Rola i znaczenie związków próchnicznych w glebie
Substancje próchniczne stanowią jeden z podstawowych czynników decydujących
o żyzności gleby. Próchnica, jako swoista forma substancji organicznej, przyczynia się do wzrostu i rozwoju roślin poprzez wpływ na fizyczne, chemiczne i biologiczne właściwości gleby.
Z tego względu wyróżnić można trzy zasadnicze funkcje próchnicy w glebie:
Ponadto, próchnica ma pośredni wpływ na przyswajanie mikroelementów przez
rośliny a także na wiązanie herbicydów i innych środków ochrony roślin.
Wpływ związków próchnicznych na właściwości fizyczne gleby
Substancje próchniczne wpływają dodatnio na tworzenie się struktury agregatowej
gleb, poprawiając stosunki wodno - powietrzne. Próchnica działa jako lepiszcze strukturotwórcze, powodując sklejanie elementarnych cząstek masy glebowej w agregaty. W glebach piaszczystych powoduje to zwiększenie ich zwięzłości, a w glebach o cięższym składzie granulometrycznym, wpływa na zmniejszenie zwięzłości. Duży wpływ na tworzenie agregatów mają również polisacharydy i białka. Woski, smoły i tłuszcze, choć nie zwiększają zgruźlenia, nasycając agregaty czynią je bardziej odpornymi na działanie wody.
Związki próchniczne posiadają wysoką pojemność wodną. W stosunku do swej wagi
mogą one zatrzymać 3 - 5 krotnie więcej wody w formie dostępnej dla roślin. Ta właściwość ma szczególne znaczenie w glebach piaszczystych, ponieważ ich pojemność wodna zależy głównie od zawartości substancji próchnicznych.
Istotny jest wpływ próchnicy na barwę gleby. Dzięki ciemnemu zabarwieniu próchnica
silnie pochłania promienie słoneczne, poprawiając właściwości termiczne gleby.
Wpływ związków próchnicznych na właściwości fizykochemiczne i chemiczne gleb
Związki próchniczne wpływają na zdolności sorpcyjne i na kształtowanie się zasobności
gleb. Swoiste związki próchniczne stanowią organiczną część składową kompleksu sorpcyjnego, a ich pojemność sorpcyjna (300 - 1400 meq/100g) przewyższa 4 - 12 razy pojemność części mineralnej. Z tego względu, próchnica odpowiadaza 20 - 70% całkowitej pojemności sorpcyjnej gleby.
Związki próchniczne zwiększają też zdolności buforowe gleb, regulując i stabilizując
odczyn gleby.
Próchnica reguluje stężenie kationów Ca2+, Mg2+, NH4+, Na+,K+ i H+ w roztworze
glebowym poprzez ich uwalnianie bądź sorbowanie.
Próchnica ma znaczny wpływ na gospodarkę azotem i fosforem. Jest podstawowym
źródłem tych pierwiastków, które w tej postaci są magazynowane w glebie. Formy te po mineralizacji są dostępne dla roślin wyższych.
Wpływ związków próchnicznych na rozwój i wzrost roślin i mikroorganizmów
Związki próchniczne mogą oddziaływać na mikroorganizmy glebowe i rośliny wyższe w
różny sposób.
Przede wszystkim są one poważnym źródłem C, N i P, które po zmineralizowaniu są
dostępne dla roślin.
Makro- i mikroorganizmy glebowe czerpią z substancji organicznej niezbędną dla ich
życia energię i mineralne składniki pokarmowe. Z tego względu gleby zasobne w próchnicę odznaczają się wyższą aktywnością biologiczną.
Związki próchniczne mają także istotny wpływ na procesy fizjologiczne roślin.
Stwierdzono w nich wiele tzw. substancji wzrostowych, takich jak witaminy, auksyny, niektóre inne kwasy organiczne oraz substancje o charakterze antybiotyków. Działanie tych substancji nie jest jednoznacznie ukierunkowana, a zależy między innymi od ich stężenia. Substancje te w małych ilościach wykazują dodatni wpływ na rośliny, natomiast w dużych hamują ich wzrost i rozwój. Substancje wzrostowe intensyfikują szereg ważnych procesów fizjologicznych roślin, takich jak gospodarka wodna, oddychanie i fotosynteza.
Substancje próchniczne wprowadzone do gleby mogą przeciwdziałać występowaniu
chorób niektórych roślin uprawnych, przy czym to fitosanitarne działanie jest spowodowane silnym mnożeniem się mikroorganizmów saprofitycznych, które są antagonistami fitopatogenów (Stevenson 1982; Kowaliński 1993).
Wiązanie środków ochrony roślin przez substancje próchniczne
Ostatnio zwraca się uwagę na istotną rolę substancji próchnicznych w chronieniu
środowiska glebowego przed skutkami skażenia odpadami przemysłowymi oraz przed skutkami nadmiernej chemizacji rolnictwa. Jest to niewątpliwie związane z właściwościami sorpcyjnymi substancji próchnicznych.
Nie mniej ważna jest też ich zdolność do tworzenia odpowiednich połączeń z
pestycydami, a zwłaszcza herbicydami. Dezaktywacja herbicydów łączy się z ich adsorbowaniem, ale także z przyspieszaniem ich rozkładu poprzez dostarczenie mikroorganizmom związków energetycznych. (Kowaliński 1993)