Prawo to zespół (zbiór) norm usankcjonowanych lub wydanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym (jest to zespół uporządkowany w gałęzie prawa, w ramach których niekiedy wyróżnia się mniejsze elementy). Prawo jako uprawnienie -pojęcie to można sprowadzić do słów: mam prawo do czegoś.., do wolności, do pracy, nauki itd. Prawo jako system norm -w tym rozumieniu pojęcia mieszczą się prawa ekonomiczne, budowlane, prawa przyrody, także prawa społeczne. Prawo jako ogół norm prawnych -w tym pojęciu rozumiemy wszystkie normy prawne obowiązujące w państwie. Prawo jako gałąź -są to uporządkowane zbiory zwane inaczej działami prawa. To ich uporządkowanie ułatwia realizację prawa, ułatwia jego stosowanie (np. prawo administracyjne, karne, cywilne. Prawo przedmiotowe można określić jako zbiór przepisów, niezależnie od tego, jakie kwestie regulują. Prawo podmiotowe uprawnienie przysługujące określonemu podmiotowi (nie tylko osobie fizycznej) Powstawanie prawa: sankcjonowane przez państwo, gdy norma dotychczas stosowana zwyczajowo uznana zostaje za obowiązującą (takie źródło obowiązywania dotyczy wielu norm moralnych, obyczajowych -np. nie zabijaj, zakaz stosunków płciowych pomiędzy rodzeństwem) wydawane jest to tworzenie czegoś, czego dotychczas nie było, a czego konieczność powstania wymusił np. rozwój społeczny czy gospodarczy.
Prawo a moralność Moralność to ukształtowany w procesie rozwoju określonej grupy ludzi (społeczeństwa) zespół norm postępowania, pozwalających ocenić, które zachowanie jest dobre, a które złe; które zachowanie należy aprobować, a które powinno spotkać się z wymierzeniem kary lub przynajmniej z dezaprobatą. Problem stosunku prawa i moralności to problem wpływu czynników pozaprawnych kształtujących postępowanie, zachowanie się określonych ludzi (taki wpływ na kształt norm prawnych mają np. normy obyczajowe, moralne. Rodzaje norm prawnych Elementarne normy moralne normy co do których istnieje społeczna zgoda na ich obowiązywanie. Nieelementarne pojawienie się różnic co do przekonania o ich obowiązywaniu. Na tym tle dochodzić może do kolizji pomiędzy wyobrażeniami, oczekiwaniami, „postawami” poszczególnych osób. Charakter norm prawnych moralnie pozytywne akceptowane przez członków społeczności i to nie dlatego, że są normami prawnymi lecz dlatego że jako normy prawne odzwierciedlają poglady tych osób które są aprobowane jako słuszne i dobre. Moralnie obojętne nie mają niczego wspólnego z moralnością; nie dotyczą bowiem postępowania ocenianego jako dobre lub złe; taki charakter mają np. normy prawa o ruchu drogowym, normy prawa budowlanego, administracyjnego. Moralnie negatywnych kontrowersyjne bowiem oznaczają one że w niektórych sytuacjach norma prawna może nakazywać lub nie zabraniać takiego postępowania (zachowania), które przez pryzmat norm moralnych jest zachowaniem złym, nagannym. np. kara śmierci, pozbawienie wolności przez sąd.
Świadomość prawna to nie tylko znajomość przepisów prawnych, to także ocena obowiązującego prawa i postulaty dotyczące zmiany (poprawy) w oczekiwanym kierunku (łączy się więc z postawą aktywną -znam, rozumiem, porównuję z moimi oczekiwaniami, oceniam. Gdy w wyniku oceny uznaję że dobre to znaczy że jest sprawiedliwe, gdy złe -działam w kierunku jego zmiany, poprawy).
Praworządność jest stanem (sytuacją), w której wszystkie ważne i istotne dziedziny życia społecznego, są regulowane przepisami prawnymi przestrzeganymi przez organy państwa. Te przesłanki praworządności mają wymiar konstytucyjny, co podkreśla wyraźnie rangę i znaczenie.
Przepisy prawa Zdaniokształtny zwrot językowy uprawniający bądź zobowiązujący do określonego sposobu postępowania (reguła postępowania), który został ujęty w akcie prawnym w postać jednostki redakcyjnej tekstu prawnego lub zdaniokształtnego fragmentu tej jednostki tekstu. znaczenia: a)jednostka redakcyjna aktu prawnego b)część aktu prawnego wyodrębniona przez ustawodawcę c)zwrot językowy stanowiący wyodrębnioną całość d)zdaniokształtna wypowiedź ujęta `od kropki do kropki'. Budowa: -poprzednik, którym jest pewna okoliczność, jakiś fakt prawny oraz -następnik, który pojawia się (następuje) wówczas, gdy powstaje określony fakt prawny; inaczej rzecz ujmując, następnikiem jest jakiś skutek zaistnienia faktu prawnego.
Fakty prawne okoliczności wskazane w przepisach prawa pociągające za sobą (wywołujące, rodzące) określone skutki prawne; inaczej to okoliczności powodujące powstanie, zmianę lub wygaśnięcie uprawnień albo obowiązków bądź uprawnień lub obowiązków. Rodzaje: a)zdarzenia- wywołują skutki prawne okoliczności niezależne od zachowania się podmiotów prawa np. śmierć (otwarcie spadku); upływ czasu (ukończenie 18 roku życia- pełnoletność) b)zachowania: czynności prawne- zachowanie podmiotu prawa polegające na wykonywaniu określonych czynności, dostrzegalnych z zewnątrz., czyny (zgodne i niezgodne z prawem)- pewnego rodzaju brak działania; jednak tylko działania powinnego, wymaganego przez prawo.
Czynności prawne a czyny czynność prawna to świadome i zgodne z przepisami prawa zachowanie podmiotów zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli. Czyn to zachowanie się podmiotu prawa które rodzi skutki prawne choć do wywołania tych skutków podmiot prawa swym zachowaniem nie zmierzał (mogą być zgodne z prawem i niezgodne).
Skutki prawne to wszystkie następstwa prawne, jakie przepisy prawa wiążą z faktami prawnymi; następstwa, jakie powinny lub mogą nastąpić gdy zaistnieje określony fakt prawny. Rodzaje: sankcje prawne to ujemne skutki prawne polegające na zastosowaniu represji w postaci przymusu państwa. Można podzielić je na 3 rodzaje: represyjne (kara za naruszenie określonego przepisu), egzekucyjne (zmuszenie adresata normy zachowującego się wbrew nakazowi lub zakazowi do zachowania zgodnego z normą- przymus osobisty, przymus wykonania zastępczego np. egzekucja majątkowa i tzw. „sankcje nieważności” gdy naruszenie prawa powoduje że dokonana czynność jest nieważna tj nie wywołuje skutków prawnych; inaczej: bezskuteczność czynności (nieważność z mocy samego prawa, nieważność jako skutek przeprowadzenia określonego postępowania o jej stwierdzenie np. nieważność testamentu jeśli pod wpływem groźby uprawnienia jest prawem wyboru, a w przepisie prawnym jego odzwierciedleniem są takie słowa, „jak może, ma prawo, jest uprawniony”. Przepis prawny w takim przypadku pozostawia prawo wyboru podmiotowi, którego dotyczy (w procesie karnym oskarżony może odmówić złożenia wyjaśnień kompetencja a)jako całokształt uprawnień dotyczących określonego zakresu spraw, w zakresie których organ państwa jest uprawniony do działania b)jako całokształt uprawnień i obowiązków dotyczących dziedziny co do której organ państwa jest zarówno uprawniony jak i zobowiązany do działania.
Rodzaje przepisów prawa lus cogens przepisy bezwzględnie stosowane, są niekiedy zwane przepisami bezwzględnie obowiązującymi bowiem ich zastosowanie nie jest zależne od woli podmiotu (podmiotów) prawa. W każdym określonym przez prawo przypadku muszą znaleźć zastosowanie ich postanowienia; prawo nie dopuszcza możliwości odmiennego zachowania się podmiotów prawa. Prawo narzuca podmiotom prawa takie zachowania jakie wskazuje dany przepis. Zastosowanie przepisów o tym charakterze nie może być wyłączone czy zmodyfikowane wolą podmiotów prawo to stosujących (nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim. Lus dispositivum Są stosowane dopiero wówczas gdy podmiot prawa sam czegoś w danym zakresie nie postanowił. Pierwszeństwo ma wola podmiotu prawa a dopiero gdy nie została wyrażona dochodzi do zastosowania danego przepisu. Nakazujące wyróżniają tylko jeden sposób zachowania i postanawiają że tak i tylko tak należy się zachować; niekiedy obwarują to zastosowaniem sankcji prawnej. Zakazujące wyróżniają tylko jeden sposób zachowania i postanawiają że tak nie należy się zachować; najczęściej pod rygorem zastosowania sankcji prawnej. Uprawniające pozostawiają ich adresatom możliwość wyboru zachowania; zachowanie to nie jest więc ani zachowaniem nakazanym ani też zakazanym. Odsyłające powodują zmniejszenie rozmiarów aktu prawnego (np. w wypadku o jakim mowa w..; w spawach nie unormowanych w niniejszych przepisach stosuje się przepisy...), odesłanie może odnosić się jednego przepisu do całej grupy przepisów a nawet do całego aktu prawnego. Blankietowe same określonej kwestii nie rozstrzygają; zawierają tzw. klauzule generalne (np. ważne powody; zasady współżycia społecznego; interes wymiaru sprawiedliwości). Generalne (lex generalis) ma charakter reguły powszechnej od której ustanawiane są wyjątki określane jako reguła szczególna (lex specialis) rozróżnienie opiera się na wzajemnym stosunku przepisów prawa (relacji pomiędzy przepisami) można to określić relacją: reguła/wyjątek. Proste dotyczą jednego stanu faktycznego) złożone dotyczą kilku stanów faktycznych generalne gdy zachowanie i adresaci są określani w sposób ogólny indywidualne gdy zachowanie i adresaci określani są w sposób konkretny abstrakcyjne określa zachowania powtarzane konkretne gdy podmiot prawa powinien zachować się w określonej sytuacji w ściśle określony sposób.
Systematyka tekstu Artykuł ⇒ paragraf ⇒ punkt ⇒ litera
Przepis prawa to zdaniokształtny zwrot językowy wskazujący bądź narzucający określony sposób postępowania (reguła postępowania), który (zwrot) ujęty został w akcie prawnym w postać artykułu, paragrafu, ustępu lub w postać zdaniokształtnego fragmentu tej jednostki tekstu prawnego (funkcje: norma prawna, akt prawny).
Przepis prawa a norma prawna Norma prawna to wypowiedź wskazująca określony sposób postępowania. Oba pojęcia stosowane są zamiennie; w każdym przypadku chodzi o regułę postępowania. Wypowiedź konstruowana z przepisu: Przepis prawa to część aktu prawnego wyodrębniona przez pracodawcę. Norma prawna natomiast to reguła zachowania skonstruowana na podstawie przepisów prawa (zbudowana z elementów zawartych w przepisach prawa). Przepis prawa to materia stanowiąca wyodrębnioną całość zaś norma prawna to określony sposób zachowania także o charakterze zwartej całości której źródłem jest przepis prawa. Jako zjawisko odrębne od przepisu przepis prawa to stanowiący całość gramatyczną zwrot językowy zawarty w tekście aktu normatywnego; artykuł, paragraf zawiera jeden lub kilka przepisów. System prawny składa się jedynie z norm prawnych zaś przepisy prawa są jedynie technicznym środkiem ich wyrażania. Psychologiczne teorie prawa prawo stanowi system nakazów i zakazów którym należy się podporządkować. Prawo zatem jest zbędne; system nakazów i zakazów tkwi w nas a prawo spisane jest niepotrzebne. Prawo naturalne to prawo realnie rzeczywiście istniejące, dane w naturalnym porządku świata a więc istniejące niezależnie od wszelkiej działalności ludzkiej ale także prawa pozytywnego. Źródłem prawa naturalnego są: istoty nadprzyrodzone, natura w ogóle, rozum ludzki, obiektywnie istniejące wartości, autorytet Prawo pozytywne ustanawiane jest przez władze państwowe. Źródłem prawa pozytywnego są organy państwa. Przepis prawa jako pojęcie wyłączne są tylko przepisy nie ma norm; przepis prawa pozwala na pełną analizę problemów prawniczych występujących w zdaniokształtnej wypowiedzi zawierającej regułę postępowania. To stanowisko jest o tyle uzasadnione że w tekstach prawnych nie mówi się o normach lecz o przepisach. Normy prawa naturalnego mają charakter nadrzędny w stosunku do prawa pozytywnego są wyższym rodzajem prawa od prawa pozytywnego, są podstawą obowiązywania prawa pozytywnego, pozwalają ocenić normy prawa pozytywnego, są wzorcem ideałem do którego powinny zmierzać normy prawa pozytywnego, są zatem lepsze od prawa pozytywnego. Rola prawa pozytywnego do naturalnego precyzuje prawo naturalne, ogłasza jako obowiązujące norm prawa naturalnego, wskazuje konsekwencje zachowań niezgodnych z nakazami i zakazami prawa naturalnego, normy prawa pozytywnego ujmują tylko w postać zdaniokształtną to co istnieje niezależnie tj normy prawa naturalnego, spełniają jedynie zadanie techniczne (nie tworzą lecz jedynie odtwarzają prawo), inaczej: rzeczą władzy państwowej nie jest prawo tworzyć lecz odtwarzać.
Struktura norm prawnych struktury jednoelementowe skoro każda norma jest regułą postępowania to normą prawną jest każda wypowiedź zaczerpnięta z tekstu prawnego wskazująca sposób powinnego zachowania. Inne elementy są tylko atrybutami norm prawnych Struktury dwuelementowe wykazują normy zbudowane według schematu: Jeżeli...to...(poprzednik i następnik, hipoteza i dyspozycja, hipoteza i sankcja) Struktury trójelementowe zbudowane są według schematu hipoteza ⇓ dyspozycja ⇓ sankcja.
Akty prawne indywidualny akt prawny jednostronne: rodzące następstwa prawne (skutki prawne) niezależnie od woli podmiotu którego dotyczą, czynności prawne dochodzące do skutku przez oświadczenie woli tylko jednej strony dwustronne działania organów państwa wywołujące następstwa prawne za zgodą lub na wniosek osoby zainteresowanej. Normatywne akty prawne akty (np. konstytucja, ustawy, rozporządzenia) wydawane przez uprawnione organy prawodawcze, mocą których ustanawiane są przepisy prawa. Podobieństwa Zarówno indywidualne akty prawne jak i normatywne mają normatywny charakter tj zawierają normy prawne. Normatywne akty prawne ustanawiają jednak reguły zachowania o charakterze generalnym ząs indywidualne akty prawne o charakterze indywidualnym, konkretnym. Akty prawne generalne takie które określają reguły postępowania nieokreślonej liczby podmiotów prawa (każdego z nas, osób posiadających określone cechy) zawsze ma postać aktu drukowanego w sposób przewidziany przez prawo. Jest to tzw. promulgacja Preambuła stosowana wyjątkowo (np w konstytucji, kodeksach, ustawach, którym nadawana jest szczególna ranga), bezpośrednio po tytule następuje tzw. Preambuła, przeznaczona najczęściej na wyjaśnienie celu wydania ustawy, politycznej czy historycznej genezy. Przepisy przejściowe określają stosunek aktu prawnego do już obowiązujących aktów prawnych, mogą postanawiać o uchyleniu przepisów dotychczasowych, mogą postanawiać o wprowadzeniu amian do dotychczasowych przepisów, mogą postanawiać o sposobach zastosowania nowych przepisów do sytuacji rozpoczętych pod rządami dotychczasowych. Przepis końcowy określa regułę wprowadzenia w życie aktu prawnego, wskazuje moment wejścia w życie aktu prawnego, jeżeli przepis końcowy nie stanowi inaczej następuje to po 14 dniach od daty opublikowania aktu prawnego; termin ten może być jednak dłuższy. Podpis znaczenie: ustawy podpisywane są przez Prezydenta RP, rozporządzenia i zarządzenia prezesa RM oraz rozporządzenia i uchwały RM podpisuje prezes RM, rozporządzenia i zarządzenia poszczególnych ministrów podpisują odpowiedni ministrowie je wydający; może ich być kilku, jeśli w porozumieniu.
Normatywne akty prawne mają charakter hierarchiczny. W Polsce do normatywnych aktów prawnych należą, wg stopnia hierarchii: konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia. Powiązania formalne akt wyższego rzędu uprawnia (zobowiązuje) do wydania aktu niższego rzędu (konstytucja ⇓
Ustawa ⇓ rozporządzenie. Jest to tzw delegacja Podstawą obowiązywania danego aktu jest akt hierarchicznie nadrzędny: podstawą obowiązywania ustawy są ogólne normy Konstytucji; podstawą obowiązywania rozporządzenia -przepis (delegacja) ustawy. Rodzaje systemów powiązań systemy statyczne: normy prawne powiązane są ze sobą treściowo; oznacza to że podstawą wszystkich norm prawnych jest jedna ogólna norma nakazująca harmonię z uniwersum systemy dynamiczne powiązania pomiędzy normami mają charakter formalny; norma wyższego rzędu stanowi delegację dla normy niższego rzędu. Określanie treści aktu prawnego niższej rangi przez akt prawny wyższej rangi ściśle określają treść przepisów aktów prawnych wydanych na ich podstawie albo treść tę wskazywać jedynie ogólnie, nie przesądzając dokładnej treści aktu niższego rzędu.
Gałęzie prawa prawo to zbiór przepisów; zbiór uporządkowany i podzielony na mniejsze fragmenty, części. Te części to tzw gałęzie prawa, inaczej: działy prawa. U podstaw podziału prawa na gałęzie leży przyjęcie określonej konwencji, w niektórych wypadkach konwencja ta ma wielowiekową już tradycję (np. prawo karne, cywilne), w innych -jest kwestią współczesnych kryteriów (np. prawo handlowe, rolne). Zasadniczym powodem gałęziowania prawa jest konieczność odpowiedniego uporządkowania całego zbioru przepisów prawnych. Prawo administracyjne to zbiór przepisów określających: organizację i działalność organów administracji państwowej, stosunki między organami państwa i obywatelami, stosunki między organami państwa, do prawa administracyjnego zaliczane są takie działy jak: prawo wodne budowlane celne o oświacie o aktach stanu cywilnego itd. Prawo cywilne to zbiór przepisów określających stosunki między podmiotami prawa. Prawo cywilne jest najobszerniejszą dziedziną prawa, w ramach której wyodrębnia się m.in.: część ogólną, przepisy o własności i innych prawach rzeczowych, o posiadaniu, o zobowiązaniach, o spadkach i dziedziczeniu, o księgach wieczystych i hipotece. Prawo pracy to duży zbiór przepisów określających m.in.: stosunki pracy zachodzące pomiędzy pracodawcami a pracownikami, zasady ubezpieczenia społecznego, tryb rozstrzygania sporów ze stosunków pracy, zasady ochrony i bezpieczeństwa pracy, zasady ochrony kobiet i młodocianych. Prawo karne to zbiór przepisów określających: reguły odpowiedzialności karnej za czyny zabronione, rodzaje zachowań nakazanych lub zakazanych, rodzaje skutków stosowanych wobec podmiotów naruszających te zakazy lub nie wykonujących tych zakazów. Prawo międzynarodowe publiczne to zbiór przepisów określających: reguły stosunków pomiędzy państwami suwerennymi, reguły stosunków pomiędzy państwami a organizacjami międzynarodowymi, reguły stosunków pomiędzy organizacjami międzynarodowymi, moduły realizacji tych stosunków w czasie wojny i pokoju. Prawo kanoniczne to zbiór przepisów określających: ustrój władz Kościoła katolickiego, zadania Kościoła katolickiego, obowiązki wiernych, tryb postępowania w procesach kościelnych.
System prawa jest oparty o formalne powiązania generalnych aktów prawnych Cechy: zbiór jednostek wzajemnie ze sobą powiązanych, układ elementów powiązanych ze sobą wzajemnie w taki sposób że tworzą całość, zbiór elementów pozostających we wzajemnych relacjach, współzależnych. System to zbiór elementów o określonych cechach, pomiędzy którymi występują określone relacje, współzależności, powiązania powodujące, że elementy te tworzą jedną całość. Jedność socjologiczna określana jako jedność systemu prawa ze względu na uwarunkowanie przez czynniki społęczno-ekonomiczne. Oznacza to że obowiązujące w danym państwie normy tworzą jednolitą całość (jednolity system), bowiem są uwarunkowane identycznymi przesłankami ekonomiczno-społecznymi. Wady kryteria społ-ekon pozwalają wyróżnić jedynie zbiory przepisów nie pozwalają natomiast na wyróżnienie zbioru przepisów obowiązujących w danym państwie, kryteria te nie pozwalają także na określenie powiązań pomiędzy normami tworzącymi system to zaś oznacza że normy te nie odpowiadają cechom systemu. Można wyróżnić tylko typ prawa np. prawo feudalne, kapitalistyczne. Jedność materialna normy prawne wykazują związki rzeczowe, przedmiotowe; inaczej: treściowe. Wady takich związków treściowych nie ma nawet jeśli stwierdzimy że określone normy dotyczą tych samych zagadnień, nawet jeśli normy dotyczą tych samych zagadnień (np. stosunków majątkowych między członkami rodziny) to nie jest to wystarczające dla stwierdzenia że tworzą jednolity system. Jedność teologiczna wszystkie normy obowiązujące w państwie mają do spełnienia ten sam cel: służą tym samym interesom, jakim służy państwo; celem strategicznym -regulacja stosunków społecznych w kierunku pożądanym. Wady nie jest jednak tak że określona norma A stanowi środek do celu osiąganego przez normę B. Jedność formalna podstawą obowiązywania normy w systemie prawa jest obowiązywanie normy stanowiącej podstawę prawną obowiązywania tej normy; oznacza to że każda norma winna być ustanowiona na podstawie innej normy prawnej (norma B dlatego obowiązuje bo w systemie prawa występuje norma A będąca prawną podstawą obowiązywania B) Cechy: zbiór aktów generalnych obowiązujących w danym państwie właśnie ze względu na te formalne powiązania spełnia cechy systemu prawa, powiązania formalne spalają normy w całość w jednolity system.
Sposoby powstawania prawa czynniki wpływające na powstawanie prawa, wpływające na treść norm prawnych, wpływające na postać (formę) jaką nadaje się wynikom działalności prawotwórczej. Mianem źródła prawa określa się niekiedy autorytety prawotwórcze (w tym znaczniu takim źródłem wybitni znawcy prawa) Źródła poznania prawa wszelkie czynniki mogące dostarczyć informacji o prawie zarówno tym dawnym jak i tym obowiązującym (obowiązujące: Dziennik Ustaw, Monitor Polski, Monitor Polski B) Źródła powstawania prawa coś co wpływa na ukształtowanie określonej treści prawa (źródła prawa w znaczeniu materialnym), samo działanie organów prawotwórczych, efekty działalności tych organów (źródła prawa w znaczeniu formalnym). Podział: w znaczeniu materialnym: przyczyny warunkujące treść prawa; w znaczeniu formalnym: przyczyna prawnego obowiązywania normy Źródło prawa w Konstytucji RP Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia.
Stanowienie prawa to działanie jednoosobowych lub kolegialnych ciał którym przyznano kompetencję do wydawania przepisów prawnych, inaczej: ustanowienie aktu prawnego przez odpowiedni organ w określonym trybie, w ramach kompetencji materialnej Formalne: określają procedurę (tryb, sposób powstawania), zgodnie z którą to powstawanie prawa powinno się odbywać. Materialne: określają rodzaj sprawy, treść przepisu, który ma być ustanowiony (materialne warunki stanowienia prawa określone są w normie kompetencyjnej, na podstawie której określony akt prawny ma być wydawany. Konstytucja podstawa prawna obowiązywania innych aktów normatywnych; określa sposób tworzenia prawa w państwie; jest najwyższym w hierarchii aktem prawnym. Cechy: nazwa ustawy (konstytucja, ustawa konstytucyjna), tryb uchwalenia lub zmiany (najczęściej podwyższone quorum, kwalifikowana większość głosów), najwyższa moc prawna (jest podstawą kompetencyjną dla ustanowienia ustaw zwykłych, nadaje parlamentowi uprawnienie do stanowienia prawa) Ustawa normatywny akt prawny wydany przez organ władzy zwierzchniej w państwie, hierarchicznie bezpośrednio podlega Konstytucji. Cechy jej mocą ustanawiane są przepisy ogólne, generalne (to jednak nie dotyczy tylko ustaw); zawiera przepisy o mocy powszechnie obowiązującej (ale taką moc mają wszystkie normatywne akty prawne); określa prawa i obowiązki obywateli i organów państwa (ale... jw.); powstaje w szczególnym trybie, zw. ustawodawczym (ale w tym trybie powstaje także Konstytucja, uchwały parlamentu przebywają tą samą drogę ustawodawczą). Znaczenia: formalnym (akt, który powstał w drodze ustawodawczej nosi nazwę „ustawa”); materialnym (każdy przepis prawa rozgraniczający sfery wolnej działalności podmiotów ingerujący w sferę praw i wolności jednostki albo ograniczający tę wolność). Jakie cechy powinna posiadać poprawnie przyjęta ustawa? Każdy akt prawny będący ustawą w znaczeniu formalnym (a więc przyjętym w trybie przewidzianym dla tej rangi aktów prawnych) powinien być jednocześnie ustawą w znaczeniu materialnym (a więc zawierać treść właściwą tej rangi aktom prawnym- powinien określać prawa i obowiązki obywateli i organów państwa). Procedura ustawodawcza to przewidziane przez prawo wymagania którym odpowiadać powinien proces stanowienia aktów normatywnych zwanych ustawami. Inicjatywa ustawodawcza prawo wniesienia do parlamentu projektu ustawy który parlament jest zobowiązany rozpatrzyć (15 posłów lub komisja sejmowa, Senat, prezydent, Rada Ministrów, grupa co najmniej 100tys obywateli posiadających czynne prawo wyborcze. Wniesienie projektu ustawy do Sejmu zobowiązuje Sejm do tego rozpatrzenia, czyli czytania projektu- pierwsze drugie i trzecie czytanie) Quorum Sejm uchwala (lub zmienia) ustawy w obecności co najmniej ½ ogólnej liczby posłów, taka sama liczba posłów jest wymagana do zmiany Konstytucji Większość zwykła gdy „za” oddano większą liczbę głosów niż „przeciw” lub „wstrzymujących się” bezwzględna gdy „za” opowiedziała się połowa+1 głos ogółu obecnych na posiedzeniu uprawnionych do głosowania kwalifikowana to większość większa od bezwzględnej (np. 2/3, 3/5) Porządek głosowania ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek przekazuje Senatowi, Senat w ciągu 30 dni może ją przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki lub odrzucić w całości. Jeśli Senat nie podejmie uchwały w ciągu 30 dni ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Dla odrzucenia uchwały Senatu potrzeba bezwzględnej większości głosów posłów. Podpisanie ustawy prezydent może zgłosić veto. Może być absolutne (po jego zgłoszeniu ustawa nie staje się aktem prawnym) lub zawieszające (gdy zgłoszenia veta odracza moment wejścia w życie ustawy, do dhwili ponownego uchwalenia przez parlament) Ogłoszenie ustawy warunkiem obowiązywania ustawy jest jej zgłoszenie; ogłoszenie ustawy zarządza Prezydent RP; organem w którym ogłasza się ustawę jest „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”(organ promulgacyjny).
Akty prawne „z mocą ustawy” Nie noszą nazwy „ustawa”, ale posiadają moc ustawy (moc równą ustawie). W hierarchii aktów prawnych zajmują to samo miejsce co ustawy. Mogą zmieniać ustawy albo je uchylać.
Rozporządzenie ustawa ma wyższą moc prawną niż rozporządzenie (różnica formalna). Przedmiot regulacji: ustawa reguluje stosunki o charakterze podstawowym, zasadniczym, trwałym; rozporządzenie odnosi się do tego co zmienne, nietrwałe, ma na celu „wykonanie ustawy” w aktualnych warunkach i okolicznościach. Ustanawiają ją: Prezydent RP, RM, Premier, ministrowie.
Akty wewnętrzne są to akty nieprawotwórcze, czyli nie będące źródłem praw i obowiązków.
Inkorporacja i kodyfikacja Wzrastająca liczba aktów prawnych powoduje konieczność ich uporządkowania. Inkorporacja to zebranie i usystematyzowanie treści lub fragmentów obowiązujących aktów prawnych z pominięciem tych części które przesłały obowiązywać (aktualnie nie stosowana). Kodyfikacja to akt prawny (ustawa), która ma zastąpić dotąd obowiązujące liczne ustawy dotyczące tych samych stosunków prawnych. Aktualnie obowiązujące w Polsce kodeksy nie są wyłącznymi zbiorami norm (przepisów) odnoszących się do danej dziedziny stosunków społecznych.
Prawo zwyczajowe W określonym czasie w określonym państwie respektowane są określone reguły w przeświadczeniu, że są obowiązującym prawem. Te reguły określane są prawem zwyczajowym. Znaczenie tego prawa w zasadzie ogranicza się obecnie wyłącznie do prawa międzynarodowego. Precedensy to prawotwórcze orzeczenia sądów (sąd wydając orzeczenie ma obowiązek oprzeć swoje rozstrzygnięcie na wcześniej wydanych orzeczeniach). U podstaw tego systemu leży zasada stałości decyzji sądowych (im starsze orzeczenie tym lepsze). Ogranicza się ona w zasadzie do związania decyzją wydaną przez sąd hierarchicznie wyższy; nie oznacza to, że precedens taki nie może zostać odrzucony. Umowa jako źródło prawa, charakteryzuje stosunek międzynarodowy i może on mieć postać umowy dwustronnej (bilateralnej) lub umowy wielostronnej (multilateralnej), których stronami jest wiele przystępujących do tej umowy państw. Religia jego źródłem jest „objawienie”. Prawo religijne dotyczy zwłaszcza dziedzin odnoszących się do osoby (prawo rodzinne).
Obowiązywanie prawa kryterium behawiorystyczne norma jest stosowana nie dlatego że obowiązuje lecz dlatego obowiązuje że jest stosowana. Norma która w przeważającej większości przypadków nie jest stosowana nie obowiązuje. Kryterium tetyczne jeśli norma została wydana przez organ posiadający kompetencję do jej wydania (uprawniony do tego) i nie została uchylona, tzn. że obowiązuje. Kryterium aksjologiczne obowiązują wyłącznie te normy które wyznaczają postępowanie kwalifikowane dodatnio. Na tym tle zgłaszane są postulaty by nie stosować norm (przepisów) „niesłusznych” które są „nie-zgodne z poczuciem prawnym”; zgodnie z tymi poglądami normy takie nie wymagają uchylenia. Terytorialny zakres obowiązywania prawo obowiązuje na określonym terytorium państwa; na tym terytorium państwo sprawuje swoją władzę w sposób wyłączny terytorium obszar lądowy, morskie wody przybrzeżne, wnętrze ziemi, przestrzeń powietrzna. In plus statki morskie, powietrzne i kosmiczne (jeśli pod banderą lub znakiem określonego państwa) In minus eksterytorialność placówek dyplomatycznych państw obcych, znajdujących się na terytorium danego państwa. Temporalny zakres obowiązywania moment początkowy (tj od której chwili prawo obowiązuje, inaczej -wywołuje skutki prawne) moment końcowy (moment po upływie którego prawo nie wywołuje skutków prawnych) lex retro non agit tzn. dziś podjęty zachowaniem podmiotu prawa nie można wywoływać skutków prawnych w przeszłości.
Podmioty prawa to ten kto może posiadać uprawnienia (prawa) lub którego mogą zostać nałożone obowiązki. Podmiotowość prawną nadają przepisy prawa- podmiotowość nie jest „cechą przyrodzoną” człowieka. Osoby fizyczne osobą fizyczną może być tylko człowiek; tylko ludzie mogą być podmiotami prawa; podmiotowość prawną nadają mu akty prawne (prawa wewn i międzynarodowe). Podmiotowość prawną nabywa się od chwili urodzenia. Ustanie podmiotowości prawnej następuje z reguły w chwili śmierci (podmiotowość nie zawsze pokrywa się z czasem trwania życia). Osoby prawne to pewna zbiorowość osób fizycznych posiadające odrębne (od tych osób) uprawnienia i obowiązki. Prawo nie definiuje pojęcia osoby prawne ale określa tryb powstawania, zakres działania, tryb likwidacji, jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną. Korporacja osoba prawna powstała dla osiągnięcia określonych celów, w wyniku zorganizowania się pewnej liczby osób fizycznych, wchodzących w skład tej organizacji. Zakład to osoba prawna której cel, rodzaj, sposób działalności, majątek, organy, tryb likwidacji określa założyciel w statucie. Tryb erekcyjny osoba pewna powstaje w wyniku powołania mocą aktu erekcyjnego wydanego przez kompetentny organ państwa Tryb koncesyjny osoba prawna powstaje z inicjatywy założyciela, po uzyskaniu zezwolenia (koncesji) właściwego organu państwa. Tryb rejestracyjny akt prawny określa warunki, jakim musi odpowiadać osoba prawna i po ich spełnieniu powstaje osoba prawna (niekiedy potwierdzenie wpisem do rejestru). Zdolność prawna przepisy prawa cywilnego przyznają podmiotom prawa tzw. zdolność prawną, czyli możliwość (potencjalna) posiadania praw (uprawnień) i obowiązków. Osoba fizyczna posiada z.p od chwili urodzenia aż do chwili śmierci, a osoba prawna -najczęściej od momentu wpisania do właściwego rejestru do chwili wykreślenia z tego rejestru. Zdolność do czynności prawnych to zdolność do nabywania za pomocą czynności prawnych praw i zaciągania zobowiązań albo zdolność by swym działaniem nabywać i tracić prawa i zaciągać zobowiązania i szerzej: wywoływać skutki prawne albo zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków osoby fizyczne mogą mieć pełną zdolność do czynności prawnych, mogą mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnych, mogą nie posiadać zdolności do czynności prawnych. Osoby prawne posiadają zdolność do czynności prawnych od chwili powstania do momentu likwidacji, jednak działają przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i opartym na niej statucie. Pełna zdolność do czynności prawnych posiadają ją osoby pełnoletnie (w prawie polskim osoba która ukończyła 18 rok życia). Ograniczona zdolność do czynności prawnych posiadają ją osoby które ukończyły 13 i nie ukończyły 18 roku życia (niektórych czynności nie mogą w ogóle dokonywać; w zasadzie mogą zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych sprawach dnia codziennego. Brak zdolności do czynności prawnych nie posiadają zdolności do czynności prawnych, które nie ukończyły 13 roku życia (umowa zawarta przez tę osobę, należąca do umów powszechnie zawieranych w drobnych sprawach dnia codziennego, staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociągały za sobą rażące pokrzywdzenie tej osoby (choroba psychiczna, ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe).
Stosunek prawny w pojęciu tym mieści się związek (relacja) zachodzący pomiędzy jednym podmiotem a innym podmiotem, podmiotem a rzeczą albo rzeczą do rzeczy. Elementy Strony stosunku prawnego bez stron stosunek prawny w ogóle nie może zaistnieć, stronami stosunku prawnego mogą być wyłącznie podmioty prawa, stosunki prawne są najczęściej stosunkami dwustronnymi czyli że wiążą co najmniej dwa podmioty; niekiedy jednak tych podmiotów może być więcej. Uprawnienie gdy przepisy prawa lub postanowienia umowy nie nakładają na stronę obowiązku, lecz pozostawiają jej prawo wyboru sposobu zachowania się; w razie dokonania wyboru druga strona staje się zobowiązana do odpowiedniego zachowania się. obowiązek gdy przepis prawa lub postanowienie umowy przewiduje w określonej sytuacji nakazany lub zakazany sposób zachowania się strony stosunku prawnego, a z odmiennym zachowaniem wiąże możliwość przymusowego wyegzekwowania świadczenia należnego drugiej stronie. Przedmiot stosunku prawnego to jest to, do czego uprawniona jest jedna strona i do czego zobowiązana jest druga strona, albo to, z powodu czego podmioty prawa nawiązują pomiędzy sobą stosunki prawne, albo różniące się od siebie zachowania stron stosunku prawnego.