Teorie rozwoju tożsamości
System Ja - układ wzajemnie powiązanych procesów: samowiedzy, samooceny oraz samoregulacji, składających się na Ja;
Samowiedza - część systemu Ja obejmująca wiedzę o samym sobie
Samoocena - część systemu Ja obejmująca opinie o sobie i własnych zdolnościach;
Samoregulacja - część systemu Ja obejmująca samokontrolę;
TEORIE JA
podejście poznawczo-rozwojowe - koncentruje się wokół rozwoju samowiedzy;
model Salmana
- oparty na obszernych wywiadach klinicznych z dziećmi;
- obejmuje 5 stadiów, opartych na założeniach, że stadia:
następują po sobie w tej samej kolejności u wszystkich dzieci bez możliwości cofnięcia się do wcześniejszego stadium;
przebiegają tak samo w przypadku różnych problemów i sytuacji
są uniwersalne kulturowo;
pojawiają się w efekcie zmian w poznawczym funkcjonowaniu dziecka;
- stadia:
poziom 0 - okres niemowlęcy (1-2 lata):
- rozumienie swego fizycznego istnienia;
- brak świadomości swojej odrębności psychicznej,
- nieumiejętność odróżnienia zachowania od towarzyszących mu uczuć;
poziom 1 - okres wczesnodziecięcy (3-5 lat)
- oddzielenie poznania od zachowania;
- wiara w kontrolowanie swego działania;
- przekonanie o bezpośrednim odzwierciedlaniu myśli i uczuć w zachowaniu i wyglądzie;
poziom 2 - środkowa faza dzieciństwa (6-9 lat)
- świadomość istnienia różnicy między motywami i uczuciami a zachowaniem;
poziom 3 - okres poprzedzający dorastanie (10-12,13 lat)
- przekonanie, że Ja to trwały element osobowości;
- możliwość obserwacji i oceny własnego Ja;
poziom 4 - dorastanie (powyżej 12-14 lat)
- przekonanie, że Ja nie może być w pełni poznane;
model przetwarzania informacji
- system Ja to wewnętrzny poznawczy autoportret służący do organizowania informacji dotyczących własnego Ja;
- system Ja jest częścią większego systemu pamięci;
- każdy rozwija, przebudowuje schemat Ja;
- schemat Ja silnie oddziałuje na sposób odnoszenia się do otaczającego świata;
teorie uczenia się:
model Alberta Bandery - związany z samooceną:
- oparty na poczuciu skuteczności własnego działania (subiektywna ocena swoich zdolności osiągania powodzenia w różnego typu zadaniach);
- mechanizmy sprzyjające adekwatnemu ocenianiu przez dzieci swojej skuteczności:
słowne instrukcje rodziców oraz doświadczenia prób i błędów;
modelowanie - doświadczenia innych;
uświadomienie sobie wewnętrznych reakcji własnego organizmu;
- ocena skuteczności własnego działania wpływa znacząco na zachowanie (silniejsze poczucie skuteczności - większy wysiłek oraz wytrwałość, wyższy poziom wykonania);
teoria etologiczna
Bowlby - poczucie własnego Ja zaczyna rozwijać się w toku interakcji między dzieckiem i opiekunem i sprzyja mu troska opiekuna;
SAMOWIEDZA
4 miesiąc życia;
- Najwcześniejsze sygnały pojawienia się samowiedzy;
- egocentryzm,
- określanie relacji przedmiotów względem siebie;
- poczucie odrębności od otaczających przedmiotów;
Druga połowa 1 roku:
- poczucie własnej podmiotowości - Ja jako sprawca zdarzeń; rozwija się w trakcie interakcji z opiekunami;
- wiedza o sprawstwie zdarzeń najpierw w odniesieniu do siebie, a następnie w stosunku do matki;
2 lata:
- rosnąca świadomość własnego ja przez używania wyrażeń: ja, mnie, mój;
- wzrokowe rozpoznawanie siebie - zdolność rozpoznawania siebie;
wiek przedszkolny:
- myślenie przedoperacyjne;
- samoopisy odnoszą się do właściwości przedmiotowych, związanych tu i teraz;
środkowa faza dzieciństwa:
- operacje konkretne;
- samoopisy skupione na cechach mniej namacalnych - emocjach, na przynależności do rozmaitych kategorii;
okres dorastania :
- operacje formalne;
- samoopis abstrakcyjny, hipotetyczny, dotyczący postaw, cech osobowościowych, osobistych przekonań;
SAMOOCENA
zależy od czynników poznawczych oraz społecznych;
samoakceptacja (poczucie własnej wartości) - ocena własnej osoby oraz związane z nią afektywne reakcje;
rozwój:
- poniżej 8 lat - nie ma jeszcze dobrze rozwiniętego ogólnego poczucia własnej wartości; poziom samoakceptacji umiarkowanie wysoki i związany z ufnym przywiązaniem do matki oraz optymistyczną wizją przyszłości;
- wczesny okres szkolny - poziom samoakceptacji ustabilizowany, lub niewielka tendencja do wzrostu;
- dorastanie - problemy; 11-12 lat - poziom samoakceptacji spada; szkoła średnia - wzrasta;
jaźń odzwierciedlona - pojęcie własnego Ja oparte na tym, jak naszym zdaniem inni nas spostrzegają;
czynnik wpływające na spadek samoakceptacji:
- rosnąca samoświadomość prowadząca do krytycznych samoocen
- zmiany biologiczne związane z dojrzewaniem;
- czynniki środowiskowe;
pojęcie „Ja w roli ucznia” - składnik samooceny dzieci związany z ich oceną własnych zdolności do nauki; zależy od:
- wieku - spada co najmniej do 4 klasy;
- płci - niższa samoocena dziewcząt;
- powodzenia w nauce - wyższa samoocena u dzieci lepiej radzących sobie z wymaganiami szkoły; (wyuczona bezradność - nabyte poczucie braku kompetencji, często na skutek doświadczania powtarzających się niepowodzeń);
- sposobu wyjaśniania przyczyn porażek;
- porównania społecznego - porównywanie własnych zdolności ze zdolnościami innych osób;
- dostosowanie warunków nauczania do potrzeb młodzieży - niedostosowanie ich w starszych klasach szkoły podstawowej skutkuje pogarszaniem się obrazu siebie w roli ucznia;
SAMOREGULACJA
samokontrola oznacza, że dziecko wie, jakie są wymagania wobec niego ze strony otoczenia, i rozumie, jak dostosować swoje zachowanie do tych wymagań;
rozwój - od regulacji zewnętrznej do wewnętrznej:
- wczesne niemowlęctwo
samoregulacja prymitywna;
dotyczy mimowolnych reakcji biologicznych
- 2 lata:
zdolność do monitorowania i korygowania własnych zachowań nie jest imponująca;
w zamiarach uwzględnianie innych osób;
stosowanie się do poleceń - gotowość spełniania życzeń innych osób;
- 3 lata:
pojawienie się samokontroli;
protest przeciw robieniu wszystkiego za dziecko i pragnienie samodzielności;
zewnętrzna kontrola w postaci słownych instrukcji;
przejmowanie przez dziecko roli „kontrolera” za pomocą mówienia do siebie np. „nie wolno”;
uwewnętrznienie kontroli, kierując zachowaniem bardziej za pośrednictwem myśli niż słowa;
- pow. 3 lat:
samokontrola bardziej precyzyjna;
opieranie się pokusom;
odraczanie gratyfikacji, rezygnowanie z natychmiastowych nagród;
dodatkowe techniki kierowania własnym zachowaniem w różnych aspektach;
wpływ mowy egocentrycznej (mowy dzieci do siebie i dla siebie występującej podczas rozwiązywania zadań) na rozwój samokontroli:
- Model Wygotskiego:
Wyrasta z interakcji z rodzicami oraz innymi dorosłymi, z którymi wykonują zadania;
Wykorzystywanie instrukcji rodziców do kierowania własnym postępowaniem;
Ulega stopniowemu uwewnętrznieniu jako myśl;
Socjogeneza - proces nabywania wiedzy lub umiejętności za pośrednictwem interakcji społecznych;
- model Łurii:
18 miesięcy-3 lata - wpływ na reakcję dzieci mają tylko wypowiedzi osób dorosłych; polecenie może jedynie zainicjować działanie a nie je powstrzymać; aspektem kontrolującym jest intonacja mowy;
3-4,5 lat - mowa zewnętrza może kontrolować rozpoczynanie i powstrzymywanie od zachowań dziecka; rolę zaczyna odgrywać znaczeniowy aspekt poleceń; egocentryczna mowa dziecka może jedynie inicjować działanie, a nie od niego powstrzymywać;
5 lat - mowa egocentryczna kontroluje zachowanie tak jak polecenia osoby dorosłej; proces internalizacji głośnego mówienia;
3
http://members.lycos.co.uk/nonameuwb