Prof. dr hab. Irena Lichniak

Instytut Przedsiębiorstwa

NAUKA O PRZEDSIĘBIORSTWIE

Wykład 1. Przedsiębiorczość. Przedsiębiorca. Przedsiębiorstwo. Istota i relacje. Granice przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo jest jednym z podstawowych, obok gospodarstwa domowego i państwa, podmiotów gospodarki rynkowej, prowadzi działalność gospodarcza w warunkach niepewności ponosząc ryzyko z tym związane, samodzielnie podejmuje decyzje zgodnie z zasada racjonalności tworząc dochód (nowa wartość) działa dla rynku i w otoczeniu rynkowym, tworzą je ludzie - ich wiedza, doświadczenie i cele oraz stosunki społeczne, kultura, technika, organizacja. Zatem na jego funkcjonowanie wpływ mają różne czynniki: ekonomiczne, organizacyjne, prawne, kulturowe, psychologiczne, społeczne, etyczne, techniczne.

Aspekty ekonomiczne: czynniki produkcji, kapitał, nakłady, koszty, przychody, wyniki, efektywność, płynność finansowa, wartość.

Aspekty organizacyjne: funkcje zarządzania, cele, misja, strategia, taktyka, struktura, proces podejmowania decyzji.

Aspekty prawne: podmiot praw i obowiązków, forma prawna, organa, ich kompetencje, właściciele, kontrola właścicielska.

Aspekty psychologiczno-społeczne: kierownictwo, pracownicy, kapitał ludzki, władza, przywództwo, motywowanie, kompetencje.

Aspekty etyczno-kulturowe: wzorce zachowań, normy moralne, wzorce kariery, zwyczaje handlowe, staranność kupiecka.

Aspekt techniczny: wyposażenie techniczne, technologia, produkt, innowacja, norma techniczna i produkcyjna, wydajność, materiałochłonność, energochłonność, pracochłonność, organizacja produkcji, zdolność produkcyjna, logistyka, łańcuch dostaw.

Definicje przedsiębiorstwa

Według teorii klasycznej: Przedsiębiorstwo jest jednostką prowadzącą wyspecjalizowaną działalność gospodarczą, dysponującą określonymi zasobami, podejmującą decyzje o alokacji zasobów zgodnie z zasadami ekonomii wynikającymi z mechanizmu gospodarki rynkowej, a ryzyko związane z tą działalnością ponosi właściciel.

Według teorii neoklasycznej: Przedsiębiorstwo jest jednostką gospodarczą prowadzącą działalność w celu maksymalizacji zysku, podejmującą racjonalne decyzje w określonym środowisku, realizującą funkcję ekonomiczną, polegającą na przekształcaniu nakładów w wyniki.

Według teorii menedżerskiej: Przedsiębiorstwo jest koalicją różnych grup interesów, dążącą do maksymalizacji sprzedaży, korzyści menedżera, stopy wzrostu, a działając na rynku niedoskonałym nie tylko dostosowuje się do sytuacji na rynku ale aktywnie wpływa na jego zmianę np. na popyt.

Według teorii behawioralnej: Przedsiębiorstwo jest systemem społecznym, w którym ludzie, ich motywacja, lojalność, partycypacja w podejmowaniu decyzji, wiedza i umiejętności uruchamiają majątek rzeczowy i aktywa finansowe, organizują procesy produkcyjne, handlowe i finansowe. W systemie tym zasadnicze znaczenie mają takie zmienne jak: władza, przywództwo, autorytet, bodźce, styl zarządzania.

Według teorii agencji: Przedsiębiorstwo jest zbiorem umów, działa w warunkach niepewności i asymetrii informacyjnej, jest zarządzane przez menedżera pełniącego rolę agenta właściciela, motywowanie i kontrola są narzędziami w ręku menedżera i w ręku właścicieli (akcjonariuszy).

Według Kodeksu cywilnego (art.55): Przedsiębiorstwo jest to podmiot realizujący określone zadania gospodarcze w oparciu o wyodrębnione zasoby materialne i niematerialne, takie jak: firma (nazwa), znaki towarowe, inne oznaczenia identyfikujące przedsiębiorstwo, księgi handlowe, nieruchomości i ruchomości, patenty, wzory użytkowe i zdobnicze, prawa wynikające z najmu i dzierżawy, posiadający także zobowiązania i obciążenia związane z prowadzeniem działalności. Jako wyodrębnione aktywa i zobowiązania przedsiębiorstwo lub składniki jego majątku mogą być przedmiotem transakcji: sprzedaży, wniesienia w formie aportu, przekazania w związku z rozliczeniem długu.

Pojęcia związane z definicją przedsiębiorstwa

Przedsiębiorczość (ang. Enterpreneurship): Cecha, sposób zachowania, postawa, którą charakteryzuje chęć i zdolność do przekształcania, brak zgody na istniejący stan rzeczy, podejmowanie nowych zadań i ich rozwiązywanie w sposób twórczy i nowatorski, wykorzystywanie okazji i szybkie, elastyczne przystosowywanie sie do zmieniających się warunków, dążenie do równania do najlepszych, kreatywność czyli tworzenie nowych pomysłów i rozwiązań, a przy tym świadomość ryzyka, związanego z podejmowanymi działaniami.

Przedsiębiorca (ang. Enterpreneur) - J.A. Schumpeter: innowator, który w poszukiwaniu nadzwyczajnego zysku tworzy innowacje, burząc istniejący układ i tworząc nowy, a przeplatające się procesy burzenia i tworzenia, ustawiczny proces '''twórczego niszczenia” napędza mechanizm rozwoju.

Innowacja jest to zmiana w produkcji i dystrybucji, polegająca na wprowadzeniu na rynek nowego produktu lub usługi, na zmianie istniejącego produktu lub usługi, na wprowadzeniu nowej metody produkcji ( ulepszenie oparte na dotychczasowej wiedzy, metody oparte na nowych odkryciach i wynalazkach), na znalezieniu nowych rynków, na pozyskaniu nowych źródeł zaopatrzenia, na zastosowaniu nowych rozwiązań organizacyjnych. Przedsiębiorca - innowator ma pomysł (invention), wprowadza innowację (innovation) na rynek i ją rozpowszechnia (difusion). Wprowadzenie innowacji wiąże się z powstawaniem i zanikaniem przedsiębiorstw bankrutujących lub przejmowanych przez inne przedsiębiorstwa.

Firma: nazwa pod jaką prowadzi działalność gospodarczą przedsiębiorstwo, grupa zakładów, koncern.

Organizacja: wyodrębniona, posiadająca własne kierownictwo jednostka, funkcjonująca z zamiarem osiągnięcia określonego celu lub wiązki celów lub: działalność związana z funkcjami wewnętrznymi przedsiębiorstwa, polegająca na projektowaniu i koordynowaniu tych funkcji.

Podmiot gospodarczy: prowadząca działalność gospodarczą osoba fizyczna, prawna lub organizacja nie mająca osobowości prawnej.

Zakład: wyodrębniona technicznie i organizacyjnie część przedsiębiorstwa, niesamodzielna ekonomicznie i nie posiadająca osobowości prawnej.

Filia: część składowa przedsiębiorstwa z ograniczoną samodzielnością w podejmowaniu decyzji i współpracy z otoczeniem.

Spółka: jedna z form prawnych przedsiębiorstwa, która opiera się na trwałym stosunku prawnym powstałym w wyniku zawarcia umowy o utworzeniu spółki i wniesienia przez wspólników wkładów pieniężnych lub aportów rzeczowych.

Podsumowanie:

Cechy przedsiębiorstwa

1. Podmiot ekonomiczny posiadający samodzielność decyzyjną co do rodzaju działalności, relacji z otoczeniem zewnętrznym, potencjału i jego wykorzystania, sposobu zorganizowania.

2. Dysponuje określonymi zasobami materialnymi i niematerialnymi, nabytymi prawami majątkowymi, które wykazuje w bilansie. Organizuje je w celu uzyskania korzyści ekonomicznych. Przedsiębiorstwo jest podmiotem zarobkujacym, w odróżnieniu od organizacji non profit.

3. Prowadzi działalność gospodarczą na zasadzie samofinansowania, a więc koszty pokrywa przychodami, a wydatki - wpływami pieniężnymi.

4. Prowadzi działalność na własne ryzyko, jest narażone na ponoszenie strat, utratę kapitalu, bankructwo.

5. Jest podmiotem prawa, a więc posiada zdolność do działań prawnych.

6. Zaspokaja potrzeby innych podmiotów gospodarczych, instytucji, osób fizycznych, jako wytwórca produktów i usług oraz jako odbiorca materiałów, energii, usług, w drodze kupna-sprzedaży.

Granice przedsiębiorstwa

1. Współczesne rozumienie otoczenia przedsiębiorstwa

Współcześnie coraz trudniej zdefiniować otoczenie przedsiębiorstwa z uwagi na otwartość przedsiębiorstwa i zamazywanie się granic pomiędzy przedsiębiorstwem a jego otoczeniem. Najogólniej przez otoczenie przedsiębiorstwa rozumie się różnego rodzaju uwarunkowania wpływające na funkcjonowanie i rozwój przedsiębiorstw, tworzące ograniczenia i stwarzające szanse, są to obiekty, procesy, zjawiska, zachowania. Otoczenie jest źródłem zasilania w zasoby ludzkie, materialne i niematerialne, miejscem lokowania produktów i usług. Przedsiębiorstwo jest powiązane z otoczeniem systemem interakcji: podlega jego wpływom samo wpływa na otoczenie, procesy zachodzące w otoczeniu i w przedsiębiorstwie nakładają się, występują pomiędzy nimi sprzężenia zwrotne. Dla przedsiębiorstwa „ to co dzieje się w jego otoczeniu ma nie mniejsze znaczenie, niż to co odbywa się wewnątrz przedsiębiorstwa” (G. Nizard).

„Przedsiębiorstwo przyszłości będzie miało granice tylko w takim sensie, jaki potrzebny jest dla określenia tożsamości.. W innych znaczeniach będzie albo pozbawione granic, albo będą one zmienne, albo granicą będzie suma granic elementów sieci” (P.F.Drucker).

2. Przyczyny zacierania się granic przedsiębiorstwach

- zacieranie się granic wskutek wzrostu znaczenia aktywów niematerialnych i kapitału intelektualnego,

- włączanie klienta w procesy produkcyjne i usługowe,

- ścisła współpraca z dostawcami,

- przeplatanie się procesów konkurencji i partnerstwa.

3. Elementy otoczenia przedsiębiorstwa

Kryterium podziału Klasyfikacja

bezpośredniość, pośredniość system społeczny: państwo, opinia publiczna, media,

związku z otoczeniem grupy interesów, organizacje (obywatelskie, ekologiczne)

eksperci, demografia, struktury społeczne, kultura.

system rynkowy: konkurencja, konkurenci, dostawcy,

usługodawcy, klienci, wierzyciele, rynek pracy, rynek

kapitałowy

system przedsiębiorstwa: właściciele, pracownicy, zarząd,

kierownicy

charakter elementów makrootoczenie: uwarunkowania ekonomiczne, polityczne

tworzących otoczenie prawne, kulturowe, techniczno-technologiczne,przyrodnicze

otoczenie zadaniowe: podmioty gospodarcze, podmioty

demokracji gospodarczej, władze, samorząd, społeczność

lokalna, instytucje finansowe, ośrodki naukowe i badawczo-

rozwojowe, instytucje edukacyjne.

terytorialne lokalne, krajowe, międzynarodowe, globalne

4. Relacje między przedsiębiorstwami

Konkurowanie:

- Przedsiębiorstwa konkurujące zmierzają do osiągnięcia wzajemnie sprzecznych celów w zakresie wielkości sprzedaży, kształtowania cen i innych warunków transakcji, przygotowania i wprowadzenia na rynek nowych produktów i usług , lepszej obsługi klientów. Ich celem jest osłabienie pozycji rynkowej lub wyparcie z rynku przedsiębiorstw konkurencyjnych.

- Przedsiębiorstwa konkurujące dla osiągnięcia określonych celów rezygnują z drastycznych metod i narzędzi walki konkurencyjnej.

- Przedsiębiorstwa mogą konkurować w jednych dziedzinach mogą współpracować ze sobą w innych.

- Przedsiębiorstwa konkurujące mogą podejmować wspólne działania zmierzające do ograniczania niszczącej lub kosztownej konfrontacji, ma wówczas miejsce łączenie działań konkurencyjnych z elementami współpracy.

- Przedsiębiorstwa konkurujące mogą działać na rzecz zlikwidowania sytuacji konkurencyjnej np. dzieląc się rynkiem.

Współpraca:

- Dwukierunkowa i ekwiwalentna wymiana świadczeń.

- Współpraca produkcyjna w ramach kooperacji:

# Producent wyrobu finalnego współpracuje z kooperantami, którzy dostarczają elementy

lub świadczą usługi w różnych fazach procesu produkcyjnego (przemysł samochodowy)

# Realizowanie cyklu produkcyjnego równocześnie przez producenta wyrobu finalnego i

Kooperantów.

- Układ kombinatowy: układ produkcyjny typu „pionowego”, w którym pomiędzy jednostkami gospodarczymi występują silne więzi technologiczne (kombinat paliwowo- energetyczny, przetwórstwo rolno-spożywcze).

- Wspólna realizacja analogicznych funkcji wewnętrznych i zewnętrznych: tworzenie i eksploatacja wspólnej bazy surowcowej, energetycznej, usług transportowych, remontowych wodno-ściekowych, informatycznych, wspólnego zaplecza badawczo-rozwojowego, wspólnej bazy wykonawstwa inwestycyjnego, prowadzenia wspólnej strategii marketingowej. - Wspólne przedsiębiorstwa zakładane w celu realizacji określonych nowych zadań, samodzielne prawnie, pozostające pod kontrolą przedsiębiorstw - założycieli, których udziały kapitałowe w przedsiębiorstwie wspólnym są równe.

5. Współczesne wyzwania

- Wzrost znaczenia problemów społecznych i ekologicznych (wzrost zrównoważony)

< łączenie rozwoju przedsiębiorstw z troską o środowisko naturalne

< coraz większe zaangażowanie w edukację

< środowisko przyjazne dla pracowników

< tworzenie miejsc pracy dla grup słabszych społecznie

< solidarność

< zaufanie

- Przedsiębiorstwo uczące się, przyjmujące i gromadzące nową wiedzę oraz stosujące ją w swojej działalności

- Przedsiębiorstwo otwarte na przemiany w świecie

- Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa

< stwarzanie odpowiednich warunków pracy

< godziwe wynagrodzenie

< zaspokajanie innych uzasadnionych potrzeb pracowników

< ochrona i tworzenie miejsc pracy

< odpowiedzialność ekologiczna

---