FORMY I STRUKTURY ORGANIZACYJNE PRZEDSIĘBIORSTWA

1. Istota przedsiębiorstwa - kryteria wyodrębnienia, jego cele, funkcje i obszary działalności gospodarczej

2. Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa

3. Formy organizacyjne zrzeszania się przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej

4. Funkcjonowanie przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej

1. Przedsiębiorstwo jako organizator działalności gospodarczej

2. Podstawy gospodarcze funkcjonowania przedsiębiorstwa

1. literatura główna:

P. A. Samuelson, W. D. Nordhaus, Ekonomia 2, PWN, Warszawa 1996 Podstawy ekonomii, red. nauk., R.Milewski, PWN, Warszawa 1999 Z. Stachowiak, Ekonomia. Zarys podstawowych problemów, WSISiZ, Warszawa 2000

2. literatura pomocnicza:

Makro- i mikroekonomia dla inżynierów, pod red. nauk. S. Marciniaka. PWN, Warszawa 1995 T.Grabowski, Podstawy teorii ekonomii, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2002 E.V.Bowden, J.H.Bowden, Ekonomia. Nauka zdrowego rozsądku, Fundacja Innowacja, Warszawa 2002 B.Oyrzanowskim, Mikroekonomia, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1995

1. Istota przedsiębiorstwa - kryteria wyodrębnienia, jego cele, funkcje i obszary działalności gospodarczej

Przedsiębiorstwa

PRZEDSIĘBIORSTWA - to podmioty gospodarcze prowadzące na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści. wyznaczają cel, zadania i środki ich realizacji; pokrywają wydatki ze swoich dochodów; samodzielnie wchodzą w porozumienia; Składają się z co najmniej: jednej jednostki regulującej działalność gospodarczą (co produkować, po ile sprzedawać, itp.); jednostki realizującej materialne procesy gospodarcze (produkcję, sprzedaż, transport, itd.). (czasem łączy to jedna osoba).

Podmiot gospodarczy prowadzący działalność produkcyjną, handlową lub usługową.

Obszary działalności gospodarczej

Przedsiębiorstwa w zależności od ich charakteru i rodzaju wytwarzanej produkcji: zatrudniają czynniki produkcji dostarczone przez gospodarstwa domowe do wytworzenia dóbr i usług; płacą gospodarstwom domowym za wykorzystanie czynników produkcji; sprzedają na ryku wytworzone dobra i usługi innym przedsiębiorstwom, gospodarstwom domowym lub organom władzy państwowej (lokalnej).

Kryteria wyodrębnienia przedsiębiorstw

PRZEDSIĘBIORSTWA są WYODRĘBNIONE pod względem: ekonomicznym: jego majątek ma ściśle określony status własnościowy; jego sytuacja ekonomiczna zależy przede wszystkim od wyników jego własnej działalności; dysponowanie majątkiem przedsiębiorstwa leży tylko w gestii jego właścicieli, którzy odtwarzają i rozwijają samodzielnie działalność gospodarczą; techniczno-organizacyjnym: przedsiębiorstwo posiada wyodrębnione wyposażenie produkcyjne, przystosowane do wytwarzania określonych dóbr i usług; posiada określoną załogę podporządkowaną konkretnemu zwierzchnikowi.; prawno - organizacyjnym: posiada ono osobowość prawną - którą nabywa po wpisaniu do rejestru handlowego; ma prawo zawierania umów z kontrahentami, zaciągania zobowiązań itp.;

CELE PRZEDSIĘBIORSTWA

Głównym celem działalności przedsiębiorstwa jest osiąganie korzyści ekonomicznych czyli zysku. Jest to warunek podstawowy istnienia i rozwoju przedsiębiorstwa. Inne cele mogą być włączone po zrealizowaniu celu głównego.

Zysk = przychody - koszty

Wiązka celów - zbiór celów realizowanych przez przedsiębiorstwa: wzrost poziomu technicznego, ilościowy i jakościowy wzrost produkcji, poprawa efektywności gospodarowania, ekspansja eksportowa, wzrost kwalifikacji załogi, poprawa warunków pracy, powiększenie majątku produkcyjnego.

Inne cele: odpowiednia pozycja na rynku i w branży; rozwój i poziom życia załogi; rozwój regionu, miasta; troska o środowisko naturalne; integracja środowiska; jakość życia zawodowego. Innych celów nie da się realizować w dłuższym okresie bez odpowiednio wysokiej rentowności.

Główne funkcje przedsiębiorstwa W gospodarce i społeczeństwie przedsiębiorstwo pełni określone funkcje: organizatora produkcji - dokonywania przez właściciela lub menedżera wyboru co, ile, jak i gdzie produkować; Funkcję podażową (produkcyjną) - wytwarzanie dóbr i usług i kierowanie ich na rynek. Funkcję popytową - tworzą popyt na osobowe i rzeczowe składniki produkcji - efekty działalności innych przedsiębiorstw, a także działalności poza gospodarczej - oświaty, nauki, kultury, prawa. Funkcję społeczną - kształtowanie stosunków międzyludzkich - współpracy i konkurencji, nawyki pracy i gospodarności, edukacja i oddziaływanie na środowisko zewnętrzne, absorbują siłę roboczą, współtworzą kulturę i środowisko społeczne i prawne, itd. Funkcję rozwoju społeczno - gospodarczego - suma wyżej wymienionych funkcji.

Sfera realna i regulacji przedsiębiorstwa

Każde przedsiębiorstwo jest jednością sfery realnej - w której przebiegają procesy materialne (fizyczne), a ich efektem są produkty (dobra i usługi); sfery regulacyjnej - w której przebiegają procesy informacyjno - decyzyjne określające tworzenie i wykorzystanie zasobów sfery realnej Sferę realną tworzą: zasoby pracy - ludzie (pracownicy); zasoby i stan środowiska naturalnego - maszyny i urządzenia, materiały, ziemia i środki pieniężne; stan wiedzy oraz technologii - odpowiednie techniki znane przedsiębiorstwu, które w procesie transformacji zasobów przyczyniają się do powstania nowej jakości w postaci produktów lub usług (jako rzeczowego wyniku transformacji) oraz satysfakcji pracowników z tytułu pracy; Sferę regulacyjną tworzą: zespół mechanizmów społecznych umożliwiających dokonywanie się procesów realnych, zbiór informacji powstałych w przedsiębiorstwie w wyniku planowania, organizowania, motywowania i kontroli, sprzężonej z otoczeniem zewnętrznym; informacje z otoczenia zewnętrznego istotne dla funkcjonowania i decyzji produkcyjnych w przedsiębiorstwie, jak np: rynek pracy, rynek dóbr i usług oraz technologii, system walutowo - pieniężny, system finansowy państwa oraz system polityczny i społeczny

2. Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa

Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa - to zespół jednostek wchodzących w jej skład oraz wzajemne związki między nimi a całością. W praktyce oznacza ona schematyczne ujęcie: działów, wydziałów, sekcji, stanowisk pracy, przypisanych im czynności do wykonania oraz wzajemne związki między nimi, a także między nimi a całym przedsiębiorstwem.

Czynniki kształtujące strukturę organizacyjną

Strukturę organizacyjną firmy przedsiębiorstwa kształtuje jednocześnie wiele czynników, niejednokrotnie sprzecznych ze sobą, a wynikających ze:

specyfiki celów, w tym strategicznych, jakie zamierza dana firma, wymagań stosowanej technologii; np. w firmie o wysoko wyspecjalizowanej produkcji wydziały (zakłady) będą tworzone według produktów, natomiast mało zróżnicowana produkcja może być podstawą grupowania komórek organizacyjnych na zasadzie technologicznej, wielkości przedsiębiorstwa — im przedsiębiorstwo jest większe, tym bardziej jest rozbudowana jej struktura tworząca wiele szczebli pośrednich, a w małej firmie z reguły właściciel spełnia wszystkie funkcje kierownicze, konieczności tworzenia komórek organizacyjnych lub stanowisk dla spełniania określonych zadań, jak np. wiążących się z działalnością badawczo-rozwojową, konieczności dostosowywania własnej organizacji do wymogów wynikających z kooperacji z innymi firmami, zmienności otoczenia przedsiębiorstwa — np. otoczenie tzw. burzliwe elastycznej struktury organizacyjnej, pozwalającej na jej dopasowanie do zmieniających się bardzo szybko warunków otoczenia (zmiany cen czynników wytwórczych, zasad opodatkowania, stóp procentowych, itp.

W praktyce struktura organizacyjna jest wypadkową działania wielu czynników, co powoduje, że nie ma jednego ogólnego wzorca.

SCHEMAT ORGANIZACYJNY- określenie struktury organizacyjnej firmy wiąże się z wyborem odpowiedniego schematu organizacyjnego.

Schemat organizacyjny przedstawia za pomocą: symboli graficznych (znaków pisemnych lub umownych) wzajemne zależności służbowe między pracownikami oraz komórkami funkcjonalnymi na tle hierarchii stanowisk, zakresów czynności i systemów komunikacji, które zostały podporządkowane założonemu celowi przedsiębiorstwa.

Typowe schematy

Do typowych schematów organizacyjnych zalicza się:
liniowy,	funkcjonalny,	sztabowy,	macierzowy,

A. Schemat liniowy

Zarząd		Schemat liniowy: Charakteryzuje się tym, że: do każdej komórki organizacyjnej dochodzi tylko jedna linia podporządkowania, co oznacza, iż podlega ona tylko jednemu zwierzchnikowi. Ten typ występuje w małych firmach, zatrudniających niewielką ilość pracowników o wąskiej specjalności, których działalność ogranicza się do jednego rodzaju produktów czy usług.
Dyrektor
Kierownik
Mistrz
Pracownik

Źródło: Makro- i mikroekonomia dla inżynierów, pod red. nauk. S. Marciniaka. Wyd. nauk. PWN, s. 266.

B. Schemat funkcjonalny

		Zarząd				Schemat funkcjonalny jest efektem daleko posuniętej specjalizacji pracy kierowniczej. Komórki niższego szczebla mogą podlegać kilku zwierzchnikom specjalizującym się w poszczególnych funkcjach, co może prowadzić do sytuacji konfliktowych.
		Dyrektor Generalny
Dyrektor do spraw Produkcji		Dyrektor do spraw Technicznych		Dyrektor do spraw Marketingu
Kierownik Produkcji		Kierownik Działu Mechanicznego		Kierownik badań rynkowych
Pracownik		Pracownik		Pracownik

Źródło: Makro- i mikroekonomia dla inżynierów, pod red. nauk. S. Marciniaka. Wyd. nauk. PWN, s. 266.

C. SCHEMAT SZTABOWY

		Zarząd				Schemat sztabowy przewiduje istnienie w ramach komórek sztabo­wych zespołu doradczego służącego pomocą kierownikowi. Pomoc ta przejawia się w dostarczaniu fachowych porad w zakresie np. technologii, prawa, ekonomii, organizacji itp. Do podstawowych zalet tego modelu można zaliczyć: istnienie dobrze przy­zwanej kadry specjalistów służących zarządowi swą wiedzą. Wadą może stać się: przerost pozycji sztabu nad kierownictwem komórek liniowych, a także brak rotacji wśród osób tworzących sztab. Schemat sztabowy występuje z reguły w średnich i dużych firmach, a pewne jego elementy można spotkać także w małych (np. gdy korzystają z pomocy prawnika).
Doradca prawny
		Dyrektor Generalny		Doradca - do spraw marketingu
Doradca finansowy
Dyrektor „A"		Dyrektor „B"		Dyrektor „C"
Kierownik		Kierownik		Kierownik
Pracownik		Pracownik		Pracownik

Źródło: Makro- i mikroekonomia dla inżynierów, pod red. nauk. S. Marciniaka. Wyd. nauk. PWN, s. 266.

D. Schemat macierzowy

		Dyrektor
Projektowanie		Produkcja		Finanse
Projekt „A"				odpowiedzialność „za projekt"
Projekt „B"
Projekt „C"
Kierownik funkcjonalny określa: kto?, jak? Kierownik projektu określa: co?, kiedy?,

Źródło: Makro- i mikroekonomia dla inżynierów, pod red. nauk. S. Marciniaka. Wyd. nauk. PWN, s. 266.

Schemat macierzowy jest strukturą funkcjonalno-techniczną. Obrazem takiej struktury jest macierz, w której: kolumny przedstawiają więzi funkcjonalno-hierarchiczne, wiersze — więzi techniczno-hierarchiczne. Komórki wykonawcze są podporządkowane pionowo kierownikom funkcjonalnym, w poziomie - koordynatorom procesu. Model ten może być stosowany w firmach doradczych, projektowych, reklamowych, itp., czyli tam, gdzie większość prac zorganizowana jest na zasadzie projektów przedsięwzięć, a nie według układu funkcjonalnego. Wadą jego jest złamanie zasady jedności rozkazodawstwa, gdyż w momencie tworzenia zespołu pracownicy podlegają służbowo kierownikom projektu oraz swoim bezpośrednim przełożonym.

3. Formy organizacyjne zrzeszania się przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej

Kartel — forma najprostsza skupia przedsiębiorców tej samej branży, którzy ustalają wspólne ceny surowców i wyrobów oraz wa­runki sprzedaży, ale zachowujących odrębność prawną; w Stanach Zjednoczonych używano nazwy trust;

Syndykat kartel posiadający wspólne biuro sprzedaży towarów po­chodzących z własnej produkcji kartelu;

Koncern — połączenie przedsiębiorstw o odrębnej osobowości prawnej, ale należących do tego samego właściciela; koncerny mo­gły obejmować wiele przedsiębiorstw tej samej branży np. hutniczej (tzw. koncentracja pozioma) bądź przedsiębiorstwa wzajemnie uzu­pełniających się gałęzi przemysłu (np. koncerny samochodowe, che­miczne);

Holding — spółka akcyjna dysponująca akcjami różnych przedsię­biorstw, zwykle pozostających w kooperacji; może to być spółka rodzin­na (np. japońskie zaibatsu); holding ustala zasady produkcji i zbytu.

4. Funkcjonowanie przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej

4.1. Przedsiębiorstwo jako organizator działalności gospodarczej

Główne elementy (problemy) ekonomiczne procesu produkcji w przedsiębiorstwie to:

Cel - korzyści ekonomiczne w formie: zysk dla właściciela; płaca robocza dla pracowników.

Posiadanie czynników produkcji. Warunkiem rozpoczęcia procesu produkcji jest posiadanie czynników produkcji. Wejście w ich posiadanie odbywa się poprzez zakup rzeczowych i ludzkich elementów procesu produkcji (siły roboczej, maszyn, surowców, materiałów pomocniczych, itp.).

Posiadanie kapitału pieniężnego Kapitał pieniężny na te zakupy, który może pochodzić z dwóch źródeł: kapitał własny; kapitał obcy.

Produkcja (co produkować). Zastosowanie czynników produkcji rozpoczyna proces produkcji.

Produkcja - nadawanie nowej formy użytkowej materiałom wprowadzonym do procesu produkcji. Rezultatem są określone produkty czyli dobra lub usługi.

Fazy jakie przechodzi kapitał przeznaczany na proces produkcji: Faza I: zakup czynników produkcji (kapitał występuje w formie pieniężnej) Faza II: produkcja dóbr (kapitał występuje w formie rzeczowej, w postaci surowców, maszyn, pracowników, itp.) Faza III: sprzedaż wytworzonych dóbr (kapitał ponownie przybiera postać pieniężną)

NAKŁADY WYNIKI

Zadaniem producenta jest: taki wybór kombinacji nakładów na produkcję i efektów z produkcji, aby różnica między nakładami i przychodami była dodatnia i możliwie jak największa.

Technologia produkcji. Zastosowanie czynników produkcji w procesie produkcji odbywa się w określonych technologiach - proporcjach zastosowania poszczególnych czynników właściwych dla danej technologii. Ten sam rezultat można uzyskać przy zastosowaniu różnych technologii - o wyborze decydują koszty ich zastosowania i uzyskany rezultat. Każdą technologię charakteryzują określone dla niej współczynniki technologiczne, które określają ilości danego zasobu niezbędne do wyprodukowania jednostki wyrobu (usługi).

Technologia - stanowi dla producenta jedynie konieczny środek pozwalający osiągnąć korzyści ekonomiczne z podjętej działalności produkcyjnej.

4.2. Podstawy gospodarcze funkcjonowania przedsiębiorstwa

Aktywa - ogół środków będących własnością przedsiębiorstwa jest jego majątkiem.

W zależności od okresu w jakim się one zużywają w procesie produkcji, można je podzielić na: środki trwałe - wykorzystywane do produkcji w długim okresie w swej naturalnej postaci. Tracą swoja wartość użytkową (zużywają się) w procesie produkcji, stopniowo i przenosząc swoją wartość pieniężną na nowy produkt; środki obrotowe zużywają się całkowicie w cyklu produkcyjnym lub zmieniają swoją naturalną postać: surowce, półfabrykaty, energia, a także środki pieniężne - w tym zasoby gotówkowe, należności, itp.

Amortyzacja. Zużywanie rodzi problem ich odnowy - zakupu nowych lub regeneracji istniejących - co powoduje powstawanie kosztów odnowy.

37.Spółki i ich rodzaje

• Cywilne

• Handlowe (jawne, komandytowe, z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjne)

Mogą być też spółki z udziałem podmiotów zagranicznych, przedsiębiorstwa mieszane.

Spółki jawne i komandytowe - w znaczeniu prawnym są spółkami osobowymi, w których wspólnicy uczestniczą osobiście i ponoszą pełną i solidarną odpowiedzialność za ryzyko gospodarcze całym swoim majątkiem.

Spółki ciche, z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne nazywane są spółkami kapitałowymi.

38.Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

jest pośrednim typem własności między spółką jawną i akcyjną. Właściciele kapitału nie są anonimowi, ich udziały są imienne, nie mogą być odsprzedane osobą z zewnątrz bez zgody pozostałych wspólników, odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki tylko do wysokości udziałów.

Spółki ciche występuje w niej ograniczona odpowiedzialność za długi firmy do wysokości udziałów, nie mogą sprzedawać swoich akcji szerokiej publiczności, udziały mogą byc odsprzedane tylko za zgodą innych udziałowców.

39.Spółki akcyjne - występuje w niej ograniczona odpowiedzialność za długi firmy do wysokości udziałów, mogą sprzedawać akcje szerokiej publiczności, w każdym momencie bez zgody innych udziałowców, są zwykle dużymi firmami.

Spółka akcyjna - (korporacja) to forma organizacji przemysłowej będącej własnością wielu pojedynczych posiadaczy akcji. Ma ona osobowość prawną, może we własnym imieniu i na własny rachunek sprzedawać, kupować, produkować, produkować dobra i świadczyć usługi oraz zawierać kontakty.

Organy korporacji - walne zgromadzenie akcjonariuszy, zarząd, rada nadzorcza i komisja rewizyjna jako organy nadzoru.

Źródła zwiększenia kapitału korporacji:

• Wewnętrzne (amortyzacja, zyski pozostałe po wypłacie dywidendy)

• Zewnętrzne (kredyt bankowy, pożyczki hipoteczne, fuzje, emisja akcji i obligacji)

40. Akcja - jest najczęściej papierem wartościowym na okaziciela, można ją więc sprzedawać w dowolnej chwili i dowolnej osobie, emitowane są przez korporacje i lokowane najczęściej za pośrednictwem banku na rynku papierów wartościowych

41. Przedsiębiorstwo - podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści.

106.Krzywa popytu na pracę

- jest malejącą funkcją płacy realnej ze względu na malejącą produkcyjność krańcową, pokazuje ,że dla każdego poziomu płacy realnej przedsiębiorstwo wybierze taki poziom zatrudnienia, przy którym krańcowy produkt pracy będzie się równał płacy realnej.

107.Koszty własne - obejmują różnego rodzaju wydatki związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa i wytwarzaniem produkcji. Dzielą się na: wydatki materialne, osobowe, finansowe

108.Wydatki materialne - to zużywane w produkcji materiały, surowce komponenty, paliwa itp. Oraz fundusz amortyzacyjny

109.Wydatki osobowe - to wynagrodzenia zatrudnionych pracowników fizycznych i umysłowych.

110.Wydatki finansowe to składki na ubezpieczenia wypłacane procenty z kredytów i obligacji, opłaty za korzystanie z urządzeń komunalnych, czynsze.

111.Zysk księgowy (bilansowy, brutto) - to nadwyżka rocznych wpływów nad kosztami własnymi produkcji

112. Zysk normalny - przedsiębiorca otrzymuje go wówczas gdy sprzedaje swoją produkcję według kosztów ekonomicznych

113. Zysk nadzwyczajny - jest nadwyżką utargu całkowitego nad łącznymi kosztami ekonomicznymi.

129. Aktywa przedsiębiorstwa - jego majątek o różnym stopniu płynności, czyli zdolności jego zamiany na środki pieniężne.

M. Nasiłowski, System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii, Wyd. Key Teźt, Warszawa 2002, s. 39.

odpowiedzialność

za funkcje

surowce, półfabrykaty, maszyny, urządzenia, usługi innych czynników produkcji

• siła robocza

• ziemia

• kapitał

PRZEDSIĘBIORSTWO

dobra pośrednie,

dobra finalne

• dobra inwestycyjne

• dobra konsumpcyjne, usługi

---