Wizja historii w Księgach narodu i pielgrzymstwa polskiego A. Mickiewicza.
Księgi opublikowano w 1832r. w Paryżu. Pisane prozą poetycką wzorowaną na ewangeliach. Mają charakter dzieła historiozoficznego i politycznego, które określało wyjątkową rolę narodu polskiego w dziejach ludzkości i wyjątkowy charakter oraz posłannictwo emigracji polskiej. Pojawiła się tam ciekawa koncepcja narodu polskiego, który jest przedstawiany jako Jezus Chrystus. Naród jest uśmiercony w czasie rozbiorów ale kiedyś, podobnie jak Jezus zmartwychwstanie. Utwór prowokował zaborców, gdyż zagrzewał do walki. Autor gloryfikuje naród polski, gdyż doszukuje się związku z Jezusem, co inne narody uważają za zarozumiałe. Polska realizuje ideał wolności w walce i monarchistyczny despotyzm i właśnie dlatego, tj. Mesjasza ościenni monarchowie uznali Polskę za wroga i skazali na śmierć
Księgi pisane są prozą poetycką o charakterze biblijnym. Cechy stylistyki biblijnej:
zgodność z ideałami chrześcijańskimi,
trąci staropolskością, czyli pierwszymi tłumaczeniami biblii,
anaforyczne i w wersecie biblijnym, np. I widział Bóg, że było dobre...
porównania z oryginalnymi spójnikami, np. jako
pojawia się słownictwo charakterystyczne dla Biblii, ogólne stwierdzenia, np. Wschód, Zachód, wszechświat
pewna rytmiczność, z podziałem na wersy (werset z 3 członów: 1,2 - konkretnie określone racje, 3 - komentarz, rozwinięcie, dopowiedzenie, refleksja
Księgi narodu polskiego - Autor wybiera konkretne karty z historii, aby ukazać szlachetność narodu polskiego. Na zakończenie pojawia się optymizm.
Księgi pielgrzymstwa polskiego - Polak jest pielgrzymem, a nie tułaczem, gdyż każdy pielgrzym ma swój cel i dąży do pewnego rodzaju spełnienia, a celem Polaka jest wolność ojczyzny. Emigracja nie jest bezcelowa. Autor porównuje emigrantów do apostołów. Księgi wyraźnie kojarzą się z przypowieściami biblijnymi, a nawet z kazaniami sejmowymi Piotra Skargi. Mamy tu historię chorej matki i lekarzy, którą wyleczyła miłość do syna, a nie lekarze. Miłość do ojczyzny wskaże drogę ku wolności. Autor godzi zwaśnionych Polaków. Najważniejsze jest aby Polska była wolna. W chwili obecnej nie jest aż tak ważne kto będzie nią rządził.
Mesjanizm - Polska ma zmartwychwstać i doprowadzić do pełnej realizacji ideałów wolności, republikanizmu i demokracji w skali całej ludzkości.
Mistycyzm - przekonanie, że Polska to naród wybrany, przeznaczony do celów wyższych, nadzwyczajnych.
Autor nadał swojemu narodowi cechy mistyczne, w przeciwieństwie do Andrzeja Towiańskiego, który sobie przypisał takie cechy. Twierdził, że należy zawierzyć Jemu i Bogu i czekać na cud. To filozofia pasywna, pod której wpływem Mickiewicz pozostawał przez 6 lat. Towiański wykorzystał popularność Mickiewicza, aby zdobyć większą popularność. Towiański twierdził, że objawił mu się gorejący krzyż, który wskazywał drogę do Francji. Zdobył sobie wielu zwolenników, dzięki swej sugestywności i umiejętności przekonywania. Szybko ogłosił Mickiewicza swoją prawą ręką, miał dobry wpływ na jego żonę, którą leczył hipnozą.
WSTĘP Z.STEFANOWSKIEJ:
Program polityczny „Ksiąg pielgrzymstwa” związany był silnie z nastrojami roku 1832. Nauki swoje kierował Mickiewicz do „pielgrzymstwa polskiego” w przekonaniu, że najbardziej przyszłości stać się będzie ono musiało znowuż armią, że czekają je nowe trudy wojenne, nowa walka, której sukces gwarantuje rewolucyjna solidarność ludów europejskich. Dlatego zadaniem najważniejszym według poety zachowanie jedności patriotycznej emigrantów, ich cnót żołnierskich, wykształconych w czasie powstania.
Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego miały być czymś w rodzaju podręcznika politycznej i moralnej edukacji emigrantów polskich, a zarazem kodeksem zasad przyszłej rewolucji. Duża część nauk poświęcona jest sprawie moralnego doskonalenia emigrantów, co jest warunkiem godnego wypełnienia przypadającej Polsce misji historycznej. „Powiększenie i polepszenie dusz” traktuje Mickiewicz jako ważny obowiązek patriotyczny. Koroną cnót głoszonych w Księgach jest duch poświęcenia się rozumiany jako bohaterska ofiarność w służbie wolności. Program ten można by ująć lapidarnie w następującym haśle: w Polsce wojna z zaborcami, w Europie rewolucja.
Problematyka społeczna w odniesieniu do Polski jest potraktowana pobieżnie. Poeta świadomie odsuwa zagadnienie rewolucji socjalnej w Polsce. Uwłaszczenie chłopów było dla poety nieodzownym warunkiem postępu. Wierzył, że szlachta w swej masie zrozumie konieczność uwłaszczenia chłopów ze względów patriotycznych i humanitarnych, że na drodze pokojowych przemian i dobrowolnych ofiar, bez rozlewu krwi szlacheckiej można będzie „wszystkich Polaków zrobić bracią”. Wynikało to również z właściwego historiozofii Mickiewicza lekceważenia problematyk ekonomicznej postępu społecznego. Zgodnie z tą idealistyczną historiozofią idea dobra ojczyzny była istotnym motywem postępowania mas ludowych.
Idee religijne „Ksiąg pielgrzymstwa” - określenie nowe chrześcijaństwo, używane w literaturze naukowej w znaczeniu szerszym, jako nazwa całego kierunku ówczesnej filozofii społecznej. Kierunek ten, szczególnie silnie reprezentowany we Francji, cechuje tendencja do połączenia dążeń demokratycznych epoki z utopią społeczną o charakterze moralno-religijnym.
Romantyczna myśl społeczna, która starała się uchwycić sens nowych procesów historycznych i nadać nowe znaczenie idei postępu społecznego, rozwijała się w opozycji do filozofii racjonalistycznej. Charakter tej filozofii był uwarunkowany reakcją na XVlll-wieczny racjonalizm, nieprzydatny do wyjaśnienia nowej sytuacji historycznej. Myśl rewolucyjna oderwana od praktyki zmierzała nieuchronnie ku utopii. Przerost teorii nad praktycznym programem wynikła z oderwania myślicieli postępowych od konkretnej walki patriotycznej. Myśliciele ci nie zawsze mogli dostrzec siły historyczne zdolne zrealizować głoszone przez nich ideały wolności i równości.
Nowy partner w zbliżającej się rozgrywce rewolucyjnej - proletariat, kształtował się dopiero jako klasa społeczna. Mimo że koncepcje religijnego odrodzenia ludności w duchu postępu nie zdobyły u nas wielu wyznawców, odegrały w naszej kulturze wielką rolę, a to ze względu na wpływ, jaki wywarły na ideologię dwóch największych poetów polskich - Mickiewicza i Słowackiego.
„Nowe chrześcijaństwo” Mickiewicza opierało się głównie na zagadnieniu narodowym. Kwestie wyzwolenia ojczyzny, losy narodu, sens dziejów Polski narzuciły Mickiewiczowi próbę rozwiązania w postaci systemu wyobrażeń społeczno - religijnych, określających często jako mesjanizm.
Mesjanizm to poczucie wyjątkowej wartości własnego narodu, szczególna forma nacjonalizmu. Formy, jakie przybierał ów nacjonalizm, określane były przez idealistyczne rozumienie historii. Wynikały stąd tendencje do tłumaczenia skomplikowanych procesów historycznych przy pomocy takich symbolicznych pojęć, jak „duch narodu”, „misja narodowa”. A więc mesjanizm był czymś w rodzaju niedojrzałej teorii narodu, odpowiadającej aspiracjom narodowym w okresie walk narodowowyzwoleńczych. Mesjanizm, podobnie jak wszystkie koncepcje społeczno-religijne romantyzmu, pojawiał się zarówno w systemach rewolucyjnych, jak w systemach przedstawicieli reakcji. Pojęciem „misji narodowej” i „narodu wybranego” posługiwali się zarówno zwolennicy walki jak i ugodowcy. Mickiewicz cały zasób swych wyobrażeń utopijno-religijnych podporządkował idei czynu patriotycznego. Wewnętrzne sprzeczności systemu, którym obok wiary w masy ludowe kierowała wiara w opatrzność, obok wiary w rewolucję wiara w decydujące znaczenie doskonałości moralnej, narzuciły Mickiewiczowi ogromne trudności w zrozumieniu prawdziwego interesy ludu i narodu. Religia i wolność stają się dla niego pojęciami prawie synonimicznymi. Istota religii tkwi w walce o wyzwolenie społeczne i narodowe.
Historia narodu polskiego traktowana jest na innej zasadzie niż historia ludzkości. Tam panowała zasada przeciwstawiania ludów despotom, tu - narodu polskiego innym narodom, Rzeczpospolita szlachecka przedstawiona jest jako ideał wolności politycznej, jako realizator ideału równości społecznej na drodze pokojowej. Nawet królowie polscy reprezentowali ideę wolności. Upadek Polski wystąpił w wyniku zbrodniczego zamachu despotów ościennych, w momencie rozkwitu wewnętrznego państwa polskiego. Wreszcie ideą przewodnią historii Polski jest jej związek z katolicyzmem, misją narodową Polaków - obrona i propaganda religii i wolności. Antyracjonalistyczny charakter historiozofii Mickiewicza zamanifestował się najsilniej na terenie zarysu dziejów Polski. Traktowanie narodu polskiego jako wybranego (ze wszystkimi wyjaskrawieniami spowodowanymi stylizacją biblijną) wiązało się z idealizacją przeszłości Polski. Idealizacja narodu polskiego, konsekwentnie utrzymana w Księgach narodu, nie wszędzie miała taki sam sens polityczny. Mickiewicz nawiązywał do bogatych tradycji polskiej literatury patriotycznej, nacechowanej tonem wysokiej egzaltacji narodowej, którym tak mocno rozbrzmiewają Księgi.