16. EWOLUCJA FILMU SF: OD MELIESA DO BLADE RUNNERA I GWIEZDNYCH WOJEN
Słownik wiedzy o filmie, J. Wojnicka i O. Katafiasz, Bielsko-Biała 2006
SF jest gatunkiem wywodzącym się z literatury. Za protoplastów uważa się Juliusza Verne'a i Herberta G. Wellsa. U twórczości pierwszego dominuje optymizm. Verne opisuje wyprawy, w których natura poddaje się ludzkiej ingerencji, a człowiek penetruje ją w poszukiwaniu rozwiązań, które maja uczynić życie lepszym. U Wellsa dominuje ironia i pesymizm. Już od początku ścierały się dwie tendencje: lęk przed nieznanym i nadzieja na odkrycie i oswojenie nieznanego.
Rozwój gatunku wiązał się z upowszechnieniem kultury popularnej i powstawaniem pierwszych pism, publikujących opowiadanie SF (Modern Electrics) oraz z rozwojem nauki w XX wieku.
1 film SF - Podróż na Księżyc - reż. Méliès (1902).
Inne filmy z wątkami fantastycznymi:
Podróż do krainy niemożliwości (1904) (podróż kosmiczna w kierunku słońca)
20 000 mil podmorskiej żeglugi (1907)
Zdobycie bieguna (1912)
SF rozwijało się w epoce kina niemego, np. Metropolis, F. Langa.
SF ukazuje zjawiska nadprzyrodzone, niespotykane, ale podejmuje próbę wyjaśnienia ich.
Przedstawia obszary niedostępne ludzkiemu poznaniu, określając jego lęki i formułując marzenia o przekroczeniu granic poznania.
SF nie wykształciło klasycznego modelu fabularnego ani typowych postaci, więc korzysta ze zdobyczy horroru, thrillera, filmu kryminalnego.
Źródłem lęku są tu efekty naukowego rozwoju. W efekcie swojego działania człowiek Mozę pokonac zagrożenie (wymowa optymistyczna). Ale często pojawia się wizja pesymistyczna, któ®a wynika z rozczarowania postępem i jego skutkami.
W pierwszym etapie rozwoju - l. 20, 30 - dominuje optymizm i wiara w szczęśliwą przyszłość cywilizacji. Technika traktowana jest jako antidotum na egzystencjalne lęki, ułatwiać ma kontakt z innymi kulturami.
Co istotne, kontekst społeczny wpływa na tematykę i przesłanie filmów, np. rozwój technologii. Stąd filmy poświęcone niebezpieczeństwom eksperymentów genetycznych, klonowania i sztucznej inteligencji - A.I. sztuczna inteligencja Spielberga.
Często wykorzystywanym tematem jest spotkanie ludzkości z obcą cywilizacją, w wyniku podboju kosmosu. Ten nurt rozwinął się szczególnie po II w. św., na co wpłynął ogólny strach przed wojną nuklearną. Atmosfera zimnej wojny skłaniała do utożsamiania obcych z siłami wroga, ZSRR.
Przesłanie filmów z lat 50ch - należy jednoczyć siły, by odeprzeć inwazję.
Wojna światów (1953) Byrona Haskina
Najeźdzcy z Marsa (1953) Williama Camerona Menziesa
Niekiedy przybycie kosmitów ma na celu zawiązanie międzyplanetarnych przyjaźni:
E.T. (1982) Spielberg
Bliskie spotkania trzeciego stopnia (1977) Spielberg.
Czasem kosmici ratują ludzkość od zagłady:
Dzień, w którym zatrzymała się Ziemia (1951) Robert Wise.
Inwazja obcych wiąże się ze strachem przed utratą własnej tożsamości, zdolności myślenia i odczuwania:
Inwazja porywaczy ciał (1956) Dona Siegala
Wioska przeklętych (1960) Wolfa Rilla,
Gdzie kosmici opanowują ludzkie ciała i czynią je posłuszne narzędzia, pomocne przy kolonizacji planety.
Często organizm człowieka pełni funkcję żywiciela pasożytniczej bestii:
Obcy, ósmy pasażer Nostromo (1979), Ridley Scott
W SF potwory są efektem błędu człowieka.
Godzilla (1954), Inoshiro Hondy
Potwór powstał w wyniku ataku nuklearnego u schyłku II w. św.
Potwory powstają też w wyniku zanieczyszczeń środowiska naturalnego i eksperymentów genetycznych. W ich wyniku mogą powstać hybrydy człowieka i zwierzęcia.
Mucha
Temat ten jest szczególnie eksploatowany począwszy od lat 70ch: skażenie planety prowadzi do katastrofy:
Ani źdźbła trawy (1970) Cornel Wilde
Mad max (1979) George Miller
Zagładę mogą spowodować czynniki naturalne, jak wirus:
Andromeda niesie śmierć (1971) Robert Wise
Planeta może ulec zniszczeniu w wyniku uderzenia meteorytu, komety, klęski żywiołowej:
Dzień, w którym Ziemia stanęła w ogniu (1961) Val Guest
Armageddon (1998) Michel Bay
Podejmowano też temat kontaktu człowieka z maszyną, ich wzajemnych relacji i zagrożeń płynących z gwałtownego rozwoju technologii.
2001- Odyseja kosmiczna, Kubrick (1968) (bezsilność ludzi wobec bezdusznej maszyny)
Pytanie o granicę człowieczeństwa:
Łowca androidów (1982), R. Scott
Robocop (1987) Paula Verhoevena
Popularnym motywem jest bunt maszyn:
Projekt Forbina (1970) Joseph Sargant
Terminator (1984)
Z wykładu:
Jako gatunek filmowy zdobywa samoświadomość w l. 20ch XX wieku.
Przeszkody w rozwoju:
Wytwórnie miały obawy, by inwestować w filmy SF, bo to film niszowy, pokazujący rzeczy, których nie ma w normalnym świecie.
Kłopoty techniczne
Ale w l. 50ch te przeszkody zostają przekroczone. Filmy SF mają większe budżety, więc i większe możliwości techniczne się pojawiają.
SF istniały na obszarze kina klasy B, np. Ed Wood.
Potem metody z filmów klasy B przechodzą do filmów klasy A - Gwiezdne wojny.
G. Pol, Destination moon (1950).
Paramount się nim zainteresował i powstają 3 filmy:
1951 - Kiedy światy się zderzają
1953 - Wojna światów
1960 - Wehikuł czasu
To filmy w kolorze, z efektami specjalnymi i wysokim budżetem. Sięga się po znanych pisarzy. Nie jest to już kino biedne i tandetne. Nie trzeba się wstydzić, ze poszło się do kina na film SF. Inne wytwórnie starają się wykorzystać potencjał SF.
Zakazana planeta (1956) - Wilcox
20 000 mil podmorskiej żeglugi (1954) - Disney
Powstają też w l. 50ch tańsze filmy SF koncentrujące się na zagrożeniach cywilizacyjnych.
Rzecz, Chr. Nylby
Inwazja porywaczy ciał (1958) - FOX
Mucha, J. Arnold (motyw ekologiczny i symboliczny)
Zimna wojna i podbój kosmosu nie pozostały bez znaczenia na filmy. Pojawiło się poczucie zagrożenia i znalazło swoje odbicie w filmie. Obcy byli tymi złymi.
1968 - 2001 Odyseja kosmiczna, Kubrick (dylematy postępu)
l. 70 i Gwiezdne wojny Lucasa. TO 1 z najważniejszych filmów w historii kina. Zarobił miliardy przy budżecie 13 mln dolarów. To ukoronowanie wysiłków wytwórni, by zdobyć wielką widownię dzięi materiałowi z filmów klasy B.
Spielberg, Bliskie spotkania 3go stopnia (zmiana myślenia o inwazji. Teraz wspólnota ludzi i kosmitów).
Gremliny, Willow - Howard
Poszukiwacze zaginionej arki
1979 - Czarna dziura, Gary Nelson (giną w nim roboty stąd możliwa była większa dawka przemocy).
Obcy, ósmy pasażer Nostromo i Łowca androidów R. Scotta
Filmy Scotta wyznaczają nowy trend. Reżyser pokazuje pesymistyczną i ponurą wersję przyszłości.
Powrót do przyszłości - filmy rodzinne
Ron Howard czy Zemeckis byli związani w pewien sposób ze Spielbergiem i mają podobną wrażliwość. Scott to coś innego.