Przy doborze metod pracy bierzemy pod uwagę cele kształcenia (por. Moduł 1), potrzeby i cechy rozwojowe uczniów (por. Moduł 2), ale także ich predyspozycje osobowościowe.
Istnieje wiele klasyfikacji typów osobowości, my przedstawiamy tu trzy z nich. Uwzględniają one cechy osobowościowe uczniów związane z technikami myślenia, sposobami przyswajania wiedzy oraz rodzajami inteligencji.
I.
Rozróżnia się cztery techniki myślenia, a co za tym idzie sposobów i metod nauki. Są to:
1. Myślenie konkretne sekwencyjne
Osoby należące do tego typu osobowościowego są twardo osadzone w rzeczywistości. Łatwo przychodzi im zapamiętanie faktów, reguł, zasad, najlepiej uczą się przy wykonywaniu konkretnej pracy, dzielonej na etapy, preferują pracę w cichych, odizolowanych miejscach.
2. Myślenie konkretne nielinearne
Należą tu myśliciele zdolni do głębokiej refleksji, preferujący świat emocji i uczuć, osoby o naturalnej umiejętności obcowania i pracy z ludźmi. Uczą się przez skojarzenia myślowe, najpierw widząc całość obrazu, potem szczegóły, preferują w uczeniu się pomoce wizualne.
3. Myślenie abstrakcyjne sekwencyjne
Do tej grupy zaliczamy "filozofów" kochających świat teorii i myśli abstrakcyjnej, lubiących tworzyć koncepcje i analizować informacje. Ich ulubione zajęcie to czytanie, wolą pracować samodzielnie, lubią zorganizowane, zaplanowane dokładnie sytuacje i struktury.
4. Myślenie abstrakcyjne nielinearne
Ten typ osobowościowy to osoby twardo osadzone w rzeczywistości, eksperymentatorzy, gotowi do wypróbowania nowych rozwiązań. Potrafią oglądać sprawy z wielu stron, lubią zmiany, chętnie pracują projektami.
II.
Druga z klasyfikacji wiąże się z tzw. teorią WAK. Skrót ten oznacza środki: wizualne (wzrokowe), audytywne (słuchowe) i kinestetyczne (czuciowo-ruchowe), które służą efektywnemu uczeniu się. Doświadczenia z zakresu neurolingwistycznego programowania (NLP) dowodzą, że komunikacja między dwiema osobami przebiega za pomocą jednego, preferowanego systemu reprezentacyjnego. W każdej grupie uczących się 29% to wzrokowcy, 34% - słuchowcy i 37% - preferujący system kinestetyczny. Chcąc uniknąć nauczania pozostającego przez większość czasu wyłącznie w systemie reprezentacyjnym nauczyciela, uczący powinien korzystać z różnych strategii, "atakując" wszystkie systemy reprezentacyjne występujące u uczniów. W przeciwnym wypadku komunikacja zachodzi jedynie pomiędzy nauczycielem a jedną spośród wymienionych wyżej grup (A. Smith, Przyspieszone uczenie się w klasie, Katowice 1997.).
Zgodnie z tą koncepcją opracowano klasyfikację, w której zaproponowano trzy typy sensoryczne (wzrokowiec, "czuciowiec" i słuchowiec) o różnych cechach charakterystycznych i predyspozycjach, co pociąga za sobą konieczność dostosowania metod pracy do rozpoznanych typów osobowości uczniów. Zestawienie tych typów przedstawiamy w załączonym do modułu pliku Typy sensoryczne.
III
Trzecia z teorii klasyfikuje predyspozycje uczniów według typów inteligencji.
1. Uczeń posiadający dobrze rozwiniętą inteligencję lingwistyczną będzie:
• Uczyć się, słuchając, pisząc, czytając i dyskutując;
• Nadawać znaczenie słowu pisanemu i mówionemu w toku przekonywania, zabawy, przekazywania informacji, tworzenia pojęć;
• Naśladować lingwistyczne cechy innych;
• Z zapałem rozwijać własne zastosowania i sposoby rozumienia języka;
• Lepiej od innych posługiwać się słowem mówionym i pisanym;
• Uważniej niż inni słuchać;
• Wykazywać dominację audytywnego systemu reprezentacji w komunikowaniu się.
2. Uczeń posiadający dobrze rozwiniętą inteligencję matematyczno-logiczną będzie:
• Przejawiać zdolności do rozumienia i operowania abstrakcyjnymi symbolami, opisując znaczenie i funkcje konkretnych pojęć i obiektów;
• Posługiwać się już we wczesnym dzieciństwie pojęciami czasu, miejsca, ilości, liczby oraz dostrzegać związki przyczynowo-skutkowe;
• Celować w rozwiązywaniu logicznych łamigłówek i konsekwentnym działaniu;
• Dostrzegać wewnętrzną strukturę różnych złożoności;
• Wykazywać uzdolnienia matematyczne, polegające na formułowaniu wniosków na podstawie szczątkowych informacji, gromadzenia dowodów, szacowania, tworzenia modeli, wysuwania hipotez;
• Poszukiwać harmonii i porządku w swoim otoczeniu.
3. Uczeń posiadający dobrze rozwiniętą inteligencję wizualno-przestrzenną będzie:
• Łatwo wyobrażał sobie pożądane sceny;
• Dobrze sobie radził z wykonywaniem i kontrolą ruchów własnego ciała w przestrzeni;
• Przejawiał zdolności do konstruowania, budowania oraz wymyślania obiektów trójwymiarowych bądź też wyobrażania sobie ich w postaci uproszczonej;
• Znał działanie przełożeń, dźwigni, kół napędowych oraz ich wpływu na inne przedmioty;
• Uczył się przez obserwowanie i konstruowanie map pamięci;
• Przewidywał ruch przedmiotów w przestrzeni, np. piłki;
• Posiadał talent do interpretowania i sporządzania wykresów, map i innych pomocy wizualnych.
4. Uczeń posiadający dobrze rozwiniętą inteligencję muzyczną będzie:
• Rozróżniał układy dźwięków i czerpał przyjemność z eksperymentowania z nimi;
• Odczuwał zmiany brzmienia poszczególnych dźwięków i będzie zdolny wyodrębnić grę poszczególnych instrumentów;
• Reagował na zmiany w muzyce zmianą własnego nastroju;
• Chętnie improwizował i muzykował, stosując różnego rodzaju dźwięki;
• Wykazywał zainteresowanie i zdolności do gry na jakimś instrumencie;
• Posiadał wyczucie rytmu i reagował na muzykę tańcem, grą aktorską lub komponowaniem tekstów;
• Interesował się wszystkim, co dotyczy muzyki, poszukując własnych form
i preferencji.
5. Uczeń posiadający dobrze rozwiniętą inteligencję fizyczno-kinestetyczną będzie:
• Odbierał wrażenia poprzez dotyk, ruch i kontakt fizyczny;
• Uczył się w trakcie działań praktycznych;
• Wyrażał zadowolenie z wycieczek, budowania modeli, ćwiczeń z podziałem na role, kręcenia filmów kamerą video, kolekcjonowania różnych przedmiotów;
• Wykazywał dobrą kondycję, poczucie czasu, równowagę, zręczność i wdzięk;
• Dbał o rozwój fizyczny, stałe ćwiczył niektórych czynności;
• Demonstrował kreatywność poprzez ekspresję i ruch fizyczny;
• Rzadko pozostawał w bezruchu.
6. Uczeń posiadający dobrze rozwiniętą inteligencję interpersonalną będzie:
• Postrzegał świat z różnych punktów widzenia;
• Nawiązywał, kształtował i utrzymywał zróżnicowane kontakty społeczne z innymi ludźmi;
• Poznawał i rozumiał myśli, uczucia, poglądy i zachowania innych ludzi;
• Pracował w zespole i pozytywnie wpływał na jego dynamikę;
• Efektywnie komunikował się werbalnie i pozawerbalnie;
• Słuchał, poznawał i reagował na poglądy innych;
• Wywierał wpływ na inne osoby.
7. Uczeń posiadający dobrze rozwiniętą inteligencję intrapersonalną będzie:
• Świadomy swoich myśli, uczuć i emocji, będzie poszukiwał dla nich wyjaśnienia;
• Podejmował próby poszukiwania odpowiedzi na pytania filozoficzne;
• Miał dokładny obraz samego siebie;
• Konsekwentny w stosowaniu i w życiu zgodnie z własnymi zasadami
i przekonaniami;
• Doceniać rozwój i wzrost wewnętrzny;
• Posiadać wysoką automotywację;
• Czerpać przyjemność z czasu poświęconego na spokojną refleksję;
• Chętnie korzystać z czasopism i dzienników.
Należy jednak pamiętać, że w naszej pracy mamy do czynienia z żywym dzieckiem, a nie z konstruktem teoretycznym psychologów. Dlatego przykładanie gotowych wzorców i modeli zachowań do konkretnych osób może zakończyć się porażką i nie przynieść oczekiwanych rezultatów. Przedstawione powyżej klasyfikacje mają jedynie dopomóc nauczycielowi w rozeznaniu sytuacji w grupie, dać ogólny zarys możliwości, jakie drzemią w poszczególnych osobach oraz świadomość tego, jak bardzo potrzebne są zróżnicowane metody, trafiające do uczniów o różnych zdolnościach i predyspozycjach. Pobierz plik Metody.
Dość oczywiste wydaje się stwierdzenie, że najlepszą metodą nauki dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym jest zabawa. Dobrze przygotowana zabawa może bowiem zaspokoić potrzeby dzieci związane z różnymi formami aktywności i różnymi technikami przyswajania wiedzy. Przez mądrą zabawę można dotrzeć do dzieci o różnych predyspozycjach osobowościowych.
Dziecko w wieku przedszkolnym jest niezwykle płodne pod względem aktywności twórczej, przejawiającej się w wielu sferach jego działalności: zabawie, śpiewie, malowaniu, rysowaniu czy też języku. W wieku 6-7 lat dziecko uczy się spontanicznie. Opanowało ono już szereg niezbędnych umiejętności psychomotorycznych. Dzięki umiejętności mówienia potrafi kontaktować się z otoczeniem i nakłaniać innych do respektowania swojego zdania i potrzeb, czuje, że może kontrolować sytuację, w której się znajduje. Sprawia to, że wzrasta jego pewność siebie i że swobodnie się porusza w otaczającym świecie. Rozwijają się umiejętności manualne, podstawowe dla pisania i czytania, co umożliwia posługiwanie się znakami i zapewnia umiejętność ich interpretacji w otoczeniu, na przykład znaków drogowych, symboli informacyjnych na poczcie, dworcu czy w sklepach. Opanowywanie przestrzeni społecznej i fizycznej jest u dziecka przedszkolnego czynnością mimowolną. Spontaniczność nauki polega przede wszystkim na uczeniu się dziecka poprzez zabawę, będącą podstawową formą aktywności w tym wieku.
Okres do 10-12 roku życia to ostatni w pełni dziecięcy okres w życiu człowieka. Właśnie w tym okresie zabawa jest podstawowym i dominującym sposobem przejawiania się aktywności dziecka, wyrażania jego ukrytych emocji i pragnień. Jest najlepszą drogą do poznawania otaczającego świata ludzi i przedmiotów. Jedną z kategorii tego rodzaju aktywności jest zabawa na niby. Jest ona głównym czynnikiem rozwoju dziecięcej wyobraźni. Wygotski uważa zabawę na niby za najważniejszą rozwojowo formę działalności dziecka w wieku przedszkolnym, podkreślając tym samym, że najistotniejsze przekształcenia w obrębie wyższych funkcji psychicznych dokonują się w tym okresie właśnie w związku z aktywnością zabawową. Jego zdaniem nowe, rodzące się, nieosiągnięte jeszcze w pełni kompetencje psychiczne urzeczywistniają się najpierw w aktywności zabawowej, która jednocześnie stymuluje ich dalszy rozwój. Te znajdujące swój wyraz w zabawie kompetencje konstytuują i poszerzają charakterystyczną dla tego etapu rozwoju strefę najbliższego rozwoju dziecka.
Zabawa pozwala na ćwiczenie zdobytych umiejętności lokomocyjnych, percepcyjnych, społecznych. Zabawy społeczne, ruchowe, intelektualne, udawanie, czyli zabawa na niby, oraz naśladowanie dorosłych - to wszystko sprzyja pobudzeniu rozwoju osobowości dziecka, jego wiedzy i wyobraźni.
Pobierz plik Zabawy dla przedszkolaków