Organy Sądu Najwyższego i organy samorządu Sądu Najwyższego
Organami SN są: Pierwszy Prezes SN, Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN, zgromadzenie sędziów izby SN i Kolegium SN.
Pierwszy Prezes SN jest powoływany przez Prezydenta RP na 6 - letnią kadencję, spośród sędziów SN w stanie czynnym. Kieruje on pracami i reprezentuje SN oraz wykonuje czynności określone ustawą, regulaminem, powołuje i odwołuje przewodniczących wydziałów w izbach na wniosek Prezesa SN, a w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym reprezentuje SN.
Prezes SN jest zastępcą Pierwszego Prezesa SN i kieruje pracą poszczególnych izb. Powołuje go i odwołuje na wniosek Pierwszego PSN Prezydent RP, spośród sędziów SN w stanie czynnym.
Do kompetencji zgromadzenia sędziów izby SN należy omawianie corocznego projektu informacji o działalności izb, opiniowanie kandydatów na stanowiska sędziego SN, Prezesa SN, Pierwszego PSN i przewodniczących wydziałów, wybór 2 członków oraz zastępcy członka Kolegium SN. Zgromadzeniu przewodniczy Prezes SN.
Organami samorządu są: Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN, zgromadzenie sędziów izby SN oraz Kolegium SN.
Do kompetencji Zgromadzenia Ogólnego Sędziów SN należy uchwalanie regulaminów wyborów kandydatów, dokonywanie wyboru kandydatów na stanowiska sędziego, pierwszego prezesa, 2 członków Krajowej Rady Sądownictwa, rozpatrywanie i przyjmowanie projektu informacji o działalności SN, podejmowanie uchwał w sprawach SN. Zgromadzeniu przewodniczy Pierwszy Prezes SN.
Kolegium SN tworzą: Pierwszy PSN, Prezesi SN, oraz sędziowie wybrani przez zgromadzenie sędziów izby SN na okres 3 lat. Jego przewodniczącym jest Pierwszy PSN. Do jego kompetencji należy ustalanie podziału czynności w SN, podejmowanie decyzji dotyczących wewnętrznych struktur organizacyjnych SN, opiniowanie projektów regulaminów, kandydatów na prezesów i stanowiska kierownicze w jednostkach administracyjnych, uchwalanie regulaminów organizacyjnych kancelarii Pierwszego PSN oraz Biura Studiów i Analiz SN.
Status sędziego Sądu Najwyższego
Sędzią SN może być osoba, która ma obywatelstwo polskie, pełnię praw, nieskazitelny charakter, ukończone studia prawnicze, wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy prawniczej, ma dobry stan zdrowia i co najmniej 10 lat praktyki na stanowisku sędziego, prokuratora, adwokata, radcy i notariusza. Prawa i obowiązki sędziów SN są takie same jak sędziów sądów powszechnych. Inne są zasady wygaśnięcia stosunku służbowego, a mianowicie wygasa on z chwilą śmierci, zrzeczenia się, prawomocne zakazu zajmowania stanowiska sędziego lub utraty obywatelstwa polskiego lub przejścia w stan spoczynku - 70 lat. Może przejść w stan spoczynku na swój wniosek po ukończeniu 65 roku życia lub 65 roku życia jeżeli przepracował w SN co najmniej 9 lat. Wniosek o przejście sędziego w stan spoczynku wnosi również Kolegium SN, z powodu choroby lub utraty sił i uznania przez lekarza orzecznika ZUS za trwale niezdolnego do pełnienia obowiązków sędziego.
Trybunał Stanu - struktura i kompetencje
Podstawą funkcjonowania Trybunału Stanu jest Konstytucja RP oraz ustawa z dnia 26 marca 1982 roku o Trybunale Stanu. Zgodnie z art. 173 i 174 Konstytucji sądy i Trybunały są władzą niezależną i odrębną od innych władz, które mają prawo wydawania wyroków w imieniu RP. Trybunał Stanu jest organem sądowniczym, ale nie należy do sądów powszechnych ani do szczególnych. Odpowiedzialność przed TS ponoszą osoby zajmujące kluczowe stanowiska w państwie: Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie RM, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes NIK, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Ministrowie, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, posłowie i senatorowie. Odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny, którymi osoby w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania naruszyły, chociażby nieumyślnie Konstytucje lub ustawę. Za czyny takie o ile nie wypełniają znamion przestępstwa lub przestępstwa skarbowego TS wymierza karę utratę czynnego i biernego prawa wyborczego we wszystkich wyborach, zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub samorządowych, utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych. Za naruszenie zakazów odnoszących się do posła lub senatora TS orzeka pozbawienie mandatu poselskiego. Kary dotyczące utraty praw i zakazów mogą być orzekane na czas od 2 do 10 lat. W razie uznania przez TS chociażby nieumyślnego popełnienia czynów TS orzeka odpowiednio dla prezydenta złożenie z urzędu, a w odniesieniu do pozostałych osób - utratę zajmowanych stanowisk. Za czyny stanowiące przestępstwa w tym także skarbowe TS orzeka kary lub środki karne przewidziane w ustawie. Prawo postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie Zgromadzeniu Narodowemu na wstępny wniosek złożony Marszałkowi Sejmu, przez co najmniej 140 członków Zgromadzenia. Urząd Prezydenta w takim momencie ulega zawieszeniu. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą ZN podjętą większością, co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN. Jeżeli ZN nie podejmuje uchwały umarza się postępowanie w sprawie. Prawo do pociągnięcia pozostałych osób do odpowiedzialności przed TS przysługuje wyłącznie Sejmowi. Wstępny wniosek może być złożony Marszałkowi Sejmu prze Prezydenta, co najmniej 115 posłów, komisję śledczą. Sejm podejmuje uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed TS tych osób bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
TS zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji, zachowuje swoje kompetencje do czasu wyboru nowego składu TS.
Skład TS określony jest w Konstytucji w art. 199 i ustawie o TS. Składa się z przewodniczącego, 2 zastępców i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa członków musza mieć kwalifikacje sędziów. Przewodniczącym TS jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Członkowie TS są niezawiśli w sprawowaniu funkcji sędziów i podlegają tylko Konstytucji i ustawom. Korzystają z immunitetu formalnego, zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej członka TS wyraża w drodze uchwały TS. TS jest sądem 1 i 2 instancji. W 1 instancji orzeka w składzie przewodniczącego i 4 członków, w 2 instancji w składzie przewodniczącego i 6 członków, z wyłączeniem sędziów, którzy uczestniczyli w rozpatrywaniu sprawy w 1 instancji. Jeżeli w sprawie pojawi się zagadnienie wymagające wykładni zasadniczej, TS może odroczyć sprawę w celu rozpatrzenia jej przez pełny skład TS.
Trybunał Konstytucyjny - struktura i kompetencje.
TK funkcjonuje na podstawie konstytucji oraz ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 roku o TK. Jest organem władzy sądowniczej, powołanym do badania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych, zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, której ratyfikacja wymaga zgody w ustawie, zgodności przepisów prawa, wydawane przez centralne organy państwowe z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, skargi konstytucyjnej wniesionej po wyczerpaniu drogi prawnej, sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa, zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, TK na wniosek Prezydenta stwierdza zgodność z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją, TK na wniosek Marszałka Sejmu rozstrzyga w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta, gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić o takiej niemożności. Każdy sąd może przedstawić TK zapytanie prawne, co do wszelkich zgodności, jeżeli od odpowiedzi na pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sadem.
W skład TK wchodzi 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat. Sędzią TK może być osoba posiadająca kwalifikacje sędziego SN lub NSA i wyróżniająca się wiedza prawniczą. Kandydatów przedstawia, co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Uchwała zapada bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy posłów. Prezesa i wice powołuje Prezydent spośród 2 kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne. Sędziowie TK są niezawiśli w sprawowaniu swojej funkcji i podlegają tylko Konstytucji. Korzystają z immunitetu formalnego, zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej wyraża Zgromadzenie Sędziów TK. Sędzia TK odpowiada dyscyplinarnie za naruszenie przepisów prawa, uchybienie godności urzędu lub nieetyczne zachowanie, karą upomnienia, nagany lub usunięcia ze stanowiska sędziego TK. Sędzia przechodzi w stan spoczynku po ukończeniu swojej kadencji, ale ma prawo powrotu do poprzednio zajmowanego stanowiska.
Organami TK są: Zgromadzenie Ogólne oraz prezes TK. Zgromadzenie Ogólne tworzą sędziowie TK. Do kompetencji zgromadzania należy uchwalanie regulaminu TK, wybór kandydatów na prezesa i wice, uchwalanie statutu Biura Trybunału, projektu dochodów i wydatków. Prezes TK reprezentuje TK na zewnątrz oraz wykonuje czynności określone w regulaminie i ustawie.
Europejski Trybunał Praw Człowieka - struktura i kompetencje
Podstawą funkcjonowania ETPC jest konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 roku, zmieniona protokołami 3, 5, 8 oraz uzupełniona protokołem nr 2. ETPC stworzony został w celu zapewnienia przestrzegania zobowiązań wynikających z konwencji dla układających się stron.
Trybunał składa się z sędziów, których liczba jest równa licznie państw członków Rady Europy, wybieranych przez Zgromadzenie Parlamentarne w odniesieniu do każdego z państw członkowskich, większością głosów, w liczbie 3 kandydatów przedstawionych przez te państwa, na okres 6 lat. Mogą oni być wybierani ponownie, jednak kadencja połowy sędziów wybieranych w 1 wyborach upływa po 3 latach. Kadencja upływa również z chwila osiągnięcia przez sędziego 70 roku życia.
W celu rozpatrzenia wniesionych spraw Trybunał zasiada w składzie komitetów 3 sędziów, Izb 7 sędziów i Wielkiej Izby 17 sędziów. W składzie Izby i Wielkiej Izby zasiada z urzędu sędzia wybierany przez zainteresowane państwo. W składzie wielkiej Izby zasiada również Przewodniczący i wice Trybunału, przewodniczący izby oraz inni sędziowie zgodnie z regulaminem.
Trybunał przyjmuje skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek - ofiar naruszenia praw. Trybunał rozpatruje sprawę dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych przewidzianych prawem wewnętrznym zgodnie ze wszystkimi zasadami prawa międzynarodowego lub jeśli sprawa została wniesiona w ciągu 6 miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji. Trybunał nie rozpatruje skarg anonimowych lub co istoty identycznych ze sprawą już rozpatrzoną lub sprawą, która została poddana innej międzynarodowej procedurze dochodzenia i jeśli skarga nie zawiera nowych, istotnych informacji. Trybunał uznaje za niedopuszczalną każdą skargę indywidualną, niedającą się pogodzić postanowieniami konwencji lub protokołu, będącą nieuzasadniona lub naruszającą prawo do skargi. Państwa członkowskie Rady Europy są zobowiązani do przestrzegania ostatecznych wyroków Trybunału we wszystkich sprawach, w których są stronami.
Europejski Trybunał Sprawiedliwości - struktura i kompetencje
ETS funkcjonuje na podstawie traktatów założycielskich, traktatu o UE z dnia 7 lutego 1992 roku, Statutu Trybunału Sprawiedliwości ustanowionego na podstawie art. 245 traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, przepisów proceduralnych zamieszczonych w Regulaminie ETS ustanowionym 19 czerwca 1991 roku.
W skład ETS wchodzi 15 sędziów i 8 rzeczników generalnych, powołanych przez każde z Państw Wspólnoty. Sędziami i rzecznikami mogą być osoby dające pełną gwarancję niezależności i odpowiadają warunkom wymaganym w ich krajach do objęcia najwyższych stanowisk sądowych bądź wyróżniają się wiedzą prawniczą. Każde z państw członkowskich ma swojego sędziego natomiast rzeczników mianuje się z 4 największych państw: Włochy, Niemcy, Francja i Wielka Brytania a pozostali desygnowani są przez mniejsze państwa na zasadzie rotacji. Kadencja sędziów i rzeczników trwa 6 lat, co 3 lata następuje zmiana połowy składu sędziowskiego i rzeczników generalnych. Zakończenie kadencji następuje również na skutek śmierci, rezygnacji, upływu czasu, na który został mianowany i zwolnienia z funkcji na podstawie jednomyślnej decyzji składu, który uznał, że sędzia lub rzecznik nie spełnia warunków do zajmowania stanowiska. Sędziom i rzecznikom przysługuje immunitet jurysdykcyjny uniemożliwiający ściganie i prowadzenie postępowania przeciwko nim w czasie pełnienia funkcji, immunitet podatkowy obejmujący zwolnienie z opodatkowania wynagrodzenia, immunitet celny umożliwiający przywożenie i wywożenie ruchomości i samochodów, immunitet w sprawach imigracyjnych dotyczący małżonka i członków rodziny, prawo do świadczeń socjalnych i ułatwienia związane z obrotem walutowym. Sędziowie wybierają spośród siebie Prezesa Trybunału, pełniącego funkcje sądowo-administracyjne, przez 3 lata lub ponownie. Na roczną kadencję wybierany jest Pierwszy Rzecznik Generalny, zajmujący się przydzielaniem spraw poszczególnym rzecznikom. ETS obraduje na sesjach plenarnych, jedynie z przerwą wakacyjna i świąteczną, może orzekać w izbach 3 lub 5 osobowych, w składzie Wielkiej Izby albo w pełnym składzie. W skład Wielkiej Izby wchodzi 11 sędziów, w tym prezesi izb 5-osobowych. Kierownictwo administracyjne nad ETS sprawuje Sekretarz mianowany na 6-letnia kadencję, pełni on funkcje sądowe oraz zarządza finansami ETS. Administracja ETS jest zorganizowana w 5 dyrektoriatów: I - Wydział biblioteczny i Wydział badań i dokumentacji, II - Dyrektoriat tłumaczeń, III - Dyrektoriat tłumaczenia symultanicznego, IV - D. Informacyjny, V - D. Administracyjny.
ETS pełni funkcję sądu konstytucyjnego, międzynarodowego, administracyjnego, cywilnego i sądu pracy.
Siedzibą jest Luksemburg, a językiem urzędowym język francuski.