POETYKA

FORMALIZM ROSYJSKI

Kontekst historyczny rozwoju myśli formalistycznej:

• Dwa ośrodki:

1. 1915 - Moskiewskie Koło Lingwistyczne (R. Jakobson, P. Bogatyrjew, G. Winokurow)

2. 1916 - OPOJAZ - petersburskie Towarzystwo Badania Teorii Języka Poetyckiego (W. B. Szkłowski, Osip M. Brik, Jurij Tynianow, Boris M. Eichenbaum, Boris W. Tomaszewski, Wiktor W. Winogradow, Wiktor M. Żyrmunski).

Mimo różnic, wypracowanie wspólnej metody badawczej.

Geneza terminu formalizm.

Okoliczności historyczne towarzyszące konstytuowaniu się grupy:

1. Sytuacja w ówczesnym językoznawstwie

2. Kryzys symbolizmu w sztuce

3. Nowe zjawiska w poezji i sztuce rosyjskiej

Percepcja, język, rzeczywistość:

• Tekst Wskrzeszenie słowa Szkłowskiego.

Dziś słowa umarły i język stał się podobny do cmentarza.

Śmierć słowa wiąże się z automatyzacją jego postrzegania i utratą jego zmysłowej wyczuwalności. Rzeczywistość widziana przez słowo zrutynizowane sama jest zakrzepła i statyczna, kiedy jednak rzeczywistość badana jest przez język oryginalny, świeży, intrygujący, wówczas zaczyna ożywać. Język poetycki ma odnowić widzenie świata.

• Jakobson: Postrzeganie, dzięki powielaniu, ulega mechanizacji: przedmioty, których się nie postrzega, przyjmowane są na wiarę. Malarstwo walczy przeciwko automatyzacji percepcji. Poezja winna spełniać te samą funkcję.

• Zadaniem sztuki jest rozbicie rutynowej percepcji rzeczywistości i wprowadzenie do naszego życia, dzięki nowym formom, efektu obcości lub odczucia tego, co niesamowite (uniezwyklone). Forma nie jest zatem zewnętrznym ornamentem, ale koniecznym warunkiem odnowionego doświadczenia świata.

Akcentowanie pozornej opozycji treść-forma nie ma sensu.

Istotna jest jedynie relacja tworzywo-forma.

• Przedmiotem wiedzy o literaturze jest nie literatura, lecz literackość (Jakobson) - esencjalizm.

Podstawą literackości jest chwyt, czyli nastawienie na wyrażanie, które pozbawia wypowiedź semantycznej i dźwiękowej neutralności i zakłóca rutynową percepcję.

Relację między materiałem a chwytem ustala nadrzędna zasada konstrukcyjna dzieła - motywacja.

Tomaszewski wyróżnił 3 rodzaje motywacji:

1. kompozycyjna

2. realistyczna

3. artystyczna

Dominanta (termin wprowadzony przez Jakobsona dopiero w 1935 r.) - wyróżniający się w danym dziele składnik, nadający mu jednorodność i wpływający na pozostałe. Dzieło literackie ma jedną dominantę - funkcje estetyczną.

• Zasada intertekstualności - wypracowana w późnym okresie działalności formalistów, dowodziła, iż niemożliwa jest doskonała autonomia tekstu literackiego. Nie da się rozpatrywać zjawisk literackich poza układem ich wzajemnych odniesień.

• Tynianowa badania nad parodią.

• O języku prozy.

Chwyty powieściowe mieszają się nie w porządku fabularnym, lecz w ich językowej prezentacji (sjużet). Sjużet, będący narracyjna artykulacją fabuły, powinien być faktycznym obiektem zainteresowania teoretyków.

• Retoryka tekstów nieliterackich.

Język praktyczny posiada własne chwyty!

• Formalizm jako stowarzyszenie naukowe uległ rozpadowi pod wpływem nacisku ze strony agresywnego aparatu politycznego Rosji Sowieckiej. Kres działalności - 1930 r.