ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W PSYCHOLOGII
DETERMINIZM
WOLNA WOLA
OGRANICZONY DETERMINIZM
Zagadnienia te, to jeden z najstarszych problemów filozoficznych. Ich istota koncentruje się na pytaniu: CZY ZACHOWANIE CZŁOWIEKA WYPŁYWA Z CZEGOŚ NAD CZYM NIE MA ON KONTROLI, CZY TEŻ JEST REZULTATEM JEGO WOLNEGO WYBORU?
DETERMINIZM
biologiczny - zachowanie człowieka zdeterminowane jest przez potrzeby organiczne (np. głód pragnienie), popędy biologiczne oraz uwarunkowania genetyczne (np. klasyczna psychoanaliza);
środowiskowy - zachowanie zdeterminowane jest przez bodźce płynące ze środowiska oraz doświadczenie nabyte podczas uczenia się (np. skrajny behawioryzm).
Aspekty deterministycznego ujęcia ludzkiego zachowania
Determinizm odrzuca jakąkolwiek możliwość wolnego wyboru - wszelkie zachowanie zależy od czynników leżących całkowicie poza kontrolą człowieka.
Determinizm oznacza przyjęcie tezy, że ludzkie zachowanie podlega pewnym prawom, jest wyjaśnialne i przewidywalne. Stanowi ono z jednej strony rezultat czegoś co zdarzyło się w przeszłości, z drugiej samo w sobie jest przyczyną następnych zdarzeń. Jeśli zna się przeszłość człowieka i jego aktualna sytuację, można na tej podstawie przewidzieć jak zachowa się ona w przyszłości (przewidywalny ciąg przyczyn i skutków).
Jeżeli zachowanie można przewidzieć - to można je także kontrolować. Znając przeszłość i teraźniejszość jednostki musimy jedynie zaaranżować odpowiednie warunki, by otrzymać preferowane reakcje.
Gdy zachowanie zdeterminowane jest czynnikami leżącymi poza ludzką kontrolą (np. wpływem środowiska, uwarunkowaniami genetycznymi) - nie można mówić o jakiejkolwiek odpowiedzialności (np. przestępcy jako ofiary okoliczności nad którymi nie mieli kontroli).
WOLNA WOLA - można rozumieć jako proste przeciwieństwo determinizmu. Psycholodzy nadają mu jednak nieco inne znaczenie. Mają oni na myśli przypadkowość czy kapryśność ludzkich zachowań - doświadczenie nie potwierdza jednak poglądu o całkowitej nieprzewidywalności zachowania. Mówi się zatem nie o wolnej woli a OGRANICZNYM DETERMINIŹMIE (soft determinism).
OGRANICZONY DETERMINIZM - zakłada zdeterminowanie zachowania przez otoczenie, ale tylko w pewnych granicach. Wolna wola istnieje, gdy człowiek wybiera pomiędzy pewną liczbą możliwych form przyszłego zachowania, a jednocześnie nie podlega on przymusowi ani zniewoleniu.
Idea ograniczonego determinizmu próbuje pogodzić, wypośrodkować dwa skrajne poglądy, tj. determinizm i wolna wola.