IV. DRAMAT

1. UWAGI OGÓLNE

• charakterystyka:

• uznanie teatru za sztukę samoistną

• zerwanie z realizmem:

• misteria ekspresjonistycze

• groteska

• „Reduta” Juliusza Osterwy:

• gra aktorska jako „przeżywanie”

• kult autentyczności

• Leon Schiller; reżyser- inscenizator, twórca „teatru monumentalnego”; dzieła romantyków, Wyspiańskiego, rzadko (Wieża Babel Słonimskiego) sięga do współczesnych utworów

• chronologia:

1. do 1926- dominacja awangardy, antyrealizmu

• awangardowo- kontynuatorski (ekspresjonizująco- postmłodopolski)

• realizm (Żeromski, Szaniawski)

2. do pocz. lat 30-tych- żywe nurty nowatorskie zwracają się ku problematyce społecznej, a pod jej presją- ku komunikatywności

3. tendencje realistyczne, psychologiczne; tematyka coraz bardziej powiązana z historią i aktualną sytuacją międzynarodową

******************DRAMATURGIA WITKACEGO*******************

(1885- 1939)

• charakterystyka:

• 21 dramatów; w tych większość w latach 1920- 1924; Szewcy- jedyny utwór z lat 30-tych

• wyniesione z domu poczucie obowiązku bycia wielkim twórcą

• 1914- samobójstwo ukochanej; wyjazd do Austrlii; służba w carskiej armii rosyjskiej

• tęsknota za uczuciem metafizycznym

• katastrofizm

• zanik uczuć metafizycznych

• dotyczy ducha, ale przedstawiana jako brutalne przewroty i rewolucje

• nawiązania:

• ekspresjonizm

• metafizyka i katastrofizm

• dysonanse

• formizm

• dadaizm (sztuki Yvana Golla, Ribemonta- Dassaignes'a, Vitraca, Antanida Artrauda)

• nadrealizm

• nawiązania młodopolskie:

• parodiowanie

• nietzcheanizm, schopenhaueryzm

• demoniczna kobieta

• przekleństwo seksu

• tragedia anty- improduktywna

• fin de siecle'izm

• podobieństwa w dwudziestoleciu:

• Tytus Czyżewski

• Roman Jaworski, Hamlet wtóry (1924, wyd. 1995)

• Teoria Czystej Formy- poetyka sformułowana

• celem sztuki jest doznanie uczucia „metafizycznego”

• osiąga się to dzięki odpowiednik konstrukcjom formalnym- działania połączone z wypowiedziami (w malarstwie barwy i kształty)

• istotne są napięcia między działaniami i wypowiedziami (dziwaczne, oniryczne, niezwykłe); nie zaś ich związek z psychologizmem czy życiem

• dotychczasowe środki wyrazu są już niewystarczające

• bezsens

• witkacyzm- poetyka immanentna:

• uczucie metafizyczne w Teorii uznane za cel i efekt dramatu, tu staje się jego treścią i tematem

• uczucie metafizyczne uzupełnia tematykę metafizycznej proweniencji religijnej: widma, zmartwychwstania, satanizmu

• fascynacja złem

• Teoretyczny element ludyzmu wzbogacony o komizm, parodię, groteskę, błazenadę

• świat przedstawiony:

• pogranicze snu

• język naszpikowany terminami filozoficznymi

• bohaterowie są jak stworzenia eksperymentalne (strzelają do siebie jak do kaczek)

• demoniczna kobieta (Nadobnisi i koczkodani)

• splotu poszukiwań metafizycznych z seksem

• problemy i tematy:

• tęsknota za uczuciem metafizycznym

• Maciej Korbowa i Bellatrix- poszukiwanie tego w perwersji seksualnej

• satanizm (Sonata Belzebuba)

• egzotyka (Pragmatyści, Tumor Mózgowicz)

• kolonializm (Miser Price, czyli Bzik tropikalny; Niepodległość trójkątów, Metafizyka dwugłowego cielęcia)

• demonizm kolejowy (Szalona lokomotywa)

• zło:

• splata się z uczuciami metafizycznymi

• postaci prefigurujące XX wiecznych dyktatorów

• twórczość:

• Janulka, córka Fizdejki - Fizdejko i Wielki Mistrz Neo- Krzyżaków; parodia XIX- wiecznych utworów historycznych

• Sonata Belzebuba- związek diabolicznego zła z metafizyczną sztuką

• Oni- nowa władza wymusza na obywatelach niszczenie dzieł sztuki

• Matka- ofiarą robotników pada bohater chcący odwrócić bieg historii ku uspołecznieniu

• Szewcy 1934; charakterystyka:

• podobnie jak sztuki Peipera i innych w tym czasie- zwrot ku polityce

• katastrofizm: komunizm, liberalny kapitalizm, faszyzm

• mało wspólnego z Teorią Czystej Formy

• rewolucja dokonała przewrotu, ale nowy świat jest bezduszny, bezkształtny, anonimowy

• aluzje do Wesela

IV. DRAMAT

4. INNE DRAMATY AWANGARDOWE

• charakterystyka:

• antytradycjonalizm

• antyrealizm

• groteskowość

• twórcy obok Witkacego:

• Tytus Czyżewski

• Tadeusz Peiper

• Witold Wandurski

• Brunon Jasieński

TYTUS CZYŻEWSKI

• twórczość:

• Osioł i słońce w metamorfozie. Formo- satyro- buffonada 1921; humorystyczny apolog zwierzęcy

• Włamywacz z lepszego towarzystwa 1922; formizm

• Wąż, Orfeusz i Euridika 1922; formizm

• charakterystyka:

• ostra burleska

• antyiluzjonizm i antyrealizm

• motyw manekina

TADEUSZ PEIPER

• Szósta! Szósta! 1924; charakterystyka:

• nowatorska antyrealistyczna inscenizacja

• konstrukcja czasu: część druga dramatu dzieje się przed zakończeniem pierwszej, w środku

• scenografia trójwymiarowej książki, z której wychodzi bohater dramatu

• podstępne zatrzymanie pisarza w domu ma powstrzymać ukazanie się książki

• Skoro go nie ma 1933; charakterystyka:

• sztuka psychologiczna

• oparta na wypadkach z Krakowa 1923

• postaci reprezentantami postaw życiowych- jedyny element antyrealizmu awangardowego w tej sztuce (!!!)

• zwrot ku radykalizmowi politycznemu

WITOLD WANDURSKI

• Śmierć na gruszy 1923; charakterystyka:

• „głosy z widowni” (reżyser może je uaktualniać)

• motyw folkorystyczny

• uwięzienie śmierci powoduje, że ludzie nie umierają

• satyra na tematy aktualne

• nawiązania do XVI- XVII- wiecznego teatru jarmarcznego

• Gra o Herodzie. Mięsopust proletariacki 1926; charakterystyka:

• sztuka mniej udana

BRUNON JASIEŃSKI

• Bal manekinów 1931; charakterystyka:

• tekst powstał po przeniesieniu się autora do Związku Radzieckiego

• Paryż,

• ataki na kapitalizm, oportunizm francuskiej partii socjalistycznej- satyra polityczna

• motyw manekinów; świadkiem jest ożywiony manekin krawiecki- posiada świeżość spojrzenia

• problematyka społeczna

• konwencja komedii salonowej

• gra erotyczno- finansowa bohaterów

WITOLD GOMBROWICZ

• Iwona, księżniczka Burgunda 1938; charakterystyka:

zbliżenie do teatru Witkacego

• parodystyczność

• postaci psychologicznie niepełne

• „podszycie dzieckiem”

inne

• stosowanie dalej logiki dramatu

• kolokwializmy (zamiast filozofizmów)

• psychologia międzyludzka

• Iwona- niewydarzona pannica, pozbawiona „formy”, wyzwala w przedstawicielach dworu wstydliwe sekrety i zbrodnicze instynkty; jest milcząca i wciąż obecna

• uwolnienie od Iwony może nastąpić tylko przez zabicie jej- i to ma miejsce na scenie

IV. DRAMAT

5. DRAMAT EKSPRESJONIZUJĄCO- POSTMŁODOPOLSKI

• charakterystyka:

• można mówić o swoistym programie; był on jednak tylko częściowo autoświadomy

• inspiracje ekspresjonizmem niemieckim

• antyweryzm

• kontynuacje młodopolskie:

• antyrealizm

• rewolucjonizm

• patetyzm

• wielosłowna stylistyka

• moralizm- konieczność odrodzenia duchowego po Iwś.

• misterium- ponadczasowość, czas mitu, czas legendy historycznej

• bunt religijny

• „przywódczy” indywidualizm

• wpływy retoryki i logiki

• bohaterowie i akcja traktowane „reprezentatywnie”

• wierszowany (proza poetycka- Hulewicz)

JERZY HULEWICZ

• charakterystyka:

• ekspresjonizm okultystyczno- moralny

• nawiązania do Słowackiego

• tematem walka o wyzwolenie ducha

• twórczość:

• Kain 1920; charakterystyka:

• sztuka symboliczno- alegoryczna

• podział na „zjawy”

• uniwersalna, umowna dekoracja

• hieratyczny gest aktorski (antyrealizm)

• duch walczący z materią by ulecieć wzwyż

• zakończenie „chrztem z Ognia”; podpalenie Miasta, jako symbolu zgniłej cywilizacji

• Bolesław Śmiały 1920; nawiązania do Słowackiego

• Aruna 1921; dosłowne pojęcie słów Chrystusa aby ci (...) którzy widzą, ślepymi się stali

• Joachim Achim 1922- XVI- wieczny alchemik pada ofiarą Kościoła; antyklerykalizm

EMIL ZEGADŁOWICZ

• charakterystyka:

• naiwny prostaczek Boży

• twórczość:

• Nawiedzenie. Misterium balladowe 1924; charakterystyka:

• bohater jest naiwnym apostołem miłości

• misteryjny dramat ekspresjonistyczny

• nurt franciszkańsko- prymitywistyczny

• stylizacja gwarowa

• Wigilia 1932; charakterystyka;

• wielkie misterium

• zawarcie programu sztuki jako „zwiastowania, nauczania”

• sztuka nieudana; przegadana

tematyka chłopska

• Lama oliwna 1924- elementy naturalizmu

• Głaz graniczny 1925- elementy naturalizmu

• Alcesta 1925- inspiracja mitologiczna

• Betsaba 1927- inspiracja biblijna

• Łyżki i księżyc 1928; charakterystyka:

• ekspresjonistyczna groteska

• straganowa baśń o rewolucji- niewiara w jej skuteczność

KAROL HUBERT ROZTWOROWSKI

• charakterystyka:

• elementy groteski

• prawicowy ekspresjonizm (!!! wyjątkowe)

• twórczość:

• Straszne dzieci 1921; charakterystyka:

• moralitet- misterium

• motyw marionetki

• bohaterami ożywione lalki

• o zinfantylizowanych dziejach ludzkości

• czas od pierwszego człowieka po Sąd Ostateczny

• sztuka słaba

• Miłosierdzie 1920; charakterystyka:

• przedstawienie rewolucji

• miejsce Chrystusa na krzyżu zajmuje personifikowane Miłosierdzie

• bezsens rewolucji, po której wszystko i tak zacznie się od nowa

• Zmartwychwstanie 1922; charakterystyka:

• krytyka warstwy panującej

• pytania:

• jak będzie wyglądała zmartwychwstała Polska

• co by się stało, gdyby Adam Mickiewicz zmartwychwstał (wieszcz schodzi z pomnika i grozi szczeg. arystokracji0

• ideał uduchowionej Polski Chrystusowej

• pastisz, parafraza i cytat z Mickiewicza (nawiązania do Dziadów)

• Czerwony marsz 1930; charakterystyka:

• utwór w odmiennej stylistyce od poprzednich

• misterium gilotyny

• Wielka Rewolucja Francuska

• Antychryst 1925; charakterystyka:

• wpływ 1923 roku

• pseudorealizm

• stereotypy bohaterów

• utwór bardzo słaby

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ; Kwidama 1921; parafraza średniowiecznego moralitetu angielskiego o samotności człowieka wobec śmierci

LUDWIK HIERONIM MORSTIN

• Święty 1923- „misterium średniowieczne”; ideał religii natchnionej, franciszkańskiej przeciwstawiony jej zhierarchizowanej wersji

• W cichym dworze 1925- salonowy dramat psychologiczny; bohater jest niby duchem i wydaje się nieść uzdrowienie- rozwiązuje trójkąt małżeński i wypędza cudzołóstwo

ANDRZEJ RYBICKI

• charakterystyka:

• pogranicze prądów; bliski psychologicznemu dramatowi realistycznemu

• psychologiczna niezwykłość; psychopatologie

• nieco przestarzała symbolika

• Kostium arlekina 1927- podział sceny na dwie części; w jednej realistyczna akcja, w drugiej pantomima przedstawiająca stany duchowe bohaterów

Wygasanie fasy dramatu espresjonizująco- postmłodopolskiego:

• zamilknięcie Hulewicza

• przemiany w twórczości Roztworowskiego

• odejście Zegadłowicza do prozy

• lata 30-te- nowi twórcy, ale też zmiany

**********TEATR EKSPRESJONIZUJĄCY W LATACH 30-TYCH*******

• charakterystyka:

• świeckość (zamiast religijności)

• aktywizm (zamiast franciszkańskiego prymitywizmu)

• etyka społeczna (nie duchowa)

• twórcy:

• Felicja Kruszewska Sen1927- symbolika „czarnego wojska” zagrażającego Polsce, „technika snu”

• Antoni Słonimski

• Ewa Szelburg- Zarembina; ekspresjonizm religijny

• Marian Niżyński- ekspresjonizm alegoryczno groteskowy (Dalmino) i patetyczno- narodowy (Trzy mgły)

• Józef Czechowicz- jednoaktówki poetyzacyjno- oniryczne (Czas jutrzenny, Bez nieba)

ANTONI SŁONIMSKI

• Wieża babel 1927; charakterystyka:

• fascynacja techniką (Przyboś)

• ekspersjonistyczna alegoria i fascynacja tłumami

• nowa Wieża będzie symbolem jedności i braterstwa

• konflikt maksymalizmu ideologicznego przywódcy, który chce budować wyżej, a pracującymi, którzy chcą już w niej zamieszkać

• wieżę burzy trzęsienie ziemi, ale spadkobiercy chcą ją odbudować; odnoszą przynajmniej wstępne zwycięstwo

• tekst świecki

EWA SZELBURG- ZAREMBINA

• Ecce homo 1932; charakterystyka:

• ekspresjonizm religijny, ascetyczny

• misterium pasyjne

• zawarta jest tu nowoczesna świadomość społeczna ze świadomością przeżytych lat kryzysu

• powrót na świat dla męki, śmierci i zmartwychwstania samego Chrystusa

• nobilitacja ludzi pogardzonych przez społeczeństwo

• prawdziwe zbawienie od Chrystusa

• Sygnały 1933; charakterystyka:

• sztuka słabsza

• ekspresjonizm barokowy

• połączenie prymitywizmu i aktywizmu

• Adam i Ewa sąsiadują ze zwycięską rewolucją i inne wątki

• elementy teatru w teatrze

********************LUDWIK HIERONIM MORSTIN****************

• charakterystyka:

• pogranicze ekspresjonizm- postmłodopolskiego

• twórczość:

• Rzeczpospolita poetów 1934; charakterystyka:

• nieekspresjonistyczny komizm

• nawiązania do Wesela:

• zebranie zapseudonimowanych osób

• autentyczne miejsce (dwór Morstina w Pławowicach)

• fantastyczno- symboliczna akcja

• o skamandrytach

• satyra polityczna; Turlew (wzorowany na Tuwimie) chce wprowadzić idealizm russoistycny, liberalno- pacyfistyczny; zostaje dyktatorem, ale ponosi klęskę

• społeczeństwo chce surowości moralnej i kary śmierci, nie odpowiada mu swoboda obyczajowa

• poeta Gaudyn (Goetel- twórca dramatów o rządach silnej ręki) proponuje zapobiec rewolucji, stosuje metody mocarstwowo- faszystowskie

• słaby językowo, ale tematycznie bardzo na czasie

• Misterium nocy majowej 1936; charakterystyka:

• słaba sztuka o Polsce w momencie śmierci Piłsudskiego

• aluzje do Wyspiańskiego, Mickiewicz, Słowackiego, Szekspira

**********TEMAT ŚMIERCI I WODZOSTWA PIŁSUDSKIEGO*********

• Tadeusz Ulanowski - trylogia publicystyczno- powieściowa

• Bruno Schulz Powstają legendy 1935

• Daniłowski

• Sieroszewski

• Strug

• Kaden

• Iłłakowiczówna Ścieżka obok drogi 1939

• Lechoń

• Tuwim

• Kurek

• Łopatelewski

• Czechowicz

• inni

IV. DRAMAT

6. REALISTYCZNY DRAMAT O TEMATYCE WSPÓŁCZESNEJ: JERZY SZANIAWSKI

JERZY SZANIAWSKI

• charakterystyka:

• psychologiczny dramat realistyczny

• całkowity kontrast z Witkacym

• poetycka nastrojowość, ale jednocześnie atakowanie sztuczności językowej Młodej Polski

• fascynacja egzotyką i ludowością, innością

• z czasem jego twórczość z satyrycznej stała się poważniejsza

• problematyka współczesnej estetyki (nie poruszanie spraw politycznych)

• gatunki:

• sztuki sceniczne

• słuchowiska radiowe

• okresy twórczości:

1. prowincja, małe miasteczko; przybywa do niego z odmiennego świata (poezji, fantazji)- młody, zabawny; aranżuje on wydarzenia; tryb komediowy (określanie często swoich utworów jako komedii), groteskowy; portrety osób- karykaturalne, lekkie, życzliwe

2. ciemniejąca tonacja; mroczne ludzkie pożądania; śmierć; symbolika doskonałości duchowej i symbole połączenia człowieka z naturą; poetyka niedopowiedzeń; obrona wielkiej tradycji artystycznej; akcja na wsi

• twórczość:

• Murzyn 1917

1 okres twórczości

• Papierowy kochanek 1920

• Ewa 1921- opowiedzenie się po stronie nowoczesnego projektu kościoła, przeciw zwolennikom przestarzałego stylu

• Lekkoduch 1923

• Ptak 1923- charakterystyka:

• bohater urządza w miasteczku happening- wypuszcza wobec tłumów złocistego ptaka

• wydarzenie to jest jedynie po to, by był pięknie, brak symbolicznych konotacji

• Żeglarz 1925; charakterystyka:

• ibsenowski problem prawdy i kłamstwa

• konflikt rzeczywistości historycznej i fałszującej ją osobowej legendy

• bohaterski kapitan Nut- dramat ukazuje jego prozaiczność

• odróżnienie legendy od mitu- wyrazu prawdy o przeszłości, potrzebnej dla zbiorowej psychiki

• największe osiągnięcie pierwszego okresu twórczości Szaniawskiego

2 okres twórczości

• Adwokat i róże 1929

• Fortepian 1932; obrona wielkiej sztuki zagrożonej przez szmirę

• Most 1933; wieś; kreacja starego przewoźnika- reprezentanta odchodzącego świata ludzi Natury; „duch miejsca”- panujący nad okolicami, w postaci wielkiej rzeki

• Krysia 1935

• Dziewczyna z lasu 1939

IV. DRAMAT

7. REALISTYCZNY DRAMATA O TEMATYCE WSPÓŁCZESNEJ: ŻEROMSKI, ROSTWOROWSKI, PAWLIKOWSKA I INNI

• charakterystyka:

• komediowość

• spowodowana w znacznym stopniu wymaganiami publiczności

• tragiczność poezji i prozy

• jasna tonacja

• humor

• nieliczne tragiczne:

• Południca Staffa

• Zagadłowicz Lampka oliwna, Głaz graniczny

• Rostworowski Niespodzianka

• Nałkowska Dzień jego powrotu

• Szaniawski Most, Dziewczyna z lasu

STEFAN ŻEROMSKI

• twórczość:

• Ponad śnieg bielszym się stanę1919; charakterystyka:

• tragipodobna, niezręczna

• tematyka anachronicznej rzeczywistości ziemiaństwa

• wrogość chłopów do państwa

• gest wyrzeczenia się przez gospodarza rodowego majątku jest już bezużyteczny

• nieudana melodramatyczność tekstu

• plan reformy rolnej

• młody Rudomski oddaje ziemie dopiero, gdy wojska obce chcą mu ją zabrać- nie wypad to więc przekonywująco

• Biala rękawiczka 1921; charakterystyka:

• tragipodobna, niezręczna

• rodzeństwo młodych eks- ziemiach chce zemsty rodowej

• utwór slaby

• Przepióreczka 1924; charakterystyka:

• społecznik „na rozstajnych drogach”

• Przełęcki uznaje racje nauczyciela Smugonia, męża jego ukochanej i wyjeżdża, wcześniej robiąc z siebie niegodziwca i fircyka

• Przełęcki porzuca też plan idei regionalizmu- stworzenia szkoły dla ludowych nauczycieli, na której siedzibę dostał już zrujnowany zamek od okolicznej księżnej (zamek jest ten zresztą symbolem narodowym- nie da się go odbudować)

• utwór doceniony przez publiczność

JERZY ZAWIEJSKI

• Powrót Przełęckiego 1937- Zarębiany po 10 latach; dzieło Przełęckiego marnieje; Smugoniowa okryła podstęp; do idei Przełęckiego rwie się teraz młody ruch ludowy (nie księżniczka)

*****************TEMATYKA WIEJSKA**************************

• charakterystyka:

• miejsce akcji dla odnowienia w tragedii ducha greckiego

• wieś jako miejsce przechowujące cechy archaiczne

LEOPOLD STAFF

• Południca 1920; charakterystyka:

• wina i kara

• chłopska chciwość ziemi prowadzi do zbrodni

• język inteligencko- poetycki w ustach chłopów

• ojcobójstwo

• miłość i obłęd

EMIL ZEGADŁOWICZ

• Lampka oliwna; charakterystyka:

• dramat ekspresjonizująco- naturalistyczny

• nie do końca wytłumaczone nagromadzenie zbrodni: ojcobójstwo, zabicie kochanka, pożar, samobójstwo

• tytułowa lampka jest reprezentantem ożywionych światek domowych- wydaje się to jednak jakby z innej sztuki

• Głaz; charakterystyka:

• dramat ekspresjonizująco- naturalistyczny

ROZTWOROWSKI (trylogia)

• Niespodzianka 1929; charakterystyka:

• realizm szczegółów

• autentyzm językowy; gwara, żydowskie przekręcanie polszczyzny

• Szywałowie- rodząca się między matką i ojcem myśl o małżeństwie

• drą pieniądze, gdy okazuje się, że ofiarą ich zbrodni padł ich własny syn

• Przeprowadzka 1930;

• U mety 1932

• oba utwory są kontynuacją losów Franka- drugiego syna Szywałów; dla niego popełnili zbrodnię; jest on teraz młodym profesorem, świetnie się zapowiadającym, ale przekleństwo ściga go; ginie młodo

• zbrodnia jest społeczna, fatalistyczna jest dopiero kara

ZOFIA NAŁKOWSKA

• Dom kobiet 1930; charakterystyka:

• debiut dramatyczny

• problem niepoznawalności ludzkich postępowań

• odkrywanie niespodzianek przeszłości

• po śmierci męża, żona dowiaduje się, że założył on 20 lat temu drugą rodziną

• brak mężczyzn na scenie (jedynie w postaci głosu)

• same kobiety rozmawiające o mężczyznach

• Dzień jego powrotu 1931; charakterystyka:

• „tragicznie urodzony zbrodniarz”

• wpływ wcześniejszych reportaży z więzienia Ściana świata

• intelektualna dyskusja o zbrodni i przebaczeniu

******************SZTUKI O KOBIETACH*************************

• Zofia Nałkowska, Dom kobiet

• Pola Gojawiczyńska Dom kobiet, Dziewczęta z Nowolipek

• Iwaszkiewicz Panny z Wilka

• Aniela Gruszecka Przygoda w nieznanym kraju

• Iwaszkiewicz Zmowa mężczyzn

• Michał Choromański Zazdrość i medycyna (mizoginizm)

MARIA MOROZOWICZ- SZCZEPKOWSKA

• charakterystyka:

• problematyka damsko- męska, potraktowana jednak z za duża przesadą rozdzielności płci

• upadek środowiska ziemskiego

• twórczość:

• Sprawa Moniki 1932; czarno- białe rozdzielenie mężczyzn i kobiet, schematyzm; napisane jednak dobrym językiem; na scenie nie pojawia się mężczyzna

• Milcząca siła 1933- nieudana sztuka o różnicy damsko- męskiej jakby odmienności narodowej i rasowej

• Walący się dom 1937- udane dzieło o upadku środowiska ziemskiego

MARIA KUNCEWICZOWA

• Miłość panieńska 1932; charakterystyka:

• debiut

• skarga na męski egoizm; zaplata za to w klinice

***************************KOMEDIA****************************

• charakterystyka:

• twórczość przeciętna i tradycjonalistyczna

• wzorowana na francuskim teatrze bulwarowym

• schematyzm

• twórcami przede wszystkim starsze pokolenie

• gustowanie w tematyce popularnej: dancing, sport

• brak psychologicznego prawdopodobieństwa

• drwiny z dorobkiewiczów (Dzieje salonu Wroczyńskiego)

• pikantny erotyzm

• twórcy:

• Włodzimierz Perzyński

• Stefan Krzywoszewski

• Tadeusz Konczyński

• Zygmunt Kawecki

• Kazimierz Wroczyński

• Wacla Grubiński

• Stefan Kierzyński

BRUNON WINAWER- próba odrodzenia komedii

• charakterystyka:

• igranie z prawdopodobieństwem akcji

• oryginalne tematy

• kabaretowy komizm słowny

• bohater- skrzywdzony wybitny naukowiec, szlachetny

• temat nauki

• twórczość:

• Frydląd junor 1926- satyra na bank

• Obrona Keysowej 1935- satyra na sąd

• Promienie FF 1921- humor science fiction

ANTONI CWOJDZIŃSKI

• charakterystyka:

• temat nauki

• bohaterowie zapoznają się z nowymi koncepcjami

• twórczość:

• Teoria Einsteina 1934

• Freuda teoria snów 1937

• Temperamenty 1938

ANTONI SŁONIMSKI

• Murzyn warszawski 1928; charakterystyka:

• komedia satyryczna

• warszawskie realia

• księgarz Konrad Hertmański- snob, żyd, który chce się stać polskim szlachcicem

• Lekarz bezdomny 1930; antytotalitaryzm; dostrzeganie niebezpieczeństwa ze strony faszyzmu przed dojściem Hitlera do władzy

• Rodzina 1933; bohater między faszystowską Scyllą i komunistyczną Charybdą; motyw odkrycia tajemnicy własnego pochodzenia- hitlerowiec jest synem niearyjczyka a komisarz sowiecki- obszarnika

MARIA PAWLIKOWSKA- JASNORZEWSKA

• charakterystyka:

• obrona wolności kobiety do swobodnej miłości

• prawo do rozwodu, jeśli brak miłości

• surowość dla niewiernych mężów, liberalność dla niewiernych żon

• gatunki:

• komedia psychologiczna (Zalotnicy niebiescy)

• farsa (Rezerwat)

• komedie omyłek i forteli miłosnych (Szofer Archibald)

• metafora (Mrówki)

• futurlologiczna fantastyka (Kochanek Sybilli Thopson)

• groteska satyryczno- polityczna (Baba- Dziwo)

• inna tematyka:

• komedie o pisarzach:

• Nagroda literacka 1937

• Dewaluacja Klary 1939; rywalizacja poetycka- poetyki skanadra i poetyki awangardy (wyższość awangardy)

KOMEDIE METAFORYCZNE PAWLIKOWSKIEJ

• Mrówki, Baba- Dziwo; charakterystyka:

• aluzje

• metaforyka przepleciona z realizmie

• oddanie totalitarnego środowiska w postaci mrowiska

• tytułowa Baba- Dziwo łączy w sobie cechy dyktatorów i „babsztyla”

• freudyzm

IV. DRAMAT

8. REALISTYCZNY DRAMAT HISTORYCZNY

• nurty:

• słabe dramaty poprzedzone dokładnymi badaniami, o staromodnej poetyckości

• kostiumowe farsy z alkowianymi intrygami; Popasu króla jegomości Adam Grzymała- Siedlecki 1930

• salonowe sztuki; Piękne Polki Stanislawa Miłaszewskiego 1931

• pseudoromantyczne dramaty miłosno- awanturnicze; Farys Miłaszewskiego 1927;

• tragedie o antycznych lub starotestamentowych konturach; Alcesta 1925, Betsaba 1927 Zegadlowicza, Bunt Absalona 1937 Miłaszewskiego

• epigońsko- „wyspiańskie”; Antoni Waśkowski (Makryna, Szela, Gwiazda Wawelu)

• kontuszowe dramaty- widowiska; Kazimierz Brończyk, Stefan Krzywoszewski, Stanisław Szpotański, Maciej Szukiewicz, Tadeusz Kończyński, Ferdynand Goetel- Samuel Zborowski 1929

• tematyka:

• 1926- 1929- konflikt Batorego ze Zborowskim, walka silnej władzy z anarchistycznym indywidualizmem szlacheckim

• rewolucja

STENAFN ŻEROMSKI

• Turoń 1923; charakterystyka:

• temat rewolucji

• utwór nazywany epilogiem Popiołów; giną tu obaj bohaterowie

• tragiczne wydarzenia 1846- szlacheckie powstanie niepodległościowe stłumione przez chłopską rewolucję klasową popieraną przez Austrię

• rozmowa Szeli i emisariusza Towarzystwa Demokratycznego

• nawrócenie się chłopa Chudego który uwalnia emisariusza i ucieka z nim do powstania

• dramat tradycyjny

• argumentacja Szeli przedstawia chłopską krzywdę

• Chudy jest przeciwwagą dla okrucieństwa Szeli

ADOLF NOWACZYŃSKI

• charakterystyka:

• nawiązanie do nurtu romantycznego dramatu francuskiego

• słaba konstrukcja, ale dobrze oddane realia epoki

• żartobliwość

• „prywatność” w ukazaniu historii

• złagodzenie dramatyzmu przez epicki, uszczegółowiony sposób przedstawiania malujących epokę zdarzeń

• twórczość:

• Puławski w Ameryce 1917

• Komendant Paryża 1926; pamflet komiczny na Komunę; apoteoza patriotyzmu Jarosława Dąbrowskiego

• Wiosna Narodów. W cichym zakątku 1929- heroikomedia, obywatelska, bezkrwawa rewolucja galicyjska w 1848 roku; ukazanie wielonarodowego Krakowa

• Cezar i człowiek 1937; charakterystyka:

• miłość Lukrecji Borgii do Kopernika

• włoski renesans

• zagrożenie wartości duchowych przez tyranię

• ostrzeżenie przed faszyzmem

• Kopernik (człowiek) zwycięża Borgię (cezara)

WACŁAW GRUBIŃSKI

• charakterystyka:

• żartobliwość

• „prywatność” w oddaniu historii

• Historia na wyrywki 1939- zbiór krótkich dramatów:

• Domino madame du Barry- jednoaktówka, ostatnie chwile francuskich arystokratów w więzieniu, w czasie rewolucji

• Lola Montez- żartobliwy; czas rewolucji w Bawarii, romans króla Ludwika I z tancerką Lolą Montez

STANISŁAWA PRZYBYSZEWSKA

• charakterystyka:

• odrzucenie tradycyjnych kanonów konstrukcji dramatycznej

• epicki sposób przedstawiania zdarzeń

• złagodzenie dramatyzmu zdarzeń na rzecz dramatyzmu dyskursu

• analiza fenomenu rewolucji dla potrzeb współczesnych

• postawienie nad Dantonem Robespierre'a- wizjonera przyszłości, ale jednocześnie fanatyka

• wpływ tradycji późnoromantycznego dramatu niemieckiego (Buchner)

• twórczość:

• Sprawa Dantona 1929

• Thermidor 1925 (brak zakończenia)

• Dziewięćdziesiąty trzeci 1927- w czasie rewolucji miłość- nienawiść córki do ojca, popychająca ją do donosu; zostaje on jednak unieszkodliwiony.

PROBLEMATYKA POLITYKI „REALNEJ” I POLITYKI „ROMANTYCZNEJ”

• charakterystyka:

• dramaty o tematyce powstańczej

• Stanisław Krzywoszewski Walka 1928; charakterystyka:

• powstanie listopadowe

• Mochnacki i jako jego antagonista Franciszek Ksawery Drucki- Lubecki

• za polityką „realną”- Lubecki; przynosi ona klęskę

• Zygmunt Kisielewski Margrabia 1933; charakterystyka:

• powstanie styczniowe

• dramatycznym bohaterem Aleksander Wielopolski

• polityka „realna” Wielopolskiego przynosi klęskę

MARIA DĄBROWSKA

• Geniusz sierocy 1939; charakterystyka:

• o Władysławie IV

• powody upadku Rzeczypospolitej:

• osłabienie władzy królewskiej

• przegranie Ukrainy i Kozacczyzny

• zanikanie instynktu narodowego

• osamotnienie geniuszów (Władysław IV i plany wojny z Turcją)

• utwór przegadany

• katastrofizm

*********************DRAMAT BIOGRAFICZNY*******************

• charakterystyka:

• fragment biografii

• lekkość tonu

• sceny z życia prywatnego

• odbrązowianie postaci

• twórcy:

• Ludwik Hieronim Morstin Obrona Ksantypy 1939; charakterystyka:

• lekki komizm

• odbrązowienie Sokratesa- zaniedbuje żonę

• obrona dotyczy „złej” żony

• zakończenie jest apoteozą filozofii Sokratesa

• Jarosław Iwaszkiewicz,

• Lato w Nohant 1936; charakterystyka:

• małostkowy, złośliwy Chopin w zakończeniu ukazany jako wielki kompozytor

• George Sand- jako morstinowsk Ksantypa

• Chopin pojawia się na scenie dość późno, poprzedzają to rozmowy o nim

• Maskarada 1938; charakterystyka:

• piękni Nathalie i d'Anthes to bezduszne lalki; są oni narzędziami losu, niszczą bohatera sztuki Puszkina

1

---