HISTORIA FILMU (ĆWICZENIA)
12.03.2008
LUCHINO VISCONTI
Luchino Visconti - zaczynał jako neorealista (klasyk neorealizmu).
Luchino Visconti, ur. 1906 (zm. 1976) w rodzinie arystokratycznej - bardzo zamożnej, książęcej -> śmietanka Europy. Szczęśliwe dzieciństwo - miał dużo rodzeństwa - bogate w kontakt ze sztuką - szczególnie:
(1) teatrem,(2) operą.
LATA TRZYDZIESTE
W latach trzydziestych jedzie do Francji - przez Coco Chanel poznaje Jeana Renoira - współpracuje z nim przy filmie Wycieczka na wieś (Partie de campagne, 1936) <- tu rodzi się pasja Viscontiego.
Wycieczka na wieś - film nieskończony, na podstawie noweli Guya de Maupassanta. Pięknie zrealizowany - w założeniu miał być to hołd Renoira dla swojego ojca.
LATA CZTERDZIESTE
W latach czterdziestych jedzie do Hollywood. We Włoszech współpracuje z magazynem „Cinema”.W 1942 debiutuje filmem Opętanie (Ossessione), nakręconym na podstawie powieści Jamesa Caina Listonosz dzwoni zawsze dwa razy <- przeniesione we włoskie realia - biedna wieś - władze się temu sprzeciwiają, chciały zniszczyć taśę.
W 1944 wziął udział w akcji komunistów - był ich zwolennikiem. To przekłada się na film Dni chwały (Giorni di gloria, 1945) - dokument właśnie o akcji komunistów.
DZIAŁALNOŚĆ TEATRALNA I OPEROWA
Działał również jako reżyser (1) teatralny i (2) operowy - wystawia dzieła m. in. (a) Augusta Strindberga, (b) Antona Czechowa, (c) Giuseppe Verdiego (opery), (d) Vincenzo Belliniego (opery) <- Był wielkim miłośnikiem tradycji operowej - co widać po jego filmach.
Jako reżyser teatralny zaczyna pracować po wojnie - (1) jemu i (2) Giorgio Strehlerowi zawdzięcza się odrodzenie włoskiego teatru:
(1) Visconti wprowadza dramaturgię amerykańską - twórczość m. in.: (a) Tennessee Williamsa, (b) Henry'ego Millera.
(2) Debiutują u niego znani aktorzy, m. in. Marcello Mastroianni.
Pracuje również z wielkimi twórcami operowymi.
(Visconti był również znanym i zdeklarowanym homoseksualistą.)
PIERWSZE FILMY
Dwa okresy twórczości:
(1) Neorealistyczny - o sytuacji robotników, prostych ludzi etc. - np:
(a) Opętanie (Ossessione, 1942),
(b) Ziemia drży (La Terra trema: Episodio del mare, 1948).
(2) Kino schyłkowe - np. wspomnienia z dzieciństwa - zmierzch kultury, warstwy, rodziny:
(a) tematem jest śmierć,
(b) znaczenie ma piękna scenografia.
„OPĘTANIE”
Opętanie - historia (1) małżeństwa i (2) włóczęgi, który pracuje w ich gospodzie - kobieta i włóczęga zakochują się w sobie i zabijają jej męża - co rozkłada ich związek: ostatecznie on zostaje aresztowany i oskarżony o zabójstwo jej.
Tło: biedni ludzie, nędza - Visconti pokazuje kryzys włoskiego społeczeństwa <- jeszcze przed neorealizmem - film zostaje uznany za powiew nowości - na tle uładzonego kina np. kaligrafizmu.
Visconti pokazuje:
(1) (a) szarą, (b) brudną i (c) obrzydliwą prowincję,
(2) niszczycielską sferę erotyczną - pokazuje drapieżnie jak na tamte czasy.
Lewicowych krytycy uznają film za objawienie <- to oni będą później postulowali kręcenie filmów neorealistycznych.
„ZIEMIA DRŻY”
1948 - Ziemia drży - inspirowane powieścią Rodzina Malavogliów Giovanniego Vergi - pisarz XIX w., wpisujący się w tendencje werystyczne <- nie bez powodu sięga po niego Visconti. W założeniu film miał się składać z trzech epizodów, później - miała to być trylogia - realizuje pierwszą część.
Historia wyzyskiwanej rodziny rybaków - głowa rodziny postanawia sprzeciwić się wyzyskiwaczom - aby kupić barkę zastawia dom - ale potem nie może spłacić długu.
Visconti zaangażował naturszczyków - rybaków z sycylijskiej miejscowości Aci Trezza -> posługiwali się dialektem - niezrozumiałym dla Włochów.
Film pokazuje, że Visconti nie był z temperamentu neorealistą - choć Ziemia drży jest arcydziełem nurtu. Widać, że:
(1) reżyser nie chowa się za kamerą,
(2) sceny zyskują oprawę -> momenty wystylizowanej rzeczywistości.
Fragment teatralny:
Mężczyźni wypływają w morze, zbliża się burza, kobiety wychodzą na skały i wypatrują - zainscenizowane i celebrowane:
(1) długie,(2) statyczne ujęcie.<- Teatralizacja świata.
„NAJPIĘKNIEJSZA”
1951 - Najpiękniejsza (Bellissima) - historia prostej kobiety, która chce poprawić los córki - chce, żeby została aktorką - prowadzi ją na casting, choć ta nie jest zbyt utalentowana.
Film pokazuje jak ważne są znajomości -> dziewczynka zostaje zaangażowana - ale jej matka słyszy drwiny filmowców i rezygnuje. W rolę matki wcieliła się Anna Magnani <- Visconti zrealizował ten film dla niej.
Film dobry, ale w przeciętnym stylu neorealizmu - to też zamknięcie części neorealistycznej twórczości Viscontiego - choć wrócić do tej stylistyki w Rocco i jego bracia (Rocco e i suoi fratelli, 1960).
(Jesteśmy kobietami, Siamo donne, 1953 - film nowelowy, Visconti realizuje nowelę z Anną Magnani, grającą samą siebie.)
„ZMYSŁY”
1954 - Zmysły (Senso) - na podstawie noweli Camillo Boito - mediolański pisarz dekadencki.
Historia rozgrywa się w Wenecji w latach sześćdziesiątych XIX w. - miasto pod panowaniem Austriaków <- działa ruch oporu. (1) Hrabina Livia Serpieri jest bogata, piękna, żyje w sztucznym małżeństwie - ma romans z (2) młodym austriackim oficerem Franzem Mahlerem.
Piękny, zrealizowany w staroświeckim stylu operowym - melodramat - jedna z wielu wersji scenariusza. Całość zaczyna się w operze - hrabina spotyka (3) kuzyna i Mahlera.
Opera - dla Włochów to sztuka narodowa - wywodzi się z tradycji włoskiej. Verdi -> narodowy twórca włoski. Takie wystąpienia publiczności jak w filmie miały miejsce -> „Evviva Verdi! [Vittorio Emanuele Re d'Italia]”.
Na końcu filmu hrabina wykupuje Mahlera od służby wojskowej, on ją zdradza - za co ona donosi na niego i zostaje on rozstrzelany za dezercję.
HISTORIA FILMU (ĆWICZENIA)
02.04.2008
LUCHINO VISCONTI
„BIAŁE NOCE”
Białe noce (Le Notti bianche, 1957) - zdobywca Złotego Lwa w Wenecji, ale nie najlepszy film. Adaptacja opowiadania Dostojewskiego - próba uwspółcześnienia, Visconti zostawia kościec fabularny.
U Dostojewskiego:
Historia mieszkańca Petersburga, który przechadza się po mieście w czasie białych nocy. Obok kanału zaczyna spotykać regularnie dziewczynę - opowiada mu o swojej nieszczęśliwej miłości. Później jej narzeczony jednak się pojawia, a dziewczyna zostawia bohatera.
U Viscontiego nie najlepiej wyszedł (1) zabieg uwspółcześnienia, oraz (2) obsada - niewłaściwa rola (a) Marcello Mastroianniego. W roli żeńskiej pojawia się (b) Maria Schell, zaś w roli narzeczonego - (c) Jean Marais.
„ROCCO I JEGO BRACIA”
W 1960 Visconti, realizując film Rocco i jego bracia (Rocco e i suoi fratelli), wraca do formuły neorealizmu - podobne:(1) zarys fabuły,(2) forma.Ale nie neorealistyczne pozostają:(a) struktura,(b) postaci,(c) natężenie konfliktów.
FABUŁA
Historia rodziny - braci i ich matki - która przyjeżdża do Mediolanu po śmierci ojca za chlebem - do najstarszego z braci. Fabuła zbudowana na strukturze tekstu literackiego - ale to nie adaptacja! -> Józef i jego bracia Tomasza Manna <- częsty zabieg w twórczości Viscontiego - lubił Manna (Rocco podobny do Józefa, ale to bardzo delikatne).
Cała historia osadzona na „dziejach upadku rodziny” -> to widać, bardzo obecne u Viscontiego -> Ziemia drży (La Terra trema, 1948) i późniejsze filmy.
Pojawia się też odniesienie do Dostojewskiego <- Visconti go lubił, ale nie „czuł”. Dwaj bracia - (1) Rocco i (2) Simone - zakochani w jednej kobiecie, prostytutce - (3) Nadii -> wybiera z nich Rocca, za co Simone gwałci ją i zabija -> Idiota.
REALIZACJA
Ekipa:
(1) zdjęcia: Giuseppe Rotunno - późniejszy częsty współpracownik Viscontiego, ale także Felliniego,(2) muzyka: Nino Rota - podobnie jak wyżej,(3) w roli Rocco: Alain Delon - Visconti formuje go jako aktora.
(Visconti miał „słabość” do Delona; w latach sześćdziesiątych wystawił sztukę Johna Forda Szkoda, że to dziwka - o miłości kazirodczej rodzeństwa - z Delonem i jego narzeczoną - Romy Schneider.)
Scena wyjścia do pracy - odśnieżania ulic - neorealistyczny szlif.
„LAMPART”
Lampart (Il Gattopardo) - 1963- cezura twórczości Viscontiego. Cześć wątków już się pojawiła:(1) motyw upadku rodziny,(2) okres historyczny we Włoszech - droga ku niepodległości.Ale wszystko zostało nakręcone w zupełnie odmiennej stylistyce.
Adaptacja powieści Giuseppe Tomasi Di Lampedusy - Visconti sięga po nią ze względu na podobieństwa do autora -> również z rodziny arystokratycznej - opowieść o schyłku:(1) arystokracji,(2) grupy społecznej,(3) kultury,(4) epoki,(5) modelu świata.<- Książe Don Fabrizio Salina (a) jest tego świadkiem i (b) ma tego świadomość.
FABUŁA
Dość wierna adaptacja, jedynie bez późniejszych losów rodziny - kończy się sekwencją balu <- (1) najdłuższa i (2) najpiękniejsza z dotychczas nakręconych. Cały ten bal jest opowieścią o końcu -> książe jest dyspozytorem spojrzenia - patrzy na to wszystko.
Sekwencja balu - (1) Tancredi (w tej roli Alain Delon) bierze ślub z (2) Angelicą (Claudia Cardinale) - z rodziny bogatych parweniuszy -> symboliczne. Scena tańca z księciem.
Nie bez powodu cała akcja została umieszczona na Sycylii - bardziej niezależna od reszty Włoch <- Visconti to podkreśla.
REALIZACJA
Niezwykła realizacja - Visconti jako wielki inscenizator <- wpływ doświadczeń (1) teatralnych i (2) operowych - stosuje:(a) długie ujęcia,(b) wolne jazdy.<- Aby ogarnąć tą inscenizację.(c) Bardzo wierna historycznie -> np. odwzorowano życie w pałacu.Docenia to jury w Cannes - film dostaje Złotą Palmę <- wpływa tu też pierwsza wielka i wyjątkowa rola Burta Lancastera.
Film rozpowszechniało Twentieth Century-Fox - wprowadza drobne zmiany, ale przede wszystkim prezentuje film w Technicolorze - tonacje pomarańczowe, żółte. A Giuseppe Rotunno robi zdjęcia inaczej - dopiero w latach osiemdziesiątych odrestaurowano „poprawną” wersję.
Sukces Lamparta jednak przystopował trochę karierę Viscontiego - kręci nie do końca udane filmy.
„BŁĘKITNE GWIAZDY WIELKIEJ NIEDŹWIEDZICY”
W 1965 Visconti kręci Błękitne gwiazdy wielkiej niedźwiedzicy (Vaghe stelle dell'Orsa...) - historia oryginalna, ale wykorzystująca strukturę literacką -> Orestei Ajschylosa.
Historia (1) kobiety - Sandry - która wraca po latach do domu z (2) narzeczonym - do (3) brata, na odsłonięcie pomnika (4) ojca - antyfaszysty, którego zamordowano po donosie (5) żony - matki Sandry i jej brata, mającej (6) kochanka (obłąkana, znajduje się pod opieką (7) adwokata). Brat pisze powieść o miłości kazirodczej rodzeństwa -> jego związek z Sandrą.
Pojawia się również motyw z powieści Giorgio Bassaniego Ogród rodziny Finzi-Continich - historia człowieka obserwującego w latach trzydziestych majętną rodzinę żydowską: (1) ojciec - profesor, (2) brat i (3) siostra - połączeni dziwną relacją. Wszyscy żyją oderwani od rzeczywistości -> widmo hitleryzmu. Ostateczni wywiezieni do obozu.
Visconti odwołuje się do samego statusu rodziny i ich miejsca zamieszkania - kamienicy. Akcja filmu rozgrywa się w miejscowości Volterra - kultura etruska, co podkreślono w postaci Sandry.
(Powieść Bassinigo zekranizował Vittorio De Sica w 1970 r.)
Ale film nie jest najlepszy - Claudia Cardinale jako Sandra nie udźwignęła ciężaru swojej roli - film bez emocji (jej występ narzuca producent Franco Cristaldi - jej partner w życiu prywatnym.
„OBCY”
W 1967 Visconti realizuje Obcego (Lo Straniero) - adaptację powieści Alberta Camus. Ale film jest nieudany (problemy ze scenariuszem i wdową po Camus), w roli głównej - znowu źle obsadzony - Marcello Mastroianni.
Film chybiony w pomyśle.
TRYLOGIA NIEMIECKA
Od 1969 w twórczości Viscontiego rozpoczyna się wielki okres schyłkowy <- kontynuacja nurtu z Lamprata. Najpierw kręci trzy filmy ujmowane jako „trylogia niemiecka” (<- Visconti był miłośnikiem kultury niemieckiej):
(1) Zmierzch bogów (La Caduta degli dei, 1969),(2) Śmierć w Wenecji (Morte a Venezia, 1971),(3) Ludwig (1973).
„ZMIERZCH BOGÓW”
Zmierzch bogów idealnie spełnia metodę inspiracji - pojawia się kilka podstawowych odwołań:
(1) opera Ryszarda Wagner i (2) motyw z mitologii germańskiej - Ragnarök,(3) historia wbudowana w konkretny moment historyczny - 1933, dojście Hitlera do władzy -> mechanizmy nazizmu,(4) to wiąże się z upadkiem rodziny -> Buddenbrookowie,(5) opiera się to również na historii rodziny Kruppów -> wielki przemysł finansujący nazizm,(6) struktura Szekspirowskiego Makbeta,(7) odwołanie do Dostojewskiego i Biesów - spowiedź Stawrogina, zbeszczeszczenie dziecka - tu: Martin Von Essenbeck gwałci małą dziewczynkę, Żydówkę - ale to odniesienie czysto fabularne.
(1) Kontynuacja fascynacji marksistowskich Viscontiego - krytyka mieszczaństwa, jego schyłku, poprzez degrengoladę rodziny <- symboliczne oraz (2) fascynacja - odniesienie - do kultury niemieckiej.
„ŚMIERĆ W WENECJI”
Śmierć w Wenecji - wg noweli Tomasza Manna (z 1911, jedno z wczesnych arcydzieł) <- zmiany względem oryginału:
(1) postać głównego bohatera - nie pisarz, ale kompozytor -> Gustav Mahler:(a) pojawiają się elementy z jego biografii (np. zmarł w 1911 <- Mann też z tego czerpie, miał córkę),(b) Dirk Bogarde ucharakteryzowany na niego,(2) w opowiadaniu Tadzio był o wiele młodszy - w filmie młodzieniec (grany przez Björna Andrésena).
Na charakter Wenecji - miasta śmierci - rzutuje obrazowanie:(1) ciemne zdjęcia,(2) obskurne budynki,(3) odpadające tynki,(4) szalejąca dżuma,(5) postać Tadzia = Charon.
(August Graf von Platen, poeta niemiecki, autor Sonetów weneckich - Sonette aus Venedig - zmarł w Wenecji, homoseksualista, autor motta: Kto własnymi oczami zobaczył piękno, jest śmierci przeznaczony.)
Visconti wykorzystuje również muzykę Mahlera <- taka mu najbardziej pasował:(1) adagietto z 5 symfonii,(2) pieśń altowa z 3 symfonii,(3) fragment 4 symfonii - nagranie samego Mahlera.<- Sam kompozytor jest zwieńczeniem symfoniki niemieckiej (od Beethovena) <- tu widać kulturę niemiecką.
Pojawiają się również odwołania do Doktora Faustusa:(1) sama postać kompozytora,(2) postać Esmeraldy.
Jeden z (1) najwybitniejszych i (2) najbliższych Viscontiemu filmów - realizując go miał 65 lat.
„LUDWIG”
Ludwig - powstaje na cześć Ludwika II Bawarskiego (w wyniku starań odtwórcy głównej roli - Helmuta Bergera). Visconti pokazuje tu swoje zamiłowanie do obranej metody realizacji.
Historia Ludwika II Bawarskiego, który postanowił uczynić ze swojego kraju miejsce dla sztuki i artystów -> sprowadza na dwór Ryszarda Wagnera.
Ciekawa postać - z jednej strony (1) obłąkana, z drugiej - (2) „ostatni wielki król europejski”. (3) Przeciwnik zjednoczenia Niemiec od strony pruskiej. (4) Ubezwłasnowolniony w zamku, topi się w jeziorze - wypadek, samobójstwo lub morderstwo. (5) Jego kuzynką była cesarzowa Elżbieta - Sissy <- dynastia (6) dotknięta szaleństwem, ale też (7) wyjątkowo piękna.
Cechy filmu:(1) bardzo długi - 250 min.,(2) teatralny,(3) odwołuje się do tradycji malarskiej,(4) świetna rola Helmuta Bergera,(5) w role Sissy wciela się - „tradycyjnie” - Romy Schneider.<- Film bardzo w stylu Viscontiego.
„PORTRET RODZINY WE WNĘTRZU”
Portret rodziny we wnętrzu (Gruppo di famiglia in un interno, 1974) - „testament” Viscontiego.
Historia profesora, maniakalnego kolekcjonera sztuki - jest świadom swojej śmierci - okres schyłkowy. Rodzina Brumonti - (1) hrabina z (2) kochankiem, jej (3) córka ze swoim (4) chłopakiem - wynajmuje u niego mieszkanie. Profesor zaczyna ich traktować jak rodzinę - wyjątkowy kontakt z Konradem (Helmut Berger) <- odkrywa w nim wrażliwość, on tytułuje go ojcem.
Profesor wzorowany na Mario Prazie - samotnik, mieszkający w pałacu ze służącą i dziełami sztuki. Ale profesor ma też wiele cech z samego Viscontiego. Druga niezwykła rola Burta Lancastera.
(Scenografie: Mario Garbuglia [?] <- stały scenograf Viscontiego, zdjęcia: Pasqualino De Santis.)
„NIEWINNE”
Niewinne [dziecko] (L' Innocente, 1976) - Visconti podczas kręcenia tego filmy był już bardzo schorowany - miał świadomość, że to jego ostatnie dzieło -> ukoronowanie pod kątem scenografii, realizacji.
Historia rodziny arystokratycznej - jej upadku i rozkładu. Żona zachodzi w ciąże, mąż - nie jego dziecko - zaczyna pałać nienawiścią <- na podstawie powieści Gabriela D'Annunzio - bardzo:(1) melodramatyczny,(2) dekadencki,(3) po części banalny.
W 1976 Visconti umiera.
6