1. B. Szczepankowski (1997 str. 42) proponuje przyjęcie następującej definicji : „Osoba z uszkodzonym słuchem w stopniu lekkim , umiarkowanym , znacznym lub głębokim jest to osoba , której uszkodzenie słuchu , określone audiogramem progowym i przeliczone według tabeli Międzynarodowego Biura Audiofonologii , przekracza 20 dB i kwalifikuje ją do jednego ze stopni uszkodzeń”.

T. Gałkowski ”Osoba głuchoniema to osoba , która wskutek głuchoty nie opanowała mowy , nie posługuje się nią i nie rozumie jej na drodze odczytywania z ust”

2. Klasyfikacja BIAP , która zaleca stosowanie określeń : uszkodzenie słuchu w stopniu lekkim , umiarkowanym lub głębokim .

Tabela 1. Klasyfikacja BIAP (B. Szczepankowski ,1999, str. 31)

Ubytek słuchu [dB]	Uszkodzenie słuchu w stopniu
20 - 40	lekkim
40 - 70	umiarkowanym
70 - 90	znacznym
powyżej 90	głębokim

 

Uszkodzenie w stopniu lekkim w zasadzie nie stanowi znaczącego utrudnienia w wypełnianiu ról społecznych przez osobę dotkniętą takim uszkodzeniem . Może ona mieć trudności z identyfikacją akustyczną niektórych głosek , a także ze skutecznym słuchaniem w hałasie , bądź z większej odległości . Wiele osób nie wymaga żadnych form interwencji medycznej . Niektóre z nich korzystają z aparatów słuchowych .

Uszkodzenie słuchu w stopniu umiarkowanym umożliwia słyszenie i rozumienie mowy jedynie w korzystnych warunkach akustycznych .Osoby dotknięte takim uszkodzeniem , korzystają z aparatów słuchowych oraz z innych pomocy technicznych , niwelujących skutki niesprawności .

Uszkodzenie w stopniu znacznym uniemożliwia słyszenie i rozumienie mowy bez zastosowania aparatu słuchowego . Zazwyczaj nawet przy dobraniu odpowiednich aparatów słuchowych nie jest możliwa identyfikacja wszystkich dźwięków mowy .

Uszkodzenie w stopniu głębokim uniemożliwia rozumienie mowy nawet za pomocą aparatów słuchowych . Możliwe jest jedynie częściowe słyszenie dźwięków mowy za pomocą aparatów słuchowych bez ich pełnej identyfikacji .

3. Przyczyny uszkodzenia słuchu

Wrodzona, endogenna przyczyna wady słuchu:

Związana z chromosomem X, wrodzona, kiedy w okresie prenatalnym rozwój dziecka narażony jest na takie czynniki, jak:

• przewlekłe choroby matki (na przykład zaburzenia hormonalne, cukrzyca, choroby nerek itp.),

• czynniki toksyczne (na przykład promieniowanie RTG, związki chemiczne - leki podawane podczas ciąży),

• choroby przebyte przez matkę w czasie ciąży (różyczka, toksoplazmoza, cytomegalia, kiła wrodzona itd.).

Nabyta , egzogenna przyczyna wady słuchu:

Dzielimy ją na:

• okołoporodową (natalną - związaną z akcją porodową, w tym niebezpieczeństwa związane z dysproporcją główki w stosunku do kanału rodnego,

• wcześniactwo, choroby hemolityczne itd.,

• wczesnego dzieciństwa, nieprawidłowy przebiegu niektórych chorób zakaźnych (na przykład zapalenie opon mózgowych, świnka, odra, błonica itd.), kontaktu ze związkami toksycznymi (chinina, arsen, metale ciężkie itd.), chorób ucha środkowego, chorób przewlekłych (cukrzyca, zapalenie nerek, grasicy, tarczycy) i urazów mechanicznych,

• czynnościową, występującą w wyniku urazów psychicznych.

4. Według kryterium czasu utraty słuchu wyróżnia się:

• uszkodzenia od urodzenia lub pierwszych miesięcy życia - występuje brak rozwoju narządu mowy

• pierwsze lata do 5 roku życia - zanik mowy

• po 5 roku życia - ogłuchnięcie

5. Międzynarodowe Biuro Audiofonologii (BIAP) wyróżniło cztery typy uszkodzeń słuchu ze względu na częstotliwości istotne dla jej rozumienia:
• lekki - wiąże się z ubytkiem rzędu 20 do 40 decybeli;
• średni - wynosi od 41 do 70 dB;
• znaczny - zakres niedosłuchu pomiędzy 71 a 90 dB;
• głęboki - uszkodzenia powyżej 90 dB, gdzie „odbiór dźwięków” odbywa się na drodze wzrokowej.

ubytek słuchu do 20 dB (decybeli) - słuch w normie, brak trudności w percepcji mowy; ubytek słuchu w granicach 21 - 40 dB - lekki stopień uszkodzenia słuchu; elementy mowy potocznej są całkowicie poprawnie identyfikowane;
ubytek słuchu w granicach 41 - 70 dB - umiarkowany stopień uszkodzenia słuchu; próg dla głosu mieści się poza natężeniem mowy potocznej;
ubytek słuchu w granicach 71 - 90 dB - znaczny stopień uszkodzenia słuchu; spostrzegana jest mowa tylko o dużym natężeniu;
ubytek słuchu powyżej 90 dB - głęboki ubytek słuchu; znaczne problemy w spostrzeganiu mowy lub zupełna niemożność odbierania mowy  za pomocą słuchu;

6. Rozwój dziecka z uszkodzonym słuchem

Rozwój poznawczy :

-odbierania swiata poprzez wrazenia dotykowe, słuchowe

-problemy z postrzeganie zagadnien takich jak czas i przestrzen

- wieksza zdolność do koncentracji i uwagi

-ubogi słownik lub brak mowy

-trudnosci w nauce czytania i pisania

- egocentryzm myślowy pojmowanie rzeczywistości na własny

sposób,.

-sztywność i stereotypowość myślenia, wykonywanie danych zadań w wyuczony sposób, niekoniecznie adekwatny do sytuacji.

-zaburzone myślenie konkretno-wyobrażeniowego

-problem z zapamiętywaniem (magazynowaniem obrazow, zdarzen, mysli i ich przypominaniem)

- pamiec wzrokowa

-latwo zapamiętują szczegóły, lecz trudno im je zrozumiec i połączyć w całość

Rozwój emocjonalny:

-rozowj emocjonalny czeto ulega zaburzeniu przez brak kontaktu z otoczeniem

-W rodzinachsłyszących posiadających dziecko z wadą słuchu komunikacja rodziców

z dzieckiem nie jest na tym samym poziomie, powoduje to zaburzenia w sferze

emocjonalnej dzieci: lęk, złość, poczucie odrzucenia i niezrozumienia.

- czesty brak akceptacji siebie, wstydzenie się siebie i Niechcic kontaktow z rowiesnikami

-często zaburzony rozwoj emocji i uczuc przez brak możliwości odbierania np. modulacji glosu

- zamykanie się w sobie ( nie wiedza jak okazac swoje emocje)

7. Czynniki warunkujące rozwój komunikacji językowej u dziecka z wadą słuchu:

1.  Wiek, w którym nastąpiła utrata sluchu
Im wcześniej doszło to uszkodzenia narządu słuchu, tym mniej doświadczeń słuchowych będzie posiadało dziecko. Tym gorzej będzie ukształtowana wrażliwość na bodźce słuchowe płynące z otoczenia, a co za tym idzie, słabsza reakcja na nie. Zatem im później dziecko starci słuch, tym więcej ma doświadczeń językowych, tym łatwiejsza będzie jego rehabilitacja. Należy jednak pamiętać, że utrata słuchu nawet u osoby z ukształtowaną komunikacją językową, spowoduje problemy ze skupianiem się na słuchaniu i ze słyszeniem nowych, nieznanych słów oraz trudności w rozumieniu wyrazów o podobnym brzemieniu.

2.    Stopień uszkodzenia słuchu
Ucho ludzkie odbiera dźwięki o różnych częstotliwościach (Hz) i o różnym natężeniu (dB). Najbardziej wrażliwe jest na dźwięki charakterystyczne dla mowy, czyli te na poziomie 1000 Hz  Natomiast średni próg słyszenia dla zdrowego ucha wynosi 0 dB. Poniżej przedstawiam poziom natężenia wybranych dźwięków w decybelach, aby czytelnik mógł orientacyjnie określić natężenie dźwięków spotykanych w życiu codziennym. Należy również pamiętać, że subiektywne odczucie głośności zależy od mocy źródła dźwięku i odległości od niego.
Im poważniejsza wada słuchu, tym trudniejszy odbiór dźwięków mowy, a co za tym idzie, tym istotniejsze są: wczesne wykrycie wady, diagnoza i rehabilitacja.

Dzieci z lekkim ubytkiem słuchu:

-na ogół prawidłowo rozumieją mowę,

-brak trudności w przyswajaniu języka.

-rozwój mowy może być lekko przesunięty w czasie

- poprawna artykulacja

-meczenie się podczas sluchania np. na lekcjach, dlatego czasem takie dzieci podejrzewane są o rozkojarzenie i nieuwagę w czasie zajęć szkolnych,

Dzieci z umiarkowanym ubytkiem słuchu:

-po zaaparatowaniu, powinny doskonale radzić sobie z odbieraniem mowy

-rozwój mowy przebiega z opóźnieniem, ale dziecko może mówić, jak słyszący rówieśnicy. -

-jeśli do uszkodzenia słuchu doszło po opanowaniu mowy, mowa zazwyczaj dobrze rozwinieta (nie powinien nastąpić regres)

Dzieci ze znacznym ubytkiem słuchu:

-powinny jak najwcześniej zostać zdiagnozowane, zaaparatowane wtedy możliwe jest opanowanie mowy w pelni.

-Głos dziecka na ogół zmieniony, podobnie prozodia.

-Utrata słuchu w okresie nabywania mowy może spowodować regres, powstrzymać go może intensywna rehabilitacja. Po opanowaniu mowy, utrata słuchu, najprawdopodobniej, spowoduje zmianę barwy głosu, ale nie powinna doprowadzić do regresu.

Nawet u dzieci z głębokim ubytkiem słuchu możliwe jest przyswojenie systemu językowego. Będą jednak występować zaburzenia głosu, prozodii i artykulacji.
Dzieci z umiarkowanym, znacznym i głębokim ubytkiem słuchu muszą najpierw nauczyć się wyróżniać dźwięki z otoczenia, a raczej z szumu, jaki słyszą. Następnie uczą się te dźwięki różnicować, wyróżniać z nich dźwięki mowy. Nauka ta musi przebiegać w warunkach celowo zorganizowanego i systematycznie prowadzonego procesu zwanego treningiem słuchowym. Później dzieci uczą się nadawać znaczenia określonym dźwiękom.

3.    Moment, w którym została wykryta wada słuchu oraz czas rozpoczęcia efektywnej rehabilitacji słuchu i usprawniania mowy
W rozwoju dziecka występują okresy sensytywne dla konkretnych funkcji czy umiejętności, są to takie okresy, w czasie których, rozwój jest najbardziej intensywny. Ograniczenie stymulacji w tym właśnie czasie oznacza zaprzepaszczenie szansy na normalny rozwój danej funkcji. Okres sensytywny dla funkcji słuchowych trwa do 6 miesiąca życia. Jeśli w tym czasie dziecko będzie poddane systematycznej stymulacji, to mimo wady słuchu, jego mowa może rozwijać się prawidłowo, system językowy będzie nabywany spontanicznie, artykulacja i prozodia będą bliskie prawidłowej, a zaburzeń fonacji może nie być wcale.

Nauka rozmienia mowy jest najintensywniejsza w ciągu pierwszych 18 miesięcy życia. A pierwsze 2 - 3 lata życia dziecka są okresem krytycznym dla rozwoju mowy. Po tym czasie wszystkie struktury języka są już wypracowane. Zatem niezwykle istotne jest jak najwcześniejsze wykrycie wady słuchu oraz zaaparatowanie dziecka. Stwarza to możliwość na prawie naturalny rozwój mowy.

Nawet, jeśli wada słuchu zostanie zdiagnozowana później, dziecko i tak musi przejść przez wszystkie etapy rozwoju mowy. Możliwe to będzie przy wsparciu zespołu specjalistów oraz środowiska rodzinnego.

4.    Intensywność i systematyczność usprawniania
Im częściej i chętniej dziecko będzie uczestniczyło w zajęciach ze specjalistami, tym większe ma szanse na prawidłowy rozwój mowy. Niezbędna jest współpraca środowiska rodzinnego ze specjalistami. Ponadto, na początku usprawniania logopeda powinien przychodzić do domu dziecka i instruować matkę, jak stymulować słuch i  wspomagać rozwój mowy dziecka w sytuacjach życia codziennego.

5.    Współwystępowanie innych wad
Najczęściej są to wady wzroku. Abstrahując od dyskomfortu wady wzroku, jaki jest znany osobom słyszącym, u niesłyszących wiąże się on z ograniczeniem rozumienia mowy na podstawie odczytywania jej z ust. Im większa wada wzroku, tym większa męczliwość w patrzeniu na usta osoby mówiącej, a to stanowi utrudnienie w nauce języka, rozumieniu mowy i rozwijaniu zasobu leksykalnego.

6.    Kultura środowiska wychowawczego
Środowisko wychowawcze dziecka z wadą słuchu jest bardzo ważnym partnerem w procesie usprawniania słuchu i wspomagania rozwoju mowy. Opiekunowie dziecka zawsze stanowią dla niego wzór do naśladowania, także w zakresie mowy. Rozwój języka zależy od kodu, jakim posługują się osoby z najbliższego otoczenia. To oni, w największym stopniu, kształtują język dziecka w zakresie słownictwa, gramatyki, składni. Rodzice dzieci z wadami słuchu mają utrudniona sytuację, ponieważ początkowo starają się porozumiewać z dzieckiem najprostszym językiem, tak by ułatwić mu rozumienie. Niestety wielu rodziców z czasem popada w nawyk i nie wzbogaca słownictwa dziecka, nie rozwija struktur gramatycznych, ciągle mówiąc uproszczonym językiem. Ograniczają się do prostych poleceń, stwierdzeń, zakazów, nakazów.

Niesłyszący rodzice, niesłyszących dzieci, również mają niełatwe zadanie do wykonania. Ich język często nie jest tak poprawny, jakby tego chcieli. Czasem, posługują się w domu wyłącznie językiem migowym, nie przekazując dziecku fonicznych znaków języka, nie ucząc go struktur gramatycznych, charakterystycznych dla danego języka. Niesłyszący rodzice potrzebują większego wsparcia w zakresie wspomagania rozwoju mowy ich dziecka. Ponadto, rodzice powinni pamiętać o stwarzaniu okazji do jak najczęstszych kontaktów dziecka niesłyszącego ze słyszącymi rówieśnikami. W takich warunkach dziecko może na co dzień przekonywać się, że za pomocą mowy można osiągnąć każdy postawiony sobie cel.

7.    Wiedza nauczycieli uczących dziecko i ich umiejętności świadomego kształtowania języka na wszystkich przedmiotach nauczanych w szkole
Nauczyciel powinien wiedzieć, że rozwój mowy dziecka zależy od predyspozycji i zdolności indywidualnych. Dotyczy to również dziecka z wadą słuchu, którego rozwój mowy dodatkowo determinowany jest przez szereg innych czynników. Najważniejsze wymieniłam powyżej. Głębokość ubytku słuchu nie przekłada się bezpośrednio na stan komunikacji językowej, ponieważ proces jej nabywania jest niezwykle złożony, trudny do zaplanowania i przewidywania.

Uczniowie z wadą słuchu mogą mieć wiele trudności w uczeniu się wynikających wprost z ubytku słuchu. Problemem dotyczącym, niewątpliwie, wszystkich uczniów z uszkodzonym słuchem jest trudność w skupianiu uwagi na słuchaniu. Dlatego, słuchanie dłuższych wypowiedzi jest dla niesłyszących męczące, a co za tym idzie często umyka im szereg istotnych informacji, czego konsekwencją jest niezrozumienie kluczowych słów, wydających się dla słyszących oczywistymi.

Kłopot stwarzają również słowa o podobnym brzmieniu, ponieważ konsekwencją ubytku słuchu jest problem ze słuchowym rozróżnianiem dźwięków, zwłaszcza jeśli są one do siebie bardzo podobne, np. mieszka, miesiąc, miasto.

Uczniowie z wadą słuchu, z całych sił, starają się zrozumieć kierowane do nich informacje oraz polecenia, jednak nie zawsze uda im się usłyszeć dokładnie całą treść wypowiedzi. Orientując się sytuacji, w jakiej zostaje podana informacja, lub korzystając z doświadczenia tworzą sobie wyobrażenie danej wypowiedzi. Często są przekonani, że dobrze zrozumieli, ale równie często to przekonanie jest błędne. Dlatego świadomy nauczyciel powinien upewniać się, czy wydane polecenie zostało zrozumiane? Czy treść zadania domowego jest jasna? Na pewno nie wolno tego sprawdzać przez skierowanie zapytania do ucznia - rozumiesz? Odpowiedź będzie twierdząca, ale efekt wykonanego polecenia, prawdopodobnie, nie będzie zadawalający! Uczniom z wadą słuchu nie należy zadawać pytań, na które można odpowiedzieć po prostu tak lub nie!

8. Metody porozumiewania się

A. Język migowy jest to zespół środków tosowanych przez osoby niesłyszące w porozumiewaniu się pomiędzy sobą i z osobami słyszącymi, obejmujący właściwe danym środowiskom słownictwo zbiór społecznie wytworzonych i obowiązujących znaków migowych oraz reguły określające ich użycie.

Język migowy głuchych to ogół znaków manualno-mimicznychużywanych przez niesłyszących do porozumiewania się między sobą.

Cechy języka migowego

-otwartość polegająca na możliwości tworzenia coraz to nowych komunikatów językowych;

-donośność na dystans- komunikaty językowe mogą odnosić się do rzeczy, czy wydarzeń odległych w czasie lub przestrzeni, od czasu i miejsca, w którym przebiega komunikacja językowa;

-dystynktywność- komunikaty każdego języka stanowią zespół elementów wyraźnie różnych od siebie;

-przemienność- osoby posługujące się danym językiem mogą przekazywać sobie komunikaty językowe na przemian;

-sprzężenie zwrotne- nadawca komunikatu językowego również go odbiera;

-szybkie zanikanie- komunikaty są możliwe do odebrania tylko w chwili ich nadawania.

Uden dzieli znaki migowe z tego punktu widzenia na 3 grupy:

• znaki ikoniczne, które ze względu na wyraźne analogie mogą być rozumiane nawet przez osoby nie znające języka migowego

• znaki ezoteryczne, w których występuje analogia ale z różnych przyczyn nie jest łatwo dostrzegalna, chociaż może być wytłumaczoną

• znaki arbitralne, w których nie można się dopatrzyć analogii do rzeczywistości

B. Język migany

Język migowy stosuje się zawsze razem z językiem mówionym (połączenie to tworzy tzw. system językowo migowy). Tę sztucznie utworzoną odmianę języka, łączącą w sobie cechy języka migowego i języka narodowego wykorzystuje się w nauczaniu dzieci niesłyszących polszczyzny fonicznej i pisanej na bazie języka migowego oraz w przekazywaniu wiedzy, w tłumaczeniach telewizyjnych a także w porozumiewaniu się z niesłyszącymi dwujęzycznymi, a więc tymi, którzy mają dobrze opanowane struktury gramatyczne języka polskiego, a równocześnie ilustrowanie wypowiedzi słownej znakami języka migowego ułatwia im odczytywanie z ust.

C. Fonogesty

Metoda fonogestów należy do metod kształcenia umiejętności odczytywania wypowiedzi z ust. Jej istotą jest uzupełnianie mówienia specjalnymi gestami.

D. Metoda totalnej komunikacji-to zdolność porozumiewania się za pomocą wszystkich dostępnych środków, jakimi są:

  -ekspresja słowna

-wzrokowa percepcja wypowiedzi,

-systemy językowo-migowe

  -mimika i pantomima

  -systemy ustno-manualne daktylofazja, daktylografia, fonogesty

Celem totalnej komunikacji jest danie dziecku prawa wypowiadania się w sposób spontaniczny, swobodnego wyboru ulubionego sposobu porozumiewania się w jakiejkolwiek sytuacji, stworzenie wspólnego języka na podstawie języka mówionego i języka migowego, danie dziecku z wadą słuchu samozadowolenia poprzez skuteczne porozumiewanie.

Różne sposoby porozumiewania się mają doprowadzić do tego, aby dziecko rozumiało i było rozumiane przez otoczenie. Stawanie się człowiekiem realizuje się w związkach z innymi ludźmi. Dla każdego dziecka są to przede wszystkim rodzice, z którymi winno ono umieć nawiązać kontakt. Dla ukształtowania osobowości dziecka głuchego (w tej metodzie) istotnym jest, by rozwijało się poczucie własnej wartości, uznania ze strony rodziny, akceptowanie jego odmiennego sposobu porozumiewania się (używanie przez członków rodziny w kontaktach z dzieckiem mowy ustnej i migów).

E. Metoda ustna - oralna. Wykorzystuje ona różne drogi kontaktu prowadząc do opanowania przez niego mowy ustnej.

9. Rewalidacja

Ważna rola w rewalidacji dziecka niesłyszącego przypada rodzinie. Dziecko niesłyszące będzie rozwijać się prawidłowo jeśli rodzice zrozumieją jego potrzeby i będą mu dostarczać odpowiedniej ilości bodźców niezbędnych dla rozwoju ogólnego i rozwoju mowy.

-ćwiczenia głosowe i oddechowe,

-ćwiczenia doprowadzających do maksymalnego wyzyskania mechanizmu głosowego, -rozwijanie od pierwszych lat życia takich funkcji psychicznych jak: spostrzegawczość, pamięć wzrokowa, uwaga, umiejętność naśladowania i prawidłowego myślenia.

Proces rewalidacji osób z uszkodzonym słuchem oparty jest na dokładnej znajomości stopnia, rozwoju wystąpienia głuchoty, jej przyczyn oraz warunków dotychczasowego rozwoju jednostki. W pracy z dziećmi niesłyszącymi wyróżnia się następujące kierunki działania rewalidacyjnego:

1.     Maksymalne rozwijanie tych sił biologicznych i zadatków, które są najmniej uszkodzone. U dzieci niesłyszących następuje przerzucenie funkcji słuchu na sprawniej działające analizatory wzroku i dotyku.

2.     Wzmocnienie i usprawnienie uszkodzonych sfer psychicznych lub fizycznych. U dzieci z wadą słuchu za pomocą aparatu słuchowego możemy uaktywnić resztki słuchu.

3.     Wyrównywanie i zastępowanie deficytów biologicznych i rozwojowych przez rozwój funkcji zastępczych. U dzieci niesłyszących jest to nauka mowy, odczytywania mowy z ust.

10. Szkolnictwo

Stopien ubytku słuchu	Konsekwencje dla rozumienia mowy i jezyka	Szczególne potrzeby edukacyjne
15-25 dB (granica normy)	Trudnosci w rozumieniu cichej mowy z większej odległosci, na ogół bez problemów z artykulacja, możliwy mniejszy zasób słownictwa	Nauczyciel wyznacza korzystne miejsce w klasie dla obserwacji i odbioru mowy. Rozwijanie słownictwa
30-45 dB (łagodny niedosłuch)	Problem ze słyszeniem z odległosci ponad 1 m., twarza w twarz rozmowa bez trudnosci. Podczas lekcji umyka ponad 50% dyskusji (jesli mówia cicho lub nie widac twarzy), mo%e miec trudnosci w artykulacji	Wyznaczyc korzystne miejsce w klasie, uzywac aparatu w czasie lekcji, nauczyciel musi wiedziec jak działa aparat, zajecia systematyczne w zakresie treningu słuchowego, cwiczenia odczytywania z ust, regularne zajecia logopedyczne w celu rehabilitacji mowy, niekiedy indywidualna pomoc pedagogiczna w realizacji programu nauczania
50-75 dB (umiarkowany niedosłuch)	Bez aparatu nie odbiera nic z tresci lekcji, rozumie głosna mowe z odległosci do 1m, moga byc trudnosci z odbiorem i rozumieniem innych dzwieków otoczenia, wadliwa artykulacja	Wyznaczyc korzystne miejsce w klasie, uzywanie aparatu, trening słuchowy, odpytywanie z ust, regularne cwiczenie z logopeda, praca nad rozwojem jezyka, indywidualna pomoc pedagogiczna z poszczególnych przedmiotów, klasa specjalna w szkole masowej, z mozliwoscia integracyjnego kształcenia w zakresie wybranych przedmiotów*
80-95 dB (cie%ki ubytek słuchu)	Mo%e słyszec jedynie głosne dzwieki z otoczenia, mowa i jezyk rozwina sie tylko, gdy była wczesna diagnoza i rehabilitacja, mowa nie zawsze zrozumiała, choc mo%e brzmiec prawie normalnie (np. rytm mowy, cechy głosu).	Trening słuchowy, odczytywanie z ust, min. godzine dziennie ze specjalista,** niezbedna codzienna pomoc pedagogiczna w realizacji programu nauczania, niekiedy mo%liwosc nauczania zintegrowanego w zakresie czesci zajec***
95 dB i wiecej (głeboki ubytek słuchu)	Znikome szanse na spontaniczny rozwój mowy i jezyka, niekiedy nie u%ywaja aparatu, bo mało skuteczny, mowa i jezyk sa na niskim poziomie rozwoju, ograniczone mo%liwosci opanowania programu szkolnego.	Konieczny jezyk migowy w porozumiewaniu sie z nauczycielem, odczytywanie z ust, nie rezygnowac z treningu słuchowego, codzienna pomoc pedagogiczna w realizacji programu, odpowiednia wydzielona klasa dla dzieci z uszkodzonym słuchem z mo%liwoscia kształcenia integracyjnego z wybranych przedmiotów****

---