1. Średniowiecze

1. Periodyzacja epoki

Średniowiecze jest to najdłuższa epoka literacka (trwa od V do XV wieku). Za początek tej epoki uznaje się upadek cesarstwa zachodnio-rzymskiego (476 r. n. e.), zaś średniowiecze ma trzy daty graniczne: upadek Konstantynopola (1453), wynalezienie druku przez Gutenberga ( 1455) lub odkrycie Ameryki (1492).

2. Filozofia epoki (Augustynizm, Tomizm, Franciszkanizm)

Augustynizm - Filozofia stworzona przez świętego Augustyna. Zakłada, że człowiek jest rozdarty pomiędzy dobrem, a złem. Jego życie to dokonywanie wyborów prowadzące do dobra lub zła.

Tomizm - Człowiek znajduje się na drabinie bytu pomiędzy aniołami i zwierzętami, jego zadaniem jest ciągła wspinaczka w górę. Przeznaczeniem człowieka jest poznanie najwyższego dobra - oglądanie Boga

Fraciszkanizm - Filozofia życia stworzona przez świętego Fraciszka, zasady fraciszkanizmu to: miłość, radość, ubóstwo.

3. Podstawowe pojęcia: danse macabre, uniwersalizm, anonimowość, teocentryzm, hagiografia i historiografia

Danse macabre - Taniec śmierci. Przedstawia on trupy w stanie rozkładu toczone przez robactwo, żaby czy węże, zmumifikowane zwłoki ludzkie lub szkielety w ludycznym geście triumfu porywające do tańca przedstawicieli wszystkich warstw społecznych (stanów). Danse macabre symbolizuje równość wszystkich ludzi wobec śmierci.śmierc zaprasza do swojego tańca ludzi z różnych warst społecznych, ona decyduje o ludzkim losie, wszyscy wobec niej równi.

Uniwersalizm - Wspólnota ideałów, zainteresowań i świadomości historyczno-kulturowej. Wspólne były: język (łacina), religia (chrześcijaństwo), władza świecka w osobie cesarza, a duchowa w osobie papieża.

Anonimowość - To dokonania artystyczne i naukowe najczęściej nie były sygnowane imieniem twórcy, lecz pozostawały anonimowe, a to wszystko ku chwale bożej. Twórca uważany był jedynie za pośrednika pomiędzy Bogiem a odbiorcą jego przekazu lub komunikatu.

Teocentryzm - Bóg w centrum zainteresowania. W średniowieczu wszystkie dziedziny życia były związane z Bogiem.

Hagiografia - Żywoty świętego, opisujące jego życie i cuda. Typowa budowa:

1. Prolog - zapowiedź autora

2. Opis narodzin

3. Cudowne dzieciństwo

4. Młodość - uwidacznianie cnót

5. Małżeństwo

6. Ucieczka z domu

7. Cuda czynione za życia

8. Prześladowania świętego, asceza i cierpienie

9. Męczeńska śmierć

10. Cuda po śmierci

Historiografia - dział piśmiennictwa, obejmujący dzieje historyczne

Ars Moriendi - sztuka umierania, kanon według, których powinno się umierać.

Memento Mori - Pamiętaj o śmierci. Śmierć jest nieunikniona, wszyscy kiedyś umrą, dobra materialne, stan społeczny i wykształcenie nie mają w obliczu śmierci znaczenia.

4. Budowa Bogurodzica (apostrofa, prośba, wiersz średniowieczny, paralelizm,archaizmy),

]

Paralelizm składniowy - w I jak i w II strofie występuje apostrofa i prośba (I - rozbudowana apostrofa, krótka prośba, II - krótka apostrofa, rozbudowana prośba).

Wiersz średniowieczny (inaczej zdaniowo-rymowy) - wers stanowi osobne zdanie, posiada rymy wewnętrzne (Bogarodzica - dziewica), jak i zewnętrzne (nosimy - prosimy)

Archaizmy:

1. leksykalne (dawne wyrazy)

• dziela - dla

• bożyc - syn Boga

• Gospodzin - Pan

• zbożny - dostatni

• przebyt - bytowanie, istnienie

• rodzica - matka

2. słowotwórcze (przestarzały sposób tworzenia wyrazów):

• Bogurodzica - matka Boga, już w XV w. mówiło się matka (kogo?, czyja?) Boga, a nie matka (komu?) Bogu

3. fleksyjne (dawne końcówki odmiany wyrazów)

• raczy - racz

• ziści - pozyskaj

• spuści - ześlij

4. składniowe (nieużywany sposób łączenia wyrazów w zdaniu)

• Bogiem sławiena - sławiona przez Boga

5. fonetyczne (dawny sposób wymawiania wyrazów)

• Krzciciela - Chrzciciela

• sławiena - wysławiana (zapożyczenie z języka czeskiego)

• zwolena - wybrana (przegłos polski)

Motyw deesis - zobrazowanie trzech osób świętych: Chrystusa, Maryi i Jana Chrzciciela.

5. Problematyka Bogurodzicy

W pierwszej strofie podmiot liryczny zwraca się do Maryi z prośbą o pośrednictwo pomiędzy ludem, a jej synem. W drugiej zaś jest zwrot do Jezusa, by dał dobrobyt na ziemi, zaś po śmierci życie wieczne.

6. Rodzaje archaizmów

1. leksykalne - słowa wyszły z użycia lub zmieniły swe znaczenie

2. słowotwórcze - słowo zostało utworzone od innego zgodnie z dawnymi zasadami słowotwórczymi

3. fleksyjne - wyrazy inaczej niż współcześnie się odmieniające

4. składniowe - występowanie dawnego ukształtowania składniowego, np. szyku.

5. fonetyczne - dawne formy brzmieniowe słów

7. Historyczne znaczenie Bogurodzicy

Przeważają hipotezy badaczy wskazujące na XI lub XII wiek jako czas jej powstania. Pierwszy zapis tekstu jest późny, bo z początku XV wieku; wcześniejsze zapisy mogły zaginąć, ale też tekst mógł krążyć w obiegu ustnym. Autorstwo było przypisywane świętemu Wojciechowi, lecz wycofano się z tej koncepcji, uważają „Bogurodzicę” za utwór anonimowy. Pierwotna postać „Bogurodzicy” obejmuje dwie strofy, lecz została rozbudowana do 22. Utwór początkowo nie miał tytułu, został określony na podstawie pierwszego słowa wiersza. Z czasem „Bogurodzica” stała się pieśnią bojową polskiego rycerstwa pod Grunwaldem, co opisuje Jan Długosz, oraz w bitwie pod Warną. Została także odśpiewana podczas koronacji Władysława Warneńczyka. Jest to najstarsza polska pieśń religijna i najstarszy polski tekst poetycki.

8. Obraz matki w Bogurodzicy i Lamencie świętokrzyskim

„Bogurodzica”	„Lament świętokrzyski” („Żal Matki Bożej pod krzyżem”, ”Posłuchajcie bracia miła”, „Plankt świętokrzyski”
Wybrana przez Boga, słuchająca próśb, pośredniczy pomiędzy Bogiem i ludźmi, czysta, doskonała, cudowna, piękna Obraz wyidealizowany	Cierpiąca, zwykła kobieta, smutna, płacze, nie ma cech boskich, troskliwa, kochająca, trwająca przy Synu, frasobliwa, błagająca o pomoc

„Lament świętokrzyski” to jedyny polski utwór, gdzie osoba święta jest podmiotem lirycznym

9. Obraz śmierci w „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze śmiercią”

Do XV wieku obrazem śmierci był rozkładający się trup, zmumifikowane zwłoki, nie wiadomej płci. Utwór „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią” ukazuje nowy obraz śmierci: jest to szkielet kobiety, dzierżący w ręku kosę, który wykonuje zadanie od Boga.

„Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią” to dialog (496 strof). Przeciwieństwie do „Bogurodzicy” i „Posłuchajcie bracia miła” jest to utwór świecki (poprzednie dwa są utworami religijnymi).

10. Wzorce parenetyczne (osobowe) epoki

1. Rycerz - Chrześcijanin, oddany Bogu i władcy, pobożny, waleczny, honorowy, przestrzega etosu rycerskiego, patriotyzm, gotowy umrzeć za ojczyznę i króla. Przykład Roland („Pieśń o Rolandzie”)

2. Święty

• Asceta - Umartwianie ciała i duszy, życie ubóstwie, cierpienie przyjmuje z pokorą, nie chce rozgłosu (św. Aleksy)

• Franciszek - miłość, radość, ubóstwo, entuzjazm, głosi kazania nawiązujące do miłości bliźniego, wiara prosta i radosna, nie umartwia ciała.

3. Władca - chrześcijanin, bogobojny, sprawiedliwy, doskonały strateg, świetnie włada mieczem, mądry, uwielbiany przez lud, sławny, dzielny, waleczny, dobrotliwy (Bolesław Chrobry i Bolesław Krzywousty)

2. Renesans

11. Ogólna charakterystyka epoki

Słowo renesans pochodzi od włoskiego słowa „reineisance”, co oznacza „odrodzenie” (Odrodzenie to również inna nazwa epoki). Był to powrót do wartości głoszonych w epoce antyku. Datuje się tę epokę na XV i XVI wiek. Daty początkowe renesansu są uważane za daty końcowe średniowiecza (Upadek Konstantynopola, wynalezienie druku, odkrycie Ameryki). Także data końca epoki jest sporna i zależy od poszczególnych koncepcji historycznych. Często wymienia się "okrągłą" datę 1600, wymienia się też daty od 1517 (wystąpienie Lutra, uchodzące czasem także za datę początkową dla Niemiec) przez 1548 (Sobór trydencki) do 1648 (koniec wojny trzydziestoletniej) a nawet późniejsze. Dawniej, do rozpoczęcia pogłębionych badań nad tą epoką, za podtyp renesansu uznawano Barok jako całość.

12. Wzorce osobowe epoki

1. Dworzanin - Dusza towarzystwa, otoczka uczt, bawidamek, zabawiaka, znający podstawy savoir-vivre („Dworzanin Polski” Górnicki)

2. Ziemianin - zachwyca się życiem na wiejskim ustroju, stara się żyć zgodnie naturą, pory roku porządkują jego tryb życia, pomyślność osobistą ziemianina ugruntowywała żona, która tworzyła ład w życiu domowym. („Żywot człowieka poczciwego" Mikołaja Reja)

3. Patriota - Oddany ojczyźnie, kochający ją, krytykuje społeczeństwo, ale w celu poprawy sytuacji w kraju („Kazania sejmowe” Piotra Skargi)

4. Poeta poctus - człowiek wykształcony, znawca antyku, filozofii chrześcijańskiej, podróżnik, posługuje się wieloma językami, fascynujący się dziełami antycznymi (Kochanowski)

13. Podstawowe pojęcia epoki (humanizm, reformacja, gatunki, fraszka, tren, pieśń)

1. humanizm - hasłem humanizmu jest maksyma Terencjusza „Jestem człowiekiem, i nic co ludzkie nie jest mi obce”. Humanizm koncentruje uwagę na sprawach ludzkich, godności człowieka, jego wolności, propaguje rozwój fizyczny, psychiczny i intelektualny oraz harmonijne współżycie w społeczeństwie, podkreśla możliwości ludzkiego rozumu, oraz wartość wiedzy o świecie i możliwość jej zdobycia i rozwoju

2. reformacja - ruch religijny i społeczny, mające na celu odnowę wartości chrześcijaństwa. Przyczyny: obojętność religijna kleru, sprzedaż odpustów, łacina ograniczała liczbę czytających Biblię. Ruch ten zapoczątkował Marcin Luter w Wittenberndze (1517).

3. fraszka - krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany lub wierszowany o różnorodnej tematyce, często humorystycznej lub ironicznej (satyrycznej). Posiada puentę.

4. Tren - Wierszowany utwór liryczny o charakterze żałobnym, wywodzący się ze starogreckiej poezji. Utwory takie były poświęcane zmarłej osobie i wyrażały żal oraz smutek z powodu jej odejścia, a także przedstawiały jej cnoty i zasługi

5. Pieśń - gatunek literacki poezji lirycznej, o genezie związanej z obrzędami i muzyką wywodzący się z średniowiecza.

14. Epikureizm i stoicyzm w Pieśniach Kochanowskiego

Epikureizm	Stoicyzm
„Kto tak mądry, że zgadnie, co jutro nam przypadnie?” „Niechaj na stół dobrego wina przynoszę, a przy tym złote gęśli albo lutnie grają” „Próżno mieć na pieczy śmiertelne rzeczy”	” Chwalę szczęście stateczne: Nie chce li też być wieczne” „U Fortuny to śniadanie, że kto stojąc upadnie” „Wszystko dziwnie się plecie, na tym dziwnym świecie”

Podmiot liryczny „Pieśni IX” zachęca do znalezienia złotego środka, bogactwo nie daje nam szczęścia, nie znamy swego losu, nasza osobowość jest ważniejsza, pieniądze zaspokajają tylko sferę materialną, z pokorą należy przyjmować trudy.

15. Bóg i człowiek w Pieśniach Kochanowskiego

Bóg jest dawcą dnia, śmieje się gdy człowiek zbytnio się przejmuje jutrzejszym dniem, bo wszystko zależne jest od Boga. Mimo wszystko mamy się radować, musimy wykorzystać wszystko, co mamy, gdyż Fortuna może nam wszystko zabrać. Człowiek nie może pojąc wszystkiego rozumem, człowiek myślący racjonalnie nie odpowie na niektóre pytania. Człowiek nie wpływa na swój los, więc się powinien cieszyć, gdy Fortuna mu sprzyja. Człowiek nie powinien obwiniać się za błędy. Powinniśmy żyć uczciwe, niezależnie od losu. Człowiek nie powinien narzekać na swój los. Człowiek jak i wszystko jest dziełem Boga Bóg panuje nad swoim stworzeniem i kieruje nim doskonale. Stwórca jest bliski człowiekowi, jest dobry, szczodrobliwy, łaskawy, hojny, nie skąpi dóbr stworzył piękny, przyjazny, harmonijny, dający radość człowiekowi świat człowiek może w nim pokładać nadzieje.

16. Analiza i Interpretacja wybranych Pieśni Kochanowskiego

1. „Pieśń V - Pieśń o spustoszeniu Podola” - Tekst odwołuje się do wydarzeń mających miejsce na Podolu w 1575 roku. Utwór można podzielić na dwie części. W pierwszej podmiot liryczny zwraca się do Polaków i opisuje przyczyny oraz skutki napadu na Podole. W drugiej części apeluje do konkretnego odbiorcy, jakim jest polska szlachta. Część ta ma charakter liryki apelu. Jest ona bardzo pesymistyczna, na co wskazuje postawa podmiotu lirycznego. Autor zastosował wiele środków stylistycznych, aby zwrócić uwagę odbiorcy. Stosuje styl retoryczny, by przekonać go do swoich poglądów. Jego celem jest poruszenie dumy i uczuć oraz wstrząśnięcie sumieniem odbiorcy. Podmiot liryczny negatywnie ocenia Polaków. Krytykuje ich. Umieszczając animalistyczne porównanie wroga do psa wzbudza w czytającym złość i gniew. Natomiast uprowadzone przez Tatarów Polki nazywa "pięknymi łaniami". Porównania te służą do pobudzenia odpowiednich emocji w odbiorcy ; aby zwrócił uwagę na to, co stracił i wyciągnął właściwe wnioski. Przywołane "półmiski" są symbolem dóbr materialnych. Zastosowanie pytań retorycznych ma wzbudzać w odbiorcy chwilę przemyślenia. Autor chce, abyśmy stawiali dobro państwowe ponad własne, tylko zastanawia się czy jesteśmy w stanie. Dostrzega on słabość pospolitego mieszczanina i proponuje założenie stałej armii. Radzi, aby szlachta pokryła koszty na jej stworzenie. Niestety obawia się, że poprzez mentalność szlachty propozycja jest zbyt radykalna.

2. „Pieśń IX” - Zawiera przemyślenia na temat życia człowieka. Jest ono zdominowane przez przypadek. Filozofia stoicka podpowiada człowiekowi, aby nie walczył z Bogiem, Fortuną czy zmiennym losem, a wtedy będzie szczęśliwy. Równocześnie wykazuje podstawę epikurejską, namawia do tego, by cieszyć się zabawą przy stole, tańczyć i pić wino ,słowem korzystać z ziemskich przyjemności, nie wiemy bowiem, co będzie się działo następnego dnia. Szczęście jest przecież zmienne. To Fortuna bawi się ludzkim losem, a człowiek chociaż ma rozum i wolną wolę, nie może nic przewidzieć, uniknąć klęsk, życiowego bałaganu. To nie jest wina Boga, że człowiek jest bezradny, choć tylko On zna przyszłość. Najlepsze dla ludzi jest pokładanie nadziei w Bogu. Nie ma takiej możliwości, aby wymknąć się Fortunie i jej zachciankom. Człowiek może jednakże tak żyć i tak patrzeć na świat, aby nie załamywać się każdym niepowodzeniem. Chodzi tu o pewną filozofię życiową, wedle której człowiekowi poradzić sobie może w każdej sytuacji. Spokój duchowy, jaki może zachować, podtrzymuje uczciwe i cnotliwe życie. Odnalezienie "złotego środka", czyli najprościej mówiąc mądrości życiowej, pozwoli człowiekowi zdobyć "szczęście stateczne".

3. „Pieśń XXV - Czego chcesz od nas Panie?” - Osoba mówiąca w pieśni chwali Stwórcę, ale nie tylko, bo także jego dzieło, jakim jest świat. Słowa "Chowaj nas", dowodzą, że poeta wypowiada się jako reprezentant zbiorowości. Słowa natomiast swoje, autor kieruje bezpośrednio do Boga, czyli do swojego lirycznego adresata. Przede wszystkim jednak Kochanowski poświęca miejsce na opis i przedstawienie boskiego dzieła. Poeta ogląda świat, doświadcza jego cudowności i wspaniałości, dziwi się i jako człowiek, jest trochę zawstydzony wielkością świata i Boga, skąd słowa: "Czego chcesz od nas, Panie, za twe hojne dary?".

Kochanowski w tej "Pieśni" zwraca naszą uwagę na Boga w bardzo ważnym aspekcie, jakim jest stworzenie świata. Co więcej Kochanowski widzi Go jako artystę, który buduje, tworzy. W "Pieśni" dzieło boskie- świat jest przede wszystkim dziełem sztuki.

17. Na czym polegał kryzys światopoglądowy artysty w trenach

Tren IX - Kochanowski pogardza mądrością, nie potrafi posiadaną wiedzą wytłumaczyć swego cierpienia.

Tren X - Kochanowski, wierny chrześcijanin, ma kryzys wiary: „gdzieś jest, jeśliś jest?”, nie wierzy w Boga, który zsyła cierpienie

Kochanowski, ten który wzorował się na filozofii epikurejskiej i stoickiej, namawiał ludzi do znalezienia złotego środka, ukazujący motyw Fortuny po stratach bliskich osób (Dwóch córek - Orszulki, Hanki i swego brata - Kacpra) całkowicie zmienia swój światopogląd, filozofia straciła wszelaki sens, mądrość nie ma dla niego znaczenia, stracił wiarę w Boga.

18. Nowatorstwo trenów

Tren był pisany na zasadzie pewnych punktów. Kochanowski napisał tak treny, że odpowiadają one kolejnym punktom budowy trenu:

a) Exhandium - ukazanie wielkości straty (I-II)

b) Laudus - żal za stratą (III - IV)

c) Komploracja - pochwała zmarłego VI

d) Konsolacja - ukazanie straty (VII-X)

e) Exhortacja - pocieszenie (XI - XIX)

Po raz pierwszy w historii trenów bohaterem jest zwykła dziewczynka, a nie ważna postać historyczna. Podmiotem lirycznym jest osoba bliska dla zmarłej.

19. Analiza i interpretacja Trenu VIII, IX, X, XII

VIII - Podmiot liryczny porównuje dom za życia Orszulki i po jej śmierci. Tekst trenu można podzielić na trzy części. Pierwsza część do apostrofa do nieżyjącej już córki i opis domu, pustego i smutnego. Druga część trenu, to opis domu pełnego radości i dziecięcego szczebiotu. Trzecia część to z kolei powrót do opisu domu pustego i pełnego żałości. Wraca uwagę, że zniknięcie Urszuli stało się powodem nastania ogromnej pustki w domu. Zdaje się mieć do niej pewną pretensje z tego powodu. Wstrząs psychiczny, jakiego doznał, jest dokuczliwy

IX - Kochanowski ukazuje fakt, że mądrość nie ma dla nie go już żadnej wartości, nic ona mu nie daje, umrze głupcem, mądrość nie jest stanie powstrzymać śmierć, ani wytłumaczyć dlaczego jego córka musiała umrzeć. Całe życie spędził na tym, by poszerzać swoją wiedzę, ale nic ona mu nie daję, nie jest w stanie wytłumaczyć swego cierpienia i smutku.

X - Kochanowski zastanawia się, gdzie jest jego córka. Utwór jest złożony z szeregu pytań retorycznych. Chce ujrzeć swą córkę w jakiejkolwiek postacie, w celu dowodu na istnienie życia pośmiertnego, chce ukoić swe bóle. Topos wędrówki

XI - Los ma wpływ na nasze życie, które podmiot liryczny opisuje je pod postacią wahadła. Mądrość jest słabsza niż los. Nie jest możliwe posiąść wszystkie tajemnice świata

XII - Stanowi nawrót do wspomnień związanych z życiem i śmiercią Urszuli. Wspomina o swej wielkiej miłości i jeszcze większym żalu po stracie córeczki. Wychwala jej zalety: posłuszeństwo, taktowne i skromne zachowanie, niepospolite zdolności poetyckie, pobożność, szacunek i serdeczność wobec rodziców, usłużność. Wszystko to tym dziwniejsze „że więcej nad trzydzieści miesięcy nie miała", ojciec-poeta sądzi, że była nad wiek dorosła, nie zdołała paradoksalnie udźwignąć wszystkich cnót jej przypisanych i dotrwać młodości. Jednocześnie z córką grzebie poeta nadzieję, że ją jeszcze kiedykolwiek zobaczy.

XIX - Objawia się Kochanowskiemu jego matka, trzymająca w rękach Urszulkę. Pociesza go wizja nieba. Matka upomina go, by się nie bał, porzucił swe żale, zaczął na nowo się radować.

20. Analiza Porównawcza Trenu X Kochanowskiego i wiersza Leśmiana Urszulka Kochanowska

Bohaterką Trenu X jest zmarła córka - Urszulka, podmiotem lirycznym ojciec zastanawiający się nad losem swojego dziecka w niebie, raju, Hadesie i Czyśćcu. Podmiot pyta o sposób pozagrobowego życia, zadaje dużo pytań retorycznych, które świadczą o jego zagubieniu. Po ciągu pytań zwraca się z prośbą do Urszuli o jakiś znak, potwierdzający, że ona nadal istnieje, że jej życie nie zakończyło się śmiercią. Urszulka była najważniejszą osobą w życiu Kochanowskiego, nazywał ją „aniołkiem małym”, choć martwił się czy przedwcześnie zmarła córka znalazła spokój i szczęście w niebie. Kochanowski pyta się nawet córki, po co się w ogóle rodziła, jeżeli zaraz umarła i zadała mu cios prosto w serce. Poeta rozważa kwestie filozofii chrześcijańskiej, której do tej pory był orędownikiem, lecz po śmierci córki zaczął wątpić w istnienie Boga. Powiedział: „Gdzieśkolwiek jest, jakiś jest, lituj mej żałości”. W epoce średniowiecza dla ludzi Bóg był najważniejszy, w renesansie trochę się to zmieniło, lecz nikt nie śmiał wątpić w istnienie Boga. Jan Kochanowski się odważył i pokazał swój kryzys światopoglądowy. Kochanowski jawi się jako filozof, myśliciel i humanista zastanawiający się nad istotą człowieczeństwa. Jako wybitny humanista znał różne systemy wierzeń. W trenie jest zastosowany motyw ubi - sum, czyli gdzie są dusze zmarłych. Kochanowski jest niepewny, co do losów człowieka po śmierci oraz życia wiecznego. Urszulka jest przedstawiona jako mała, niewinna i beztroska istotka. Była wielką radością i nadzieją dla swojego ojca. Niestety dziewczynka zmarła mając zaledwie dwa i pół roku zostawiając ból i rozpacz w sercu ojca.

Wielki żal wypływający z Trenów spowodował, że kilkaset lat później Bolesław Leśmian w swoim wierszu „Urszula Kochanowska” nawiązał do przedwcześnie zmarłej córki wielkiego poety odrodzenia Jana Kochanowskiego. Wiersz jest monologiem z elementami dialogu. Głównym bohaterem a zarazem podmiotem lirycznym jest Urszulka. Dziewczynka okazuje się być nieszczęśliwa w niebie, co potwierdza obawy Jana Kochanowskiego Trenie X. Urszula opowiada w wierszu o swoim spotkaniu z Bogiem. Niebo dla Urszuli jest pustkowiem, zupełnie obcym miejscem. Bóg robi wszystko, aby Urszula czuła się tam szczęśliwa, jak w swoim rodzinnym domu. Ale dom to przecież nie tylko budynek to również ludzie, którzy go tworzą. Urszula cały czas tęskni za swoimi najbliższymi. Wszystkie czynności, które tam wykonuje są namiastką życia ziemskiego. Wszystko jest takie same jak na Ziemi tylko lepsze. Niebo opisane przez Leśmiana jest na wzór powszechnych poglądów wyobrażeń. W utworze możemy się doszukać fascynacji autora renesansem i humanizmem, zainteresowania człowiekiem jego życiem pośmiertnym. Urszulka jest postacią wyidealizowaną. Czuje się stęsknioną za rodzicami, samotna, zagubiona, tęskni za życiem ziemskim i Czarnolasem. Odczuwa strach i dystans przed Bogiem. Jest ukazana jako mała gospodyni, która sprząta dom na przybycie rodziców. Gdy Bóg zjawia się w domu dziewczynka jest wyraźnie rozczarowana. Bóg jest przedstawiony w utworze jako osoba doskonała. Otacza Urszulkę opieką i troską. Próbował zastępować jej ojca, aby czuła się szczęśliwa. Oba te utwory łączy postać Urszulki i jej pośmiertnego życia. Autorzy zastanawiają się nad istotą życia pozagrobowego. W obu tych utworach zwycięża jednak wizja zaświatów szerzona przez religię chrześcijańską, żaden z autorów nie wspomina nic o piekle.

21. Cechy tragedii elżbietańskiej

Dramat antyczny	Dramat elżbietański
Zasada trzech jedności (czasu, akcji i miejsca)	Złamanie zasady trzech jedności (akcja trwa więcej niż jeden dzień, wielowątkowość, różne miejsca akcji)
Maksymalnie trzy osoby na scenie	Sceny zbiorowe
Chór jako komentator wydarzeń	Brak chóru
Budowa: prologos, stasimon, epejsodion, commos, exodus	Podział na akty i sceny
Ciąg przyczynowo-skutkowy
Zasada decorum, styl patetyczny		Wymieszanie stylów
Postacie z wyższych sfer społecznych		Wymieszanie warstw społecznych
Fatum, bohater próbuje od niego uciec		Fatum - bohater chce je wypełnić
Katharsis
		Ukazanie krwawych scen, sceny batalistyczne, przyroda dostosowuje się do poczynań bohaterów (np. gdy Macbeth zabija, jest zawsze burza), zmienność nastroju bohaterów, połączenie realizmu i fantastyki Psychologizacja bohatera

1. Makbet- charakterystyka Makbeta i Lady Makbet, na czym polega motyw winy i kary, dramat jednostki i władzy

1. Makbet

- przed przepowiednią: chce władzy, ale do niej nie dąży, uczciwy, wierny, oddany ojczyźnie, waleczny, lubiany, wzorzec epoki

- Po przepowiedni: żądny władzy, posuwa się do haniebnych czynów, fałszywy, zły, wredny, podstępny, agresywny, łatwo wierny

2. Lady Makbet - Uwierzyła w przepowiednie, zachęcała Makbeta do morderstw, popełniła z obłędu samobójstwo, nie wierzy w zjawy widziane przez Makbeta, zawistna, brutalna materialistka, żądna władzy, owinęła Makbeta wokół palca

Motyw winy i kary - Makbet jest bohaterem wrażliwym. Z łatwością odróżnia dobro od zła. Kiedy pojawia się wizja zdobycia tronu, mężczyzna zdaje sobie sprawę, że mógłby „pomóc” losowi, czyli zabić króla. Jednak od początku budzi się w Makbecie sumienie. Bohater odsuwa myśli o morderstwie jak najdalej. Ulega jednak namową żony i zabija Duncana, który nagle zjawił się w zamku Makbeta. Bohater traci poczucie równowagi, wmawia sobie fałszywe tezy. Lady Makbet odwołuje się w dodatku do męstwa Makbeta. Kobieta nie odczytuje jego wahań jako odgłosów sumienia, ale traktuje je jako symptomy tchórzostwa. Dochodzi do popełnienia morderstwa i ani Makbet, ani Lady Makbet nie zdają sobie sprawy z kary, jaka ich za to spotka. Ich przeczucia są tłumione przez nich samych, ponieważ bohaterowie niewłaściwie rozumieją swoje zachowania w noc zbrodni.

Następstwem zbrodni są kolejne mordy. Makbet traci jakiekolwiek skrupuły. Z zimną krwią zleca zbójcom zabicie Banka i Fleance'a, a niedługo potem - całej rodziny jednego z lordów. Makbet zdaje się już nie odczuwać żadnej granicy w wyrządzaniu zła. Jego zachowania są jednak raz bezwzględne, a raz obłąkańcze. Tylko on widzi ducha Banka na uczcie, tylko Makbet nie myśli logicznie tuż przed ostateczną bitwą pod Dunzynan. Kara nadchodzi bardzo szybko. Są to nieustanne wyrzuty sumienia u Makbeta. Bohater nie może spać, rozmawiać z innymi, panować nad swoimi przywidzeniami. Podczas uczty po koronacji wydaje się gościom obłąkany. Lady Makbet od razu zaś popada w obłęd i na koniec umiera, prawdopodobnie śmiercią samobójczą

Dramat jednostki -

Tragedia Szekspira przedstawia pewien etap w życiu jednego bohatera pochodzącego z wysokiego rodu lub bohatera wybitnie zasłużonego, kończący się jego śmiercią. Bohaterami są ludzie nieprzeciętni, zdolni do głębokich przeżyć, uwikłani w konflikty, które przynoszą im cierpienie i ból. Trzonem utworu jest akcja wywodząca się z czynów występujących postaci, a źródłem czynów - charakter bohaterów. W „Makbecie” obserwujemy można by powiedzieć walkę, która toczy się we wnętrzu bohatera… Walkę pomiędzy jego ogromnymi, wręcz chorymi ambicjami a szczerym, wrażliwym sumieniem. Niestety, te dobre strony natury człowieczej przegrywają - żądza władzy okazała się zbyt silna i pokonała ludzkie odruchy Makbeta, który w swojej przyszłości miał szanse na reprezentowanie osoby godnej miana człowieka wartościowego, szczęśliwego, prawego…
W czasie powrotu do domu, po zwycięskiej bitwie pod Farres, Makbet wraz z przyjacielem Bankiem spotyka trzy czarownice, które przepowiadają mu rewelacyjną przyszłość, zwieńczoną koroną królewską. Z pewnością można stwierdzić, iż moment ten był pierwszą wiele znaczącą chwilą w życiu Makbeta - od tego, bowiem czasu, główny bohater zaczął odczuwać niepokój ducha, a jego myśli skupione były na władzy, która być może już wkrótce miała stać dla niego otworem. W głowie pojawiła mu się idea, że może zabić króla i jako jego bliski krewny objąć tron. Przemyśleniami dzieli się ze swoją żoną - Lady Makbet, której żądza władzy przesłania trzeźwy umył i namawia męża do zbrodni. Pragnąc ująć w jednym zdaniu główną ideę „Makbeta” należałoby powiedzieć o żądzy władzy i karze za popełnione zbrodnie. To zagadnienie wiąże ze sobą bardzo istotną rzecz - przeżycia wewnętrzne głównego bohatera i jego stopniowy upadek moralny. Utracony spokój, zmusza Makbeta do przemyśleń nad sensem ludzkiej egzystencji. Temat sztuki, dzięki takiemu ujęciu nabiera znaczenia ogólnoludzkiego, aktualny będzie zawsze i wszędzie. Tematyka „Makbeta” obejmuje wiele bardzo istotnych zagadnień. Przeplatają się tu wątki moralitetowy oraz polityczny. Szczególnie ten pierwszy jest bardzo uniwersalny - kuszenie do złą, uleganie pokusie, kara jako skutek a polityka tak aktualna w czasach rozwoju monarchii absolutnych.
„Makbeta” możemy traktować jako podanie o losach człowieka opanowanego niszczącą żądzą władzy. Można ja również potraktować jako tragedia w kategoriach uniwersalnych. Każdy człowiek ma swój własny, wytyczony cel. Każdy do czegoś dąży, do swojego celu… Należy jednak by w tym dążeniu nie przekroczyć pewnej granicy moralności, granicy, której nie warto przekraczać, aby nie zmagać się cały czas z przeciwnościami losu, by móc być jeszcze szczęśliwym, a nie zdominowanym przez nasza obsesję. Oraz najważniejsze - realizować marzenia i pragnienia nie krzywdząc innych…

I strofa II strofa

APOSTROFA

PROŚBA

APOSTROFA

PROŚBA

---