaa o terminach rozpoczcia procesu dochodzenia do penej unii i tak:
Etap pierwszy mia si rozpocz 1 lipca 1990r.Zakoczenie tej pierwszej fazy nie zostao wówczas ustalone . W praktyce etap ten zakończył się wraz z wejœciem w życie traktatu z Maastricht w listopadzie 1993r. kiedy to rozpoczął się drugi etap. Etap trzeci zaczął się 1 stycznia 1999r.
Tak jak proponował Komitet Delorsa w Traktacie z Maastricht przyjęto, że wraz z rozpoczęciem się trzeciego etapu kursy między walutami krajów członkowskich zostaną nieodwracalnie usztywnione, a następnie waluty narodowe zostaną
EURO- PLAN WPROWADZANIA |
CZERWIEC 1989 Raport Delorsa na temat unii gospodarczej i walutowej |
LIPIEC 1990 Etap I, zniesienie kontroli kapitałowej |
GRUDZIEŃ 1991 Negocjacje traktatu z Maastricht |
STYCZEŃ 1994 Etap II, stworzenie Europejskiego Systemu Walutowego |
GRUDZIEŃ 1995 Wybranie nazwy dla wspólnej waluty |
MAJ 1998 Wybranie członków euro, ustalenie kursów przeliczeniowych, założenie Europejskiego Banku Centralnego |
GRUDZIEŃ 1998 Ustalenie kursów przeliczeniowych euro |
STYCZEŃ 1999 Etap III, wprowadzenie euro |
STYCZEŃ 2002 Wprowadzenie do obiegu banknotów i monet euro |
LIPIEC 2002 Wycofanie banknotów i monet w walutach państwowych |
zastąpione przez ECU. ECU, które dotychczas istniało w formie koszyka walut miało stać się pełnoprawnym pieniądzem,. Z dniem ustanowienia UGW miał zacząć funkcjonować bank centralny unii. Za jego główny jak już wyżej wspomiałam cel przyjęto stabilizację cen. Polityka pieniężna banku może wspomagać politykę ogólnogospodarczą krajów członkowskich tylko w takim zakresie, który nie zagrażałby stabilnoœci cen. W traktacie nie przewidziano wspólnego realizowania polityki gospodarczej, niemniej zobowiązuje kraje członkowski do traktowania jej jako przedmiotu wspólnego zainteresowania i do jej koordynacji zgodnie z przewidzianą traktatem procedurą.
Znaczącą częœć Traktatu zajeły regulacje dotyczące zasad realizacji polityki budżetowej przez kraje członkowskie. Dokument ten zawiera wyraŸny zakaz finansowania przez bank centralny unii deficytów budżetowych. Nie można również udzielać kredytów krótkoterminowych dla przedsiębiorstw ( nie dotyczy to prywatnych i publicznych instytucji kredytowych). Kraje te zostały także zobowiązane do unikania nadmiernego deficytu budżetowego, a także długu publicznego. Postanowiono, iż sytuacja budżetowa w poszczególnych krajach będzie œciœle kontrolowana to zadanie powierzono Komisji. Została ona zobowiązana do porównywania rzeczywistych wyników w tej dziedzinie z wielkoœciami referencyjnymi, okreœlonymi w jednym z protokołów dołączonych do traktatu. Są to tzw. Kryteria zbieznoœci, które obejmują kategorie:
Stabilnoœć cenowa: œrednia stopa inflacji w roku poprzedzjącym badanie dotyczące spełnienia kryteriów spójnoœci nie powinna być wyższa niż o 1,5 punktu procentowego od wskaŸnika odnotowanego w trzech najlepszych pod tym względem krajach; inflacja powinna być mierzona za pomocą wskaŸnika cen konsumpcyjnych ustalonego na porównywalnych zasadach uwzględniających różnice w definicjach narodowych
Deficyt budżetowy: udział planowanego lub aktualnego deficytu rządowego w produkcie krajowym brutto (PKB) mierzonym w cenach rynkowych, w roku poprzedzającym badanie nie powinien przekraczać 3%
Dług publiczny: w roku poprzedzającym badanie udział tego zadłużenia w PKB mierzonym w cenach rynkowych nie powinien przekraczać 60%
Stopy procentowe: œrednia nominalna długookresowa stopa procentowa nie powinna być wyższa więcej niż o 2 punkty procentowe od stopy procentowej w trzech krajach o najniższym poziomie inflacji w roku poprzedzającym badanie, stopy procentowe powinny być mierzone na podstawie oprocentowania długoterminowych obligacji rządowych lub innych porównywalnych papierów wartoœciowych, przy uwzględnieniu różnic w definicjach narodowych
Udział w mechanizmie kursowym Europejskiego Systemu Walutowego: kraj członkowski powinien respektować, bez szczególnych napięć, normalny przedzial wahań kursów walut przewidziany w ramach mechanizmu kursowego przynajmniej w ciągu ostatnich dwóch lat przed badaniem dotyczącym spełnienia kryteriów spójnoœci. Dewaluacja może być dokonana tylko w razie koniecznoœci i za zgodą pozostałych państw członkowskich.
W sytuacja gdy rzeczywiste wyniki osiągnięte przez dany kraj są gorsze od tych wielkoœci, Komisja ma za zadanie przygotować stosowny raport, w któtym musi okreœlić czy deficyt ma charakter trwały, czy wyjątkowy i tymczasowy, oraz deficyt ma tendencję spadkową i zbliża się w zadawalającym tempie do wielkoœci uznanych za referencyjne. Jednakże, gdy Komisja stwierdzi że w badanym kraju występuje nadmierny deficyt lub też istnieje ryzyko wystąpienia takiego deficytu w przyszłoœci, powinna powiadomić o takim stanie rzeczy Radę UE. Rada musi następnie zdecydować czy deficyt jest nadmierny czy nie. Jeœli zdecyduje, że jest on nadmierny musi wydać danemu krajowi zalecenia, które w okreœlonym terminie mają unormować poziom defiytu. Jeœli kraj nie zastosuje się do zaleceń Rady, Może ona:
Zażądać od tego kraju opublikowania dodatkowych informacji, okreœlonych przez Radę , przed dokonaniem przezeń emisji obligacji skarbowych
Zwrócić się do Europejskiego Banku Inwestycyjnego o zrewidowanie polityki pożyczkowej wobec tego kraju
Zażądać od tego kraju złożenia na rzecz Wspólnoty nie nieoprocentowanego depozytu w odpowiedniek wysokoœci do czasu skorygowania nadmiernego deficytu
Nałożyć na ten kraj karę fiansową
Celem akceptacji postanowień z traktatu na temat sankcji było stworzenie œrodków dyscyplinarnych przez władze unii w celu kształyowania i prowadzenia polityki budżetowej, a tym samym stworzenie warunków do stabilnoœci cen na obszarze unii.
3.3. INTEGRACJA POLSKI Z UNI EUROPEJSK
Patrzc na spraw integracji z Uni Europejsk szczególnie interesujce i istotne dla Polski jest rozwizanie przewidziane dla tych krajów UE, które nie nale jeszcze (czasowo) do EUW w chwili jej powstania. Grupa ta zostaa objta specjalnym programem, który obejmuje now wersj Europejskiego Systemu Walutowego. Naleenie do tego zewntrznego systemu powiza z euro nie bdzie dla nich w zasadzie przymusowe, ale wstpne jego zasady s skonstruowane na podstawie traktatu z Maastricht, w którym to jest mowa, e pastwa te zechc si do tego mechanizmu przyczy, wcznie z akceptacj wicych si z tym zobowiza. Ta grupa pastw, czyli pozostajce na zewntrz grupy „rdzeniowej” bdzie posugiwao si swoimi narodowymi walutami, ale okreli ich kursy centralne w stosuku do euro oraz przyjmie pewne adresowane do nich zasady dotyczce polityki kursowej i wewntrznej polityki finansowej. Ustalono,e rynkowe kursy ich walut bd mogy si waha wobec euro w stosunkowo szerokim pamie, którego wielko zostaa uzgodniona midzy prezesami banków tych krajów i zarzdem EBC oraz prezesami krajowych banków centralnych unii. Kursy rynkowe tych walut w stosunku do euro musz si mieci w granicach +/-15% od bilateralnego kursu centralnego. Obowizkowe interwencje walutowe musz by podjte, gdy kurs zbliyby si do dopuszczalnej granicy. Interwencje te maj wtedy charakter automatyczny, a ich wolumen jest nieograniczony. EBC ma jednak prawo odstpi od podjcia interwencji, jeeli uzna, e zagraaj stabilnoci cen na obszarze euro. Banki centralne krajów przebywajcych czasowo w tym peryferyjnym systemie bd musiay natychmiast interweniowa na kracach pasma w drodze stabilizujcych operacji kupna lub sprzeday. Kraje „rdzenia” i sam EBC bd mogy, cho nie jest to konieczne, wspódziaa z nimi w tego rzodzju akcji wygadzania waha kursowych. Z zaoenia wic bdzie istnie widoczna asymetria stosunków wzajemnych midzy krajami ju funkcjonujcymi w ramach EGW (insiderami), a krajami czasowo znajdujcymi si poza (outsiderami). Da to moliwo krajom nalecym do „rdzenia” wywieranie zewntrznego nacisku na stabilizowanie wasnej waluty przez danego „outsidera”, podobnie do poczyna RFN w stosunku do uczestników ESW I. Znaczca zmiana jaka pojawia si w ESW II polega na tym, i zwraca si bdzie szczególn uwag na nadmierne usztywnianie kursów . Oczekuje si, e uczestnicy nowego ESW bd nie tylko interweniowa w obronie swoich walut na rynku dewizowym, lecz take utwierdzi swoj wewntrzn polityk pienin i budetow. Jest to raczej oczywiste dziaanie. Chocia, w przypadku powanych problemów, nie tylko nie bdzie si ich powstrzymywa od korekty swoich kursów centralnych, a wrcz przeciwnie - EBC, jak równie kady narodowy bank centralny obszaru „rdzeniowego” unii bdzie móg wszcz procedur wymuszajc na takim kraju odpowiedni zmian kursu centralnego. Wejcie do grupy rdzeniowej po spenieniu kryterium z Maastricht nastpow bdzie wprost z szerokiego pasma waha, po wykazaniu, i wewntrz tego tunelu kurs pozosta stabilny przez odpowiednio dugi okres (2 lata). Zmiany w dotychczasowym ESW bd równie obejmowa mechanizm wzajemnych wspar kredytowych.
Jeden z warunków wstpnych sformuowanych ju na pocztku dla krajów Europy rodkowowschodniej, tak wic i dla Polski, jest taki, e kraje te winny wykazywa si zdolnoci do realizacji celów traktatu z Maastricht, tj. by gotowe do spenienia w bliej nie okrelonej przyszoci zawartych tam kryteriów otwierajcych drog do unii walutowej
Dla Polski bardzo wane jest, aby proces intergracji z UE, a nastpnie z EGW przebiega stopniowo, aby dziaania podejmowane przez polskich polityków byy w peni uzasadnoine. Zbyt forsowne staranie si o przystpienie do EGW zaraz po przystpieniu do UE moe wzbudzi nieufno i niepokój krajów czonkowskich. Dla naszego kraju wane jest aby unika bdów na drodze intergracji, które mog powodowa fatalne w skutkach konsekwencje ekonomiczne. Tak chociaby zbyt szybkie wyzbycie si narzdzia dostosowawczego tak wanego jak kurs i moliwoci regulownia poday pienidza ju na wstpnym etapie integracji, kiedy gospodark polsk nadal trapi powane problemy strukturalne, byoby dramatycznie niebezpieczne (nawet jeli mielibymy duo niszy poziom inflacji). Jednake w dugim okresie cel taki winien by dla naszego kraju wci aktualny niezalenie od zmian na scenie politycznej. Mona wic zuway, i przed nasz obecn polityk kursow rysuje si szansa poczenia dugofalowych zamierze z rozwizaniem trudnoci, w które jest ona obecnie uwikana, chociaby takimi jak ochrona gospodarki przed destabilizujcymi wpywami pynnych funduszy i wspierania procesu wygaszania inflacji bez ryzykowania gbokiego deficytu bilansu obrotów biecych. Tak wic naley si zastanowi jakie najlepsze rozwizania zapewni gitko kursu, który bdzie zniechca do spekulacji. Jednoczenie bardzo wanym jest aby kurs by ustabilizowany przez duszy czas na takim przecitnym poziomie, jakiego wymaga utrzymanie zdolnoci patniczej, co zdecydowanie jest warte podkrelenia jeli chodzi o czekajce Polsk spaty zaduenia zewntrznego. Pomogoby to równie w utrzymaniu pozycji konkurencyjnej w handlu.
Mechanizm ESW II zacza funkcjonowa 1 stycznia 1999r., tak wic biorc pod uwag obecn sytuacj gospodarcz Polski mona powiedzie, i w momencie przystpienia do UE czyli okoo roku 2002 nie powinnimy mie wielkich problemów jeli chodzi o dostosoawnie si do warunków. Posuwajc si naprzód dotychczasow ciek stabilizowania poziomu cen, jednocyfrowym poziomem inflacji
( który w tym okresie powinien by bliski 5-6%) poemy stwierdzi i wejcie do szerokiego tunelu dopuszczalnych waha kursowych (maksymalnie +/-15%) nie bdzie wielkim problemem. W skrajnej sytuacji nawet wtedy moliwa byaby korekta kursu centralnego, cho trzeba si liczy, i moliwe by to by jedynie w porozumieniu ze wszystkimi zainteresowanymi stronami. Tak szerokie pasmo dopuszczalnych waha stwarza w peni wystarczajce pole do walki ze spekulacjami, dopusczajc do przejciowo gwatowniejszych oscylacji. Moe to powodowa zwikszenie ryzyka przenoszenia funduszy w jedn i w drug stron i przewanie dziaa kojco na rynek.
Równoczenie, jednostronne, a nastpnie formalne wejcie do tego mechanizmu wydaje si bezpieczne i celowe. Wzmocnioby to pozycj banku centralnego na zewntrz, wprowadzajc go w system zewntrznych powiza ( jest to znaczce gdy nie ma on ju oparcia w zobowizaniach programów dostosowawczych, uzgodnionych z MFW). Tymczasem zoty przywizny jest do koszyka 5 walut, w którym dolar ma wag 45%. W zwizku z zastpieniem franka francuskiego i marki przez euro oraz potrzeb uaktualnienia wag modyfikacja koszyka bdzie i tak konieczne. Celowe byoby nie tylko spowolnienie tempa pezania kusu centralnego do ok. 0,5-0,7% miesicznie, ale take rozszerzenia pasma moliwych waha kursu rynkowego do szerokoci porównywalnej z pasmem europejskiego mechanizmu kursowego. Kolejnym krokiem byoby zdefiniowanie kursu parytetowego do samego euro, tj. na jednostronnym powizaniu waluty polskiej z ESW II. Powodzenie takiej operacji zaley od dalszych postpów w redukowaniu inflacji, co jest równie podstawowym warunkiem pomylnego przeprowadzenia caoci programu integracji Polski z Uni Europejsk.
Mówic o powizaniu kursu zotego tylko z walut euro - walut -kotwic, mona zwróci uwag e moliwe jest to do zastosowania gównie przez pastwa z silnymi historycznymi powizaniami gospodarczymi i handlowymi z gospodark, której waluta jest kotwic. Z opinii MFW wynika, i gospodarki takie miay przewanie mao zdywersyfikowan struktur obrotów handlowych, a dugotrwae utrzymanie staego kursu waluty wiodcej, która wyróniaa si wyranie nisz inflacj, zaowocoway w tych krajach obnieniem stopy inflacji. Jednoczenie te same posunicia w krajach o relatywnie zrónicowanej strukturze geograficznej obrotów doprowadziy poprzez znaczny wzrost niestabilnoci kursu waluty krajowej, wywoany przez wahania kursów krzyowych waluty-kotwicy, do znacznego zniwelowania korzyci z tytuu „importu” dyscypliny antyinflacyjnej. Jak wynika ze statystyk MFW, w ostatnich dwóch dziesicioleciach wyranie wzrosa liczba krajów rozwijajcych si, które stosuj koszyki walutowe w swoich systemach kursowych.. Wydaje si, e w najbliszych latach nie jest jeszcze zasadne rezygnowanie z parytetu w formie koszyka walutowego. Przemawia za tym przede wszystkim nadal bardzo silna pozycja dolara amerykaskiego na polskim rynku dewizowym, jak równie fakt generalnie duej jeszcze niepewnoci zwizanej z pozycj i stabilnoci euro w pierwszych latach jego funkcjonowania. Zakres upowszechniania si euro na plskim rynku dewizowym bdzie procesem naturalnym, uzalenionym od skali „przyjcia si” wspólnej waluty w wiatowych transakcjach finansowych. Bierzce wydarzenia na wiecie oddziaywuj znaczco na polsk polityk kursow, jednake gwarantem stabilnoci kursu zotego obecnie i w najbliszych latach powinny by zdrowe fundamenty makroekonomiczne polskiej gospodarki.
4. Skutki makroekonomiczne stowarzyszenia Polski z Uni
Liberalizacja handlu
Na pocztek tej czci pracy warto przytoczy Artyku 7 Ukadu Europejskiego:
Polska i Wspólnota bd stopniowo wprowadza stref wolnego handlu w okresie przejciowym trwajcym maksimum dziesi lat poczynajc od wejcia niniejszego Ukadu w ycie zgodnie z postanowieniami niniejszego Ukadu i zgodnie z postanowieniami Ukadu w sprawie taryf celnych i handlu".
Do klasyfikacji towarów w handlu midzy obiema stronami stosowana bdzie Scalona Nomenklatura towarowa.
Dla kadego produktu podstawow stawk celn, do której stosowane bd kolejne obniki zgodnie z postanowieniami niniejszego Ukadu bdzie stawka stosowana erga omnes (tj na zasadzie powszechnej), w dniu poprzedzajcym dat wejcia w ycie Ukadu.
Jeeli po wejciu w ycie niniejszego Ukadu wprowadzona bdzie jakakolwiek obnika stawek celnych na zasadzie erga omnes, a szczególnie wynikajca z uzgodnie taryfowych dokonanych w ramach Rundy Urugwajskiej GATT, takie obnione stawki z dniem ich wprowadzenia zastpi stawki podstawowe, o których mowa w punkcie 3.
Polska i Wspólnota bd informowa si wzajemnie o swoich odpowiednich stawkach podstawowych.
Tak wygldaj najogólniejsze postanowienia dotyczce swobodnego przepywu towarów. Od momentu wejcia w ycie Umowy Przejciowej we wzajemnych stosunkach midzy Polsk a Wspólnot obowizuj dwie zasady:
Zasada standstill - adne nowe ca lub inne opaty o podobnym znaczeniu nie bd wprowadzane oraz ju stosowane ca nie bd podwyszane. To samo dotyczy równie ogranicze ilociowych w imporcie lub w eksporcie ale zasada ta nie obowizuje w handlu towarami rolnymi.
Zasada asymetrii - Wspólnota jako partner silniejszy zgodzia si na wczeniejsz liberalizacj, rezygnujc tym samym z zasady wzajemnoci.
Stowarzyszenie midzy Polsk a Wspólnotami nie wyklucza utrzymania lub tworzenia unii celnych, stref wolnego handlu lub porozumie w sprawie handlu przygranicznego , jeli nie zmieniaj one zasad handlu przyjtych w umowie . W celu uzyskania preferencji celnych przewidzianych Umow Przejciow niezbdne jest przestrzeganie regu pochodzenia towarów, o których mówi Protokó 4 ukadu. Reguy te podlegaj kumulacji ponadeuropejskiej (midzy krajami EFTA, UE oraz pastwami stowarzyszonymi Europy rodkowej i Wschodniej) . Oznacza to, e nawet znaczny udzia komponentu importowanego z jakiego kraju nalecego do wyej wymienionych grup pastw w produkcie finalnym eksportowanym przez polskiego producenta do Unii Europejskiej bdzie móg korzysta bez przeszkód z preferencji w dostpie do tego rynku. Innymi sowy produkt ten nie straci statusu produktu pochodzcego z Polski.
Liberalizacja wzajemnych obrotów handlowych rozpocza si z pocztkiem marca 1992 roku. W myl zasady asymetrii Wspólnota w dniu wejcia w ycie umowy zniosa ca na okoo 45,6% wartoci importu polskich wyrobów przemysowych do UE. Polska zrobia to samo dla 28,7% wartoci jej importu przemysowego z Unii. Pozostae artykuy zostay uznane za bardziej wraliwie i proces ich liberalizacji przebiega nieco wolniej. Ostatecznie strefa wolnego handlu wyrobami przemysowymi powstanie z pocztkiem 2002 r, gdy Polska zniesie ca na samochody.
Jak ju wspomniano, handel produktami rolnymi nie zosta objty stref wolnego handlu. Nie obowizuje tutaj równie zasada standstill. Koncesje Wspólnoty Europejskiej obejmujce okres 1992-1996 polegay na:
Jednorazowej obnice ce (o 30-100%) dla zrónicowanej grupy towarów z dniem 1 marca 1992 r.;
Obnice opat wyrównawczych docelowo o 60% w stosunku do normalnych stawek oraz redukcji ce w ramach zwikszonych co rok kwot taryfowych;
Redukcji tzw. elementu rolnego obcienia w imporcie produktów rolnych przetworzonych;
Corocznym ustalaniu cen minimalnych na owoce mikkie po konsultacjach z Polsk;
Liberalizacja dostpu do polskiego rynku dla towarów rolnych pochodzcych z Unii Europejskiej przebiegaa w sposób mniej skomplikowany. Polskie koncesje polegay na:
Jednorazowej, wprowadzonej z dniem wejcia w ycie umowy przejciowej obnice ce o 10 punktów procentowych dla 246 produktów ;
Cakowitym zniesieniu protekcji w przemyle spoywczym do 1 stycznia 1999 roku;
Zniesieniu z pocztkiem 1997 r zakazu importu alkoholu etylowego i wódki niearomatyzowanej oraz kontyngentów i licencji w imporcie innych alkoholi z Unii.
Ogólnie rzecz biorc rónego rodzaju koncesjami zostao objte okoo 63% eksportu rolnego.
Na skutek przystpienia do Unii Austrii, Finlandii i Szwecji i zakoczenia Rundy Urugwajskiej w 1995 r pogorszyy si warunki eksportu polskich produktów rolnych do UE. Modyfikacja postanowie rolnych Ukadu Europejskiego w zwizku z przystpieniem powyszych krajów EFTA polegaa na przeniesieniu do tego ukadu preferencji przyznanych Polsce przez te kraje we wczeniej zawartych bilateralnych umowach w sprawie handlu rolnego. Zgodnie z Porozumieniem o rolnictwie Rundy Urugwajskiej, wszystkie pozataryfowe rodki ochrony rynku stosowane w handlu rolnym przez Wspólnot ulegy taryfikacji, czyli zostay zamienione na ekwiwalent celny. Podstaw taryfikacji stay si lata 1986-1988, kiedy poziom wspólnotowych opat wyrównawczych by wyszy ni w okresie obowizywania Ukadu Europejskiego. Std pogorszenie warunków eksportu po stronie polskiej. Zabiegi Polski w sprawie kompensaty powyszych strat zaowocoway autonomicznymi decyzjami po stronie wspólnotowej.
Po krótkim przedstawieniu zasad liberalizacji handlu przystpi teraz do omówienia skutków, jakie przyniosa Umowa Przejciowa. Na pocztku trzeba zwróci uwag na to, e wpyw liberalizacji na rozmiary handlu miedzy Polsk a UE jest trudny do ocenienia ze wzgldu na oddziaywanie wielu innych czynników.
Wraz z tworzeniem strefy wolnego handlu artykuami przemysowymi w Polsce wystpiy dwa typowe dla tej sytuacji efekty: kreacji i przesunicia handlu. Obliczenia dokonane w Instytucie Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego wykazay, e wród skutków liberalizacji najwiksze znaczenie ma efekt kreacji po stronie polskiego eksportu. W 1992 r przyrost eksportu z tego tytuu oszacowano na 82,7 mln ECU. Efekt przesunicia handlu na korzy polskich eksporterów móg da przyrost eksportu o dalsze 46 mln ECU.
Wan cech liberalizacji handlu na skutek traktatu jest relatywnie niski stopie wykorzystania preferencyjnych zasad dostpu do rynku UE przez polskich eksporterów. Na tak sytuacj zoyo si kilka czynników:
Popyt - to on determinuje wielko sprzeday i jest uzaleniony od koniunktury gospodarczej, a ta w ostatnich latach ulega ogromnemu osabieniu w krajach Unii;
Dodatkowa konkurencja ze strony pastw Europy rodkowej i Wschodnie, z którymi WE podpisaa podobne umowy o stowarzyszeniu;
Czynniki wewntrzne - np. wysokie koszty kredytu, relatywnie droga energia, brak dowiadczenia marketingowego;
Niewiedza o moliwociach eksportu do Wspólnoty na warunkach preferencyjnych;
Bariery zewntrzne - wysokie stawki celne we Wspólnocie w pierwszych latach funkcjonowania Umowy Przejciowej;
Konieczno speniania regu pochodzenia towarów - ta przeszkoda bya szczególnie istotna dla wyrobów przemysowych;
Jako i wzornictwo - ten punkt odnosi si do tekstyliów i odziey. Niskie koszty siy roboczej w Polsce mogyby sugerowa wiksz konkurencyjno na rynkach Wspólnot. Jednake polscy producenci nie zawsze s w stanie nady za trendami mody i gustami konsumentów ze wzgldu na ma elastyczno w przestawianiu aparatu wytwórczego na nowe modele i wzory. Nie sta ich ponadto na wysokie koszty marketingu przy wchodzeniu na rynki zagraniczne czy na tworzenie sieci dystrybucyjnej;
Procedura za pomoc której wspólnota umoliwia swoim partnerom skorzystanie z preferencji w imporcie z Polski - wprowadzono bowiem specjalny system wydawania licencji importowych, który dotyczy produktów misnych, mleczarskich, zboowych. Okazuje si ponadto, e przy stosunkowo niewielkich kwotach preferencyjnych warunki, które musi speni importer we Wspólnocie s dosy rozbudowane i relatywnie uciliwe.
Jeli chodzi o produkty rolne, zdarza si czsto , e ze wzgldu na zblione warunki klimatyczne urodzaj na nie wystpuje jednoczenie w innych krajach europejskich.. To moe powodowa trudnoci w ich sprzeday na rynku wspólnotowym przez polskich eksporterów. Oprócz tego Ukad Europejski nie przewidujc utworzenia strefy wolnego handlu w zakresie tych artykuów, umoliwi jednoczenie posugiwanie si stronom ukadu narzdziami protekcji rynku, w tym instrumentami wewntrznej polityki rolnej. Polityka ta jest we Wspólnocie niezwykle rozbudowana i skuteczna w ochronie rynku przed importem z krajów trzecich.
Jak ju wspomniano wczeniej zgodnie z zasadami zawartymi w ukadzie zarówno Polska jak i Wspólnota mog w wyjtkowych przypadkach i na okres przejciowy stosowa narzdzia ochronne we wzajemnym handlu. Z zestawie wynika, e Wspólnota specjalizuje si w uruchamianiu postpowa antydumpingowych przeciw polskim eksporterom. Zgodnie z danymi Komisji Europejskiej, w latach 1994 -1996 nastpi znaczny wzrost importu z Polski wyrobów objtych lub zagroonych postpowaniem antydumpingowych, co wpyno na zwikszenie udziau polskich towarów w konsumpcji podobnych produktów w UE. Zdaniem producentów wspólnotowych, tak gwatowny wzrost importu z Polski nie móg nastpi w normalnych warunkach handlu. Duy wzrost importu w wyraeniu bezwzgldnym i wzgldnym oraz istotn rónic midzy cenami towarów importowanych i rodzimych uznano za dowód wyrzdzenia szkody unijnemu przemysowi.
Polska natomiast czciej wykorzystuje pozostae klauzule ochronne w tym jednostronn klauzul restrukturyzacyjn. Wynika to moe z braku dowiadczenia w przeprowadzeniu o wiele trudniejszej procedury antydumpingowej . atwiejsze i mniej kosztowne jest bowiem udowodnienie tzw. nadmiernego ni nieuczciwego importu. Wikszo rodków ochronnych stosowana jest przez Polsk na zasadzie powszechnoci.
Na koniec tej czci jeszcze par sów o znaczeniu UE w handlu zagranicznym Polski. UE ju od 1990 r jest najwaniejszym partnerem handlowym Polski. W roku 1995 na pitnacie krajów Unii przypadao 67% wymiany handlowej Polski z zagranic. W latach 1991 - 1993 udzia Unii w polskim handlu rós o pi punktów procentowych rocznie. Tak szybki wzrost znaczenia Unii w pocztkowym okresie transformacji gospodarki polskiej , zwizany by z jednej strony z liberalizacj handlu zagranicznego a z drugiej za reorientacj geograficzn. Stosunki handlowe midzy Polsk a UE odznaczaj si ogromna asymetri . O ile bowiem w 1995 r na kraje UE przypadao 2/3 polskiego handlu zagranicznego, o tyle dla Unii byo to niecae 2,5 % obrotów z partnerami zagranicznymi. Udzia Polski w imporcie zewntrznym Unii systematycznie jednak wzrasta z 1,1% w 1990 r do 2,2% w roku 1995.
Wród dziesiciu najwaniejszych partnerów handlowych Polski w 1995 r znalazo si a siedem krajów Unii. Warto wymiany handlowej Polski z krajami Unii wyniosa w 1995 r. 27 mld ECU, z czego eksport stanowi 12,1 mld, a import 14,9 mld ECU. W porównaniu z rokiem 1994 warto obrotów wzrosa o 21,2%, co stanowi jeden z najwyszych wskaników wzrostu wymiany handlowej z UE w latach dziewidziesitych. Od 1991 r Polska notuje ujemne saldo w handlu z krajami UE. Jego warto systematycznie ronie, a w 1995 r osigna rekordowy poziom 2,9 mld ECU. O ile w 1990 r tylko import z Woch przewysza warto eksportu, to pi lat póniej zjawisko to dotyczyo wszystkich partnerów z UE z wyjtkiem Danii i Portugalii.
5. Skutki makroekonomiczne w dziedzinach
pozahandlowych
5.1. Wymiana pracowników
Jedn z najwaniejszych kwestii podjtych przez stron polsk podczas negocjowania Ukadu Europejskiego bya obustronna swoboda zatrudniania pracowników obcokrajowych w rodzimych przedsibiorstwach. Niestety cel ten nie zosta osignity. Regulacje prawne Ukadu przyznaj bardzo ograniczone moliwoci legalnego podejmowania pracy w krajach Wspólnoty. Odpowiednie artykuy zapewniaj jedynie Polakom legalnie zatrudnionym w krajach czonkowskich UE oraz obywatelom tych krajów zatrudnionych w Polsce, e nie bd oni dyskryminowani pod wzgldem warunków pracy, wynagradzania lub zwalniania. Podobne prawa przysuguj równie czonkom rodzin pracowników. Nie mog oni mianowicie by gorzej zatrudniani ni osoby miejscowe. Zauway naley jednak, e nawet te drobne prawa nie s niczym nowym w stosunkach z UE, gdy potwierdziy jedynie traktatowo istniejc sytuacj. Nowoci jest natomiast zrównanie pracowników polskich legalnie zatrudnionych w krajach Wspólnoty z pracownikami miejscowymi pod wzgldem podstawowych praw socjalnych (np.: prawo do skumulowanego zaliczenia okresów ubezpieczenia i zatrudnienia, do dodatków rodzinnych i innych wiadcze, prawo do swobodnego przekazywania do Polski rent lub emerytur). Podobne prawa przysuguj oczywicie równie obywatelom UE zatrudnianym w naszym kraju. Owa nienajlepsza sytuacja wymiany pracowników moe jednak wkrótce ulec poprawie. Mianowicie w na pocztku drugiego etapu stowarzyszenia, czyli w 1999 r. rada Stowarzyszenia rozpatrzy moliwo rozszerzenia wspópracy w tej dziedzinie, uwzgldniajc sytuacj spoeczno-gospodarcz Polski oraz na rynkach pracy w Unii.
Drugim sposobem legalnego zatrudnienia na terenie krajów czonkowskich jest tzw. samozatrudnienie, czyli prowadzenie zarejestrowanej dziaalnoci gospodarczej na wasny rachunek. Osobie takiej przysuguje prawo do wizy, do pobytu i do pracy oraz oczywicie prawo do traktowania na tych samych warunkach co przedsibiorcy rodzimi. Rónica pomidzy zwizanymi z tym zobowizaniami obu stron Ukad dotyczy jedynie terminu. Kraje czonkowskie przyznay bowiem obywatelom Polski prawo do dziaalnoci gospodarczej ju od momentu wejcia Ukadu w ycie, Polska natomiast zobowizaa si do stopniowego wprowadzania tych unormowa w trakcie picio- letniego okresu przejciowego oraz do nie wprowadzania w tym czasie nowych ogranicze.
Jeszcze inn metod legalnej pracy w krajach Wspólnoty jest zatrudnienie w ramach personelu kluczowego. Obejmuje on osoby na stanowiskach kierowniczych oraz specjalistów niezbdnych do funkcjonowania przedsibiorstwa zaoonego przez podmiot jednej ze strony Ukadu na terenie drugiej. Pracownik taki musi by wczeniej zatrudniony co najmniej rok w tym przedsibiorstwie, a przysugujce mu zezwolenie na pobyt w danym kraju oraz prawo do pracy nie jest bezterminowe lecz obejmuje jedynie okres zatrudnienia.
Z powodów niezwykle skromnych prawnych uatwie zawartych w Ukadzie, a obejmujcych kwesti zatrudnienia, rzeczywisty przepyw pracowników w duej mierze zaley od umów z poszczególnymi krajami. Jednak jak pokazaa rzeczywisto równie te umowy nie zmieniy niekorzystnego obrazu sytuacji. Dotychczas zawarlimy skromne porozumienie jedynie z Belgi, Francj i Niemcami. Obejmuj one wymian niewielkiej liczby osób; odpowiednio 250, 1000 i 35000.
Tak wic wiksze znaczenie ma tylko umowa z Niemcami. Umownie przyjta liczba 35000 jest podzielona na kontyngenty branowe z czego najwiksza cz okoo 27000 przypada na budownictwo, czyli wiodcy przemys polskiego importu. Jednak nawet w tej sytuacji nie ma powodów do zadowolenia, gdy wiadczenie usug budowlanych w Niemczech napotyka na due trudnoci. Wadze niemieckie wprowadziy bowiem w 1993 roku dodatkowe wymogi: np. wysokie opaty za zezwolenie na prac, skomplikowany tryb wydawania zezwole na realizacj kontraktów, narzucenie minimalnych stawek pac obowizujcych w Niemczech oraz obowizek ponoszenia kosztu zakwaterowania. Te wymogi sprawiaj, e nawet najwaniejszej i najbardziej rozbudowanej prawnie gazi polskiego przemysu ekspertowego dziaalno gospodarcza jest do sabo rozwinita. Ponadto korzystanie ze skromnych uprawnie w innych dziedzinach równie natrafia w praktyce na pewne bariery. Otó w niektórych krajach Unii istniej administracyjne problemy uzyskania wizy i pozwolenia na prac przez czonków rodzin polskiego personelu kluczowego, a take podwaa si kwalifikacje owego personelu.
Caa kwestia zatrudnienia jest tak sabo uregulowana w Ukadzie z powodu maego postpu w integracji rynków pracy i polityki socjalnej w ramach samych Wspólnot Europejskich. Kraje czonkowskie wasn polityk oddziauj na rynek pracy poniewa wspólne uwarunkowania legislacyjne w tej dziedzinie s bardzo trudne. Krajów biedniejszych tj. Polska nie sta na przyjcie wysokich standardów socjalnych, kraje bogatsze natomiast, które osigny owe standardy wysokim kosztem nie zgadzaj si na adne ustpstwa. Ponadto w Unii utrzymuje si wci do wysokie bezrobocie, co nie uatwia postpu w przepywie siy roboczej. W najbliszych latach perspektywy nie przedstawiaj si korzystnie mimo to Polska stopniowo dopasowuje ustawodawstwo pracy do istniejcych w tym wzgldzie przepisów wspólnotowych. W 1996 roku wesza w ycie cz postanowie Ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie kodeksów pracy. Nowelizacje dotyczyy gównie rozszerzenia praw pracowniczych w celu dostosowania ich do standardów midzynarodowego prawa pracy oraz wymogów unijnych. Zmiany polegay midzy innymi na:
usuniciu rónic w regulacji stosunków pracy ze wzgldu na sektor wasnoci;
dostosowaniu przepisów o stosunku pracy do zasad funkcjonowania przedsibiorstw w warunkach wolnego rynku;
zharmonizowaniu norm pacy Kodeksu z nowymi regulacjami ukadów zbiorowych;
rozszerzeniu przepisów o charakterze ochronnym;
ograniczeniu norm o charakterze restrykcyjnym i dyscyplinujcym
Te unormowania maj bardzo istotne znaczenie dla zwikszenia w przyszoci dostpu do rynków pracy krajów Unii Europejskiej jak równie uatwi równoczenie kontrol legalnoci zatrudnienia obcokrajowców w naszym kraju oraz ochron rynku pracy.
5.2.wiadczenie usug
Nie trzeba nikogo przekonywa jak wielki dystans dzieli nas od UE w dziedzinie usug. Unormowanie tej kwestii jest wic dla nas Polaków szczególnie istotne. Sabo tego sektora znajduje swoje odbicie w niskim jego udziale w cznych obrotach towarowych i usugowych handlu zagranicznego ( 12% w 95r.). W 1994 roku eksport usug wyniós 2,1 mld USD, za import 2,0 mld USD, tak wic jakkolwiek saldo byo dodatnie to byo ono wynikiem bardzo niskich obrotów
Poza transportem kolejowym i drogowym oraz usugami technicznymi dziedzina usug w Polsce jest zorientowana gównie na wymian z krajami Wspólnoty. Najwaniejszymi dziaami s tu finanse, czno i transport. Ostatnimi laty szybko ronie warto eksportu i importu usug turystycznych.
Z prostej analizy polskiego bilansu patniczego wynika ogromne niedoszacowani erozmiarów handlu usugami, gdy uwzglednia on jedynie efektywnie poniesione wydatki i rzeczywicie otrzymane dochody zarejestrowane przez banki. Dane owego bilansu nie ukozuj przy tym najwaniejszej czci procesu umidzynarodowienia sektora usug, który zachodzi w gównej mierze poprzez inwestycje bezporednie i wiadczenie usug bezporednio na rynku krajowym.
W Polsce wikszo wszelkich inwestycji bezporednich stanowi wanie bezporednie inwestycje w sektorze usug. Wród ponad 16 tys. przedsibiorstw z udziaem obcego kapitau wikszo jest zaangaowana w wiadczenie rónego rodzaju usug. Najczciej dotyczy to handlu hurtowego i detalicznego, czyli gównego przedmiotu dziaalnoci zagranicznych inwestorów. Rónica w poziomie rozwoju sektora usug pomidzy Polsk a UE znajduje odzwierciedlenie w znaczeniu tej sfery dla gospodarek obu strn. Wskazuj na to wszelkie wskaniki makroekonomiczne. W Unii Europejskiej udzia zatrudnienia w usugach, nie uwzgldniajc znaczcego sektora publicznego, wynosi 42 %. Zdecydowane rónice istniej równie w strukryrze branowej, szczególnie jali chodzi o rozwinite usugi biznesowe.
5.3. Postanowienia dotyczce wymiany usug zawarte w Ukadzie Europejskim
Integracja w ramach UE polega na swobodzie przepywu towarów, usug, kapitau i ludzi. Swobody te w duej mierze s wspózalene, z tego powodu wiadczenie usug pomidzy krajami czonkiwskimi w warunkach atwoci przepywu kapitau i osób jest znacznie uatwione. Jak wspomniarem wczeniej w Ukadzie nie zawarto znaczcych zmian w dziedzinie przepywu osób, dlatego te dla znoszenia barier w obrotach usugami przyjto inne rozwizania. Dotycz one:
moliwoci rozpoczynania i prowadzenia staej dziaalnoci gospodarczej na terenie drugiej strony (right of establishment-przyjmuje si czsto polskie tumaczenie tego terminu jako prawo do zakadania przedsibiorstw) oraz
wiadczenie usug bezporednio w kontaktach midzy podmiotami Polski i Wspólnot (z terytorium jednego partnera ta terytorium drugiego partnera).
Prawo do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, októrym bya mowa wczeniej ma dla sektora usug zasadnicze znaczenie.
Po pierwszre niektórych usug nie da si wiadczy bez staej obecnoci na rynku, a po drugie w celu ochrony interesów konsumentów niektóre pastwa wymagaj zakorzenienia si usugodawcy na rynku. Poza tymi metodami ogranicze istniej równie zapisy sprzyjajce rozwojowi sektora usug. Podstawowym insttrumentem jest zasada traktowania narodowego, czyli niegorszego ni rodzimych przedsibiorców.
Ponadto Polska otrzymaa prawo wprowadzenia przejciowych rodków ograniczajcych dziaalno gospodarcz przedsibiorstw ze Wspólnoty na terenie naszego kraju. Ograniczenia te mona zastosowa, jeli dana dziedzina:
podlega restrukturyzacji;
znalaza si w powanych trudnociach (w tym na tle spoecznym);
jest zagroona drastycznym zmniejszeniem udziau polskich producentów w danym dziale gospodarki albo w dostawach na rynek;
jest nowo tworzon bran gospodarki;
Powysze ograniczenia nie mog trwa duej ni dwa lata, oraz nie mog dotyczy przedsibiorstw zagranicznych ju istniejcych na polskim rynku.
Obok prawa do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej drugim wanym warunkiem skutecznego wejcia na rynek usug jest posugiwanie si lokalna si robocz. Bardzo czsto zagraniczna obecno przedsibiorstw ogranicza si do wasnoci firmy usugowej, marki, technologii, organizacji oraz do personelu kluczowego. Pozosta cz zatrudnionych stanowi pracownicy lokalni. Jest to wynikiem takich a nie innych unormowa Ukadu Europejskiego dotyczcych zatrudnienia. Równie postanowienie na temat wiadczenia usug bez wymogu inkorporacji okrelaj jedynie zobowizania do podjcia kroków na rzecz zwikszenia swobody dziaa . Du trudno sprawiao uzgodnienie zapisów dotyczcych usug transportowych, czyli najwaniejszej sfery usug eksportowych w Polsce. W ukadzie powicono równie spor cz zapisów dotyczcych wspópracy gospodarczej i w sferze usug. Wród priorytetów znajduj si takie dziedziny usug jak transport, czno, bankowo, ubezpieczenia i inne usugi finansowe oraz turystyka. Wpyno to jednak w niewielkim, jak na razie stopniu na popraw obrotów usugami z Uni. Spowodowane jest to midzy innymi:
stosunkowo niewielkimi uatwieniami zawartymi w Ukadzie;
zbyt krótkim okresem dostosowa dla przedsibiorstw;
restrykcyjnej polityki Unii dotyczcej przepywu osób;
Postpowa natomiast proces dostosowywania przepisów prawnych w wielu dziedzinach usug, np. w usugach transportowych czy bankowych.
5.4. Patnoci biece i przepyw kapitau
Postanowienia Ukadu Europejskiego. Swoboda przepywu kapitau i patnoci biecych jest obok swobody przepywu towarów, osób oraz wiadczenie usug jest jedn z czterech podstawowych wolnoci okrelajcych zasady funkcjonowania wewntrznego rynku Unii Europejskiego.
Patnoci biece. Od 1 lutego 1994 roku, czyli z dniem wejcia Ukadu w ycie obowizuje pena liberalizacja patnoci na rachunku biecym bilansu patniczego. Jej zakres odpowiada stopniowi liberalizacji przepywu towarów, usug i osób. Warto zaznaczy, e patnoci mog by dokonywane w walucie swobodnie wymienialnej.
Przepyw kapitau. Ukad zapewnia równie pen swobod przepywu kapitau zwizanego z inwestycjami bezporednimi ( z wyjtkiem samozatrudnienia) z likwidacj lub repatriacj tych inwestycji. Obie strony zobowizay si do nie wprowadzania nowych ogranicze dewizowych. Wspólnota podja si tego od razu, natomiast Polska od drugiego etapu stowarzyszenia, czyli 1 lutego 1990, ze wzgldu na sytuacj ekonomiczn. Strony zobowizay si równie do podjcia rodków stwarzajcych warunki do swobodnego przepywu kapitau. Tak wic Polska nie okrelia terminu penej liberalizacji przepywu wszystkich form kapitau, a jedynie wyrazia wol dziaania na jej rzecz. Zaley to jednak w duej mierze od naszej sytuacji gospodarczej. Polska jako kraj ekonomicznie sabszy moe ponadto zastosowa ograniczenie w obrocie dewizowym, które dotyczy mog kredytów krótko i rednioterminowych w zakresie do jakiego zobowizuje Polsk status w MFW. Ograniczenie takie musz by niezwocznie podane do informacji Rady Stowarzyszenia oraz stosowane tylko do czasu wymienialnoci zotego. W okresie póniejszym nasze obowizki bd takie jak pozostaych czonków, czyli kontrol przepywu kapitaów krótkoterminowych bdzie moga by wprowadzona maksymalnie na 180 dni i tylko w sytuacji zagroenia polityki monetarnej i walutowej.
Realizacja. Niektóre z postanowie Ukadu Polska zrealizowaa z wyprowadzeniem np. w 1991r. umoliwiano transfer zysku netto spóek zagranicznych w walutach wymienialnych. Wysoki poziom zaduenia zagr. , duy udzia przedsibiorstw pastw w gospodarce oraz brak szerokiego rynku kapitaowego spowodoway saby postp liberalizacji przepywu kapitau. Warunki wpyny równie na kierunek koncesji uzyskanych w Ukadzie oraz wpyny na du ogólnikowo postanowie.
Ustawa Prawo dewizowe z 31 grudnia 1994 roku bya jednym z najwaniejszych posuni dla wprowadzenia swobody przepywu kapitau midzy Polsk a UE . Spowodowaa ona nastpujce zmiany w przepisach:
europejska jednostka walutowa ECU zostaa wczona do wartoci dewizowych, co automatycznie kwalifikuje transakcje nominowane w ECU do obrotu dewizowego;
zakres wymienialnoci zotego dotyczy od pocztku 1995 roku wszystkich rodzajów transakcji biecych;
w ograniczonym zakresie polska waluta zostaa dopuszczona do transakcji w handlu zagranicznym
Na podstawie powyszych zmian MFW od 1 czerwca 1995 roku uzna wymienialno zotego, aczkolwiek cho niecakowit. Jednak nawet taka wymienialno radykalnie zmienio przepyw kapitaów i jest uznawana za najwaniejsze osignicie wychodzce poza pierwszy etap stowarzyszenia.
W kwestii liberalizacji obrotów kapitaowych wan rzecz byo wprowadzenie liberalizacji patnoci biecych oraz przepywu kapitaów rednio i dugoterminowych. Do wspomnianej wyej ustawy Prezes NBP wyda akta wykonawcze, wród których najwaniejsze dotyczy kursów walutowych. Upynnienie kursu zotego od 16 maja 1995 roku stworzya dalsze warunki do liberalizacji obrotów kapitaowych.
Innym wanym krokiem byo zniesienie obowizku odsprzeday przez osoby krajowe wpywów walutowych bankom. Rozszerzono wic uprawnienia do utrzymywania na rachunku rodków dewizowych. Kolejny krok ku liberalizacji dotyczy przepywów kapitaowych, tj. Inwestycji bezporednich oraz portfelowych. Oznacza to zezwolenie firmom zagranicznym na emisj papierów wartociowych w Polsce, a co za tym idzie rozwój rynków kapitaowych, zwaszcza krótkoterminowych papierów dunych.
Generalnie mona powiedzie, e sytuacja gospodarcza Polski ulega w wielu obszarach wrcz radykalnej zmianie. Zmiana ta nastpia chociaby dlatego, i obecnie Polska jest krajem o gwatownie zwikszajcych si rezerwach walutowych, a nie krajem z deficytem walut. Umoliwia to dalsze zmiany ustawodawstwa w celu szybszej integracji z midzynarodowym systemem finansowym.
Konkurencja. Za niezgodne z waciw realizacj Ukadu uznaje si wszelkie dziaania polegajce na:
zapobieganiu, ograniczaniu lub znieksztacaniu konkurencji;
naduywaniu pozycji dominujcej na rynku;
stosowaniu pomocy publicznej, która znieksztaca lub grozi znieksztaceniem konkurencji przez faworyzowanie niektórych przedsibiorstw lub produkcji niektórych towarów;
Jednak tego typu praktyki uznawane s za sprzeczne z Ukadem tylko wtedy gdy negatywnie wpywaj midzy obiema stronami. Najwaniejsze postanowienia Ukadu w kwestii konkurencji dotycz asymetrii.
Warto podkreli, e w cigu pierwszych piciu lat po wejciu w ycie Ukadu Europejskiego tj. Do koca 1996 r. wszelka pomoc publiczna udzielana przez Polsk, miaa by oceniana z uwzgldnieniem faktu, e Polska stanowi „region, w którym poziom ycia jest szczególnie niski lub gdzie wystpuje nadmiar rk do pracy” (tzw. klauzula derogacyjna). Polska jest wic traktowana jako obszar uprawniajcy Wspólnot do udzielania pomocy regionom sabiej rozwinitym. Dziki takiemu statusowi Polska moe realizowa programy majce na celu zwalczanie bezrobocia lub restrukturyzacj przedsibiorstw, nie naruszajc przepisów konkurencji.
Z ogólnego systemu regu konkurencji wyczone jest rolnictwo i ryboóstwo. W ukadzie nie ustosunkowano si do problemów pomocy pastwo dla tych sfer. Powodem tego jest szeroki zakres subsydiowania rolnictwa w Unii oparty na wspólnej polityce rolnej. Ochrona konkurencji wedug Ukadu Europejskiego speni swoj rol jeli polskie ustawodawstwo zostanie zharmonizowane z ustawodawstwem oraz jeli zostanie ono dobrze wykorzystane w praktyce. Duym krokiem do realizacji tego zadania jest ustawa o nieuczciwej konkurencji z 13 wrzenia 1990 roku i znowelizowana 3 lutego 1995 roku Ustawy antymonopolowej z 24 lutego 1990 roku oraz Rozporzdzenie RM z dnia 13 lipca 1995 roku o szczególnych warunkach czenia i przeksztacenia podmiotów gospodarczych. Innym bardzo wanym elementem jest wykorzystanie obcych dowiadcze w polskim otoczeniu oraz opracowaniu wytycznych zawierajcych wykadni lub wyjanienie orzecznictwa antymonopolowego.
Rynek zamówie publicznych. Jak w wikszoci dziedzin równie i tutaj gównym zadaniem jest dostosowanie polskiego prawa do wymogów UE w celu otwarcia dostpu do rynku zamówie publicznych. Take w tej sferze stosuje si zasad asymetrii, oczywicie na korzy Polski. Nasz kraj uzyska dostp do owego rynku od dnia wejcia ukadu w ycie, przedsibiorstwa unijne natomiast nie póniej ni do koca okresu przejciowego czyli 2004 roku. Jednake podmiotom gospodarczym z krajów wspólnoty z siedzib w Polsce przyznano te same prawa co podmiotom rodzimym.
Pomimo to dopuszcza si stosowanie tzw. preferencji krajowych. Polegaj one na uprzywilejowanym przeliczeniu ceny ofert krajowych. Mianowicie oferta krajowa drosza o nie wicej ni 20% powinna by wybrana. Ponadto przy robotach i usugach budowlanych naley uy minimum 50 % rodzimych produktów. Poza tymi obligatoryjnymi preferencjami istniej równie fakultatywne. Po pierwsze jeli warto usugi nie przekracza 20 tys. ECU to oferentów mona ograniczy tylko do podmiotów krajowych oraz po drugie mona postawi wymóg wykonania usugi z surowców krajowych w caoci jeli chodzi o roboty budowlane. Prawa te zostay przyznane jedynie na okres przejciowy oraz z uwzgldnieniem umów midzynarodowych ( program PHARE). Ogólnie celem tych preferencji jest uprzywilejowanie i wzmocnienie krajowych przedsibiorstw.
Jednak jak dotd, polskie firmy w zbyt maym stopniu korzystaj z ju istniejcych moliwoci uczestniczenia w przetargach w pastwach Unii, take w charakterze podwykonawców. Warunkiem powodzenia takich przedsiwzi jest nie tylko konkurencyjna cena i odpowiednia jako oferty, ale równie szybka i pena informacja o przetargach oraz skrupulatne przestrzeganie formalnych wymogów ofert. Dobre wyniki zapewni moe posiadanie wasnego przedstawicielstwa lub innej formy obecnoci na rynku zamówie publicznych w pastwach Unii (m.in. w kontekcie zapewnienia dobrego serwisu terminowoci ewentualnych dostaw). Czsty udzia w przetargach, niekoniecznie zawsze bezporednich kontaktów z organizatorami przetargów i wadzami na rónych szczeblach w krajach Unii.
Program PHARE .W 1989 roku 24 uprzemysowione pastwa ( G- 24 ) podjy decyzj o pomocy Polsce: Wgrom w procesie demokratyzacji i transformacji gospodarczej. Koordynatorem pomocy zostaa Komisja Europejska i tym sposobem powsta program pomocy PHARE ( Poland and Hungary: Assistance for Restructuring their Economies). Z biegiem czasu do tych dwóch pastw doczyy inne w 90 roku: Bugaria, Czechosowacja, Jugosawia, NRD; w 1991 r.: Albania, Rumunia; a w1992 r.: Estonia, Litwa, otwa, Sowenia oraz 1993 r. po podziale Czechosowacji: Czechy i Sowacja.
PHARE to najwikszy program bezzwrotnej pomocy krajom Europy rodkowej i Wschodniej. Jego budet jest ustalany przez Parlament Europejski i Rad Unii Europejskiej. Wyniós on 4,2 mld USD w latach 1990-94 oraz 5,5 mld USD w latach 1995-99. Po uzgodnieniu w krajami czonkowskimi UE, Komisja Europejska decyduje o podziale tej kwoty wród beneficjentów. Po spenieniu warunków dotyczcych denia do demokracji i przechodzenia do gospodarki rynkowej kraje same okrelaj priorytetowe dziedziny, w których chc otrzyma pomoc. Nastpnie opracowywane s szczegóowe propozycje dla kadego sektora. Kady z tych etapów musi by oczywicie zatwierdzony przez organy UE.
Poza typowymi programami krajowymi istniej równie wielonarodowe 0- rozwijajce wspóprac midzy beneficjentami oraz transgranicznymi - popierajce wspóprac midzy krajami-beneficjentami a ssiadujcymi krajami UE.
O podziale funduszy decyduj zarówno czynniki obiektywne: liczba ludnoci oraz wielko PKB, jak i subiektywne: zaangaowanie w procesie reform. Polska liczca blisko 40 mln obywateli, jest najwikszym, wedug wartoci przyznanej pomocy, beneficjentem PHARE.W latach 1990-94 formalnie otrzymaa ona w 1011 mln ECU, czyli 23,8 % caego budetu PHARE na ten okres. Z tego 24,6 % przypado na rozwój sektora prywatnego i wspieranie przedsibiorstw, 19,9 % na rozwój infrastruktury, 16,6 % na restrukturyzacj rolnictwa, 16,1 % na owiat, ochron zdrowia, szkolenie oraz badania naukowe, 8,6 % na ochron rodowiska, 74 % na reform administracji pastwowej oraz 3,4 % na reform polityki socjalnej. Realnie, z przyczyn lecych zarówno po stronie polskiej jak i wspólnotowej, udao si wykorzysta zaledwie 68 % rodków przyznanych na lata 1990-94. Stopie wykorzystania wzrasta z upywem lat, w miar jak obie strony nabieray dowiadczenia z wypenianiem koniecznych procedur.
Od 1995 r. rodki PHARE byy przyznawane na okres wieloletni. Wczeniej bowiem ze wzgldu na niepewno w przyszoci starano si o finanse na zapas, wiksze ni mona byo wykorzysta.
Komisja Europejska zaproponowaa równie aby PHARE z programu wspierajcego proces restrukturyzacji gospodarek krajowych-beneficjentów zmieni si w program bezporednio wspierajcy proces integracji w krajach Europy rodkowej i Wschodniej.
Na lata 95-99 przyznano Polsce 1015 mln ECU. rodki te byy przyznawane rzdowi na okresy po zaakceptowaniu rocznego krajowego Programu Operacyjnego przez Komisj Europejsk. W gównej mierze objy one:
dialog spoeczny i zatrudnienie (23,3%);
reformy instytucjonalne (7,3%);
poprawa konkurencyjnoci gospodarki (43,3%),
wspópraca transgraniczna (26,1%).
BIBLIOGRAFIA:
P.R. Krugman, M. Obstfeld - „Midzynarodowe stosunki gospodarcze”
M. Belka, W. Trzeciakowski - „Dynamika transformacji polskiej gospodarki”
A. Budnikowska, E. Kawecka-Wyrzykowska - „Midzynarodowe stosunki gospodarcze”
A. Komar - „Europejska Unia Walutowa”
Reszutek -„Od Europejskiego Systemu Walutowego do Unii Walutowej”
Gazeta Bankowa -seria artykuów -„Euro w piguce”