Teorie rozwoju tożsamości

System Ja - układ wzajemnie powiązanych procesów: samowiedzy, samooceny oraz samoregulacji, składających się na Ja;

Samowiedza - część systemu Ja obejmująca wiedzę o samym sobie

Samoocena - część systemu Ja obejmująca opinie o sobie i własnych zdolnościach;

Samoregulacja - część systemu Ja obejmująca samokontrolę;

TEORIE JA

1. podejście poznawczo-rozwojowe - koncentruje się wokół rozwoju samowiedzy;

• model Salmana

- oparty na obszernych wywiadach klinicznych z dziećmi;

- obejmuje 5 stadiów, opartych na założeniach, że stadia:

• następują po sobie w tej samej kolejności u wszystkich dzieci bez możliwości cofnięcia się do wcześniejszego stadium;

• przebiegają tak samo w przypadku różnych problemów i sytuacji

• są uniwersalne kulturowo;

• pojawiają się w efekcie zmian w poznawczym funkcjonowaniu dziecka;

- stadia:

• poziom 0 - okres niemowlęcy (1-2 lata):

- rozumienie swego fizycznego istnienia;

- brak świadomości swojej odrębności psychicznej,

- nieumiejętność odróżnienia zachowania od towarzyszących mu uczuć;

• poziom 1 - okres wczesnodziecięcy (3-5 lat)

- oddzielenie poznania od zachowania;

- wiara w kontrolowanie swego działania;

- przekonanie o bezpośrednim odzwierciedlaniu myśli i uczuć w zachowaniu i wyglądzie;

• poziom 2 - środkowa faza dzieciństwa (6-9 lat)

- świadomość istnienia różnicy między motywami i uczuciami a zachowaniem;

• poziom 3 - okres poprzedzający dorastanie (10-12,13 lat)

- przekonanie, że Ja to trwały element osobowości;

- możliwość obserwacji i oceny własnego Ja;

• poziom 4 - dorastanie (powyżej 12-14 lat)

- przekonanie, że Ja nie może być w pełni poznane;

• model przetwarzania informacji

- system Ja to wewnętrzny poznawczy autoportret służący do organizowania informacji dotyczących własnego Ja;

- system Ja jest częścią większego systemu pamięci;

- każdy rozwija, przebudowuje schemat Ja;

- schemat Ja silnie oddziałuje na sposób odnoszenia się do otaczającego świata;

2. teorie uczenia się:

• model Alberta Bandery - związany z samooceną:

- oparty na poczuciu skuteczności własnego działania (subiektywna ocena swoich zdolności osiągania powodzenia w różnego typu zadaniach);

- mechanizmy sprzyjające adekwatnemu ocenianiu przez dzieci swojej skuteczności:

• słowne instrukcje rodziców oraz doświadczenia prób i błędów;

• modelowanie - doświadczenia innych;

• uświadomienie sobie wewnętrznych reakcji własnego organizmu;

- ocena skuteczności własnego działania wpływa znacząco na zachowanie (silniejsze poczucie skuteczności - większy wysiłek oraz wytrwałość, wyższy poziom wykonania);

3. teoria etologiczna

• Bowlby - poczucie własnego Ja zaczyna rozwijać się w toku interakcji między dzieckiem i opiekunem i sprzyja mu troska opiekuna;

SAMOWIEDZA

• 4 miesiąc życia;

- Najwcześniejsze sygnały pojawienia się samowiedzy;

- egocentryzm,

- określanie relacji przedmiotów względem siebie;

- poczucie odrębności od otaczających przedmiotów;

• Druga połowa 1 roku:

- poczucie własnej podmiotowości - Ja jako sprawca zdarzeń; rozwija się w trakcie interakcji z opiekunami;

- wiedza o sprawstwie zdarzeń najpierw w odniesieniu do siebie, a następnie w stosunku do matki;

• 2 lata:

- rosnąca świadomość własnego ja przez używania wyrażeń: ja, mnie, mój;

- wzrokowe rozpoznawanie siebie - zdolność rozpoznawania siebie;

• wiek przedszkolny:

- myślenie przedoperacyjne;

- samoopisy odnoszą się do właściwości przedmiotowych, związanych tu i teraz;

• środkowa faza dzieciństwa:

- operacje konkretne;

- samoopisy skupione na cechach mniej namacalnych - emocjach, na przynależności do rozmaitych kategorii;

• okres dorastania :

- operacje formalne;

- samoopis abstrakcyjny, hipotetyczny, dotyczący postaw, cech osobowościowych, osobistych przekonań;

SAMOOCENA

• zależy od czynników poznawczych oraz społecznych;

• samoakceptacja (poczucie własnej wartości) - ocena własnej osoby oraz związane z nią afektywne reakcje;

• rozwój:

- poniżej 8 lat - nie ma jeszcze dobrze rozwiniętego ogólnego poczucia własnej wartości; poziom samoakceptacji umiarkowanie wysoki i związany z ufnym przywiązaniem do matki oraz optymistyczną wizją przyszłości;

- wczesny okres szkolny - poziom samoakceptacji ustabilizowany, lub niewielka tendencja do wzrostu;

- dorastanie - problemy; 11-12 lat - poziom samoakceptacji spada; szkoła średnia - wzrasta;

• jaźń odzwierciedlona - pojęcie własnego Ja oparte na tym, jak naszym zdaniem inni nas spostrzegają;

• czynnik wpływające na spadek samoakceptacji:

- rosnąca samoświadomość prowadząca do krytycznych samoocen

- zmiany biologiczne związane z dojrzewaniem;

- czynniki środowiskowe;

• pojęcie „Ja w roli ucznia” - składnik samooceny dzieci związany z ich oceną własnych zdolności do nauki; zależy od:

- wieku - spada co najmniej do 4 klasy;

- płci - niższa samoocena dziewcząt;

- powodzenia w nauce - wyższa samoocena u dzieci lepiej radzących sobie z wymaganiami szkoły; (wyuczona bezradność - nabyte poczucie braku kompetencji, często na skutek doświadczania powtarzających się niepowodzeń);

- sposobu wyjaśniania przyczyn porażek;

- porównania społecznego - porównywanie własnych zdolności ze zdolnościami innych osób;

- dostosowanie warunków nauczania do potrzeb młodzieży - niedostosowanie ich w starszych klasach szkoły podstawowej skutkuje pogarszaniem się obrazu siebie w roli ucznia;

SAMOREGULACJA

• samokontrola oznacza, że dziecko wie, jakie są wymagania wobec niego ze strony otoczenia, i rozumie, jak dostosować swoje zachowanie do tych wymagań;

• rozwój - od regulacji zewnętrznej do wewnętrznej:

- wczesne niemowlęctwo

• samoregulacja prymitywna;

• dotyczy mimowolnych reakcji biologicznych

- 2 lata:

• zdolność do monitorowania i korygowania własnych zachowań nie jest imponująca;

• w zamiarach uwzględnianie innych osób;

• stosowanie się do poleceń - gotowość spełniania życzeń innych osób;

- 3 lata:

• pojawienie się samokontroli;

• protest przeciw robieniu wszystkiego za dziecko i pragnienie samodzielności;

• zewnętrzna kontrola w postaci słownych instrukcji;

• przejmowanie przez dziecko roli „kontrolera” za pomocą mówienia do siebie np. „nie wolno”;

• uwewnętrznienie kontroli, kierując zachowaniem bardziej za pośrednictwem myśli niż słowa;

- pow. 3 lat:

• samokontrola bardziej precyzyjna;

• opieranie się pokusom;

• odraczanie gratyfikacji, rezygnowanie z natychmiastowych nagród;

• dodatkowe techniki kierowania własnym zachowaniem w różnych aspektach;

• wpływ mowy egocentrycznej (mowy dzieci do siebie i dla siebie występującej podczas rozwiązywania zadań) na rozwój samokontroli:

- Model Wygotskiego:

• Wyrasta z interakcji z rodzicami oraz innymi dorosłymi, z którymi wykonują zadania;

• Wykorzystywanie instrukcji rodziców do kierowania własnym postępowaniem;

• Ulega stopniowemu uwewnętrznieniu jako myśl;

• Socjogeneza - proces nabywania wiedzy lub umiejętności za pośrednictwem interakcji społecznych;

- model Łurii:

• 18 miesięcy-3 lata - wpływ na reakcję dzieci mają tylko wypowiedzi osób dorosłych; polecenie może jedynie zainicjować działanie a nie je powstrzymać; aspektem kontrolującym jest intonacja mowy;

• 3-4,5 lat - mowa zewnętrza może kontrolować rozpoczynanie i powstrzymywanie od zachowań dziecka; rolę zaczyna odgrywać znaczeniowy aspekt poleceń; egocentryczna mowa dziecka może jedynie inicjować działanie, a nie od niego powstrzymywać;

• 5 lat - mowa egocentryczna kontroluje zachowanie tak jak polecenia osoby dorosłej; proces internalizacji głośnego mówienia;

3

http://members.lycos.co.uk/nonameuwb