RACHUNEK KOSZTÓW W PRZEDSIĘBIORSTWIE
Działanie gospodarcze wymaga poniesienia nakładów, czyli kosztów oraz mierzenia nakładów i efektów działalności.
Koszty są to wszystkie wydatki jakie ponosi przedsiębiorstwo związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Stanowią one pieniężny wyraz zużytych czynników wytwórczych i są określane jako koszty całkowite.
Koszty przedsiębiorstwa mogą być klasyfikowane wg różnych kryteriów.
Podstawowym kryterium jest powiązanie kosztów z rozmiarami produkcji. Z tego punktu widzenia dzielą się na:
koszty zmienne
Całkowite koszty zmienne są to koszty, które zmieniają się wraz ze wzrostem produkcji. Składają się one przede wszystkim z wydatków na surowce, materiały, energię i płace pracowników zatrudnionych w produkcji.
Wśród kosztów zmiennych rozróżnia się:
koszty proporcjonalne
koszty progresywne
koszty degresywne
Przeciętne koszty zmienne są to całkowite koszty zmienne przypadające na jednostkę produkcji. Koszty te rosną odpowiednio do przyrostu produkcji.
koszty stałe
Całkowite koszty stałe są to koszty, które są niezależne od rozmiarów produkcji. Do kosztów tych zalicza się: koszty funkcjonowania administracji przedsiębiorstwa, koszty amortyzacji maszyn, budynków, urządzeń, koszty ich ubezpieczenia, koszty konserwacji maszyn i urządzeń, koszty dzierżawy i inne.
Cechą charakterystyczną tych kosztów jest to, że bez względu na to czy przedsiębiorstwo produkcję zwiększa czy zmniejsza wydatki koszty te są takie same.
W ramach kosztów stałych wyróżnia się:
- koszty bezwzględnie stałe
- koszty stałe bez ruchu
- koszty stałe w ruchu
Przeciętne koszty stałe są to całkowite koszty stałe podzielone przez wielkość produkcji. Koszty te maleją wraz ze wzrostem produkcji ponieważ całkowite koszty stałe rozkładają się na coraz większą liczbę produktów.
Koszty całkowite
Koszty stałe i zmienne ujmowane łącznie stanowią koszty całkowite przedsiębiorstwa.
Po podzieleniu kosztów całkowitych przedsiębiorstwa przez ilość wytworzonych produktów otrzymuje się koszty jednostkowe (koszty przeciętne).
Przeciętne koszty całkowite są sumą przeciętnych kosztów zmiennych i przeciętnych kosztów stałych.
Związek między kosztami a produkcją w krótkim okresie można przedstawić na następującym wykresie:
Rys. koszty całkowite, stałe i zmienne w funkcji wielkości produkcji dla krótkiego okresu.
Koszt krańcowy-jest to przyrost kosztów całkowitych spowodowany zwiększeniem produkcji o jednostkę.
Do oceny prowadzonej działalności gospodarczej stosuje się rachunek kosztów.
Rachunek kosztów w przedsiębiorstwie jest częścią systemu ewidencyjnego ewidencji rachunkowości.
Według klasycznej definicji rachunek kosztów jest o ogół działań zmierzający do procesów zaopatrzenia produkcji i zbytu zachodzących w przedsiębiorstwie poprzez ujęcie, zgrupowanie i interpretację kosztów własnych wytworzenia i zbytu produktów mierzonych ilościowo i wartościowo za pewien okres w celu uzyskania możliwie wszechstronnych informacji możliwych do ustalenia wyników kierownictwu przedsiębiorstwa lub zespołowi przedsiębiorstw.
Rozróżnia się dwa rodzaje rachunków kosztów:
systematyczny rachunek kosztów, zwany niekiedy ewidencyjnym
rachunki problemowe kosztów, są one podstawą oceny danego przedsięwzięcia i dokonywania wyborów decyzji
Systematyczny rachunek kosztów obejmuje 4 podstawowe składniki:
Pomiar i wycenę kosztów związanych z nabywaniem, posiadaniem i wykorzystywaniem czynników produkcji i usług.
Pomiar rzeczowego przebiegu procesu zaopatrzenia produkcji i zbytu, czyli transformacji czynników produkcji na produkty i usługi.
Grupowanie strumieni kosztów w przekrojach, które uwzględniają przekształcanie informacji o kosztach czynników produkcji na wejściu w informacje o kosztach wyrobów i usług na wyjściu.
Przekazywanie informacji w formie sprawozdań dostosowanych zakresem i terminem do szczebla zarządzania.
Do głównych przekrojów ewidencji kosztów zalicza się:
przekrój kosztów wg rodzaju
podmiotowy stanowiskowy przekrój kosztów
przedmiotowy przekrój kosztów
W rodzajowym układzie kosztów wyodrębnia się:
Koszty materialne takie jak amortyzację, materiały i przedmioty nietrwałe, energię, obróbkę obcą, usługi transportowe, usługi remontowe, konserwację i inne usługi materialne.
Koszty niematerialne takie jak wynagrodzenia, podatki związane z wynagrodzeniem, ubezpieczenia społeczne, podróże służbowe, koszty finansowe i inne koszty niematerialne.
Przez rachunki problemowe rozumiane są rachunki gospodarowania pojedynczymi czynnikami produkcji np. gospodarka materiałami. Rachunki problemowe dzielą się na:
Rachunki procesów- obejmują rachunki procesów zasilania np. zakup, sprzedaż i rachunki przekształcania czynników produkcji w dobra, które stanowią cel tych procesów
Rachunki gospodarowania czynnikami produkcji- dotyczą materiałów, narzędzi pracy i siły roboczej
Rozrachunki
Podstawowym klasycznym zadaniem rachunku kosztów jest dostarczanie informacji do następujących celów:
-do kalkulacji cen
-do kontroli gospodarności
-do podejmowania decyzji gospodarczych
-do ustalania wyniku finansowego przedsiębiorstwa i wyceny zapasów
Rachunek kosztów ponadto służy też do ustalania efektywności wariantów produkcyjnych, mierzenia rentowności wyrobów i usług, analiza i obserwacja zmian strukturalnych w przedsiębiorstwie w miarę jego rozwoju.
Rachunek kosztów jest podstawą do podejmowania decyzji gospodarczych. Służy on do podejmowania min. następujących decyzji:
jakie wyroby przedsiębiorstwo powinno nadal produkować
jakich wyrobów nie należy kontynuować
czy przedsiębiorstwo powinno produkować składniki wyrobu we własnym zakresie czy tez kupować je na zewnątrz
czy przedsiębiorstwo powinno zmienić metody wytwarzania.
Tradycyjna funkcja rachunku kosztów polega na tym, że jest on narzędziem informacji.