9. ETAPY SOCJALIZACJI CZŁOWIEKA
Socjalizacja jest procesem złożonym, w którym z jednej strony ma miejsce oddziaływanie środowiska oraz przystosowanie się jednostki do niego, z drugiej nabywanie kompetencji indywidualnych.
Jest spontanicznym wzrastaniem w grupy społeczne - rodzina, grupa rówieśnicza, podwórkowa, itp.. Efektem socjalizacji jest uspołecznienie, na które ma wpływ również świadome, ukierunkowane działanie.
Socjalizacja to proces zmian (rozwój) w ciągu życia jednostki, będący rezultatem jej wchodzenia w interakcje z innymi ludźmi, uczenia się kultury grup i własnych w tych grupach ról, zdobywania dojrzałości i kompetencji społecznych, stawiania się podmiotem zdolnym do społecznego funkcjonowania.
Socjalizacja jest współzależnością oddziaływań środowiska społeczno - kulturowego oraz zmian dokonujących się przez całe życie w strukturze psychiki rozwijającej się jednostki, jako konsekwencji coraz pełniejszego funkcjonowania w życiu grupowym; świadomego uczestnictwa, nabywania wzorów postępowania, kreowania wartości, zaspakajania i kształtowania potrzeb. Socjalizowana jednostka, przyswajając społecznie akceptowane sposoby działania prospołecznego, nabywa także umiejętności obrony własnych interesów, kształtując własną, niepowtarzalną tożsamość.
Wpływ socjalizacji na jednostkę może być pozytywny lub negatywny, zależny od treści, wzorów osobowych, zasad postępowania, oczekiwań i potrzeb jednostki, itp. W sytuacji występowania zaburzeń w socjalizacji podejmuje się działania resocjalizujące.
Etapy i zakresy (płaszczyzny) socjalizacji:
1. Socjalizacja w grupie rodzinno - familijnej - w pierwszym okresie najczęściej ma miejsce bezkrytyczne przystosowanie się, nasiąkanie wartościami grupy rodzinnej poprzez opanowanie języka „matczynego”, percepcję elementarnych wartości rodziny i kultury, w której ona funkcjonuje. W dalszym procesie można wyróżnić fazę rodzinno - środowiskową (ukształtowanie jednostki uczestniczącej w życiu społecznym poprzez przekazywanie wzorów zachowań, uczenie się mowy, zwyczajów, obyczajów, społecznie aprobowanych sposobów ukierunkowania swoich popędów i zaspakajania potrzeb, nabywanie sprawności technicznych, nabywanie zdolności poznawczych i emocjonalnych, komunikowania się z innymi ludźmi, zdolności rozumienia symboli danej kultury i posługiwania się nimi w celu ekspresji własnych uczuć i myśli).
2. Socjalizacja w grupie rówieśniczej - obejmuje każdą jednostkę i trwa przez cały okres jej życia. Jest ona konieczna, będąc z jednej strony instrumentem przystosowania się jednostki do społecznych oczekiwań, z drugiej pozostawiając jednostce wybory zachowań w ramach wzorca kulturowego. W procesie socjalizacji wyróżnia się różne mechanizmy oddziaływania środowiska społecznego na jednostkę. Jednym z najczęściej spotykanych jest mechanizm uczenia się pod wpływem nagród i kar, gdzie ma miejsce powtarzanie sposobów zachowania wzmacnianych w przeszłości nagrodami, a unikanie tych, które były karane. Wzory zachowań, które zostały już głęboko zinternalizowane stają się źródłem wewnętrznych nagród.
3. Socjalizacja instytucjonalna - socjalizacja dokonuje się w różnych grupach i instytucjach (przedszkole, szkoła, organizacje, stowarzyszenia, itp.), gdzie jednostka równocześnie odgrywa wiele ról często sprzecznych ze sobą (dziecka, męża, ojca, kolegi, itp.). Z rolami tymi wiążą się, uczestnicząc w procesie socjalizacji mniej lub bardziej świadomie. Komunikując się z innymi, podmioty rozwijają swoją tożsamość oraz umiejętności działania komunikacyjnego.
4. Socjalizacja kulturowa i przez mass media - socjalizacja jest mechanizmem transmisji kultury, jest stopniowa i układa się w proces. Określając stopień bierzemy pod uwagę nabycie społecznych kompetencji, respektowanie norm i wartości społecznych, umiejętności współżycia i współdziałania, poczucie odpowiedzialności, zaangażowanie społeczne, itp.
5. Socjalizacja europejska i globalna - socjalizacja będąc z jednej strony relatywna, odnosząca się do danego systemu kulturowego, z drugiej strony kształtuje postawy otwarcia na inne kultury. Raz zinternalizowana rzeczywistość ma skłonność do trwania, a wszelkie nowe treści włączone zostają do rzeczywistości już obecnej.
Wyróżnia się socjalizację:
a) pierwotną - obejmuje dzieciństwo i wczesną młodość człowieka. W okresie tym jednostka przyswaja główne i podstawowe informacje oraz umiejętności potrzebne do sprawnego funkcjonowania jej jako pełnoprawnego członka społeczeństwa. Socjalizacji pierwotnej towarzyszą różne wymogi i związki uczuciowo - emocjonalne, uwewnętrzniona w tym okresie rzeczywistość społeczna zaczyna kształtować osobowość jednostki.
Fazy socjalizacji pierwotnej to:
- faza konkretu,
- faza generalizacji znaczeń elementów poznawania świata.
b) wtórną - obejmuje wiek młodzieńczy i dojrzałość. Wiąże się z poznawaniem świata społecznego, wariantów i modeli życia. Jest to niezbędny etap w procesie zmieniania roli społecznej przez człowieka, jej skuteczność uwarunkowana jest możliwością odwoływania się do pewnych poznawczo - normatywnych schematów, uwewnętrznionych w okresie socjalizacji pierwotnej.
Jedną z form socjalizacji wtórnej jest:
- socjalizacja antycypacyjna - proces uczenia się i uwewnętrznienia postaw, norm, wartości i wzorów zachowań funkcjonujących w kulturze grupy, do której uczestnictwa aspiruje jednostka.
Internalizacja - najważniejszy aspekt socjalizacji, proces uwewnętrznienia przez jednostkę elementów rzeczywistości społecznej (wartości, normy, role, sposoby zachowania się oraz interpretacji świata) właściwych rodzinie, grupom społecznym i społeczeństwu, którego jest członkiem, zinternalizowanie treści uznaje ona za swoje własne, obiektywne i obowiązujące.
Literatura:
D. Lalak, T. Pilch [red], Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej
Olechnicki, Załęcki, Słownik socjologiczny