Bezpieczeństwo międzynarodowe
zimna wojna - system dwubiegunowy
świat zachodni - demokracja, liberalizm, wolna przedsiębiorczość
blok wschodni - komunizm jako system rzekomej szczęśliwości, brak swobód demokratycznych, łamanie praw człowieka, niewydolna, centralnie sterowana gospodarka
zachód vs. wschód - wyścig zbrojeń, rywalizacja nuklearna, wojny zastępcze w trzecim świecie
Bezpieczeństwo - tradycyjnie kojarzone z takimi pojęciami jak: polityka siły, rola sił zbrojnych, teoria nuklearnego odstraszania, wyścig zbrojeń, przyczyny wojen
def. tradycyjna bezpieczeństwa - wolność od zagrożeń stwarzających ryzyko dla przetrwania państwa, głównym podmiotem bezpieczeństwa jest suwerenne państwo
w praktyce bezpieczeństwo rozpatrywane jest w dwojaki sposób, pierwsze (negatywne i wąskie ujęcie), odkreśla bezpieczeństwo jako brak zagrożeń, i kładzie nacisk na analizę wpływu działań danego podmiotu, mających na celu ochronę wartości wewnętrznych przed zagrożeniami; drugie (pozytywne i szerokie ujęcie) skupia się na kreatywnej aktywności podmiotu w celu zachowania pewności przetrwania, stanu posiadania i swobodnego rozwoju. Pierwsze podejście koncentruje się wyłącznie na przeciwdziałaniu samemu zagrożeniu, natomiast drugie kładzie nacisk na kształtowanie warunków gwarantujących nie tylko utrzymanie stanu bieżącego, lecz dalszy rozwój
Zmniejszenie zagrożeń militarnych w wyniku zakończenia zimnej wojny spowodowało rozciągnięcie bezpieczeństwa na nowe sfery, które tradycyjnie do niego nie należały
Konwencja Strategiczna NATO, 1 listopad 1991: bezpieczeństwo i stabilność mają elementy polityczne, gospodarcze, społeczne i ekologiczne, jak również niezbędny wymiar obronny
Bezpieczeństwo europejskie odnoszone jest do tzw. kompleksu bezpieczeństwa - grupa państw których bezpieczeństwo jest to tego stopnia ze sobą powiązane, ze nie może być rozpatrywane racjonalnie w oderwaniu
5 sektorów bezpieczeństwa - militarny (odnosi się do zagrożeń dla przetrwania), polityczny (dla suwerenności), ekonomiczny (dla dobrobytu), ekologiczny (dla trwałego rozwoju), społeczno-kulturowy (dla tożsamości)
Bezpieczeństwo militarne dot. zasadniczej kwestii jaką dla państwa jest obrona terytorium przed zewnętrzną agresją i jest nierozłącznie związane z takimi kategoriami jak: potencjały obronne i ofensywne państw, sposoby postrzegania intencji innych państw; zagrożenia militarne powstają w wyniku napięć, spowodowane są nadmiernym zbrojeniem, brakiem równowagi pomiędzy siłami zbrojnymi, ich koncentracją zwłaszcza w regionach przygranicznych, przewidywania intencji innych państw, nieprzestrzeganie zobowiązań o zakazie kontroli zbrojeń, proliferacja broni masowego rażenia, brak demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi.
Bezpieczeństwo polityczne dot. wewnętrznej stabilności państw i rządów, oraz ideologii, które je legitymizują; zagrożeniem jest niedostateczny rozwój wzorców współpracy, przetrwanie mentalności zimno-wojennej (postawa konfrontacyjna), próby tworzenia sfer wpływów i linii podziałów, dominacja koncepcji bezpieczeństwa opartego na równowadze sił, skłonność do używania siły w rozwiązywaniu konfliktów, kolizja pomiędzy zasadą terytorialnej integralności a prawem narodów do samostanowienia, nierozwiązane spory terytorialne, niestabilność terytorialnych struktur politycznych, naruszenia podstawowych norm międzynarodowych, kruchość struktur demokratycznych (państwa powstałe po zakończeniu zimnej wojny)
Bezpieczeństwo ekonomiczne polega na swobodnym dostępie do rynków, środków finansowych i zasobów naturalnych, gwarantujących stały rozwój i utrzymanie pozycji państwa; zagrożenia dla gospodarek transformacji systemowej; przyczyny relatywny spadek pozycji USA, pogłębianie procesów integracyjnych i liberalizacyjnych oraz marginalizacja państw trzeciego świata, wzrost efektywności w skali globalnej, pociągający za sobą utratę środków produkcji lub rynków w skali regionalnej
Bezpieczeństwo ekologiczne dot. zachowania biosfery, inaczej środowiska naturalnego na poziomie koniecznym do przetrwania i rozwoju ludzkości; zagrożenia spowodowane są aktywnością człowieka w sferze cywilnej i militarnej (zanieczyszczenie wody, gleby, odpady nuklearne, nierozważne wykorzystywanie bogactw naturalnych, rozwój przemysłowy, eksport technologii produkujących niebezpieczne odpady)
Bezpieczeństwo społeczno-kulturowe dot. tożsamości poszczególnych społeczności narodowych i etnicznych; zagrożeniami są agresywny nacjonalizm, rasizm, ksenofobia, religijny fundamentalizm, nietolerancja prowadząca do przemocy i czystek etnicznych, naruszenia praw człowieka (mniejszości etniczne, kulturowe, religijne), ruchy migracyjne.
inna klasyfikacja
wg. wewnętrzności lub zewnętrzności zagrożenia bezpieczeństwo
wewnętrzne, zewnętrzne
wg. rodzaju zagrożenia
militarne, polityczne, społeczne, zdrowotne, ekonomiczne, energetyczne, finansowe, klimatyczne, ochrony środowiska, demograficzne, medyczne, informatyczne, innowacyjne, strukturalne, żywnościowe, sił natury
wg. wielkości potencjałów zbrojnych
symetryczne, asymentryczne
wg. skali zagrożenia
jednostki, regionu, narodu, kontynentu, globalne
wg. źródła zagrożenia, zagrożenie wynikające z:
działań innego państwa, organizacji, transnarodowej korporacji
wg. układu sił, zagrożenie wynikające z:
zawiązania koalicji jednych państw przeciwko drugim, braku równowagi w układzie sił w stosunkach międzynarodowych, zachwiania równowagi w stosunkach międzynarodowych wywołanego pojawieniem się nowych graczy, rodzajów uzbrojenia, możliwości użycia posiadanego już wyposażenia
wg. nagłych zmian w strukturze stosunków międzynarodowych
destabilizacja poprzedniego układu zapewniającego równowagę, brak rozwiązań gwarantujących płynne przejście z jednego układu do drugiego, wykorzystanie okresu przejściowego do działań z zaskoczenia
wg. czynników destablizujących zwiększających znaczenie i rolę aktorów, wcześniej odgrywających role drugorzędne
spadek potencjału decydującego o pozycji dotychczasowych liderów, pojawienie się nowych sfer decydujących o przywództwie międzynarodowym, zdolność ponoszenia kosztów badań rozwojowych, zdolność generowania postępu w nauce
wg. podmiotu
narodowe (państwowe), międzynarodowe
wg. przedmiotu
polityczne, militarne, ekonomiczne, społeczne, kulturowe, ideologiczne, ekologiczne
wg. kryterium przestrzennego
lokalne, subregionalne, regionalne, ponadregionalne, globalne
wg. sposobu organizowania (kształtu syst. bezp. międz.)
indywidualne, system równowagi sił (bipolarny), system blokowy (sojusze), system bezpieczeństwa kooperacyjnego, system bezpieczeństwa zbiorowego
wg. kryterium czasowego
stan bezpieczeństwa, proces zapewniania bezpieczeństwa
wg. sposobu prowadzenia polityki bezpieczeństwa
poliyka unilateralna, polityka multilateralna
w ujęciu militarno-strategicznym - bezpieczeństwo analizowane jest w kontekście postępu technologicznego i technicznego, innowacyjności rozwiązań służących tworzeniu potencjału obronnego
w ujęciu ekonomicznym - analizowane są możliwości finansowania wysiłku zbrojnego i tworzenia odpowiedniego potencjału obronnego (bezpieczeństwo energetyczne, ekologiczne, zdrowotne, finansowe)
w ujęciu prawnym - analizowane są zastosowane rozwiązania prawne gwarantujące bezpieczeństwo podmiotom gospodarczym i jednostkom fizycznym
w ujęciu politologicznym - uwaga zostaje zwrócona na instytucjonalizację systemu bezpieczeństwa państwa i gwarancje jakie ze sobą takie rozwiązanie pociąga
def. zagrożenia - działanie lub ciąg wydarzeń zagrażających w krótkim okresie jakości życia mieszkańców lub też ograniczających możliwości dokonywania wyborów politycznych przez instytucje danego państwa
elementy twarde bezpieczeństwa potencjał zbrojny, sprzęt wojskowy, wyposażenie armii i infrastruktura
elementy miękkie bezpieczeństwa wpływy kulturowe, intelektualne, naukowe, społeczne, oraz potencjał gospodarczy
kluczem do bezpieczeństwa jest siła państwa, zaś bezpieczeństwo jest określane w relacji do sąsiadów, a zatem bezpieczeństwo ma charakter względny
dylemat bezpieczeństwa - działanie podjęte na rzecz wzrostu bezpieczeństwa przez jedno państwo powoduje w efekcie, niezależnie od intencji, spadek poczucia bezpieczeństwa innych państw
bezpieczeństwo międzynarodowe taktowane jest jako globalne dobro publiczne, koncepcja ta oparta jest na odwróceniu dylematu/paradoksu bezpieczeństwa - sytuacja gospodarcza naszych sąsiadów może zakłócać naszą stabilność i bezpieczeństwo, jeśli zatem będą żyli w warunkach gwarantujących stały rozwój, stabilność polityczną, społeczną, ekonomiczną to automatycznie będzie to miało pozytywne konsekwencje dla nas.
podmiot bezpieczeństwa
państwo (realistyczna wizja świata, suwerenność)
system międzynarodowy
grupa społeczna/etniczna (dążenie do uzyskania suwerenności jest sprzeczne z zasadą terytorialnej integralności państw)
jednostka (zachowanie tożsamości)
umiejscowienie bezpieczeństwa przeniosło się od państwa do narodu, od suwerenności do tożsamości