Elementy socjologii kultury i antropologii społecznej, Wykład 4/10/2004

• antropologia społeczna - nazwa zgodna z tradycją brytyjską

• antropologia kulturowa - termin używany w Ameryce

• etnologia - głównie we Francji

• antropologia - nauka o społeczeństwach pierwotnych

• podział społeczeństw na pierwotne i cywilizowane pokrywa się z podziałem na społ. piśmienne i niepiśmienne

• antropologia powstaje w połowie XIX w., początkowo brak wyraźnego rozróżnienia między antropologią a socjologią (która powstaje w tym samym czasie)

• ewolucjoniści: August Comte (twórca terminu socjologia, jeden z twórców nauki); Henry Morgan (twórca antropologii w Ameryce); Herbert Spencer; James Frazer

• ewolucjonizm to inaczej szkoła historyczna

• w XIX w. pojawia się historia jako nauka, kształtuje się też archeologia; ujęcie naukowe jest wówczas synonimiczne z ujęciem historycznym

• dwie przyczyny wyłonienia się antropologii:

1. połowa XIX w. to okres, kiedy dokonuje się rewolucja przemysłowa i co za tym idzie następują bardzo szybkie zmiany społeczne, pierwszy raz dostrzegane przez człowieka (dokonują się na przestrzeni jednego pokolenia; następuje bardzo szybkie wydłużenie statystycznej długości życia); trauma post-darwinowska to - poza konsekwencjami religijnymi - uświadomienie sobie, że świat się zmienia; pojawia się świadomość zmienności przestrzeni społecznej i wynikająca z tego potrzeba rozumienia tych zmian; dlaczego społeczeństwa się zmieniają? jak to się dzieje, że zmiana nie oznacza chaosu? dlaczego zmiana społeczeństwa nie ujmuje jego trwałości? etc.

2. świat bardzo szybko się skurczył; Europejczycy uświadomili sobie, że istnieją inne społeczeństwa, rządzące się innymi regułami, mające inne instytucje; że istnieją społeczeństwa nie potrafiące produkować ognia itp.; pierwsze na dużą skalę zetknięcie się ze społeczeństwami pierwotnymi/archaicznymi generuje potrzebę wyjaśnienia jak to się stało, że ludzkość jest tak zróżnicowana; jak jest możliwe, że istnieją w tym samym czasie społeczności pierwotne i cywilizowane;

• pierwsza próba odpowiedzi to znów teoria ewolucjonistyczna

• „Ludzkość przypomina kolumnę wojska w marszu” (James Frazer)

• z rozwojem nauki wytworzył się podział ról: przedmiot socjologii został ograniczony do badania dynamiki społeczeństw przemysłowych (na przestrzeni najwyżej 50 lat), a antropologowie zaczęli badać społeczeństwa przednowoczesne

• początkowo przedmiotem badań antropologii były tylko społeczeństwa niepiśmienne

• kultura, która nie jest transmitowana za pomocą pisma nie może się rozwijać jakościowo

• społeczności pierwotne są nazywane społecznościami rodowo-plemiennymi; organizacja społeczna oparta jest na systemie pokrewieństwa; przejście do relacji terytorialnej dokonuje się dzięki przyjęciu chrześcijaństwa

• skąd dwie nazwy?

1. antropologia kulturowa (Ameryka): biali badacze zaczęli badać kultury pierwotnych Indian, którzy nie istnieli już jako autonomiczne społeczności; w ostatnim 25-leciu XIX w. w Ameryce żyły już tylko degenerujące i dezintegrujące się resztki społeczeństw w rezerwatach, zatem jedyne, co Amerykanom pozostało do zrobienia to zarejestrowanie kultury - dzięki przekazom tych, którzy pamiętali jeszcze język, kulturę; system społeczny już nie istniał;

2. antropologia społeczna (gł. Francja i Wlk. Brytania): w tym samym czasie mocarstwa kolonialne z Europy sprawowały kontrolę nad ogromnym obszarem, na którym funkcjonowało wiele nietkniętych, niezmodyfikowanych systemów społeczeństw pierwotnych; Brytyjczycy zadowalali się pośrednią kontrolą (poza Zimbabwe, Rodezją, Kenią), współpracując z lokalnymi wodzami, nie ingerując za bardzo w system społeczny; dzięki wykorzystaniu istniejących struktur społecznych, europejscy badacze mogli zająć się obserwacją i badaniem społeczeństw in action

• ojcowie funkcjonalizmu: Bronisław Malinowski i Alfred Reginald Radcliffe-Brown (definiowali antropologię społeczną jako badanie społeczeństw pierwotnych

• Max Weber: antropologia społeczna to socjologia społeczeństw pierwotnych

• duży przepływ idei między socjologią a antropologią w naukach europejskich (wg Flisa wpływ antropologii na socjologię był większy niż socjo na antro)

• antropologia jest w agonii, bo zanika przedmiot jej badań (pisał już o tym Malinowski); antropologia stworzyła źródła historyczne

• i na koniec złota myśl profesora: ”Antropologia to bardziej glorious past niż vivid present reality”

---