I. ZAGADNIENIA WSTĘPNE

1) systematyka przedmiotu

-pojęcia ogólne

-rys historyczny

-źródła prawa międzynarodowego

-podmioty prawa międzynarodowego

-sprawy terytorium

-sprawy ludności: obywatelstwo, status prawny cudzoziemców, ekstradycja, azyl terytorialny i dyplomatyczny,

międzynarodowa ochrona praw człowieka

-prawo dyplomatyczne i konsularne

-organizacje międzynarodowe: ONZ i organizacje wyspecjalizowane, Rada Europy, WE, OECD.

-spory międzynarodowe: MTS, Trybunał Sprawiedliwości WE, Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu

-prawo konfliktów zbrojnych: prawo przeciw wojenne, prawo wojenne, prawo humanitarne, prawo karne wojenne

2) miejsce prawa miedzynarodowego wśród dyscyplin prawniczych - geneza nazwy prawo międzynarodowe

-początkowo używano określenia prawo narodów, wywodzące się z łacińskiego terminu ius gentium

-na przełomie XVI/XVII w. F.Suarez zaczął posługiwać się terminem ius inter gentes

-w końcu XVII w. prof. Oxfordu R.Zouche również przyjął nazwę ius inter gentes w odróżnieniu od ius gentium używanego

w znaczeniu prawa cywilnego

-w 1870 r. J.Bentham po raz pierwszy zastosował termin ,,prawo międzynarodowe” - international law

-PMP pojawiło się jako przedmiot uniwersytecki w XVIII w. (2 poł. XVIII w. początek PMP - na UJ)

-do języka polskiego nazwę tę wprowadził Franciszek Kasparek (UJ) w końcu XIX w. - stworzył pracę o roli Polaków w

„uprawie prawa międzynarodowego”

-w latach 1915 i 1916 pojawiły się pierwsze polskie podręczniki prawa międzynarodowego (J.Makowski, Z.Cybichowski)

-wedle polskiej Konstytucji z 1997 r. ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią źródło prawa powszechnie obowiązującego

3) nazwa p.m.

-prawo międzynarodowe publiczne

-prawo narodów - naród jako synonim państwa

-Law of Nations (ang), droit des gens (fr), Völkerrecht (niem)

4) pojęcie prawa międzynarodowego

Prawo międzynarodowe - normy prawne, które wyrosły na podłożu stosunków międzynarodowych i są ich odbiciem.

Prawo międzynarodowe - jest zespołem norm regulujących stosunki między państwami, niepełna definicja

-podmiot - państwo

-funkcja - regulowanie stosunków międzynarodowych

funkcje (przedmiot) prawa międzynarodowego - najważniejsze zadania:

-utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

-tworzenie reguł współpracy państw

5) definicja

Prawo międzynarodowe publiczne jest to

zespół norm prawnych regulujących stosunki międzynarodowe między państwami i innymi podmiotami tego prawa

(organizacje międzynarodowe, Stolica Apostolska, Suwerenny Zakon Maltański, narody walczące o niepodległość)

Prawo międzynarodowe - zespół norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim znaczeniu,

tzn. stosunki między państwami oraz państwami a innymi podmiotami

(tzn. różnymi, niezależnymi od siebie i nie podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami).

6) charakter prawa międzynarodowego

Prawo międzynarodowe publiczne to przede wszystkim prawo umowne choć, prócz umów, istnieją także m.in.:

-zwyczaj międzynarodowy

-uchwały organizacji międzynarodowych

-akty jednostronne

-orzecznictwo trybunałów międzynarodowych

7) prawo międzynarodowe powstaje na różnych płaszczyznach

-uniwersalnej - w tworzeniu norm uczestniczy większość państw, organizacji międzynarodowych

-regionalnej - tworzone przez społeczności regionalne, pod auspicjami organizacji międzynarodowych o charakterze regionalnym,

jak Rada Europy, OPA, OJA

-bilateralnej - w drodze dwustronnych umów międzynarodowych lub zwyczaju międzynarodowego

8) atrybuty PMP

-prawo tworzone przez podmioty, są one jednocześnie adresatami norm tego prawa

-główni uczestnicy tego procesu to państwa, ale jego inicjatywa często na forum organizacji międzynarodowych

-w ONZ jest komisja Prawa Międzynarodowego, która przygotowuje projekty prawa międzynarodowego podlegające później ratyfikacji

-dzięki komisji dokonano unifikacji szeregu działów praw: prawa morza, prawa konsularnego

9) cechy wyróżniające prawo międzynarodowe publiczne

-nie ma organu nadrzędnego, twórcami i adresatami są państwa

-umowa międzynarodowa jest podstawą stanowienia norm

-istotna rola prawa zwyczajowego

-brak hierarchii źródeł prawa

-dopuszczalne są akty jednostronne

-nie ma określonego systemu sankcji międzynarodowych

-sądownictwo nie jest uruchamiane z urzędu

10) CECHY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

a) zasada równości (formalnej) podmiotów

b) tworzenie prawa międzynarodowego (brak ustawodawcy)

brak typowego ustawodawcy (organów tworzących normy prawne, twórcy i adresaci są ci sami),

jest to głównie prawo umowne - powstaje w drodze umów międzynarodowych (ale też inne źródła)

-podstawą obowiązywania normy prawa międzynarodowego jest zgoda (wyraźna lub dorozumiana) danego państwa, obojętnie w jakiej formie wyrażona

-niesformalizowane i zdecentralizowane

-poprzez zawarcie umowy lub stosowanie danej praktyki (prawo zwyczajowe) - partykularyzm prawa

-w San Francisco w 1945 r. delegacja Filipin wystąpiła z wnioskiem, by ONZ mogła ustanawiać prawa bezwzględnie wiążące - nie przeszło

-Rada Bezpieczeństwa wydaje decyzje - tj. akty stosowania prawa na podstawie Karty NZ, a nie tworzenia

-UE - rozporządzenia są wiążące, ale tylko w państwach członkowskich

c) brak typowych sankcji, brak zorganizowanego przymusu

środków przymusu zmuszających do przestrzegania prawa przez podmioty prawa międzynarodowego

-potępienie wojny, przy jednoczesnej próbie budowy międzynarodowego aparatu przymusu (1-wsza - Liga Narodów - nieudana),

teraz ONZ - ma prawo stosowania przymusu (sankcji) na podstawie decyzji Rady Bezpieczeństwa, ale tylko dla obrony lub przywrócenia pokoju,

ale nie w przypadku każdego naruszenia.

wg S.E. Nahlik - 3 rodzaje sankcji w p.m.:

-sankcje natury psychologicznej - np. poprzez formalna rezolucję czy orzeczenie organu międzynarodowego

-sankcje natury odwetowej - stosowane indywidualnie lub z pomocą innych państw - retorsje i represalia

-sankcje zorganizowane - stosowane przez właściwy organ międzynarodowy:

sankcje organizacyjne (np. wydalenie z organizacji), sankcje gospodarcze, sankcje polityczne, sankcje wojskowe,

stosowanie tych sankcji napotyka na trudności rzeczywistej realizacji (np. słabe państwo, czy brak sprawnego działania ONZ)

d) brak obowiązkowego sądownictwa

-nie ma organu sądowego, który z urzędu wszczynałby postępowanie między państwami, potrzebna jest zgoda na spór

(może zawierać się w klauzuli sądowej zawartej w umowie)

-kiedyś tylko sądy polubowne (arbitrażowe), ad hoc

-teraz - Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze (ONZ) - statut MTS stanowi część karty ONZ,

ale można nie być w ONZ, ale być stroną statutu (np. Szwajcaria do 2000 r.)

-Trybunał Arbitrażowy - możliwość natychmiastowego procedowania

-stały - Haga - na podstawie konwencji haskiej o pokojowym rozstrzyganiu sporów (stały sekretariat, listy arbitrów, stały regulamin)

-ad hoc - państwa mają wpływ na skład i procedurę - z reguły podpisuje się umowę o nazwie Kompromis i określa reguły arbitrażu i arbitrów

-sądy międzynarodowe nie mają kompetencji obowiązkowej - państwa muszą wyrazić zgodę, a jeśli ją wyrażą wyrok jest bezwzględnie obowiązujący

-po zaistnieniu sporu - zgoda ex post albo poprzez umowę albo dwa akty jednostronne

(np. uznanie powództwa, czyli zgoda na sądzenie sprawy przez MTS lub TA)

-przed zaistnieniem sporu:

klauzula sporu(MTS)/arbitralna(TA) - jeśli powstaną spory na tle interpretacji lub stosowania danej umowy

klauzula fakultatywna - MTS art. 36 § 2 statutu - możliwość złożenia deklaracji (jest ich ok. 60), że dane państwo wyraża zgodę na kompetencje MTS dla sporów z innym państwem, które też złożyło taką deklarację - MTS wydaje najpierw wyrok kompetencyjny,

tzn. sprawdza czy jest kompetentny do rozpatrywania sprawy

11) stosowanie prawa międzynarodowego i jego moc wiążąca

a) skuteczność - choć jest słaba organizacja przymusu i brak sądownictwa to jednak państwa stosują normy p.m.

b) p.m. jest prawem - bo wszystkie państwa uznają jego istnienie i moc prawną (do p.m. odwołuje się Karta NZ).

Nawet państwa, które łamią p.m. nie negowały jego istnienia.

12) Prawo międzynarodowe jest szczególną dziedziną, bez której niemożliwe byłoby funkcjonowanie, kontakty państw.

13) SPOŁECZNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA - ogół państw.

Lech Antonowicz - 3 cechy społeczności międzynarodowej:

a) mała liczba uczestników - ok. 200 (120 w ONZ)

b) równouprawnienie i suwerenność

-suwerenna równość (ONZ wypracował to pojęcie) - 2 definicje (szersza i węższa) w Karcie NZ i jej interpretacja.

-suwerenność w aspekcie zewnętrznym to samowładność, a w aspekcie wewnętrznym to całowładność - teoria C.Berezowskiego.

c) niewielki stopień zorganizowania

14) PODSTAWY OBOWIĄZYWANIA P.M.

a) formalnoprawne

-szkoła prawa natury - uzasadnienie praw zasadniczych p.m. - katalog (5): prawo do istnienia, prawo do niezawisłości, prawo do równości, prawo do czci, prawo do obrotu

-szkoła pozytywna - szkoła woli zgody - uzasadnia całą resztę prawa.

Ehrlich - prawo obowiązuje na zasadzie dobrej wiary, która przejawia się w praktyce państw poprzez zwyczaj międzynarodowy i umowy międzynarodowe.

b) materialnoprawne

pobudki, które powodują by państwo przestrzegało prawa:

-siła - gwarant wykonania niektórych umów, ale jedynie w stosunku do agresora umowa egzekwowana/narzucona siłą może być uznana za zgodną z prawem

-wzajemność - „wobec niewypełniającego nie wypełniaj”; np. nietykalność posłów innych państw

-wspólny interes całej społeczności międzynarodowej - np. prawo kosmiczne, czy eksploatacja mórz i oceanów poza obszarami państw

(organizacja Dna Morskiego) - dochody dystrybuowane pomiędzy wszystkie państwa świata, ze szczególnym uwzględnieniem państw rozwijających się

15) PMP A PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE

P.m. prywatne - prawo wewnętrzne poszczególnych państw - zespół norm wskazujących na system prawny właściwy do zastosowania w danym przypadku

(normy kompetencyjne/kolizyjne).

16) stosunek p. m. do prawa wewnętrznego (państwowego) - stosowanie p.m. wewnątrz państwa

a) rozwiązania normatywne (ujęte w dwojaki sposób)

-wychodząc od norm powszechnego prawa międzynarodowego, czyli co p.m. stanowi w tej materii

-wychodząc od prawa wewnętrznego, co prawo wewnętrzne stanowi, ale na przykładzie konkretnego państwa

b) rozwiązania teoretyczne

Problem ten był przedmiotem ustaleń doktryny prawa międzynarodowego (od końca XVIII do pocz. XX w.) W doktrynie ukształtowały się dwie teorie (koniec XIX w):

-dualizm - prekursorzy: Heinrich Triepel, Dionisio Anzilotti, Waltz, wg tej teorii prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne stanowią dwa odrębne systemy prawa zarówno co do podmiotu tworzącego prawo jak i przedmiotu uregulowań.

Zdaniem dualistów prawo międzynarodowe tworzone jest przez państwa i reguluje stosunki między państwami,

natomiast prawo wewnętrzne tworzone jest przez organy ustawodawcze państw i reguluje sprawy występujące na płaszczyźnie krajowej.

Ze względu na odrębność podmiotu i przedmiotu uregulowań niemożliwa jest kolizja między normami prawa miedzy narodowego i prawa wewnętrznego.

Zdaniem Triepela prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne stanowią odrębne systemy norm prawnych. Wyróżniał w prawie wewnętrznym grupę norm międzynarodowo doniosłych i międzynarodowo obojętnych. Normy międzynarodowe doniosłe dzielił jeszcze na sprzeczne z prawem międzynarodowym dzieliły się jeszcze na zakazane i nakazane.

Anzilotti uważał że prawo międzynarodowe i wewnętrzne tworzą odrębne zbiory norm, twierdził ponadto, że interpretacja prawa wewnętrznego powinna być zgodna z pewnymi zasadami prawa międzynarodowego.

Pewną modyfikacją, dualizmu była koncepcja stworzona przez Waltza - pluralizm. Zgodnie z tą teorią istnieje prawo międzynarodowe pochodne,

które powstaje dzięki przyzwoleniu państw i może w pewnych sytuacjach ingerować w ich wewnętrzne stosunki.

-monizm - podstawą tej teorii jest założenie, że prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne stanowią jeden system prawny (zakładano jedność obu systemów).

W zależności od sposobu ustalenia hierarchii między normami prawa międzynarodowego i prawa wewnętrznego, wyróżnia się: monizm z prymatem prawa wewnętrznego nad prawem międzynarodowym - nurt ten związany jest z tzw. szkołą bońską, reprezentowaną m.in. przez takich uczonych jak P. A. Zornowie, Szmidt, Larson, Jellinek, E.Kaufmann, Wentzl. Zgodnie z tą koncepcją w razie kolizji między tymi normami należy bezwzględnie przyznać pierwszeństwo prawu wewnętrznemu. Niektórzy moniści przyznawali nawet państwu prawo do uchylenia norm prawa międzynarodowego. Koncepcją tą posługiwały się np. faszystowskie Niemcy.

monizm z prymatem prawa międzynarodowego nad prawem wewnętrznym - nurt związany z tzw. szkołą wiedeńską, która reprezentowali m.in. H.Kelsen, A.Verdross, Kuntz, Stell, E.Duguit. Zgodnie z tą koncepcją prawo międzynarodowe jest dominujące ponieważ stanowi efekt uzgodnień między państwami

(na płaszczyźnie ponadpaństwowej ) i dlatego w razie ewentualnych kolizji należy bezwzględnie przyznać pierwszeństwo prawu międzynarodowemu.

Sprzeczność norm prawa wewnętrznego z prawem międzynarodowym może być podstawą uznania tych pierwszych za nieważne

-uznano, że prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne to dwa odrębne systemy prawne, ale mające punkty styczne!

-tendencja zgodnie z która przyznaje się prymat prawu późniejszemu niezależnie od tego czy jest to prawo wewnętrzne czy międzynarodowe

17) metody indukcji (włączenia) norm prawa międzynarodowego do porządku wewnętrznego państwa:

Obowiązek dostosowania prawa wewnętrznego do prawa międzynarodowego - pacta sunt servanda - państwo nie może powołać się na prawo wewnętrzne jako powód nie wywiązania się z zobowiązania (wiele dokumentów międzynarodowych i orzecznictwo, min. art. 27 KW. o prawie traktatów), inaczej prawo międzynarodowe byłoby fikcją.

Nie ma sprzeczności z suwerennością, bo państwo samo decyduje o tym jakie zobowiązania przyjąć.

-z reguły istnieje swoboda w wyborze regulacji

-czasem umowa międzynarodowa z góry określa

a) metody recepcyjne - polegają na tym, że norma międzynarodowa obowiązuje w porządku wewnętrznym państwa jako norma jego prawa państwowego (wewnętrznego):

-transformacja -przekształcenie normy międzynarodowej w normę prawa wewnętrznego. Wyróżnia się transformację generalną (na podstawie reguły ogólnej),

dotyczącą całości lub jakiejś znacznej części porządku międzynarodowego, oraz transformację szczególną (na podstawie określonej kategorii zobowiązań traktatowych),

która odnosi się tylko do pewnych norm prawa międzynarodowego

-powtórzenie - w porządku wewnętrznym państwa powstaje norma o identycznej treści jak norma międzynarodowa

b) metody pozarecepcyjne - polegają na tym, że norma międzynarodowa obowiązuje w porządku wewnętrznym państwa nie traci swojego międzynarodowego charakteru:

-odesłanie - norma wewnętrzna wskazuje jako normę właściwą dla danego stosunku prawnego normę międzynarodową, prawo wewnętrzne odsyła do prawa międzynarodowego ,,o ile umowy nie wskazują inaczej”

-adopcja - normy prawa międzynarodowego traktowane są jako część wewnętrznego porządku prawnego, normy te zostają włączone do wewnętrznego porządku prawnego

z zachowaniem swojego międzynarodowego charakteru

-stosowanie prawa międzynarodowego z jego mocy własnej (ex prioprio vigore) - sam fakt zaciągnięcia zobowiązań na płaszczyźnie międzynarodowej rodzi obowiązek wypełniania tych zobowiązań także na płaszczyźnie wewnętrznej, jeśli są to normy o charakterze samo wykonalnym w przypadku posłużenia się nimi na płaszczyźnie międzynarodowej stosuje się je na płaszczyźnie wewnętrznej.

system anglosaski

-Wielka Brytania - jako część porządku prawnego, ale wg orzecznictwa niektóre wymagają zgody parlamenty

-USA - jako najwyższe prawo krajowe wg SN

18) stosunek prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego w polskim porządku prawnym

a) Konstytucja RP z 2 IV 1997 r.

Na ogół zagadnienie stosowania prawa między narodowego w stosunkach wewnętrznych uregulowane jest w ustawie zasadniczej państwa.

W Polsce uregulowania prawne dotyczące tego zagadnienia znalazły się dopiero w konstytucji z 2 IV 1997 r.

Art. 9 - ,,Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego” - dotyczy to zarówno norm umownych, jak też innych źródeł (zwyczaj, ogólne zasady prawa, uchwały organizacji międzynarodowych), w innych artykułach konstytucji jest już mowa tylko o umowach międzynarodowych.

Art. 87 ust.1 - wśród źródeł powszechnie obowiązującego prawa wymienia ratyfikowane umowy międzynarodowe, na podstawie tego artykułu ratyfikowane umowy międzynarodowe zostały uznane za źródła powszechnie obowiązującego prawa w Polsce.

Art. 89 ust. 1 - określa pięć kategorii umów międzynarodowych w odniesieniu do których ratyfikacja przez głowę państwa musi być poprzedzona ustawową zgodą parlamentu (tzw. duża ratyfikacja):

-traktaty pokoju, sojusze, układy polityczne i układy wojskowe

-umowy dotyczące wolności, praw i obowiązków obywateli określonych w konstytucji (przede wszystkim umowy z zakresu tzw. międzynarodowej ochrony praw człowieka)

-umowy dotyczące członkowstwa Polski w organizacjach międzynarodowych

-umowy dotyczące znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym

-umowy dotyczące spraw uregulowanych w ustawie lub dla których konstytucja wymaga ustawy - kategoria ta budzi największe problemy interpretacyjne, w skrajnym przypadku można uznać, że prawie wszystkie umowy dotykają w jakimś zakresie materii ustawowej

Art.90 - przewiduje szczegółowy tryb upoważnienia do ratyfikacji w odniesieniu , do tych traktatów, które wiążą Polskę z organizacją międzynarodową (której organy zostały wyposażone w pewne uprawnienia organów państwowych.

Artykuł ten został przygotowany z myślą o wejściu Polski do UE.

W odniesieniu do ratyfikacji takiej umowy konstytucja przewiduje alternatywnie: szczególny tryb procedury parlamentarnej

(w obu izbach wymagana jest większość 2/3 przy obecności co najmniej połowy liczby członków izby) lub ogólnonarodowe referendum

Art. 91- określa relację między prawem międzynarodowym a prawem wewnętrznym. Zgodnie z tym artykułem umowa międzynarodowa ratyfikowana za zgodą parlamentu wyrażona w ustawie uzyskuje pozycję nadrzędną nad ustawą jeżeli przepisów tej ustawy nie można pogodzić z przepisami umowy. Należy również przyjąć, chociaż nie wynika to bezpośrednio z konstytucji, że pozostałe umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę zajmują miejsce poniżej ustawy.

-ust. 1 - ratyfikowana umowa międzynarodowa po ogłoszeniu staje się częścią porządku prawnego, bezpośrednio stosowana chyba,

że musi być wydana ustawa

-ust. 2 - ma pierwszeństwo

-ust. 3 - prawo stanowione przez organizację, której Polska jest członkiem, ma pierwszeństwo

norma p. m. jako lex specialis w stosunku do prawa wewnętrznego

prawo zwyczajowe - art. 9 K - RP przestrzega wiążącego ją p.m. - ale nie ma pierwszeństwa, tak samo umowy nieratyfikowane

b) inne akty prawne

W związku z powyższymi przepisami konstytucji zostały też przyjęte dwa akty prawne (bez precedensu w polskim porządku prawnym):

-Ustawa o umowach międzynarodowych z 14 IV 2000 r. oraz

-Rozporządzenie wykonawcze do tej ustawy (Rozporządzenie RM z 28 VII 2000 r.)

W obu tych aktach przewidziany jest tryb zawierania przez Polskę umów międzynarodowych:

-warunki podejmowania negocjacji (kto może występować z inicjatywą)

-pełnomocnictwa

-tryb wyrażania przez państwo zgody na związanie się umową

-warunki publikacji umów - obowiązek publikowania umów ratyfikowanych w Dzienniku Ustaw, odtąd staje się częścią krajowego porządku prawnego. „Duża ratyfikacja” powoduje, że taka umowa międzynarodowa jest w razie kolizji nadrzędna w stosunku do zwykłej ustawy, oprócz tekstu polskiego powinien być zamieszczony przynajmniej jeden tekst w obcym języku autentycznym, również obowiązek publikacji wszelkich oświadczeń, zastrzeżeń

i sprzeciwów do umów, niektóre inne umowy mogą być publikowane w Monitorze Polskim

Szczególny tryb przewidziany jest dla umów, w których RP przekazuje organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

Może to nastąpić w trybie referendalnym bądź ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikacje uchwalana jest przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności przynajmniej polowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

19) miejsce prawa wewnętrznego w stosunkach międzynarodowych

a) początkowo STSM uznał, że nie jest powołany do interpretowania prawa wewnętrznego (sprawa z roku 1926 dot. niemieckich interesów na polskim Górnym Śląsku). Zmienił jednak zdanie już w 1929 r. (sprawa pożyczek serbskich i brazylijskich) stwierdzając, że choć nie ma obowiązku znać prawa wewnętrznego, to może być zobowiązany do uzyskania znajomości prawa wewnętrznego. Tzn. że gdy dojdzie do wniosku, że należy zastosować prawo wewnętrzne, powinien je stosować tak jakby było stosowane w tym państwie.

b) powyższe doprowadziło do zmiany art. 38 statutu MTS z „Trybunał stosuje 1. umowy międzynarodowe, ... 2. zwyczaj międzynarodowy ...” na „Trybunał, którego zadaniem jest rozstrzygać zgodnie z prawem międzynarodowym stosuje ...” - czyli rozstrzygać nie wyłącznie na podstawie p.m.

c) p.m. czasem odsyła do prawa wewnętrznego lub wiąże skutki prawnomiędzynarodowe z wewnętrznym prawem,

np. art. 46 KW o prawie traktatów - oczywiste pogwałcenie prawa wewnętrznego widoczne dla innych państw stanowi przyczynę nieważności traktatu.

d) p.m. jest prawem niekompletnym, dlatego czasem konieczne jest odwoływanie się do prawa wewnętrznego

(np. sprawa spółki Barcelona Traction, Light and Power Company dot. osobowości prawnej i uprawnień akcjonariuszy)

e) czasem jednostronna decyzja państwa ma skutki w p.m., np. delimitacja morskich obszarów przybrzeżnych

(sprawa z 1951 w sprawie sporu anglo-norweskiego)

20) komplementarność wewnętrznego i międzynarodowego porządku prawnego

-p.m. i prawo wewnętrzne stanowią odrębne systemy prawne, ale nie są izolowane od siebie, tak w zakresie procesu tworzenia, jak i przedmiotu regulacji i stosowania

-miejsce prawa wewnętrznego w międzynarodowym porządku prawnym określa p.m., a miejsce p.m. w wewnętrznym porządku prawnym określa prawo wewnętrzne.

II. HISTORYCZNY ROZWÓJ PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Periodyzacja prawa międzynarodowego

Historyczny rozwój prawa międzynarodowego. Okresy:

1) starożytność - od wielkich cywilizacji śródziemnomorskich do upadku cesarstwa zachodniorzymskiego w 496 r.

2) średniowiecze - od końca V w. do przełomu XV/XVI w.

3) I okres czasów nowożytnych - XVI, XVII, XVIII w.

4) II okres czasów nowożytnych - XIX i pocz. XX w. (do I wojny światowej)

5) okres międzywojenny

6) czasy współczesne

1) STAROŻYTNOŚĆ

Nie wytworzyła się społeczność międzynarodowa we współczesnym znaczeniu.

Ideałem było życie w odosobnieniu, państwa starały się być samowystarczalne, dążyły do izolacji, cudzoziemców traktowały jak wrogów.

Pewne kontakty wytworzyły się tam, gdzie istniały państwa powiązane językowo-kulturowo.

Unormowania międzynarodowe powstawały przede wszystkim w ramach stosunków między państwami-miastami greckimi,

w ramach rozbitego państwa chińskiego oraz cesarstwa rzymskiego w dobie podbojów (realizacja idei pax romana, doszło do wytworzenia więzów).

Wielu autorów kwestionowało rozwój p.m. w okresie starożytności. Pewne uregulowania jednak o tym charakterze powstawały na terytoriach, gdzie istniały państwa o podobnym charakterze (państwa-miasta greckie, Cesarstwo Rzymskie, Chiny w okresie rozbicia)

a) Najstarsze dokumenty prawa międzynarodowego

Bliski Wschód - stąd pochodzą najstarsze zachowane dokumenty prawa

-zapis na steli kamiennej

z końca IV tysiąclecia p.n.e. pochodzi traktat między dwoma miastami Mezopotamii: Lagasz (zwycięzcy) i Umma (przegrani), rozstrzygniecie sporu terytorialnego - traktat dotyczył sprawy granicy między tymi państwami-miastami. Uzgodniono przebieg granicy w oparciu o rów i kamień graniczny.

Do zawarcia traktatu mogło dojść w wyniku arbitrażu (mediacji), gdyż kamień został położony przez władcę sąsiedniego miasta Kisz.

-zapis na tablicach glinianych

z 1276 r. p.n.e. pochodzi umowa zapisana na tabliczkach glinianych, które odnaleziono w Tell el Amrna, traktat ten został zawarty między faraonem Ramzesem II a królem Hetytów Hattuszilem IV, miał charakter przymierza obronnego, przewidywał wzajemną pomoc zbrojną w razie buntu niewolników (zawierał normy zapewniające trwałość systemu niewolniczego), napaści na jedno z tych państw, oraz do wzajemnego przekazywania zbiegów z obu państw (tzw. readmisja), był to taki traktat ekstradycyjny oraz readmisyjny.

b) Starożytna Grecja - przejawy prawa międzynarodowego w starożytnej Grecji

Formy opieki nad cudzoziemcami

Najstarsze formy stosunków między państwami - miastami związane były z opieką nad obywatelami innych miast.

-prostatesa - pierwotnie sprawowana była przez prostatesa, który brał cudzoziemców pod swoją opiekę, ułatwiał kontakty handlowe, czynił to jednak w ramach stosunków prywatnych. Rozwijała się instytucja opieki nad przybyszami przez bogatych obywateli (tzw. prostatesa) mająca charakter prywatny, zamożny obywatel, który udzielał ochrony cudzoziemcowi (charakter prywatnoprawny), z własnej inicjatywy, opieka osoby prywatnej, cudzoziemiec mógł liczyć na ułatwienie kontaktów handlowych, odwdzięczali mu się podarkami.

-proksenia - z czasem wykształciła się opieka publiczna - proksenia. Proksen sprawował opiekę w imieniu miasta wysyłającego, ułatwiał kontakty i zapewniał ochronę prawną. Opieka, dzięki której obce państwo zapewniało ochronę własnym obywatelom, pomagają osoby wyznaczone przez obce państwo, też funkcje polityczne (charakter publicznoprawny). Proksenos to osoba, do której zwracało się obce państwo, aby ten opiekował się cudzoziemcami. Z czasem reprezentował interesy obcego państwa. To zalążek opieki dyplomatycznej i konsularnej.

Umowy międzynarodowe zawierane przez państwa-miasta greckie

-symmachie - państwa-miasta greckie zawierały traktaty-przymierza, określały warunki ochrony terytorium przed napaścią z zewnątrz, zwykle wspólna obrona przed Persami, także problemy wewnętrzne (bunty), określały wzajemną pomoc, zazwyczaj traktaty terminowe (zwykle na 50, 100 lat), corocznie odnawiane, najstarsze pochodzą z lat 421, 438 p n.e., tekst takiej umowy utrwalany był na tablicach kamiennych

-symbole - umowy zawierające zgodę na osiedlanie się cudzoziemców, na ich podstawie obywatele innych państw-miast greckich mieli prawo

osiedlania się na terenie innego państwa-miasta (uznać je można za pierwowzór dzisiejszych porozumień wizowych)

-izopolitije - umowy międzynarodowe, na podstawie których osoby przybyłe z innych miast greckich uzyskiwały określone uprawnienia, cudzoziemcy uzyskiwali podobne prawa jak obywatele państwa-miasta pobytu (pierwowzór dzisiejszych umów przyznających obywatelstwo, dziś umowa naturalizacyjna)

Formy organizacji międzynarodowych:

W starożytnej Grecji istniały także pierwotne formy organizacji stosunków międzynarodowych, które przybierały dwojaki charakter:

-związków o charakterze religijnym

amfiktionie - organizacje o charakterze religijnym, sakralno-obronnym, ich celem, głównym zadaniem była ochrona miejsc kultu religijnego, świątyń greckich

np. afmiktionia delficko-termopilska - liczyła 12 państewek-miast greckich, państwa przekazywały środki, w jej ramach wykształciły się pewne organy

(organy amfiktionii), jej organy to Zgromadzenie Amfiktionów (zbierało się dwa razy w ciągu roku) oraz Rada Amfiktionów (24 najstarszych kapłanów)

-związków o charakterze świeckim

świeckie związki państw-miast greckich

Liga Peloponeska - działała pod hegemonią Sparty

Liga Ateńsko-Delfijska - Związek Morski, działał pod hegemonią jednej z silniejszych polis - Aten, z czasem skupiła ok. 300 państewek, była związkiem morskim, na wyspie Delos istniała rada i skarbiec na cele obronne.

Próby powołania (organizowania) konferencji międzynarodowych

448 p.n.e. - Perykles chciał zwołać kongres przedstawicieli wszystkich miast greckich do Aten, jej celem miało być ustalenie wspólnej taktyki w walce z Persami, nie udało się Peryklesowi

338 p.n.e. - Filip Macedoński zorganizował Kongres Koryncki - uczestniczyła w nim większość państw-miast greckich, przyjęto deklarację wzajemnej pomocy państw greckich w razie zagrożenia systemu niewolniczego, podjęto na nim zobowiązanie do wzajemnej pomocy w celu utrzymania niewolnictwa

Spory międzynarodowe rozstrzygano poprzez porozumienia rozjemcze arbitrażowe.

Uznawano nietykalność posłów.

represalia - środki o charakterze odwetowym

np. androlepsia - forma represaliów, w celu wymuszenia spełnienia zobowiązań, pozbawiono obywateli drugiej strony wolności, czyli pozbawienie wolności cudzoziemca do czasu spełnienia przez państwo zobowiązań

państwa-miasta stosowały nawzajem inne reguły niż wobec wroga ,,z zewnątrz”.

Wobec Persów inne zasady, np. nie odbudowywano świątyń jako świadectwo barbarzyństwa Persów.

c) Starożytny Rzym - przejawy prawa międzynarodowego w starożytnym Rzymie

Presja siły, Rzym narzucał warunki słabszym kontrahentom.

Umowy międzynarodowe zawierane przez Rzymian:

-amicitia - traktaty przyjaźni zawierane z silniejszymi partnerami, zawarte pomiędzy równorzędnymi państwami

-societas foedus - traktaty przymierza, często były to umowy o charakterze nierównoprawnym (foedus iniquum),

w których Rzym przyjmował pozycję dominującą - słabszy partner zobowiązywał się dostarczać pomocy wojskowej

i świadczeń rzeczowych w zamian za opiekę przed wrogiem zewnętrznym.

Pojęcie wojny sprawiedliwej - bellum iustum.

-za wojnę sprawiedliwą uważano wojnę wypowiedzianą, odbywającą się i zakończoną z zachowaniem określonego ceremoniału, głównie o charakterze religijnym. Rozpoczęcie wojny poprzedzała zawsze wyprawa negocjacyjna, w której udział brali fecjałowie - Kolegium Fecjałów (20 najstarszych kapłanów, pierwowzór dla ministrów spraw zagranicznych, na jego czele tzw. PATER PATRATUS), które uczestniczyło w wypowiadaniu wojen i zawieraniu pokoju, do obcego państwa celem negocjacji, stawiali pewne żądania i dawali czas na ich rozpatrzenie (zwykle czekano 33 dni na spełnienie żądań). Po upływie tego czasu wracali po odpowiedź, w razie odpowiedzi negatywnej wypowiadali wojnę - wyrzucano włócznię umoczoną we krwi na terytorium drugiego państwa. Miało to zapobiec nierozważnemu wywoływaniu wojen, zapewnić akceptację społeczną dla prowadzonych wojen, czy wojna nie była prowadzona zbyt pochopnie. Zakończenie wojny też łączyło się z zaklęciami, przysięgami. Wojnę kończyło odpowiednie porozumienie.

Pojecie prawa narodów - ius gentium - specjalne normy prawne dotyczące stosunków między obywatelami rzymskimi

a cudzoziemcami, spraw wojny, jeńców, zawierało ono także postanowienia z dziedziny p.m. np. nietykalności posłów.

Owe reguły dotyczące cudzoziemców były bardziej rygorystyczne niż w przypadku państw-miast greckich.

Opieka nad cudzoziemcami - tzw. patronat, sprawowali ją patroni, którzy czasem wykonywali swe funkcje w imieniu obcych państw, realizacja prawa gościnności, patroni byli wyznaczani przez senat lub Zgromadzenie Ludowe

-ius hospici (prawo gościnności) - opiekę nad cudzoziemcami sprawował patron (miała charakter prywatnoprawny), odpowiednik proksenii

-ius gentium - były to normy prawne określające relacje miedzy obywatelami Rzymskimi a cudzoziemcami,

także z zakresu wojny

-praetor peregrinus - prowadził spory cudzoziemców, rozstrzygał spory pomiędzy Rzymianami a cudzoziemcami

na podstawie ius gentium

Rozwój dyplomacji

Wykorzystywano kontakty dyplomatyczne - poselstwa - początkowo kolegialne (kontrole wzajemne) w celu spełnienia określonej misji, korzystali z nietykalności, chronieni prawem międzynarodowym.

Różne formy poselstw:

-legaci - legationes - wysyłani z misją dyplomatyczną do innych krajów, przedstawiciele wysyłani w celu uregulowania sporów, najczęściej były to poselstwa kolegialne

-Kolegium Fecjałów - złożone z najstarszych i najwybitniejszych kapłanów (zwykle 20), którzy pełnili swe funkcje dożywotnio, uczestniczyli w wypowiadaniu wojen i zawieraniu porozumień pokojowych.

d) Chiny - przejawy prawa międzynarodowego w starożytnych Chinach

Rozwój prawa międzynarodowego miał miejsce w okresie rozbicia Chin na wiele drobnych państewek (VIII-III w. p.n.e). Państwa te utrzymywały ze sobą żywe kontakty. Zawierały porozumienia, na podstawie których postanawiano o podatkach czy daninach przeznaczonych na wspólna obronę oraz dotyczące ceł.

W VI w. p.n.e. miało miejsce podpisanie pierwszego w historii paktu o nieagresji, zgodnie z którym wszelkie spory międzynarodowe miały być rozwiązywane w drodze rozmów pokojowych. Doszedł on do skutku w wyniku mediacji państw trzecich. Zakładano, że jeżeli będzie już prowadzona wojna to według reguł humanitarnych.

W Chinach przestrzegano zasady nietykalności posłów, znane również było pojęcie wojny sprawiedliwej -

za niesprawiedliwe uważano wojny zaczepne i zaborcze.

W Chinach opracowano także reguły protokołu i ceremoniału dyplomatycznego.

Wprowadzono raporty dyplomatyczne, nietykalność osób arystokratycznego pochodzenia.

Stworzono wspólny fundusz pomocy dla państwa dotkniętego klęska żywiołową.

2) ŚREDNIOWIECZE

Na gruzach Cesarstwa Zachodniorzymskiego zaczęły powstawać państwa chrześcijańskie.

Wspólna polityka oparta na więzach religijnych, kulturowych.

Średniowieczna społeczność międzynarodowa była społecznością europejską.

W jej skład wchodzą państwa powstałe na terenie cesarstwa rzymskiego,

a także Polska, Nowogród, Węgry, Czechy, Dania, Szwecja, Ruś Kijowska.

Czynnikiem spajającym te społeczności była religia.

a) ogólna charakterystyka średniowiecznej społeczności międzynarodowej - jednocząca rola religii

Sytuacja międzynarodowa w okresie średniowiecza znacznie różniła się od tej, z jaka mieliśmy do czynienia w starożytności. Trzon bowiem społeczności międzynarodowej stanowiły teraz państwa powstałe na gruzach Cesarstwa rzymskiego, a obok nich także państwa słowiańskie, skandynawskie i inne. Czynnikiem je konsolidującym była religia.

b) konflikt między władzą duchowną a świecką - dwa stanowiska

Koncepcja dwóch mieczy - istniały dwa przeciwstawne stanowiska, jeśli chodzi o relacje pomiędzy władza świecką a duchowną

(zależność miedzy cesarstwem a papiestwem )

-kanoniści (teolodzy) - ich zdaniem te dwa miecze zostały przekazane papieżowi, ten dopiero przekazał je cesarzowi, w ich interpretacji władza świecka jest pochodna w stosunku do władzy papieży

-legiści - miecz władzy świeckiej dla cesarza, władzy duchownej papieżowi, równocześnie władza świecka i władza duchowna to dwa równorzędne ośrodki władzy, obie pochodzą od Boga. m.in. Dante Alighieri traktat De Monarchia.

c) wojna w średniowieczu i jej rola

-prawo wojenne

Liczne, nieustające wojny wewnętrzne i międzynarodowe.

Społeczność międzynarodowa wstrząsana była nieustającymi wojnami, w tym wojnami domowymi.

Stopniowo więc zaczęto próbować łagodzić praktyki wojenne i rozważano możliwości łagodzenia niektórych skutków wojen.

-pokoje Boże (Treuga Dei)

Czynniki religijne miały istotny wpływ na rozwój prawa międzynarodowego i kontaktów między państwami europejskimi, udział w tym brał m.in. Kościół, np. poprzez inicjatywę tzw. ,,pokojów Bożych” (Treuga Dei),

czyli zaprzestanie wojny w pewne dni tygodnia lub okresy w roku

-ochrona pewnych osób

Inną formą łagodzenie działań wojennych, ,,humanitaryzacji” wojen był też postulat otaczania w czasie wojny ochroną pewnych kategorii osób: duchowieństwa, kobiet, dzieci, studentów.

-sytuacja jeńców wojennych

W średniowieczu w czasie wojen inna niż w starożytności stała się sytuacja jeńców wojennych, wobec których zamiast zabijania powszechnie stosowano normy dotyczące traktowania jeńców wojennych, m.in. możliwość wykupu przez władców, wymiany jeńców, a także osadnictwo (praktykę osadzania jeńców jako chłopów pańszczyźnianych).

-kodeksy rycerskie

Te reguły kształtowały się m.in. w czasie wypraw krzyżowych, w czasie wypraw krzyżowych pojawiły się pierwsze zasady kodeksów rycerskich.

d) uregulowania w stosunku do żeglugi i handlu

normy zwyczajowe dotyczące żeglugi i handlu międzynarodowego

Poza prawem wojennym pojawiły się normy zwyczajowe dotyczące żeglugi i handlu międzynarodowego.

Zwyczaje te były spisywane, tworząc specjalne zbiory zwyczajów międzynarodowych w zakresie handlu i żeglugi.

Podejmowane były próby ujęcia tych norm w formę kodeksu:

-Tablice z Amalfii (amalfitańskie) z XI w. - dotyczyły żeglugi i wojny na morzu -Zbiór wyroków (zwojów) olerońskich z XII w. -Ustawy wizbueńskie z XIII w.

-Konsulat Morski z XIV w. z Barcelony

-Wielka Hanza XIII -XIV w., skupiająca miasta basenu Morza Bałtyckiego i Północnego

e) formy stosunków międzynarodowych w średniowieczu

konferencje międzynarodowe

synody i sobory - w średniowieczu okazja do spotkań władców były zjazdy duchowieństwa (synody i sobory), które przekształciły się w międzynarodowe konferencje. Organizowanie konferencji międzynarodowych zwykle podczas synodów i soborów.

Okazją do spotkań świeckich władców były zjazdy duchowieństwa m.in. sobór w Konstancji w latach 1414-18 i sobór w Bazylei w 1431 r.

Również Polska miała swój udział w organizowaniu spotkań międzynarodowych.

Kongres krakowski w 1364 r. zwołany z inicjatywy Kazimierza Wielkiego. Uczestniczyli w nim m.in:

Karol IV - cesarz niemiecki i król czeski, Ludwik Węgierski, król Cypru - Piotr, reprezentant Danii i wielu innych książąt.

umowy międzynarodowe

Państwo Kościelne uczestniczyło w stosunkach międzynarodowych poprzez zawierane konkordaty,

pierwsze umowy międzynarodowe między Stolicą Apostolską a innymi państwami

Do najstarszych z takich dokumentów należą:

1098 r. - konkordat zwarty przez papieża Urbana II Kalabrii i Sycylii - Rogera, uważa się za pierwszy zawarty konkordat.

1122 r. - konkordat wormacki zawarty przez papieża Kaliksta II i cesarza Henryka V, dał on początek procesowi nasilenia się zawierania konkordatów.

Pojawiły się umowy miedzy państwem kościelnym a innymi państwami. Rozpoczyna się era konkordatów.

Państwo kościelne uczestniczyło w obrocie międzynarodowym poprzez zawieranie konkordatów.

pierwsze idee związków państw europejskich, prekursorskie idee integracji europejskiej, pierwsze projekty integracji państw:

-Francuz Pierre Dibuit [dibua] w XIV w. proponował zawarcie przymierza państw europejskich, łączenie się państw chrześcijańskich przeciw wojskom tureckim pod hegemonią Francji, zjednoczenie Europy w celu odzyskania Ziemi Świętej -król czeski Jerzy z Podiebradu proponował utworzenie federacji państw europejskich wyposażonej we wspólne organy m.in. wspólny parlament, którego siedzibą byłaby Bazylea, przewidywał wspólny sejm i sądy

f) nauka prawa międzynarodowego w średniowieczu - koncepcja wojny sprawiedliwej

W średniowieczu zapoczątkowany został proces wprowadzania prawa międzynarodowego jako dyscypliny naukowej.

Nie była to osobna dyscyplina, problemy prawa międzynarodowego były podejmowane w związku np. z pewnymi wydarzeniami historycznymi. Pierwsze próby takiego potraktowania problematyki międzynarodowej były także przedmiotem zainteresowań teologów. Najważniejszą pozostałości nauki prawa międzynarodowego w średniowieczu wydaje się być obecna w wielu pismach teologicznych tego okresu koncepcja wojny sprawiedliwej, która miała wiele swoich wariantów:

-św. Augustyn - wojna sprawiedliwa to wojna prowadzona w celu ukarania bezprawia, w obronie wiary, ale dodatkowo prowadzona powinna być z zachowaniem określonych reguł humanitarnych ,,wojna jest zawsze złem”

-Izydor z Sewilli (VII w.) - wojna odpowiednio, prawidłowo wypowiedziana

-Rajmund z Periafort (XIII w.) - wojna przeciwko niewiernym

,,ulega rozszerzeniu wojny sprawiedliwej, dopuszcza wojnę zaczepna w celu rozpowszechnienia chrześcijaństwa”

-Henryk z Seguzy (XIII w.) - wojna sprawiedliwa to wojna przeciwko niewiernym

-Tomasz z Akwinu - przedstawił najszersza koncepcje wojny sprawiedliwej, o której decydują 3 elementy wojny sprawiedliwej:

autorytet panującego (auctoritas principis), sprawiedliwa przyczyna (iusta causa), prawa intencja (recta intentio)

g) polska nauka prawa międzynarodowego

-Stanisław ze Skarbimierza - profesor prawa kanonicznego i rektor Akademii Krakowskiej, autor Kazań o wojnach sprawiedliwych, będących wykładem akademickim, skierowanym nie tylko do studentów, ale także do innych,

np. duchowieństwa czy rycerstwa. Wojna sprawiedliwa w jego koncepcji to wojna przeciwko niewiernym.

Nie oznacza to jednak, że z państwami pogańskimi nie można zawierać przymierzy. Wojny powinny być prowadzone

z zachowaniem określonych reguł, wracał również uwagę na obowiązek zachowania dyscypliny wojskowej,

np. przy braniu łupu (wymogi dyscypliny wojskowej, prawo łupu wojennego).

-Paweł Włodkowic z Brudzenia - rektor Akademii Krakowskiej, reprezentował interesy Polski na soborze w Konstancji. Wedle jego koncepcji wojna sprawiedliwa to przede wszystkimi wojna prowadzona w celu odzyskania zagrabionych ziem (bezprawnie zagarniętych). Według niego należy również dbać o poprawność w stosunkach i możliwość porozumienia się z poganami, którzy również mają prawo do własnych państw („wiara jest cnotą teologiczną...”).

Jego poglądy mają charakter prekursorski jeśli idzie o tolerancję.

-Andrzej Frycz Modrzewski - pacyfizm, państwa powinny unikać wojen, zawierać przymierza, porozumienia,

a jeżeli dojdzie do wojny to musi być ona prowadzona w sposób możliwie najbardziej humanitarny. -Jakub z Szalkowa - uczestniczył w konferencji toruńskiej w 1466 r. bronił praw Polski do historycznych ziem zagarniętych przez Krzyżaków.

-Bartolus Saxoferrato - ,,Rozprawa o represaliach”

-Jan z Legano - ,,O wojnie, represaliach i pojedynkach”.

3) I OKRES CZASÓW NOWOŻYTNYCH - XVI, XVII, XVIII W.

a) ogólna charakterystyka społeczności międzynarodowej XVI - XVIII w.

Już pod koniec średniowiecza społeczność międzynarodowa znacznie się poszerzyła.

Powodem tej sytuacji było wejście w okres odkryć geograficznych i pojawienie się nowych możliwości pozyskiwania terytoriów.

Zaczyna kształtować się społeczność międzynarodowa oparta na państwach jako jednostka terytorialna.

b) zasady istnienia społeczności międzynarodowej

społeczność międzynarodowa w tym czasie ustaliła zasady swego istnienia, obejmujące przede wszystkim:

-pojęcie suwerenności - 1648 r. - kongres westfalski, pokoje w Osnabruck i Munster, początek ery państw suwerennych.

Proklamowano suwerenność 300 państw niemieckich, uznanie niepodległości Szwajcarii i Holandii, sprawy wolności żeglugi

-zasadę równości wobec prawa w stosunkach międzynarodowych - kształtuje się reguła, że państwa powinny mieć równy status

od kongresu wiedeńskiego upowszechnia się zasada równości państw, w Munster (p. katolickie), w Osnabruck (p. protestanckie)

-zasadę równowagi politycznej - równowaga polityczna - Utrecht (1713 r.), państwa europejskie nie powinny dopuszczać do hegemonii któregokolwiek państwa, traktat z Utrechtu proklamował zasadę równości politycznej stosowanej razem z zasadą równowagi prawnej

Kształtują się zasady do: suwerenności państw - koncepcja państwa jako jednostki terytorialnej.

Stosunki między państwami opierają się na zasadach: równości wobec prawa i równowagi politycznej

c) pojawia się kilka ośrodków konfliktów

-rywalizacja miedzy Francją, Anglią i Hiszpanią w poł. XVII w. przewagę uzyskała Francja, w późniejszym czasie utraciła ją na rzecz Anglii

-rywalizacja Polski, Rosji, Danii i Szwecji w basenie Bałtyku w wyniku rywalizacji o wpływy w tym rejonie

-zagrożenie ze strony imperium Otomańskiego

-pod koniec okresu ważnym partnerem w stosunkach międzynarodowych stały się Stany Zjednoczone

d) stałe poselstwa

Upowszechnia się praktyka stałych poselstw (koniec XV w. - impremis Rep. Włoskie)

i w XVI i XVII w. państwa korzystały ze stałych poselstw dyplomatycznych z przywilejami nietykalności.

e) formy współpracy międzynarodowej

w okresie XVI - XVIII w. mamy do czynienia z kilkoma ważnymi kongresami międzynarodowymi

Konferencje międzynarodowe

-1555 r. Augsburg - traktaty augsburskie, cuius regio eius religio, pierwszy dokument nawiązujący do idei wolności religijnej, zasada

,,czyj kraj, tego religia”, otwiera serię dokumentów dotyczących praw człowieka, był to pierwszy dokument torujący drogę wolności religijnej -1648 r. kongres westfalski - traktaty westfalskie zawarte w Munster (katolicy) i Osnabruck (protestanci) - ugruntowały pozycję państw niemieckich na arenie międzynarodowej, suwerenność 300 państw niemieckich, uznano niepodległość Szwajcarii i Holandii,

suwerenność jednostek terytorialnych i ich równoprawność, podkreślono zasady suwerenności i równości państw wobec prawa -1713 r. kongres w Utrechcie - traktat utrechcki - reguła równowagi politycznej, wspólne dążenie do tego, aby żadne państwo nie uzyskało

pozycji hegemona

Organizacje międzynarodowe

Okres ten kończą próby tworzenia organizacji międzynarodowych - sfinalizowane w XVIII w. kiedy powstały

tzw. Ligi Neutralności (pierwsza 1780 r., druga 1800 r.)

W 1776 r. powstają USA, które włączają się do społeczności międzynarodowej i przyłączają się do nich organizacje międzynarodowe.

f) przedstawiciele nauki prawa międzynarodowego

-dokonania nauki prawa międzynarodowego w okresie XVI - XVIII w.

-najważniejszym ośrodkiem prawniczym w XVI w. była Hiszpania, a obok niej nieco mniejsza rolę odegrały Włochy.

-Hiszpania - główną rolę w nauce prawa międzynarodowego odegrali następujący przedstawiciele szkoły hiszpańskiej:

Dominico Soto, Francisco Suarez, Francisco de Vittoria,

-Włochy - Alberto Gentili - przedstawiciel szkoły włoskiej

-Anglia

-największa osobowością w tym okresie w dziedzinie prawa międzynarodowego był Hugo Grocjusz. To on przyczynił się do wyodrębnienia nauki prawa międzynarodowego. Jest autorem m.in. następujących dzieł z tego okresu: Mare liberum (Wolność mórz) z 1609 r.,

De iure belli ac pacis (O prawie wojny i pokoju) w trzech księgach 1625 r., przyczynił się do wyodrębnienia nauki prawa międzynarodowego jako samodzielnej dyscypliny. Jego zdaniem państwa powinny mieć możliwości kontaktu ze sobą, ojciec prawa międzynarodowego.

g) koncepcje na temat prawa

W tym okresie mamy do czynienia z narodzinami dwóch przeciwstawnych koncepcji na temat prawa

-szkoła prawa natury - dominująca była koncepcja prawa natury (Grocjusz- zwolennik koncepcji prawa natury, ale uważał, że istnieje prawo pozytywne, Samuel Puffendorf, Jan Christian Wolf, Emelin de Vattel)

-szkoła pozytywistyczna - w tym okresie nieco mniejszą rolę odegrała koncepcja tzw. pozytywizmu prawniczego, dla końca tego okresu charakterystyczny jest pozytywizm prawniczy (Jerzy Fryderyk Martens - wydawca zbirów traktatów, Richard Couche [zouche] - autor nazwy prawo międzynarodowe, Korneliusz Von Byrkenscheck)

h) polscy przedstawiciele nauki prawa międzynarodowego

w Polsce w okresie tym w zakresie prawa międzynarodowego wyróżnili się w szczególności:

ksiądz Hieronim Stroynowski, Tadeusz Morski, ksiądz Maciej Dogiel.

i) umowy kapitulacyjne

zawierano je pomiędzy państwami chrześcijańskimi i pogańskimi, wyłączano obywateli chrześcijańskich spod jurysdykcji władz miejscowych, dotyczące wyłączenia spod kompetencji władców miejscowych cudzoziemców przebywających na terytoriach obcych państw, umożliwiało to działalność konsulatów,

1535 r. umowa miedzy Franciszkiem I a Sulejmanem Wspaniałym

j) reguły ceremoniału - nietykalność poselska ogólnie akceptowana

4) II OKRES CZASÓW NOWOŻYTNYCH (REWOLUCJA FRANCUSKA - I WOJNA ŚWIATOWA)

a) uregulowania dotyczące prawa międzynarodowego z okresu Rewolucji Francuskiej

Na rozwój prawa międzynarodowego w tym okresie wpłynęła Rewolucja Francuska i jej dokumenty - Deklaracja Prawa Narodów z 1795 r. autorstwa księdza Gregoire'a [greguara], w tekście deklaracji zawarte było wiele fundamentalnych zasad prawa międzynarodowego, zasady obowiązujące w ówczesnej społeczności międzynarodowej:

-zasada suwerenności państw

-integralności terytorium

-zasada nieingerencji w sprawy wewnętrzne poszczególnych państw

-nienaruszalności granic

-ochrony dyplomatycznej

-nieuciekania się do użycia siły

-zasady dotyczące prowadzenia wojen

-pokojowe regulacje sporów

-wolność mórz

b) postanowienia kongresów i konferencji XIX i pocz. XX w.

kongresy - najważniejsze decyzje rozstrzygano w czasie kongresów, zwykle po zakończeniu wojen.

Wiek XIX nazywany jest wiekiem kongresów. Najważniejsze:

1.1815 r. kongres wiedeński

-jego celem było uporządkowanie sytuacji i układu sił w Europie po wojnach napoleońskich

-zapowiedź utworzenia nowych państw (Królestwo Polskie),

-utworzono Związek Niemiecki z Sejmem frankfurckim,

-usankcjonowanie rozbioru Polski

-podjęcie pierwszej próby kodyfikacji prawa międzynarodowego, a ściślej rzecz biorąc prawa dyplomatycznego, uchwalono tzw. regulamin wiedeński, dotyczący klas i rang dyplomatycznych -

regulował sprawy dotyczące precedencji, czyli pierwszeństwa wśród dyplomatów poszczególnych państw -

przyjęto 3 klasy szefów misji dyplomatycznych:

I klasa - ambasadorów (ambasador akredytowany, przy głowie państwa)

II klasa - posłów i ministrów (poseł i minister akredytowany, przy głowie państwa)

III klasa - charge d'affaire (charge d'affaire akredytowany, przy ministrze spraw zagranicznych)

W ramach danej klasy o pierwszeństwie decydowała długość okresu sprawowania swego mandatu dyplomatycznego (funkcji przez danego dyplomatę)

dla Stolicy Apostolskiej:

I klasa - nuncjusz

II klasa - internuncjusz

III klasa - charge d'affaire

-uznano, że więzy pokrewieństwa lub małżeństwa nie będą miały wpływu na charakter stosunków dyplomatycznych. Procedencja (pierwszeństwo) ma zależeć od czasu sprawowania funkcji dyplomatycznej,

np. funkcja dziekana korpusu dyplomatycznego

-uznano trwałą (wieczystą) neutralność Szwajcarii, tzn. nie może uczestniczyć w paktach i sojuszach o charakterze wojskowym, zachowując prawo do samoobrony. Obecnie taki status ma jeszcze Austria

-przyjęto Deklarację, na mocy której państwa wprowadziły zakaz handlu niewolnikami (szczególnie Murzynami)

-określono zasady żeglugi międzynarodowej na rzekach znajdujących się w różnych państwach, umiędzynarodowiono kilka rzek, postanowienie o wprowadzeniu zasad żeglugi międzynarodowej na rzekach granicznych, a za rzeki o wolnej żegludze uznano: Ren, Men, Skalda, Moza, Mozela, Nekara.

Powyższe rzeki uzyskały status międzynarodowych dróg wodnych.

-utworzono Święte Przymierze (Rosja, Austria, Prusy, później dołączyły do niego także Anglia i Francja),

cel - utrzymanie porządku politycznego ustalonego na kongresie,

-kongres wiedeński jest nazywany „kongresem tańczącym”, przyczynił się do ukształtowania reguł do ceremoniału międzynarodowego

-początek ery mniejszych kongresów

2. 1818 r. kongres w Akwizgranie

-przyjęto dokument (protokół) uzupełniający regulamin wiedeński w sprawie procedencji - wprowadzono 4 klasę:

ministrów rezydentów (trzecia w kolejności), przed charge d'affaire

3. 1819 r. kongres w Karlsbadzie

4. 1819 r. kongres w Wiedniu

5. 1820 r. kongres w Opawie

6. 1821 r. kongres w Lublanie

7. 1822 r. kongres w Weronie

8. 1856 r. konferencja paryska

-odbyła się po zakończeniu wojny krymskiej, zawarto traktaty paryskie, kończące wojnę krymską, stały się znaczącym wydarzeniem międzynarodowym, skutkowały one bowiem następującymi konsekwencjami:

-do społeczności międzynarodowej oficjalnie włączono Turcję (Turcja dopuszczona do ,,koncertu europejskiego”)

-potwierdzono utworzenie Serbii, choć jeszcze terytorium zależnego od Turcji

-demilitaryzacja wysp Alandzkich

-umiędzynarodowienie Dunaju (Europejska Komisja Dunaju)

-postanowiono, że Morze Czarne ma być obszarem zneutralizowanym

-zasady żeglugi na cieśninach czarnomorskich

-Deklaracja dotycząca wojny morskiej - ochrona własności prywatnej w czasie wojny

-ostateczny rozpad Świętego Przymierza, Francja i Anglia opowiedziały się po stronie Turcji

9. 1878 r. I kongres berliński

-odbyła się po zakończeniu wojny rosyjsko - tureckiej

-proklamowano pełną niepodległość Serbii, Czarnogóry i Rumunii, uzyskały status samodzielnego państwa

-natomiast Bułgaria stała się państwem zależnym od Turcji (do 1908 r.)

-zapowiedziano niepodległość Bułgarii

-określono zasady współpracy międzynarodowej

10. 1885 r. II kongres berliński

-dokonano podziału stref wpływów państw europejskich w Afryce

-status rzek międzynarodowych uzyskały Kongo i Niger (umiędzynarodowienie)

11. 1889 r. I konferencja pokojowa w Hadze

-dotyczyła prawa wojennego i regulowania sporów międzynarodowych, przyjęto 3 konwencje i 3 deklaracje

-przyjęcie uregulowań prawnych dotyczących praw międzynarodowych

-początek kodyfikacji prawa wojennego i prawa międzynarodowego

-przyjęto 3 konwencje haskie:

pierwsza dotyczyła pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych,

druga dotyczyła praw i zwyczajów wojny lądowej,

trzecia dotyczyła zastosowania do wojny morskiej przepisów konwekcji Czerwonego Krzyża z1864 r.

-powołano Stały Trybunał Rozjemczy (od 1902 r.)

12. 1907 r. II konferencja pokojowa w Hadze

-13 konwencji dotyczących prawa wojennego i sporów międzynarodowych

(haska konwencja o pokojowym regulowaniu sporów międzynarodowych).

c) nowi członkowie społeczności międzynarodowej - rola Stanów Zjednoczonych.

poszerzanie społeczności międzynarodowej

Społeczność międzynarodowa w XIX w. poszerza się poza Europę. W tym czasie społeczność międzynarodowa powiększa się o Turcję

(w 1856 r. na kongresie paryskim, dopuszczona do tzw. ,,koncertu europejskiego”), Japonię, Chiny, państwa Ameryki Południowej (Łacińskiej).

W obrocie międzynarodowym aktywny udział biorą USA, ale doktryna Monroe'go przedstawiona w 1823 r. -

,,Ameryka dla Amerykanów” - zasada nieingerencji państw europejskich w sprawy państw amerykańskich,

Stany Zjednoczone mają koordynować działalność innych państw amerykańskich na arenie międzynarodowej,

nieangażowanie się w sprawy europejskie, tylko hegemonia w stosunku do państw amerykańskich,

w ten sposób Stany Zjednoczone uzyskać miały pozycję koordynatora spraw państw amerykańskich.

d) formy instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych

-tworzone są tzw. unie administracyjne - celowe związki państw, organizacje międzynarodowe,

formy współdziałania międzynarodowego do konkretnych problemów, np. Komisja Dunajska, Reńska

-organizacje koordynujące działalność państw w zakresie poczty, telegrafu czy miar i wag, np.:

1865 r. - Międzynarodowy Związek Telegraficzny

1874 r. - Powszechny Związek Pocztowy

1875 r. - Międzynarodowe Biuro Miar i Wag

-1873 r. utworzono Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego (jest polska grupa), Instytut Prawa Międzynarodowego

e) inne dokumenty międzynarodowe(konwencje międzynarodowe)

-1864 r. - konwencja genewska w sprawie polepszenia losu rannych i chorych w wojskach lądowych pod auspicjami MCK

-1868 r. - deklaracja petersburska -zakaz używania pewnych rodzajów pocisków (pocisków rozpryskowych)

-1890 r. - konwencja dotycząca zwalczania handlu niewolnikami - Akt Niewolniczy

-1904 r., 1910 r. - konwencje dotyczące zakazu handlu kobietami i dziećmi

-1906 r. - akt w sprawie zakazu pracy nocnej kobiet

-1906 r. - akt w sprawie zakazu używania białego fosforanu przy produkcji zapałek

5) OKRES MIĘDZYWOJENNY

a) konferencje międzynarodowe okresu międzywojennego

Kształt społeczności międzynarodowej tego okresu określają traktaty pokojowe po I wojnie światowej:

-1919 r. traktat wersalski - pokój z Niemcami

-1919 r. traktat w Saint-Germain - pokój z Austrią

-1919 r. traktat z Neuilly - pokój z Bułgarią

-1920 r. traktat Triannon - pokój z Węgrami

-1920 r. traktat Sevres - pokój z Turcją (nie wszedł w życie)

-1922 r. konferencje w Genui (traktat w Rapallo), zawarcie stosunków dyplomatycznych i gospodarczych pomiędzy Rosją i Niemcami

-1923 r. konferencja w Lozannie - która zmodyfikowała traktat pokojowy z Turcją (z Sevres z 1920 r.),

ostateczne zawarcie pokoju z Turcją

-1925 r. konferencja w Locarno - w czasie konferencji zawarto:

postanowienia w sprawie granicy niemiecko-francuskiej i niemiecko-belgijskiej (pakt reński)

traktaty o pomocy Francji dla Czechosłowacji i Polski

zawarto także kilka umów bilateralnych, np. w sprawie arbitrażu

Proces instytucjonalizacji wkroczył w nową fazę.

Najważniejsze uregulowania stosunków międzynarodowych w okresie międzywojennym

b) Liga Narodów

Stworzenie Ligi Narodów na podstawie Paktu dołączonego do traktatu pokojowego po zakończeniu I wojny światowej, Pakt Ligi Narodów stanowi integralną część traktatu wersalskiego, była to pierwsza powszechna organizacja międzynarodowa, pierwsza organizacja o charakterze powszechnym, własna struktura wewnętrzna,

stały trybunał sprawiedliwości międzynarodowej, ale nie był organem wewnętrznym Ligi Narodów.

Jej głównym celem miało być zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego (próba eliminacji siłowych sposobów rozwiązywania sporów międzynarodowych - 1925 r. oraz zdefiniowanie pojęcia agresji).

Jej głównym zadaniem było ochronienie ludności przed wojną na skalę I wojny światowej, dopuszczano instytucję wojny.

W 1925 r. zaproponowano wprowadzenie zmian w Pakcie Ligi Narodów likwidujących siłowe środki rozstrzygania sporów międzynarodowych oraz wprowadzenie definicji agresji.

Powstała międzynarodowa organizacja pracy (dziś organizacja wyspecjalizowana ONZ)

Powstał pierwszy organ sądowy o charakterze szczególnym - Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, powiązany z Ligą Narodów, ale nie jej organ, rozstrzygający spory między państwami, a także kompetencje doradcze.

c) Traktat Paryski - 1928 r. - Pakt Brianda-Kelloga

-początkowo było to porozumienie dwustronne, później przystąpiły do niego inne państwa,

przed wybuchem II wojny światowej liczba stron wynosiła ok. 60.

-delegalizacja wojen - wszelkie spory winny być rozstrzygane pokojowo, wszelkie spory należy rozstrzygać pokojowo, państwa mają prawo do samoobrony (dopuszczalne jest tylko wojna obronna) i zawierania sojuszów (przymierzy),

-wojna stała się nielegalnym środkiem regulowania stosunków międzynarodowych, ale dopuszczał samoobronę,

ale działanie zmierzające do użycia siły było nielegalne

-wszedł w życie tymczasowo na mocy protokołu Litwinowa w 1929 r.

-mimo zaaprobowania okazał się nieskuteczny

d) Konwencje genewskie:

-1929 r. - konwencja dotycząca jeńców wojennych

-o polepszenia losu rannych i chorych podczas wojny lądowej

-nieco wcześniej (1925 r.) przyjęto protokół dotyczący zakazu użycia gazów duszących i bakteriologicznych

(broni biologicznej)

e) Konwencje londyńskie - 1933 r.

-dotyczące określenia państwa-agresora (napastnika)

-napastnikiem jest państwo, które pierwsze dokonuje wymienionych w konwencji czynności:

wypowiedzenie wojny, inwazja bez wypowiedzenia wojny, atak sił zbrojnych, blokada portowa wybrzeży, udzielenie pomocy siłom nieregularnym, które dokonują napaści, blokada morska portów lub wybrzeży, napaść na wojska

-agresji dopuszcza się państwo przeciw państwu

-określono jakie działania będą traktowane jako agresywne:

wypowiedzenie wojny, napaść na siły zbrojne, blokada morska, atak na terytorium itd.

III. ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Klasyfikacja źródeł p.m. na podstawie art. 38 Statutu MTS i różne definicje źródeł p.m.

Klasyfikacji źródeł prawa międzynarodowego dokonać można na podstawę art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (MTS).

Statut wymienia bowiem podstawy wyrokowania MTS, które to podstawy stanowią jednocześnie źródła prawa międzynarodowego. Są to: -umowy międzynarodowe

-zwyczaj międzynarodowy

-ogólne zasady prawa

-doktryna i judykatura.

1) systematyka źródeł prawa międzynarodowego

art. 38 Statutu MTS- określający podstawy wyrokowania Trybunału, są one jednocześnie źródłami prawa międzynarodowego

Czy ten artykuł wyznacza jakąś hierarchię? Nie

Wyjątki: art. 103 Karty NZ w wypadku sprzeczności między zobowiązaniami państw pierwszeństwo mają postanowienia Karty NZ.

Nie ma wyraźnego pierwszeństwa między normami umownymi a normami prawa zwyczajowego, tylko umownymi łatwiej dowodzić,

jest precyzyjniejsza.

-prawo międzynarodowe nie przyznaje pierwszeństwa żadnemu ze źródeł i mają charakter równorzędny.

-większa rola orzecznictwa, formalnie precedens nie jest źródłem prawa, ale potwierdza istnienie, naukowcy dochodzą istotnych ustaleń.

2) ART. 38 STATUTU MTS A ŹRÓDŁA P.M.

art. 38 ust. 1 ,,Trybunał, którego zadaniem jest rozstrzygać przedłożone mus pory zgodnie z p.m., stosuje:

a) u.m., bądź ogólne bądź partykularne, ustanawiające normy wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące

b) zwyczaj m. jako dowód powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo - bez wątpliwości - oba są głównymi źródłami p.m.

c) OGÓLNE ZASADY PRAWA UZNANE PRZEZ NARODY CYWILIZOWANE - kontrowersje:

sformułowanie „narody cywilizowane” obecnie należy rozumieć jako „wszystkie narody”

-czy odnosi się do ogólnych zasad p.m. czy prawa w ogóle:

-bez przymiotnika międzynarodowe

-ogólne zasady p.m. mieszczą się w pojęciu zwyczaj międzynarodowy

-istnieją zasady uznane przez wszystkie państwa tak w prawie wew. jak i p.m. niezależnie od ich pochodzenia,

np. nemo plus iuris transfere potest quam ipse habet; nemo potest commodum capere de iniuria sua propria (nikt nie może wyciągać korzyści z własnego bezprawia); lex specialis derogat legi generali; nemo iudex in causa sua; res iudicata; ne bis in idem procedatur; inadimplenti non est adimplendum (nie wypełniającemu nie wypełniaj)

-wprowadzenie tego miało zapobiec niemożności rozstrzygnięcia ze względu na brak prawa

-wiele sądów powoływało się na te zasady, ale nie na art. 38 SMTS

zastrzeżeniem art. 59, wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców p. publicznego różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawa

-orzecznictwo i doktryna nie są odrębnymi źródłami, a jedynie środkiem do jego poznania

ust. 2. Przepis niniejszy nie wyłącza prawa Trybunału rozstrzygnięcia sprawy ex aequo et bono, jeżeli strony wyrażą na to zgodę

-nie było dotąd takiego przypadku

Art. 38 wymienia podstawy/źródła wyrokowania MTS (tak Berezowski i Klefkowski) i choć częściowo pokrywają się one ze źródłami p.m. nie wszystko wymienione w art. 38 musi być uznane za p.m.

A. UMOWY MIĘDZYNARODOWE (konwencje ogólne bądź partykularne)

B. ZWYCZAJ MIĘDZYNARODOWY (dowód ogólnej praktyki) C. OGÓLNE ZASADY PRAWA

D. DOKTRYNA I JUDYKATURA (jako środek pomocniczy)

3) art.38 był wzorowany na:

1907 r. - konwencja dotycząca MT Łupów - podstawy jego wyrokowania, spory o ius predae- prawo łupu wojennego

Miał stosować podstawy wyrokowania:

a) umowa międzynarodowa

b) gdy brak to:

-ogólne zasady prawa

-orzecznictwo wg reguł sprawiedliwości i słuszności

Nie stała się ona prawem obowiązującym, nie weszła w życie.

4) nie ma zamkniętego niewątpliwego katalogu

Katalog źródeł to nie katalog orzekania Międzynarodowego Trybunału.

Jest to katalog podstaw orzekania MTS a nie źródła prawa międzynarodowego (drugi pogląd).

a) konwencja międzynarodowa (ogólne, partykularne)

b) zwyczaj międzynarodowy

c) ogólne zasady prawa

d) orzeczenia Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (sądowe, judykatura) i doktryna.

5) teorie źródeł p.m.:

a) teorie pozytywistyczne (woluntarystyczne) - podstawą norm p.m. jest uzgodniona wola państw, wyrażona w sposób wyraźny lub dorozumiany - aktualnie przyjęte

b) teorie naturalistyczne (obiektywistyczne) - podstawą norm p.m. są czynniki niezależne (np. przyrodzony porządek rzeczy, solidarność społeczna) od woli państw, a formalne źródła są sposobem stwierdzenia norm p.m., a nie jego tworzenia;

6) różne definicje źródeł prawa międzynarodowego

Pod tym pojęciem kryją się czynniki powodujące powstanie i kształtowanie norm prawnych o określonej treści.

Czynniki owe, kształtujące się w społeczności międzynarodowej, nie mają charakteru prawnego, lecz pozaprawny.

Wśród tychże czynników wymienić można, np. współpracę, rywalizację międzynarodową itp.

a) w znaczenia materialnym - zespół czynników (są to współdziałanie i rywalizacja państw) które doprowadziły do ukształtowania się i powstania konkretnych norm prawnych o określonej treści.

Są pomocne przy dokonywaniu wykładni, np. państwo, podmiotowość pierwotna.

-współpraca

-współzawodnictwo

-walka państw

W stosunku do źródeł prawa międzynarodowego w znaczeniu materialnym powstało kilka koncepcji ich zdefiniowania, obok przedstawionej powyżej:

-według prof.Antonowicza - są to czynniki, które wpływają bądź determinują treść norm prawnomiędzynarodowych.

Należy je określić jako współdziałanie i współuczestnictwo państw w ich wzajemnych stosunkach.

-według prof.Góralczyka - jego koncepcja zgodna jest z definicją prof. Antonowicza, dodaje on jednak akcent woli państw.
Obok woli państw w definicji należy także dodać element walki i współuczestnictwa państw. Należy je rozpatrywać w ramach sytuacji politycznej i społeczno-gospodarczej państw. Koncepcja prof. Góralczyka sięga więc do stosunków międzynarodowych, które odnoszą się do szerszej sfery niż prawo międzynarodowe publiczne. -według prof.Gilasa - najbardziej istotnym elementem jest u niego element woli państw. Ta wola państw znajduje swoje potwierdzenie w aktach historycznych, politycznych i gospodarczych. Najczęściej wola państw zawarta jest w preambułach umów międzynarodowych.

Ta wola państw podlega wartościowaniu, czyli aksjologii.

b) w znaczeniu formalnym - to źródła w ścisłym tego słowa znaczeniu, przejawia się w nich wola czynnika stanowiącego prawo, formy w jakich przejawiają się, występują normy prawne, formy, w których tworzone są normy p.m. (tzn. przejawia się w nich wola podmiotów p.m.)

-umowy międzynarodowe

-prawo zwyczajowe

Są to formy, w jakich występują normy prawa międzynarodowego. Są to najczęściej formy, w jakich przejawia się wola czynnika stanowiącego prawo. To właśnie źródła prawa w znaczeniu formalnym zawarte są w art. 38 Statutu MTS.

Jeśli chodzi o bardziej szczegółowe definicje, to w zakresie źródeł prawa międzynarodowego w znaczeniu formalnym możemy wskazać na następujące:

-według prof.Antonowicza - są to wszystkie czynniki, które mają znaczenie i charakter ściśle prawniczy, dodatkowo zawierają również formy, w których tworzone jest prawo międzynarodowe.

-według prof.Góralczyka - do definicji prof. Antonowicza dodaje on element woli państw. Zaliczyć tu należy umowę międzynarodową i zwyczaj międzynarodowy.

-według prof.Gilasa - są to źródła wymienione w art. 38 ust. 1 Statutu MTS.

c) w znaczeniu poznawczym (źródła poznania prawa) - zbiory dokumentów, z których dowiadujemy się, jaka jest treść norm prawnych, dotyczy praktyki państw, orzecznictwa międzynarodowego, umów międzynarodowych, są to zbiory dokumentów,

w których zawierają się normy prawa międzynarodowego, z których czerpie się znajomość p.m.

-zbiory umów międzynarodowych

-zbiory praktyki państw w dziedzinie stosunków międzynarodowych

Są to zbiory dokumentów, z których dowiadujemy się, jaka jest treść norm prawnych (np. zbiory umów międzynarodowych,

zbiory dotyczące praktyki państw, orzecznictwo międzynarodowe).

Jeśli chodzi o źródła prawa międzynarodowego w znaczeniu poznawczym, to możemy podać następujące definicje: -według prof.Antonowicza - są to zbiory dokumentów z zakresu praktyki międzynarodowej.

Oprócz tego są to zbiory wszelkich innych dokumentów z zakresu prawa międzynarodowego.

-według prof.Góralczyka - jego definicja pokrywa się z def. prof.Antonowicza

-według prof.Gilasa - są to np. podręczniki do nauki tej gałęzi prawa

7) Konwencja haska z 1907 r. o powołaniu Międzynarodowego Trybunału Łupów jako przykład próby uregulowania systematyki źródeł prawa międzynarodowego

Artykuł 39 Statutu MTS wzorowany był na wcześniejszych próbach ujęcia systematyki źródeł prawa międzynarodowego.

Najdonioślejszą rolę w tym względzie odegrała konwencja haska z 1907 r. o utworzeniu Międzynarodowego Trybunału Łupów

(nie ratyfikowana). Trybunał ten rozstrzygać miał spory miedzy państwami w zakresie prawą łupu wojennego.

Trybunał Łupów w rozstrzyganiu sporów miał korzystać z następujących źródeł prawa:

-umów międzynarodowych

-w przypadku braku umów międzynarodowych korzystać miał z ogólnych zasad prawa

-w przypadku braku ogólnych zasad prawa postępować miał natomiast „według ogólnych zasad sprawiedliwości i słuszności".

Choć konwencja o powołaniu Trybunału Łupów nie weszła w życie, to Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej (STSM), a później Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) korzystały z dorobku Trybunału Łupów.

8) charakterystyka poszczególnych źródeł p.m.

A. UMOWY MIĘDZYNARODOWE

1) art. 38 - umowa międzynarodowa = konwencja międzynarodowa

Artykuł 38 Statutu MTS wymienia jako podstawowe źródło prawa międzynarodowego konwencje międzynarodowe (umowy międzynarodowe).

Nie oznacza to. że „konwencja” to jedyne słowo oznaczające umowę międzynarodową, bowiem nazewnictwo umów międzynarodowych jest bardzo zróżnicowane (np. akt, porozumienie.- statut itp.), nazewnictwo umów międzynarodowych jest dość zróżnicowane:

konwencja, traktat, układ, porozumienie, akt,

jednak najbardziej ogólny termin to umowa międzynarodowa (między państwami - traktat).

Najbardziej ogólnym wydaje się być termin „urnowa międzynarodowa”.

Synonimem umowy międzynarodowej nie jest określenie „traktat”, bowiem słowo to zarezerwowane jest tylko dla umów pomiędzy państwami.

W 1945 r. państwa zwycięskie zorganizowały konferencję poczdamską. Po jej zakończeniu wydano oświadczenie w postaci komunikatu. Komunikat ten stanowił de facto umowę międzynarodową, w sposób istotny bowiem zmieniał kwestie terytorialne w Europie Środkowej i Środkowo-Wschodniej. Uczeni niemieccy próbowali dyskredytować tę umowę ze względu na nazwę (,,komunikat”). Okazało się jednak, że zasadność tej umowy nigdy nie została podważona.

2) definicja

a) definicja formalna traktatów

traktat - oznacza międzynarodowe porozumienie zawarte miedzy państwami w formie pisemnej, regulowane przez prawo międzynarodowe bez względu na to, czy jest ujęte w jednym, dwu lub więcej dokumentach i bez względu na jego szczególną nazwę.

b) definicja konwencji na podstawie konwencji o prawie traktatów z 1986 r.:

konwencja - jest to porozumienie zawarte między państwami i regulowane przez prawo międzynarodowe bez względu na jego szczególną nazwę oraz bez względu na to, czy jest zawarte w jednym, dwu lub więcej dokumentach.

c) definicja umowy międzynarodowej

umowa międzynarodowa - zgodne lub wspólne oświadczenie woli podmiotów prawa międzynarodowego

tworzące bezpośrednio prawa i obowiązki dla tych podmiotów.

umowa międzynarodowa - jest to więc każde porozumienie zawarte przez co najmniej dwa państwa i regulowane przez prawo międzynarodowe.

W tej sytuacji należy wyróżnić następujące koncepcje:

-według prof.Klafkowskiego - umowa międzynarodowa jest wyraźnym oświadczeniem woli państw, które tworzą węzeł obligacyjny i związane z tym skutki prawne.

-według prof.Makowskiego - urnowa międzynarodowa jest oświadczeniem woli państw, zmierza do wywołania skutków prawnych.

-według prof.Antonowicza - umowa międzynarodowa polega na uzgodnieniu wzajemnych praw i obowiązków między państwami lub

innymi podmiotami prawa międzynarodowego”.

3) elementy każdej umowy międzynarodowej

Wyróżnić można dwa elementy każdej umowy międzynarodowej:

a) element oświadczenia woli - zewnętrzny jawny wyraz woli państw, zmierzających do wywołania skutków prawnych określany jest mianem konsensusu. W zakresie konsensusu w ramach prac Komisji kodyfikacyjnej pojawiły się dwie koncepcje: -według prof.Scelle - konsensus nie stanowi przedmiotu umowy międzynarodowej i aby nastąpiły skutki prawne niezbędny jest dokument.

-według prof.Hudsona - konsensus jest niezbędny do istnienia umowy międzynarodowej.

Komisja kodyfikacyjna przyznała rację koncepcji prof.Scelle, czego efektem było stwierdzenie, iż umowy muszą być zawierane w formie pisemnej.

b) element określonego skutku - przejawia się poprzez określone prawa i obowiązki

4) cechy charakterystyczne umów

-określają one obowiązki i uprawnienia w stosunku do państw stron takiej umowy

(państwo nabywa więc w ten sposób uprawnienia i zaciąga zobowiązania)

-urnowa musi mieć charakter obowiązujący (posiada ona określoną moc prawną)

-umowy międzynarodowe muszą być zgodne z normami ius cogens (normy powszechnie obowiązujące),

np. bezwzględny zakaz ludobójstwa, zakaz tortur, zakaz nieludzkiego traktowania jeńców wojennych itp.

Jeśli natomiast umowa międzynarodowa sprzeczna jest z normami ius cogens, to nie stanowi ona źródła prawa międzynarodowego.

5) grupy umów międzynarodowych

-umowy prawotwórcze (umowy-ustawy) - zawierają one normy postępowania o charakterze abstrakcyjnym na przyszłość.

Stanowią one źródło prawa międzynarodowego.

-umowy-kontrakty - są to umowy, które ustalają konkretne prawa i obowiązki w oparciu o istniejące już normy prawnomiędzynarodowe.

Są one podporządkowane innym umowom, więc nie stanowią źródła prawa międzynarodowego.

6) Można uregulować skomplikowana materie za pomocą techniki.

Mogą być zawierane przez państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego - formy zawierania umów międzynarodowych

a) pisemne - zawierane najczęściej w formie pisemnej

b) ustne - porozumienia ustne (dżentelmeńskie porozumienia), zdarzają się bardzo rzadko

Umowa precyzyjnie określa obowiązki kontrahentów.

B. ZWYCZAJ MIĘDZYNARODOWY

1) rola zwyczaju

Rola zwyczaju międzynarodowego we współczesnym prawie międzynarodowym jest przedmiotem dość poważnych kontrowersji.

Wypowiadane są w tej materii przeciwstawne stanowiska:

-Część autorów uważa, ze zwyczaj międzynarodowy odgrywa nadal istotna rolę w zakresie kształtowania norm prawa międzynarodowego. Twierdzą, że państwa wykazują pewną niechęć do wiązania się wielostronnymi umowami międzynarodowymi.

-Inni autorzy uważają, ze zwyczaj międzynarodowy jest zdecydowanie mniej chętnie stosowany przez państwa, czyli nie tworzy norm wystarczająco precyzyjnych, które mogą być stosowane we współczesnych stosunkach międzynarodowych.

Zwyczaj w dalszym ciągu spełnia istotną rolę wśród źródeł prawa międzynarodowego. Rola ta jest różna w odniesieniu do poszczególnych dziedzin regulacji. Istnieją dziedziny, w których prawo zwyczajowe jest wciąż bardzo ważnym elementem, ponieważ w tych dziedzinach nie istnieją kodyfikacje, które miałyby charakter obszerny.

Natomiast generalnie poprzez zawieranie umów międzynarodowych państwa potwierdzają istnienie pewnych norm zwyczajowych i rozwijają te normy poprzez praktykę traktatową.

2) definicja

zwyczaj - jest to wspólne postępowanie, wspólna praktyka podmiotów prawa międzynarodowego

tworząca prawa i obowiązki dla tych podmiotów,

3) klasyczna teoria prawa międzynarodowego - na to pojęcia składają się 2 podstawowe, zasadnicze elementy:

zwyczaj - to zgodne postępowanie państw (element obiektywny/materialny)

tworzące prawo (element subiektywny, tzw. opinio iuris sive necessitatis).

element obiektywny - element praktyki, czyli USUS, postępowanie podmiotów prawa międzynarodowego, jest to element praktyki, który należy rozważać z kilku punktów widzenia

element subiektywny - OPINIO IURIS, przeświadczenie o zgodności praktyki z prawem

a) USUS

praktyka - działalność wszelkich organów państw (wszystkich organów i osób) dot. dziedziny wykraczającej poza sferę wewnętrzną w imieniu państwa, zwłaszcza tych powołanych do reprezentacji (głowa państwa, organy dyplomatyczne)

zgodna, tj, jednolita i nieprzerwana - ale też powstawała nie tylko na podstawie współpracy państw, ale też i walki,

jak np. w przypadku wolności morza pełnego (walka Anglii i Holandii vs Hiszpania i Portugalia)

problem państw nowo powstałych - szkoła woli zgody - są związane zwyczajem, gdyż chcąc nawiązać stosunki z innymi państwami, zgadzają się na zwyczaje (szkoła socjologiczna - wchodzą do klubu i przyjmują jego zasady)

dzieli się na:

-zbiorowa (umowy, działalność org. m.), jest to praktyka państw, które zawierają umowę międzynarodową,

-indywidualna: zewnętrzna (działalność dyplomatyczna), wewnętrzna (działalność ustawodawcza, sądowa, administracyjna), jest to praktyka określonych organów państwa. Stąd też dalej praktykę indywidualna, podzielić można na:

-praktykę zewnętrzną - działalność przedstawicieli dyplomatycznych

-praktykę wewnętrzną - działalność organów sądowych, administracyjnych, przedstawicieli rządu itp.

4 aspekty praktyki:

-podmiotowy (kto tworzy tę praktykę, kto uczestniczy w tworzeniu praktyki - np. głowa państwa),

zwyczaj tworzony jest przez działanie organów podmiotów prawa międzynarodowego (państw, organizacji międzynarodowych),

prawo tworzą podmioty prawa międzynarodowego działające za pośrednictwem swoich organów (np. organy państw dyplomatyczne, konsularne, głowa państwa, minister), w przypadku organizacji międzynarodowych są to organy organizacji międzynarodowych (przedstawiciele dyplomatyczni, urzędy konsularne, Prezes RM, Prezydent, MSZ, organy sądowe, administracyjne)

-przedmiotowy (w jaki sposób się ona przejawia - np. umowy międzynarodowe, akty jednostronne państw, prawodawstwo wewnętrzne),

sposób przejawiania się praktyki, akty pochodzące od organów prawa międzynarodowego: akty administracyjne, wyroki sądowe,

noty dyplomatyczne, oświadczenia sądowe, świadectwem istnienia praktyki mogą być umowy międzynarodowe - pochodzące

od tych organów, treść ustalamy w oparciu o te akty, np. z oświadczeń, not dyplomatycznych, orzecznictwa sądów krajowych,

z umów dwustronnych. W ramach przedmiotowego punktu widzenia bierzemy pod uwagę akty organów,

a treść praktyki ustala się w oparciu o akty wydane przez organy państwowe (np. w oparciu o umowy)

-czasowy (czas kształtowania się praktyki, jak długo musi istnieć jakaś praktyka, aby można stwierdzić istnienie normy prawnej),

jak długo musi istnieć praktyka, aby być podstawą wykształcenia zwyczajów?

Kiedyś mówiono, ze jest to ,,odwieczna” praktyka, współcześnie okres jest znacznie krótszy, obecnie potrzebny jest znacznie krótszy okres dla kształtowania się normy zwyczajowej i niekiedy normy zwyczajowe powstają w krótszym czasie niż negocjowane są umowy międzynarodowe, wynika to z intensywności kontaktów, intensywność praktyki ma wpływ na skrócenie czasu kształtowania zwyczaju, nie ma okresu koniecznego do ukształtowania się praktyki i jej przekształcenia w zwyczaj,

ulega on skróceniu - np. wolność mórz otwartych - wiele wieków to trwało, teraz kilkanaście lat.

Prawo międzynarodowe nie ustala jednak ścisłego limitu czasu, choć czas kształtowania się zwyczaju ulega skróceniu (dawniej było to nawet kilka wieków, dzisiaj kilkanaście lat).Zwyczaj międzynarodowy jest świadectwem utrwalonej praktyki, która nie musi powstać w określonym czasie.

Wedle koncepcji XIX-wiecznej, abyśmy mogli mówić o utrwalonej praktyce potrzebny jest okres ok. 100-150 lat. Współcześnie uważa się, że do powstania określonego zwyczaju międzynarodowego potrzebne jest jedno wydarzenie wywołujące określony skutek. Jako przykład podać tu można wystąpienie USA w 1945 r. z roszczeniem eksploracji i eksploatacji szelfu kontynentalnego. W 1958 r. na konferencji przyjęto 4 konwencje o prawie morza, z których jedna potwierdziła prawo państw nadbrzeżnych do korzystania z zasobów szelfu kontynentalnego.

instant custom - zwyczaj wykształcony na podstawie jednorazowej praktyki.

czas - zależy od okoliczności i intensywności obrotu m., np. 1945 r. USA wysuwa roszczenia co do prawa wyłączności badania dna morskiego, a w 1958 r. KG potwierdziła istnienie zwyczaju

-terytorialny, przestrzenny (zasięg praktyki, jaki powinien być zasięg praktyki, by mówić o wykształceniu normy zwyczajowej, nie potrzeba zgody wszystkich państw, nie musi dotyczyć całej społeczności międzynarodowej, brak sprzeciwu - wyrażenie zgody, przykład ze sputnikiem)

powszechność - niekoniecznie wszystkie państwa, tj. praktyka państw biorących udział w danej dziedzinie obrotu międzynarodowego i milczenie pozostałych, ale jeśli jest konsekwentny sprzeciw przyjęcia pewnej praktyki,

wtedy nie staje się ona prawem zwyczajowym (ale dot. to tylko etapu tworzenia się normy)

jak powszechna powinna być praktyka żeby mogła być podstawą do powstania normy zwyczajowej?

1950 r. - spór dotyczący sprawy Haya de la Torre [hajedelatore] dotyczący azylu dyplomatycznego, Kolumbia-Peru,

trzeba było udowodnić, że praktyka azylu dyplomatycznego była utrwalona w stosunkach 2-stronnych

jaki powinien być zasięg przestrzenny praktyki?

Orzeczenie MTS - spór między Kolumbią a Peru na temat azylu dyplomatycznego (kazus Haya de la Torre - 1950 r.).

Spór dotyczył azylu dyplomatycznego udzielonego peruwiańskiemu obywatelowi Victorowi Raulowi Haya de la Torre

w ambasadzie kolumbijskiej w Limie, spór rozstrzygnięty w 1950 r. Istota sporu polegała na tym, że instytucja azylu dyplomatycznego była instytucją znaną w państwach amerykańskich, miała więc charakter właściwie instytucji regionalnej, natomiast w tym orzeczeniu z 1950 r. MTS stwierdził, że jeśli strona powołuje się na jakiś zwyczaj

to musi dowieść, że tego rodzaju praktyka była obowiązująca dla drugiej strony, a więc w przypadku zwyczaju międzynarodowego można mówić także o sytuacji, kiedy praktyka istnieje tylko w relacjach pomiędzy 2 państwami.

Na podstawie orzeczenia MTS z 1950 r. można więc stwierdzić, że normy zwyczajowe mogą mieć charakter:

dwustronne, regionalne, powszechne.

Zwyczaj międzynarodowy nie musi więc być wyrazem ogólnej praktyki i może być tworzony na płaszczyźnie dwustronnej.

Azyl dyplomatyczny nie jest uznawany w powszechnym prawie międzynarodowym, ale w prawach amerykańskich. Trybunał orzekł, że strona musi udowodnić, że stał to się zwyczaj międzynarodowy (wystarczą dwa państwa).

Niektóre odzwierciedlają powszechną praktykę regionalną pomiędzy 2 państwami.

b) OPINIO IURIS

-Opinio iuris sine necessitatis - przeświadczenie o zgodności praktyki z prawem

powstaje gdy podmioty prawa międzynarodowego postępując w określony sposób uważają, że są zobowiązane do takiego działania.

Jego dołączenie do praktyki powoduje ukształtowanie normy zwyczajowej, państwa uważają się zobowiązane do określonego zachowania.

Początkowo (XVII-XVIII w.) potwierdzenie, że praktyka ma charakter prawotwórczy musiało nastąpić jawne, w późniejszym czasie wystarczyła już zgoda dorozumiana. Obecnie przyjęła się konstrukcja świadomości j opartej o brak protestu.

-Kazus międzynarodowy „statku Lotus” z 1928 r. pomiędzy Francją i Turcją:

Chodziło o kolizję, do której doszło na morzu otwartym między statkiem tureckim i francuskim, odpowiedzialny za kolizję był kapitan statku francuskiego, Turcja zdecydowała się na wszczęcie postępowania przeciw kapitanowi francuskiego statku przed własnym sądem, co spowodowało negatywną reakcję Francji, uważającej, że w takich przypadkach kapitan statku powinien odpowiadać przed sądem francuskim. Spór był rozstrzygany przez Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, który stwierdził, że materiały które przedłożyła Francja rzeczywiście świadczą o tym, że tego rodzaju praktyka jest znana w stosunkach pomiędzy państwami, ale jednocześnie trybunał stwierdził, że tym koniecznym elementem zwyczaju jest przekonanie, że państwo postępując w określony sposób jest zobowiązane do takiego postępowania,

czyli opinio iuris polega na tym, że z postępowania państw wynika przekonanie, świadomość, że państwo postępując w określony sposób działa zgodnie z obowiązującą normą (takie zachowanie nie jest alternatywą wobec innych zachowań).

Wynika z tego przeświadczenie, że tak należy w danej sytuacji się zachować. W bardzo wielu orzeczeniach, także współczesnych (np. orzeczeniach dotyczących działań militarnych i paramilitarnych w Nikaragui, orzeczenia dotyczące szelfu kontynentalnego, spór między Libią i Maltą)

MTS zawsze wyraźnie wskazywał na konieczność istnienia tych 2 elementów.

-Podobnie MTS orzekł w innych sprawach (1950 r., 1969 r.), że to nie praktyka decyduje o powstaniu zwyczaju, ale przeświadczenie że jest się zobowiązanym przez prawo

Opinio iuris powstaje więc, gdy na podstawie oświadczeń państw i aktów pochodzących od państw mamy do czynienia z

przeświadczeniem określonego zachowania lub zaniechania.

-Czasem państwa tworzą zwyczaj poprzez przyzwolenie na pewna praktykę, a nie aktywne działanie.

-zwyczaj międzynarodowy - trudno uchwycić moment narodzenia opinio iuris.

moment pojawienia się opinio iuris - trudny do uchwycenia

czasem opinio iuris jest orężem do wypracowania wspólnej praktyki

mogą się do tego przyczyniać wyroki sądowe, doktryna, uchwały org. m., zwłaszcza ONZ

-Zwyczaj musi być obligatoryjny, a nie fakultatywny.

Norma jest wtedy gdy nakłada obowiązek określonego zachowania się.

-Opinio iuris jest niezbędnym elementem zwyczaju międzynarodowego.

-Świadectwem istnienia opinio iuris mogą być postanowienia zarówno umów międzynarodowych, akty w postaci uchwał, deklaracji międzynarodowych, powszechnie przyjmowane uregulowania o charakterze prawno-wewnętrznym (przepisy prawa krajowego).

-może być badane w sposób obiektywny, gdyż przejawia się w: praktyce państw, oświadczeniach oficjalnych państw, które stwierdzają istnienie danej normy, uchwałach org. m. wiąże jednak tylko tych, którzy się za nimi opowiedzieli, umowach m. ale dot. tylko stron umowy

-comitas gentium - grzeczność międzynarodowa, zachowanie pewnych reguł (przemarsz, hymny)

przyjęte reguły postępowania społeczności międzynarodowej nie mające charakteru prawnego

(np. protokół dyplomatyczny - jego naruszenie nie jest z złamaniem prawa międzynarodowego).

stosowana dla ułatwienia stosunków, ale nie prawnie wiążąca

grzeczność może przekształcić się w zwyczaj i odwrotnie

Czasem norma grzecznościowa może przekształcić się w normę zwyczajowa np. nietykalność posłów.

Odwrotnie: zwyczaj w grzeczność np. sposób zachowania się na morzu.

(zwyczaj morski - był bardzo rozbudowany, dziś utracił swój walor)

Zwyczaj międzynarodowy nadal jest istotnym źródłem prawa międzynarodowego,

w przypadku braku uregulowania w umowie, zwyczaj nadal obowiązuje.

Zwyczaj jest prawem, grzeczność nie będzie.

4) dowód istnienia zwyczaju

-praktyka państw - najważniejszy dowód

-ustawodawstwo wew. - choć nie musi być dowodem zwyczaju, ale istnieje domniemanie, że wydając akt normatywny państwo uważa go

za zgodny z p.m. i jego zobowiązaniami m.

-oświadczenia i przemówienia upełnomocnionych przedstawicieli państw, ale czasem dot. one wniosków jakie prawo powinno być

-umowy międzynarodowe - ale czasem strony mogły chcieć uregulować coś inaczej niż dotąd było regulowane

5) zwyczaj a umowa międzynarodowa

a) aspekt tworzenia - czasem ścisłe związki, np. kodyfikacja norm zwyczajowych, a dodatkowo umowy mogą przyczyniać się do tworzenia zwyczaju poprzez ujednolicenie praktyki i przyspieszenie powstania opinio iuris

b) aspekt znaczenia w stosunkach m.:

-stale powstają normy zwyczajowe

-tam gdzie jest umowa, zwyczaj się też podmioty nie będące stroną umowy; umowę można wypowiedzieć

-normy ius cogens muszą być normami zwyczajowymi

-cały system p.m. istnieje w zwyczajach

c) aspekt obowiązywania i stosowania - umowa - tylko strony, a zwyczaj wiąże wszystkich, choć istnieją zwyczaje regionalne

-umowa jest lex specialis do zwyczaju

-MTS w sporze Nikaragua vs USA w 1986 r. potwierdził, że zwyczaj i umowy istnieją obok siebie

C. OGÓLNE ZASADY PRAWA

1) ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane (art. 38)

Określenie ,,uznane przez narody cywilizowane” jest zaczerpnięte jeszcze ze statutu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej. Obecnie taki podział na narody cywilizowane i niecywilizowane w stosunkach międzynarodowych właściwie

nie istnieje (formuła tradycyjna z okresu międzywojennego).

2) definicja

ogólne zasady prawa - są to zasady wspólne dla wszystkich systemów prawnych (wewnętrzne, międzynarodowe),

typu pacta sunt servanda, lex specialis derogat legi generali

3) są postulaty by:

-traktować to nie jak źródło, ale jak część prawa

-nie traktować jak samodzielne, niezależne źródło

trzeba je traktować jako część prawa międzynarodowego, ale nie jako źródło prawa międzynarodowego

w przypadku braku norm zwyczajowych i konwencji

4) ogólne zastosowanie prawa uznane przez narody cywilizowane

Istniały 2 grupy poglądów na znaczenie tego terminu:

a) ogólne zastosowanie prawa to tylko zastosowanie prawa międzynarodowego

b) ogólne zastosowanie prawa to te, które przyjęte są zarówno w prawie międzynarodowym, ale i w porządkach prawnych różnych państw

5) zasadnicze koncepcje wykładni terminu „ogólne zasady prawa”

a) W odniesieniu do ogólnych zasad prawa uważano, że chodzi o zasady prawa międzynarodowego

(choć nie jest tak dosłownie napisane w art 38).

Był to pogląd dość popularny w tzw. radzieckiej nauce prawa międzynarodowego. Wielu autorów uważało, że skoro mowa jest najpierw o umowie międzynarodowej, zwyczaju międzynarodowym to także chodzi o zasady prawa międzynarodowego i twierdzili, że trudno by było sobie wyobrazić jakieś zasady wspólne dla systemów prawnych różnych państw. Nauka radziecka sądziła, że chodzi o ogólne zasady prawa międzynarodowego, ale ten pogląd nie wydaje się słuszny, gdyż ogólne zasady prawa międzynarodowego wynikają bezpośrednio z norm zwyczajowych i umownych. Przyjęcie takiej interpretacji nie wnosiłoby nic nowego do tego katalogu,

jest to więc chyba stanowisko niesłuszne, traktujące ogólne zasady prawa jako wyłącznie zasady prawa międzynarodowego.

b) Stanowisko dominujące w doktrynie i akceptowane przez orzecznictwo zgodnie z którym ogólne zasady prawa są zasadami stanowiącymi uzupełnienie norm zwyczajowych i umownych, które są zarówno wspólne dla systemów prawnych państw,

jak też obowiązują w porządku prawnomiędzynarodowym.

Ogólne zasady prawa należy rozumieć jako zasady wspólne obowiązujące i w porządku międzynarodowym,

i mające zastosowanie w porządku wewnętrznym państw.

-Tradycyjnie elementem ogólnych zasad prawa są zasady, które do prawa międzynarodowego i wewnętrznego weszły dzięki słynnym łacińskim paremiom np. dotyczące temporalnego zakresu obowiązywania normy:

,,Lex retro non agit”

,,Lex posterior derogat legi priori”

,,Nemo plus iuris ad allium transfere potest quam ipse habet”

,,zasada res iudicata”

-Ponadto:

zasadę dobrej wiary (bona fides ) - zgodnie z nią przyjmuje się, że podmioty prawa działają w dobrej wierze.

zasada słuszności

zasada sprawiedliwości

zasada estopel - zasada nieprzeczenia sobie - instytucja estopel polega na tym, że pewne faktyczne zachowania państwa na płaszczyźnie międzynarodowej są wyraźnie akceptowane przez inne państwa, które opierając się na tego rodzaju postępowaniu zmieniają swoje zachowanie, ewentualnie mogą też ponieść szkodę .

Ogólne zasady prawa międzynarodowego stanowią uzupełnienie zarówno na płaszczyźnie krajowej i międzynarodowej.

6) Najważniejsze ogólne zasady uznawane w p.m.

-lex retro non agit

-lex specialis derogat legi generali

-nemo plus iuris adalium transfere potest quam ipse habet

-nemo potest commodum capere de_iniuria su.propria - nikt nie może wyciągać korzyści z własnego bezprawia, nikt nie może wyciągać korzyści z własnego bezprawia

-nemo iudex in causa sua- nikt nie może być sędzią we własnej sprawie

-audiator et altera pars - należy wysłuchać również drugiej strony

-bona fides - zasada dobrej wiary

-zasada słuszności

-zasada akceptacji zachować państw.

7) Ogólne zasady prawa - należy rozumieć jako logiczne, celowe uzupełnienie norm zwyczajowych i umownych,

które są akceptowane zarówno przez poszczególne państwa w porządkach wewnętrznych,

jak też stosowane są przez państwa na płaszczyźnie międzynarodowej.

D. DOKTRYNA I JUDYKATURA

1) Jako środki pomocnicze są wskazane w art. 38: pomocnicze środki dowodzenia istnienia zwyczaju

-doktryna (zdania najznakomitszych prawników, zdanie najznamienitszych przedstawicieli nauki prawa międzynarodowego)

-judykatura (orzeczenia sądów międzynarodowych, orzecznictwo sądowe)

2) Doktryna i judykatura nie są zaliczane do źródeł prawa międzynarodowego

-nie są one traktowane jako element katalogu źródeł prawa międzynarodowego

-nie są źródłami prawa międzynarodowego, bo nie są sposobem wyrażania woli państw

-są to środki pomocnicze ułatwiające interpretacje treści norm prawa

-środki pomocnicze pozwalające ustalić brzmienie normy prawnej

-są pomocniczym środkiem do stwierdzania istnienia normy prawa międzynarodowego

3) Doktryna bywa niejednolita i trudno znaleźć przedstawicieli nauki, którzy zajmują takie samo stanowisko odnośnie takich samych problemów, ma mniejsze znaczenie dowodowe, bo potrzebna jest doktryna jednolita,

a o taką trudno, przy czym pewne znaczenie mają towarzystwa, takie jak: Instytut PM, Komisja PM,

ale one nie tylko zbierają prawo, ale również tworzą propozycje nowych norm

4) Orzeczenia sądowe:

-jeśli orzecznictwo jest jednolite można stwierdzić, że norma istnieje

-orzeczenia wiążą strony w odniesieniu do konkretnych spraw, można się odwoływać do autorytetu trybunału

-co do zasady wiąże strony sporu, a nie kogo innego

-orzecznictwo ma taki walor, iż wyrok sądowy wiąże strony, ale tylko w stosunku do określonej sprawy, nie tworzy prawa na przyszłość.

-domniemanie, że sąd powołując się na normę zwyczajową działał prawidłowo,

ale jest to domniemanie obalalne

-duże znaczenie wyroków MTS (a wcześniej STSM)

-art. 59 Statutu MTS - nie jest takie orzeczenie źródłem prawa międzynarodowego skutecznym erga omnes.

Orzeczenia sądowe w niektórych systemach prawnych (np. anglosaski) maja moc wiążącą w odniesieniu do linii orzeczniczej różnych sądów.

Precedensy wpływają, ale nie są źródłami prawa.

9) INNE ŻRÓDŁA PRAWA MIEDZYNARODOWEGO (poza wynikającymi z art. 38 statutu MTS i tzw. ,,miękkie” prawo m.)

Katalog z art. 38 nie jest całkowity, do katalogu źródeł prawa międzynarodowego można tez włączyć:

E. UCHWAŁY ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH

-to istotny element praktyki, które mogą opracowywać akty przyjmowane przez inne państwa

-pochodzące od organizacji rządowych, zatem organizacji złożonych z państw

1) aby uchwała organizacji międzynarodowej może być źródłem prawa międzynarodowego, ale pod pewnymi warunkami - kumulatywnie:

a) być uchwałami organizacji międzynarodowych utworzonych przez państwa na podstawie umów międzynarodowych -

uchwały spełniające te warunki powstają w stosunkowo niewielkiej liczbie we współczesnych organizacjach międzynarodowych.

Np. w ONZ tylko Rada Bezpieczeństwa w formie decyzji przyjmuje uchwały prawnie wiążące (w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju, aktu agresji). Spośród współczesnych organizacji międzynarodowych można wskazać także inne organizacje wyposażone w takie uprawnienia (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju - OECD, Organizacja Dna Morskiego, Wspólnoty Europejskie - dyrektywy, rozporządzenia, decyzje). Wiążące uchwały organizacji międzynarodowych mogą być źródłami prawa międzynarodowego, jeśli są tworzone przez organizacje rządowe.

b) mieć charakter prawotwórczy, normatywny - dot. tylko generalno-abstrakcyjnych, a nie wykonawczych uchwał, musi tworzyć

ogólne i abstrakcyjne normy, które da się zastosować wielokrotnie, charakter prawotwórczy, normatywny do uchwał, które pokazują model postępowania dotyczący dużej liczby przyszłych sytuacji (np. uchwała o zapłaceniu przez państwo zaległych składek-jedna sytuacja), niekiedy przyjmowane przez organizacje o charakterze rządowym, uchwała tworzy pewien standard zachowania, nie dotyczy jednostkowej sytuacji, tworzy model postępowania w określonych sytuacjach.

c) być prawnie wiążąca - obowiązek pewnego zachowania się nie jest w formie zalecenia, moc wiążąca odnosi się do tych uchwał, które nie są rekomendacjami, zaleceniami, a formułują obowiązek postąpienia w danej sytuacji w dany sposób, uchwały te kierowane są do wewnętrznych struktur organizacji, stwarza po stronie adresata określony obowiązek zachowania się, nakład określony obowiązek lub tworzy konkretne uprawnienie. Mogą mieć charakter zewnętrzny, choć wówczas w większości nie mają one mocy wiążącej.

Wiążące uchwały powstają np. dla Europejskich Wspólnot, natomiast w ramach ONZ taki charakter mają tylko uchwały Rady Bezpieczeństwa.

Czasem niektóry takie uchwały początkowo nie mają mocy wiążącej, nabierają mocy prawnej w wyniku późniejszego działania państw (zatwierdzenie) lub zaniechania (brak sprzeciwu). To upodabnia je do umów międzynarodowych, ale procedura ich podejmowania oraz forma jest odmienna niż w przypadku umów, a przede wszystkim traktowanie ich przez państwa jako inne źródło niż umowy międzynarodowe.

2) uchwały dzielimy na dwa rodzaje:

a) pro foro interno - prawo wewnętrzne organizacji międzynarodowych, do wewnętrznego funkcjonowania i wewnętrznej struktury samej organizacji, nie odnoszą się do działalności państw członkowskich poza organizacją. Adresatami są: organy org. m. i państwa w sferze ich działań w danej organizacji ( wewnętrzne regulaminy, przepisy personalne, przepisy proceduralne, przepisy budżetowe i finansowe, przepisy dot. personelu czy spraw administracyjnych org.; przepisy dot. realizacji funkcji w zakresie kompetencji, przepisy dot. tworzenia organów pomocniczych), wynikają ze statutu (statut to ,,konstytucja” organizacji międzynarodowej), akt powołujący organizacje do życia i określający zasady jej funkcjonowania, uprawnienia do tworzenia tego prawa z reguły wynikają ze statutu org. m., a jeśli nie to istnieje teoria kompetencji domniemanych w tym zakresie.

teoria kompetencji domniemanych - tam, gdzie statut nie daje wprost kompetencji prawotwórczych w dziedzinie jej wewnętrznego funkcjonowania, można domniemywać, że organizacja taką kompetencję posiada.

-pewne zagadnienia ujmowane są w statutach by zapobiec niebezpieczeństwu istotnego zmienienia pozycji państw członkowskich

-kwestia sporna - charakter norm - czy jako nowy dział p.m. czy jako nowa gałąź prawa? - odp.: nowy dział, bo opiera się na p.m.

Nie są źródłem prawa międzynarodowego.

b) pro foro externo - prawo stanowione przez organizacje międzynarodowe dla państw, bardzo często nie mają charakteru uchwał wiążących, normy prawne regulujące działalność państw poza org. Adresatami są: państwa członkowskie, a nie organy, musi mieć wyraźne uprawnienie do stanowienia takich norm, gdyż nie możemy domniemywać jej kompetencji prawotwórczych, ponieważ byłoby to sprzeczne z zasadą suwerenności państw, musi to wynikać wprost ze statutu lub z innej umowy zawartej przez państwa członkowskie organizacji

np. Instytucje Wspólnot tworzą prawo wtórne - ma ono charakter wiążący, w ONZ tylko decyzje Rady Bezpieczeństwa mają charakter wiążący dla państw członkowskich, stanowi źródło prawa międzynarodowego

Tylko te są źródłem prawa międzynarodowego.

3) moc prawna uchwał organizacji opiera się na zgodzie państw członkowskich, wyrażonej:

a) jednomyślnie

uchwały podejmowane jednomyślnie przez organ złożony z przedstawicieli państw,

np. OECD (Organizacja Współpracy i Rozwoju Gospodarczego)

b) systemem większości głosów

uchwały podejmowane większością głosów, z mocą wiążącą dla wszystkich państw,

np. Wspólnota Europejska, Europejska Wspólnota Energii Atomowej)

-też inne org., o nie ponadnarodowym charakterze, jak org. telekomunikacyjne INTELSAT i INMARSAT

-Org. Dna Morskiego ma szerokie kompetencje prawotwórcze w zakresie dostępu do zasobów m. obszaru dna morskiego - decyzje podejmowane w Radzie (36 państw) przez konsensus, apotem zatwierdzane przez Zgromadzenie większością 2/3 uczestniczących w danej sesji

c) systemem contracting out - uchwały nie stosuje się w odniesieniu do państw, które nie głosowały za przyjęciem

tzw. system contracting out (wyłączenie się z umowy) - państwo przegłosowane może skutecznie oświadczyć, że uchwała w całości lub części go nieobowiązuje, ale musi zgłosić to w określonym terminie

-stosowany zazwyczaj przy tworzeni norm o charakterze technicznym

-np. ICAO (Organizacja M. Lotnictwa Cywilnego), WHO (Światowa Org. Zdrowia), WMO (Światowa Org. Meteorologiczna)

4) Istnieje tendencja do wyposażania organizacji, które nie mają charakteru międzynarodowego w prawo stanowienia większością uchwał.

F. AKTY JEDNOSTRONNE ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH

-protesty, akty uznania, zastrzeżenia

-przeważa pogląd, że nie są źródłami prawa bo istotnym elementem jest pewna wspólna praktyka podmiotów, państw

1) Powinny spełniać określone warunki by być źródłem prawa międzynarodowego:

-powinien mieć rzeczywiście charakter jednostronny, powinien oznaczać działanie jednego podmiotu bez konieczności wywołania reakcji ze strony innych podmiotów, nie ma konktraktualnego charakteru, bez żadnych powiązań o charakterze kontraktualnym (umownym)

-wydany przez kompetentny organ

-powinien być złożony przez uprawniony organ, powinien wyrażać rzeczywista wolę (zamiar) związania się ustaleniami zawartymi w tym akcie, wolę związania się skutkami tego aktu

-mieć charakter bezwarunkowy i winien być definitywny (bez dodatkowych zastrzeżeń, ostateczny)

-składany publicznie, nie musi być konkretnie adresowany

-powinien zawierać oświadczenie woli wolne od wszelkich wad oświadczenia woli (błąd, podstęp, przymus)

2) dwa rodzaje

a) akty jednostronne sensu stricto (autonomiczne) - protest, zrzeczenie się, przyrzeczenie (gwarancja),

uznanie (akt uznania, czyli stwierdzenie pewnego faktu i przypisanie mu określonych skutków prawnych),

akty stanowiące objaw samodzielnej, niezależnej woli państwa

b) akty jednostronne sensu largo - akty powiązane z pewnymi innymi normami prawa międzynarodowego lub aktami prawnomiędzynarodowymi, skutek prawny jest powiązany z innymi normami

-obligatoryjne - wymagane w świetle np. postanowień umowy np. państwo jeżeli chce wprowadzić blokadę morską i jest zobowiązane do notyfikowania takiej blokady morskiej, właśnie aktem jednostronnym, obowiązek stosowania blokady morskiej

-fakultatywne - mogą być składane przez państwa, ale nie jest to związane z obowiązkiem o charakterze prawnym,

np. deklaracje o przyjęciu kompetencji MTS, nie muszą być wydawane np. o przyjęciu deklaracji o przyznaniu kompetencji MTS

-mieszane - wiążą się z atrybutem suwerenności państwowej, są ogólnie określone np. w zobowiązaniach międzynarodowych, ale sposób wykonania tego rodzaju zobowiązań zależy od państwa np. uregulowania dotyczące szerokości morza terytorialnego lub dotyczące obywatelstwa, np. dotyczące obywatelstwa-musi liczyć się z regułami społecznymi, ale ma swobodę co do wyboru osób, które obywatelstwo otrzymują, konkretyzacja na płaszczyźnie prawa krajowego, np. zasięg wód terytorialnych.

G. MIĘKKIE PRAWO MIĘDZYNARODOWE (soft law # hard law)

1) W niewielkim zakresie organizacje międzynarodowe mogą tworzyć takie uchwały, które zwykle są zaliczane do miękkiego prawa międzynarodowego.

2) nazwa

Inne nazwy: lex imperfectae, quasi-prawo, weak law, słabe, zobowiązania ,,paraprawne”(parajuridiques), poprzedzające prawo (prejuridiques), prawo niedoskonałe (lex imperfecta), quasi -prawo.

Jednak soft law to nazwa najtrafniejsza.

Określenie to zostało wprowadzone w doktrynie przez prawnika McNell'a.

Później proponowano zastąpić to określenie innymi terminami np. ,,słabe prawo” (weak law) czy „prawo niedoskonałe” (lex imperfectae) - normy niewiążące.

Jest przeciwstawne pojęciu ,,twardego” p.m.

3) geneza

Istnieją pewne normy, które nie są normami prawnie wiążącymi, ale wyznaczają pewien wzorzec zachowań.

Chodziło tu o problem aktów, które są przyjmowane w społeczności międzynarodowej i które często mają istotny wpływ na regulowanie stosunków pomiędzy państwami, ale pozbawione są właściwie mocy prawnie wiążącej.

4) Nie można go uznać za źródło prawa międzynarodowego, to kategoria stanowiąca podwaliny dla źródeł prawa międzynarodowego. Pewne kategorie aktów, o których nie możemy mówić, ze są źródłami prawa w ścisłym znaczeniu (nie tworzą norm prawa międzynarodowego), ale są to kategorie, które wywołują bezpośredni wpływ na zachowanie podmiotu prawa międzynarodowego. Są to np. niektóre uchwały nie mające charakteru wiążącego

(np. niektóre rezolucje Zgromadzenia Ogólnego ONZ - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - w oparciu o nią zbudowano cały system praw człowieka).

5) Lista aktów zaliczanych do miękkiego prawa międzynarodowego nie jest listą zamkniętą ustaloną jednoznacznie, ale wydaje się, że to określenie jest przydatne właśnie w określeniu do tych wielu aktów, które są przyjmowane przede wszystkim przez państwa i które trudno uznać za akty prawne w ścisłym znaczeniu (wiążące normy prawa).

Do tej kategorii zalicza się dokumenty o charakterze politycznym przyjmowane przez państwa np.:

a) akty polityczne - zawierane przez państwa w sprawach istotnych, ale nie będące umowami międzynarodowymi

-Akt Końcowy KBWE, nie został przyjęty w postaci umowy międzynarodowej niewątpliwie odegrał istotną rolę w połowie lat 70-tych na kształt stosunków między ówczesnymi państwami, BIB WE przekształciła się później w OBWE

-Paryska Karta Nowej Europy w ramach KBWE i OBWE zawierająca stwierdzenie, że zakończył się dotychczasowy dwubiegunowy podział społeczności międzynarodowej

b) uchwały organów i organizacji międzynarodowych, konferencji międzynarodowych nie mające charakteru wiążącego - uchwały organizacji międzynarodowych, które wpływają na obrót międzynarodowy, a źródłem prawa nie są (np. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - to rezolucja Zgromadzenia Ogólnego)

W wielu przypadkach konwencje międzynarodowe „obrastają” do pewnego stopnia systemem uchwał przyjmowanych przez organy powołane na podstawie tych konwencji. Jest to bardzo często bogaty krąg doświadczeń stosowania tych konwencji, w pewnym momencie można nawet modyfikować treść tych zobowiązań umownych ale z punktu widzenia formalnoprawnego nie są to dokumenty prawnie wiążące.

c) umowy międzynarodowe, które nie uzyskały jeszcze mocy obowiązującej - jeszcze nie uzyskały wymaganej liczby ratyfikacji, tekst funkcjonuje ,,w świadomości”, ale jeszcze umowa nie obowiązuje.

Do miękkiego prawa międzynarodowego niektórzy autorzy zaliczają te umowy międzynarodowa, które zostały już podpisane, przyjęte ale nie weszły jeszcze w życie, nie uprawomocniły się, żeby wiązała może w postanowieniach końcowych zawierać liczbę koniecznych podpisów, głosów.

d) niektóre „porozumienia dżentelmeńskie”(gentelmens agreements)

6) Miękkie prawo międzynarodowe przejawia czasem tendencje do tego, co nazywa się „twardnieniem tego prawa”. Miękkie prawo przekształca się w twarde, normy zyskują moc prawnie wiążącą.

Istnieją krytyczne opinie mówiące, że jest to określenie nieprecyzyjne i że można by nim objąć bardzo różne kategorie aktów, wydaje się, że jednak specyfika tworzenia prawa międzynarodowego skłania do potrzeby posługiwania się tym określeniem.

10) KODYFIKACJE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

a) problem kodyfikacji prawa międzynarodowego i jakie są efekty?

Kodyfikacja prawa międzynarodowego to zebranie, sprecyzowanie, uporządkowanie i usystematyzowanie

norm prawa międzynarodowego (zwyczajowych) na podstawie wcześniej przyjętych kryteriów.

postulat kodyfikacji prawa = systematycznego ujęcia jego przepisów, ale trudne czasem bez ich sprecyzowania i uściślenia (rozwój),

np. Karta NZ - ZO inicjuje badania w celu kodyfikacji p.m. i jego rozwoju

b) PROCES TWORZENIA KODEKSÓW PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

charakter prawny i moc wiążąca zależy od podmiotu dokonującego kodyfikacji,

przy czym jedyną wiążącą to kodyfikacja ujęta w formę umowy międzynarodowej

-początek - przez przedstawicieli doktryny, poszczególnych autorów lub utworzone przez organizacje takie jak - to tzw. kodyfikacje prywatne.

Działania podejmowane przez osoby prywatne o charakterze informacyjnym.

Znani autorzy - Blanschmidt, Grocjusz - nie miały charakteru wiążącego

kodyfikacje prywatne zapoczątkowały doktryny - Grocjusz, Bluntschli, Field.

-kodyfikacje dokonywane przez poszczególne państwa - wiążące dla danego państwa,

np. w USA Kodeks Liebera jako instrukcja dla armii podczas wojny secesyjnej

-późniejsze kodyfikacje instytucji międzynarodowych - później działalność kodyfikacyjna przybrała formalny charakter:

poł. XIX w. 1873 r.- Instytut Prawa Międzynarodowego (Gandawa, 1873), Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego (ILA, 1873)

1935 r. - projekt harwardzkiego zespołu badaczy, projekt konwencji o prawie traktatów, czyli prawie umów międzynarodowych

-charakter kodyfikacji miały w 1899 r., 1907 r. konferencje w Hadze

ważne konferencje haskie: pokojowe w 1899 i 1907 (prawo wojny lądowej i częściowo prawo wojny morskiej) oraz kolejne próby kodyfikacji w Hadze w 1930 dot. obywatelstwa, wód terytorialnych, odpowiedzialności państw za czyny popełnione na ich terytorium nie udane ze względu na rozbieżność stanowisk

c) oficjalne kodyfikacje

Liga Narodów

oficjalną kodyfikacją miała się zająć Liga Narodów,

1924 r. - powołano Komitet Ekspertów, ale to się nie udało - konwencja o kolizji ustaw w sprawie obywatelstwa (tylko to przygotowano)

ONZ

za działalność kodyfikacyjną odpowiada Komisja Prawa Międzynarodowego (powołana przez ONZ od 1947r.),

art. 13 Karty NZ - uprawnienia Zgromadzenie Ogólne w tym zakresie

1949 r. - Komisja Prawa Międzynarodowego,

DZIAŁALNOŚĆ KODYFIKACYJNA ONZ - KOMISJA PRAWA MIEDZYNARODOWEGO

Karta NZ przewiduje zarówno:

-kodyfikację - „formułowanie w sposób bardziej ścisły i usystematyzowanie norm p.m. w sprawach, w których już istnieje znaczna praktyka państw, precedensy i opinie naukowe”

-stopniowy rozwój - „redagowanie umów w sprawach, których jeszcze nie reguluje p.m. lub co do których prawo nie jest jeszcze dostatecznie rozwinięte”

W praktyce Komisja P.M. nie czyniła większej różnicy między tymi pojęciami

skład:

34 członków reprezentujących różne formy cywilizacji i główne systemy prawne świata

-sesja coroczna , sprawozdanie (publikowane w Rocznikach)

procedura kodyfikacyjna:

przyjęcie tematu przez Komisję- wyznaczenie referenta - przygotowanie sprawozdania i projektów - dyskusja - projekt Komisji przedstawiany państwom - Komisja rewiduje projekt po uwagach państw - przedstawienie projektu ZO - ZO albo nie podejmuje żadnych działań albo może przyjąć projekt w formie rezolucji albo zdecydować o zwołaniu konferencji w celu opracowania umowy m.

-wysoki poziom prac Komisji, ale krytyka powolności jej działalności

ostatnie prace Komisji dot. KNU, m. dróg wodnych dla celów innych niż żegluga; immunitety jurysdykcyjne państw i ich własność; kodeks zbrodni przeciwko pokojowi i bezp.; odp. m. za szkodliwe działania nie zakazane przez prawo; status kuriera dyplomatycznego i waliz dyplomatycznych; od 1997 r. obywatelstwo osób fizycznych w razie sukcesji; zastrzeżenia do u.m.; akty jednostronne państw; od 2001 r. zapobieganie szkodom transgranicznym powstałym w wyniku działalności o dużym stopniu ryzyka

przy ONZ do 23 V 1969 r. w Wiedniu - konwencja o prawie traktów, a weszła w życie w 1980 r., Polska jej stroną od 1990 r.,

sformułowana w 5 językach: angielskim, francuskim, chińskim, rosyjskim, hiszpańskim.

W preambule konwencji szczegółowo omówiono dlaczego została ona przyjęta.

Zakres konwencji:

-podmiotowy - do kogo ma zastosowanie

art. 1 (traktatów między państwami)

art. 3 (nie czyni ich nieważnymi jeśli są inne podmioty)

art. 5 (do wszystkich umów międzynarodowych)

-przedmiotowy

art. 1 (do traktatów)

art. 2 DEFINICJA TRAKTATU - tzw. wąska definicja umowy międzynarodowej; a szeroka definicja umowy nie wymaga formy pisemnej

d) KONWENCJE KODYFIKUJĄCE PRAWO MIĘDZYNARODOWE

-charakter kodyfikacji miały w 1899 r., 1907 r. konferencje w Hadze

-Liga Narodów wytypowała tematy dojrzałe do kodyfikacji, ale plany zrealizowane w stopniu niewielkim

-1930 r. - konwencja haska - kolizja ustaw w sprawie obywatelskiej

-ONZ - Komisja Prawa Międzynarodowego podjęła dzieło kodyfikacji

-1958 r. 4 konwencje genewskie dotyczące prawa morza (kodyfikacje prawa morza) -1961 r. kodyfikacja prawa dyplomatycznego, konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych

-1963 r. konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych

-1969 r. konwencja wiedeńska o prawie traktatów

-1975 r. konwencja dotycząca reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi

o charakterze powszechnym

-1978 r. konwencja wiedeńska o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów

-1983 r. konwencja dotycząca sukcesji państw w odniesieniu do mienia, długów i archiwów państwowych

-1986 r. konwencja dotycząca umów międzynarodowych pomiędzy organizacjami międzynarodowymi,

a państwami oraz pomiędzy organizacjami międzynarodowymi

-2004 r. konwencja dotycząca immunitetu jurysdykcyjnego

e) DOKUMENTY - proces kodyfikacji poza Komisją P.M.

1949 r. - kodyfikacja prawa wojennego i humanitarnego- 4 konwencje genewskie

uzupełnione 2 protokołami dodatkowymi z 1977 r.

1966 r. - Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka: Cywilnych i Politycznych; Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych

1969 r.- konwencja nowojorska o misjach specjalnych

1982 r. - konwencja prawa morza w Montego Bay na Jamajce (nowa kodyfikacja prawa morza)

Rada Europy i konwencje europejskie Rady Europy, Międzynarodowa Organizacja Pracy, UNESCO, WHO.

Karta Narodów Zjednoczonych 1945 r., Pakty Praw Człowieka 1966 r.

Proces kodyfikacji polega na zastępowaniu norm zwyczajowych normami konwencyjnymi.

2001 r. - Komisja Prawa Międzynarodowego przyjęła projekt odpowiedzialności państw za działania sprzeczne z prawem międzynarodowym.

Jeśli istnieje sprzeczność wynikająca z Karty ONZ - ona ma pierwszeństwo w systemie źródeł prawa międzynarodowego.

IV. PRAWO TRAKTATÓW

1) Podział umów międzynarodowych:

1. kryterium materialne, dotyczące treści umowy:

-polityczne

-gospodarcze

-wojskowe

-dotyczące spraw społecznych i prawnych

-dotyczące ochrony środowiska

-dotyczące współpracy kulturalnej i ochrony własności intelektualnej

-dotyczące przestrzeni powietrznej, morskiej i inne

2. kryterium formy zawarcia umowy:

a) -zawarte w formie pisemnej

-zawarte w formie ustnej - należą do mniejszości we współczesnych stosunkach traktatowych

W zakresie umów o charakterze ustnym warto wskazać na tzw. kazus Llhema :

W 1933 r. STSM orzekł, iż istnieje możliwość zawarcia umowy międzynarodowej w formie ustnej. Stało się to po tym, jak Norwegia rozpoczęła okupację Grenlandii, co napotkało na sprzeciw ze strony Danii, aby okupację tę uznać za nielegalną. Okazało się wtedy, iż w 1919 r. minister spraw zagranicznych Norwegii Llhem oświadczył, że rząd Norwegii nie będzie czynił problemów w związku z posiadaniem przez Danię Grenlandii. STSM orzekł, iż to oświadczenie miało moc wiążącą. Dodatkowo orzekł on, że minister spraw zagranicznych nie musi posiadać dodatkowych pełnomocnictw do tego, aby wypowiadać się w imieniu swego państwa.

b) ze względu na liczbę dokumentów

-zawarte w jednym dokumencie

-zawarte w dwóch lub większej liczbie dokumentów.

3. kryterium trybu zawarcia umowy:

-zawarte w trybie prostym - tryb prosty kończy się przez podpisanie lub wymianę dokumentów stanowiących umowę, też parafowanie

-zawarte w trybie złożonym - tryb złożony kończy się ratyfikacją lub zatwierdzeniem umowy, przyjęciem lub przystąpieniem do traktatu

4. kryterium liczby stron umowy:

-dwustronne - bilateralne

-wielostronne - multilateralne

5. ze względu na organ, który uczestniczy w zawieraniu umowy:

-państwowe - gdy w imieniu państwa występuje głowa państwa

PL - traktaty pokojowe, układy o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie, dot. regulacji zastrzeżonych dla ustawy, dot. obrotu prawnego z zagranicą

-rządowe - gdy w imieniu państwa występuje szef rządu

PL - gdy nie spełniają warunków zaliczenia ich do w/w i gdy dot. 2 lub więcej resortów

-resortowe - gdy w imieniu państw a występuje szef resortu

PL - zawierane przez ministra, a zatwierdzane przez RM lub premiera

6. ze względu na możliwość przystąpienia kolejnych państw do umowy:

a) otwarte - mogą być

-otwarte warunkowo - państwo chcące przystąpić do umowy musi spełnić określone warunki

-otwarte bezwarunkowe

b) zamknięte - z góry określono liczbę kontrahentów i inne nie mogą przystąpić

7. ze względu na czas na jaki umowa jest zawierana:

a) bezterminowe - nie zawierają żadnych limitów, w przeszłości popularne tzw. traktaty wieczyste, zawierane po wsze czasy

b) terminowe

-krótkoterminowe (2-3 lata)

-średnioterminowe (ok. 5 lat)

-długoterminowe (powyżej 10 lat)

8. ze względu na sytuację stron umowy:

-równoprawne -zasadniczo są zgodne z prawem międzynarodowym

-nierównoprawne - niezgodne z prawem międzynarodowym, uprzywilejowują niektóre państwa kosztem innych państw

9. kryterium wzajemnej relacji umów w stosunku do siebie:

-główne

-wykonawcze - o charakterze pomocniczym, niekiedy zawierane w postaci protokołów dodatkowych do umowy głównej

10. kryterium stron uczestniczących w umowie (ze względu na podmioty):

-zawarte między państwami - najczęściej nazywane traktatami

-zawarte przez państwo z innym podmiotem - np. organizacją międzynarodową

-zawarte pomiędzy innymi podmiotami prawa międzynarodowego

11. kryterium celu regulacji:

-prawotwórcze - zbliżone do ustawy w prawie wewnętrznym, formułują normy o charakterze abstrakcyjnym, regulując postęp

-umowy-kontrakty - celem jest załatwienie jakiejś konkretnej regulacji, na szczeblu resortu

12. kryterium miejsca w systemie prawa wewnętrznego:

-zbliżone swoim charakterem do ustaw - zwykle wymagają ratyfikacji

-zbliżone do zarządzeń administracyjnych - między rządem

2) budowa (struktura) wewnętrzna umowy międzynarodowej

brak przepisów dot. budowy, ale długoletnia praktyka

(w PL: instrukcja stanowiąca zał. do zarządzenia nr. 20 premiera z 1969 r. w sprawie formy u.m.)

A. TYTUŁ

zawiera oznaczenie nazwy umowy (państwowa/resortowa/rządowa), wskazanie jej stron (oficjalne nazwy), określenie treści

a) nazwa umowy - odnotowuje się, że w praktyce pojawiło się ok. 30 różnych terminów określających umowy międzynarodowe, najczęściej będzie to umowa, traktat, konwencja

karta, pakt - nazwy uroczyste

porozumienie, protokół - umowy niższej rangi

b) następnie w przypadku umów dwustronnych wymieniane są strony umowy

c) syntetyczne ujęcie przedmiotu regulacji umowy - przedmiot, którego umowa dotyczy

(np. konwencja dotycząca potwierdzenia granicy państwowej, konwencja konsularna, konwencja o prawie traktatów)

d) miejsce zawarcia umowy

B. WSTĘP

może zawierać określenie organów zawierających, podanie motywów, celu , okoliczności, stwierdzenie określonej zasady czy poglądu stron,

wzmianka dot. pełnomocników, stwierdzenie uzgodnienia tekstu

1) dawniej

W dawnych umowach był dość rozbudowany, najbardziej typowy układ dawnych umów:

a) inwokacja - często powoływano się na autorytet boski, wezwanie Boga, pozostała w niektórych umowach typu konkordatowego,

na ogół pomijana w większości współczesnych traktatów

b) intytulacja - wyliczenie stron umowy (nawet w umowach międzynarodowych wielostronnych wymieniano państwa uczestniczące

w zawarciu umowy np. Konwencja Haska z 1907 r., traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich, Traktat z Maastricht)

c) komparycja - wskazanie, wyliczenie jacy przedstawiciele stron uczestniczących reprezentowali poszczególne państwa w negocjowaniu umowy

d) narracja - opis czynności i wydarzeń, które doprowadziły do zawarcia umowy

(np. określenie ,,po przedstawieniu pełnomocnictw rozpoczęto negocjacje…”)

e) arenga - jest najważniejszym elementem wstępu, opis przyczyn zawarcia umowy

2) współcześnie

W wielu współczesnych umowach:

a) wstęp utożsamiany jest z arengą, zawiera wyłącznie uzasadnienie przyczyn zawarcia umowy,

nawet używa się zamiennie tych pojęć.

b) natomiast intytulację - określenie stron umowy - w przypadku umów wielostronnych - współcześnie zastępuje się formułą „umawiające się strony” czy ,, państwa strony niniejszej umowy”, nie wylicza się osobno wszystkich stron.

c) wstęp umowy kończy się zwykle formułą ,,strony uzgodniły co następuje”.

C. CZĘŚĆ DYSPOZYCYJNA (MERYTORYCZNA)

merytoryczna część, w zależności od obszerności, od tego, czy jest to obszerna umowa czy nie, może być podzielona na różne jednostki systematyki - może być podzielona na mniejsze części, rozdziały, podrozdziały,

Z reguły podzielona na art., §, pkt. Jej podstawą jest artykuł, zwykle postanowienia ujmowane są w postaci artykułów, zaopatrzonych często tytułem.

1) klauzule umowne

W tej części umowy można spotkać pewne charakterystyczne klauzule umowne, które w sposób skrócony ustalają pewną treść służącą do wykładni, interpretacji postanowień danej umowy:

a) klauzula narodowa - zobowiązanie każdej ze stron umowy do takiego samego traktowania , oznacza, że osoby fizyczne(obywatele) i prawne, towary i statki drugiej strony będą tak samo traktowane jak osoby fizyczne, osoby prawne, towary i statki danego państwa b) klauzula wzajemności - na jej mocy państwo (strona) zobowiązuje się tak traktować osoby fizyczne, prawne, towary i statki tak samo jak druga strona. W pewnych sytuacjach klauzula ta jest zbieżna z klauzula narodową.

c) klauzula największego uprzywilejowania -zobowiązanie do przyznania drugiemu kontrahentowi pewnych praw i przywilejów, w takim zakresie, w jakim już te prawa posiada lub mieć będzie w przyszłości inny kontrahent, który znajduje się w najkorzystniejszej sytuacji prawnej, nadanie kontrahentowi takich praw jak ma najbardziej uprzywilejowany kontrahent.

Na jej podstawie przyznaje się drugiemu kontrahentowi takie prawa jakie ma lub mieć będzie w przyszłości inny partner będący w najkorzystniejszej sytuacji prawnej . Klauzule największego uprzywilejowania dotyczą umów handlowych, nawigacyjnych i konsularnych.

(np. jeżeli Polska zawiera porozumienie dotyczące preferencji dla partnera włoskiego w dziedzinie rozwoju współpracy motoryzacyjnej i jeżeli z partnerem koreańskim zawarliśmy w umowie taką klauzulę to jeśli ten kontrahent włoski uzyska najkorzystniejsze traktowanie w dziedzinie motoryzacji to tak samo kontrahent koreański będzie musiał być tak traktowany, a jeśli w przyszłości prawa partnera włoskiego uległyby poszerzeniu to w tym samym zakresie należałoby przyznać te uprawnienia partnerowi koreańskiemu).

2) klauzule dotyczące regulowania sporów międzynarodowych wynikających z umowy

W tej części zamieszczane są niekiedy klauzule dotyczące regulowania sporów międzynarodowych wynikających z umowy, zawierające

wskazanie organu, który ma w przyszłości rozwiązywać spory dotyczące stosowania lub interpretacji umowy, np.:

a) klauzula sądowa - przekazanie takiego sporu do MTS

b) klauzula arbitrażowa - komisja arbitrażowa

c) klauzula koncyliacyjna - specjalnie do tego celu powołana komisja, do spraw koncyliacji

lub ustalenie jakiejś specyficznej procedury regulowania sporu.

3) klauzule dotyczące zakresu terytorialnego stosowania umowy

W części dyspozycyjnej umowy mogą być zawarte klauzule, które występują w innym miejscu, ale tutaj należy je wymienić,

są to klauzule dotyczące zakresu terytorialnego stosowania umowy, takie jak:

a) klauzula federalna lub

b) klauzula kolonialna.

D. POSTANOWIENIA KOŃCOWE

1) klauzule dotyczące wejścia w życie umowy, najczęściej określają także tryb związania się umową

(np. klauzula ratyfikacyjna, klauzula zatwierdzenia, klauzula zróżnicowanego przyjęcia -

która oznacza, że państwo zgodnie ze swoim porządkiem konstytucyjnym określa tryb związania się umową)

a) klauzule derogacyjne - reguły kolizyjne w celu uporządkowania stanu prawnego

b) postanowienia dot. sposobu związania się u.m. - czy sam podpis czy ratyfikacja

c) klauzula ratyfikacyjna - 2 elementy:

-umowa podlega ratyfikacji

-wymiana dokumentów ratyfikowanych w miejscowości X

-niedopuszczalne stwierdzenie, że umowa „będzie” ratyfikowana lub podanie daty (nie wolno tworzyć zobowiązań)

d) klauzula o zróżnicowanym przyjęciu - „umowa podlega przyjęciu zgodnie z prawem każdej ze stron,

co zostanie stwierdzone przez wymianę not”

e) zapis o prowizorycznym stosowaniu umowy - gdy całość lub część ma być stosowana przed wejściem w życie

f) klauzula retroaktywna - niedopuszczalna, chyba, że dot. korzyści

g) postanowienia dot. czasu obowiązywania (np. na 20 lat), ew. trybu jej wypowiedzenia

2) warunki wejścia w życie umowy, postanowienia dotyczące warunków uprawomocnienia się umowy określona jest

np. liczba dokumentów ratyfikacyjnych, które powinny być złożone, aby umowa weszła w życie

3) określenie daty wejścia w życie umowy (np. po 30 dniach po złożeniu 20 dokumentu ratyfikacyjnego)

4) określenie języków autentycznych umowy, niekiedy wszystkie języki mają jednakową moc prawną,

ale również może być wskazany język uprzywilejowany, w oparciu o który rozstrzygane są spory interpretacyjne,

-umowy dwustronne - najczęściej umowy międzynarodowe zawierane są w przypadku umów bilateralnych w językach obydwu kontrahentów (niekiedy trzeci język jest językiem światowym, w którym są np. wyjaśniane jakieś wątpliwości interpretacyjne)

-umowy wielostronne - natomiast umowy wielostronne mogą być zawierane w różnej liczbie języków.

Języki podstawowe ONZ to: angielski, hiszpański, francuski, chiński, rosyjski.

Stosunkowo odosobniona jest praktyka, którą wprowadzono w Unii Europejskiej, że traktaty są zawierane

w językach wszystkich stron (jest to czasochłonne i kosztowne).

5) może być również formuła dotycząca czasu obowiązywania umowy, może jej towarzyszyć

klauzula prolongacyjna - oznacza możliwość przedłużenia mocy obowiązującej umowy, jeżeli w określonym czasie strony nie wypowiedzą tej umowy

6) określenie depozytariusza umowy - ustalony jest depozytariusz, czyli państwo do którego składa się zarówno oryginał umowy, jak też składa się teksty dokumentów ratyfikacyjnych, może to być np. organ międzynarodowy

(np. sekretarz generalny ONZ lub RE) lub rząd państwa, w którym prowadzono rokowania

7) korroboracja - tzw. wzmocnienie umowy międzynarodowej - dawniej zaprzysiężenie lub powołanie się na autorytet boski, czy autorytet Trójcy przenajświętszej, współcześnie przyjmuje postać formuły: na dowód powyższego właściwie upełnomocnieni przedstawiciele państw złożyli swoje podpisy

8) data i miejsce zawarcia umowy, ewentualnie data otwarcia umowy do podpisu

9) podpisy przedstawicieli stron

-w przypadku umów dwustronnych - obowiązuje reguła alternatu - ta strona dla której przeznaczony jest egzemplarz w tym egzemplarzu jest stroną uprzywilejowaną i występuje na pierwszym miejscu w tytule, tekście i w tej kolejności umieszczane są języki autentyczne i podpisy (uprzywilejowaną stroną jest strona lewa - tzw. prawica heraldyczna).

Np. gdy zawierany jest traktat polsko-francuski to w egzemplarzu dla strony polskiej na pierwszym miejscu

w tytule jest powiedziane, że jest to umowa miedzy RP a Republiką Francuską, następnie w tej samej kolejności w tekście wymieniane są np. organy państwa (w tekście polskim na pierwszym miejscu wymienione są organy polskie, jako pierwszy polski tekst podpisuje polski premier czy minister spraw zagranicznych).

Jest to zasada, która niejako przenika całą treść umowy międzynarodowej i określa kolejność składania podpisów.

-w przypadku umów wielostronnych - można wprowadzić różny sposób składania podpisów.

Można zastosować porządek podpisów alfabetyczny - wg nazw państw wynikających z jakiegoś języka autentycznego lub wg reguły ,,pel mel” - złożenie podpisów w dowolnym miejscu wybranym przez przedstawiciela strony pod tekstem umowy.

3) KONWENCJA WIEDEŃSKA O PRAWIE TRAKTATÓW Z 22 maja 1969 R.

W 1945 r. powołano do życia Komisję Kodyfikacyjna Prawa Międzynarodowego. Miała ona usystematyzować i skodyfikować prawo traktatów. Przewodniczącym tej komisji, która pracowała przez 23 lata byli: Waldock, Witzmoritz, Reuchenbach.

a) Jest to jedna z dwóch umów dotyczących tej problematyki, druga to konwencja zawarta w Wiedniu 21 III 1986 r.

i dotyczy umów międzynarodowych zawieranych z udziałem organizacji międzynarodowych. Konwencja wiedeńska o prawie traktatów została otwarta do podpisu 23 V 1969r., uzyskała moc obowiązującą 27 I 1980 r.

Polska jest stroną tej konwencji od 1 VIII 1991 r. Konwencja ta wiąże obecnie ponad 105 państw

(31 XII 2000 r. - 91 państw, 2003 r. 96, obecnie 105 państw).

b) postanowienia konwencji

-każde państwo korzysta ze zdolności traktatowej, ius tractatum, ius contrahendi, prawo zawierania umów międzynarodowych.

c) Konwencja ma zastosowanie do umów zawieranych pisemnie niezależnie od nazwy dokumentu i niezależnie od ilości dokumentów. Nie obejmuje porozumień dżentelmeńskich (gentelmen's agrement). Dotyczy praktyki traktatowej państw.

d) zakres stosowania Konwencji

-zakres podmiotowy - do kogo

Art. 1 - stanowi, że konwencja dotyczy umów pomiędzy państwami.

Art. 5 - uzupełniający, że jej postanowienia odnoszą się również do tych umów, których celem jest powołanie organizacji międzynarodowej (umów konstytuujących organizacje międzynarodowe) lub umów zawieranych przez państwa członkowskie w ramach istniejących organizacji międzynarodowych.

Art.3 - jednocześnie określa, że konwencja nie jest bezpośrednio stosowana do umów zawartych przez państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego, co nie wpływa na moc prawną tych umów.

Nie dotyczy umów międzynarodowych państwa a innymi podmiotami!

-zakres przedmiotowy - od strony przedmiotowej jest dokumentem kompleksowym. Kodyfikuje całość prawa traktatów, całokształt problematyki prawa traktatów, z pewnym wyłączeniem.

Art. 73 wyłącza 3 problemy z zakresu uregulowań:

-sprawy dotyczące sukcesji państw w odniesieniu do traktatów (sprawa ta jest uregulowana odrębną konwencją z 1978 r.)

-sprawy odpowiedzialności państw za naruszenie traktatu, niewypełnianie postanowień traktatu

-sprawy wpływu wojny na obowiązywanie traktatu, ze względu na zróżnicowaną praktykę:

Sukcesja państw uregulowana w konwencji z 1978 r. (Wiedeń) - dotąd przystąpiło 17 państw

Odpowiedzialność państw - projekt konwencji opracowany i przedstawiony w 2001 r. i jeszcze nie wszedł w życie

Wpływ wojny na obowiązywanie traktatów jest zależny od przedmiotu regulacji traktatowej (są traktaty stosowane w czasie wojny jak konwencje humanitarne o ochronie jeńców czy cywili, a także takie które wygasają w momencie wojny lub są zawieszone na jej czas).

-zakres czasowy - zgodnie z zasadą lex retro non agit - konwencja ma zastosowanie do traktatów zawieranych po wejściu w życie tej konwencji w odniesieniu do państw-stron tych traktatów.

e) PROCES ZAWARCIA UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ WEDŁUG KONWENCJI WIEDEŃSKIEJ O PRAWIE TRAKTATÓW

	Tryb prosty	Tryb złożony
Działania na forum międzynarodowym	1. Negocjacje 2. Przyjęcie tekstu traktatu 3. Podpisanie (lub w innej formie - zgoda państwa) 4. Notyfikacja innym stronom	1. Negocjacje 2. Przyjęcie tekstu traktatu
Działania na forum krajowym		3. Ratyfikacja, zatwierdzenie lub przyjęcie (ewentualnie przystąpienie) 4. Notyfikacja dokumentów ratyfikacyjnych lub złożenie do depozytariusza

zawarcie umowy międzynarodowej

-w znaczeniu szerokim - cały proces prowadzący do ustalenia przez podmioty wzajemnych praw i obowiązków,

jego początkiem są rokowania (negocjacje), koniec uprawomocnieniem

-w znaczeniu wąskim - samo uprawomocnienie umowy

1. rokowania czyli negocjacje

2. przyjęcie tekstu umowy i ustalenie autentyczności tekstu (parafowanie)

3. podpisanie

4. ostateczne wyrażenie zgody na zaciągniecie zobowiązań umownych (ratyfikowanie lub zatwierdzenie)

1. i 4. muszą nastąpić

A. SPRAWA PEŁNOMOCNICTW

1) pełnomocnictwo do zawierania traktatów - domniemanie co do niektórych osób, że reprezentują państwo bez konieczności potwierdzania.

Szczególnie ważna przy umowach wielostronnych - na konferencjach dyplomatycznych powoływany jest specjalny komitet pełnomocnictw sprawdzający, czy osoby występujące w imieniu państw zostały rzeczywiście przez te państwa upoważnione i w jakim zakresie.

2) Art. 7 ust. 2 Konwencji wiedeńskiej wprowadza domniemanie posiadania pełnomocnictwa osób pełniących określone funkcje.

Art. 7 wprowadza 3 kategorie osób, które nie musza przedstawiać pełnomocnictw:

a) głowa państwa, szef rządu i minister spraw zagranicznych - nie muszą przedkładać pełnomocnictwa w odniesieniu do wszelkich czynności związanych z zawarciem traktatu, mogą dokonywać wszelkich czynności związanych z zawarciem umowy

b) szefowie misji dyplomatycznych - dotyczy przyjęcia tekstu traktatu i tylko w stosunkach między państwem wysyłającym i państwem przyjmującym, korzystają z domniemania tylko w stosunkach z państwem przyjmującym i dotyczy tylko przyjęcia tekstu

c) delegaci państw do organów międzynarodowych, organizacji międzynarodowych lub na konferencje międzynarodowe -

domniemanie dotyczy tylko przyjęcia tekstu traktatu w ramach tego organu, organizacji lub konferencji

B. ROKOWANIA (NEGOCJACJE)

1) Poprzedzone jest wstępnymi uregulowaniami, negocjacjami, zdeterminowany faktem przede wszystkim liczby kontrahentów.

2) Nie zawsze wszystkie strony biorą udział w negocjacjach, celem rokowań jest ustalenie wzajemnych zobowiązań.

Jest obowiązek prowadzenia negocjacji w dobrej wierze.

3) Etapy prowadzące do wynegocjowania umowy, zgody na jej podpisanie i wejścia jej w życie uzależnione są od ilości stron umowy,

zależą od tego czy jest to umowa bilateralna i zamknięta, czy też wielostronna i otwarta.

a) w przypadku umów dwustronnych - forma ustna lub pisemna, wstępne negocjacje mogą być w początkowej fazie uzgadniane nawet korespondencyjnie (wymiana not), a w ostatniej fazie zainteresowane państwa spotykają się, przez przedstawicieli na szczeblu uzgodnionym przez strony

b) w przypadku umów wielostronnych - proces ten jest o wiele bardziej skomplikowany, najczęściej na forum konferencji międzynarodowych, ale często projekt wstępny przygotowuje jakaś org. m., np. Komisje Prawa Międzynarodowego ONZ,

dla uproszczenia często projekt umowy opracowywany jest przez jakąś organizację międzynarodową np. komisję prawa międzynarodowego, dopiero następnie zwołuje się konferencję dyplomatyczną (poprawki) - komitet pełnomocnictw.

Zdarzały się przypadki, że konferencje takie były zwoływane bez wcześniejszego opracowania projektu umowy,

czego efektem był bardzo długi okres prac - np. Konwencja o prawie morza - 10-letni okres prac.

Jako przykład umowy, która była rozpatrywana podczas kilku konferencji można podać Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego (ICC). ICC został utworzony tzw. statutem rzymskim z 1998 r. Tenże statut de facto nie wszedł jeszcze w życie, gdyż część stron do tej pory go nie parafowała.

4) formy rokowań

a) ustne

b) pisemne - negocjuje się mniej istotne kwestie dla traktatu

c) w sposób mieszany - dwie formy: początkowo korespondencyjnie, z czasem ustnie

5) specjalne tryby negocjacyjne:

a) tryb negocjacji pakietowych (package deal) - oznacza prowadzenie negocjacji nad pewnymi problemami pogrupowanymi w pewne zespoły zagadnień, które łącznic są przedmiotem dyskusji - państwa łatwiej przyjmują rozwiązania mniej korzystne w połączeniu z rozwiązaniami korzystnymi, negocjowanie kwestii pakietami

b) tzw. metoda konsensusu - nie poddawanie pewnych zagadnień pod głosowanie, ale dyskusja nad nimi aż do czasu braku formalnego sprzeciwu - zgoda wobec braku sprzeciwu

6) Ostateczna formuła umowy jest zazwyczaj jeszcze przedmiotem prac komitetu redakcyjnego,

niekiedy zdarza się, że najpierw przyjmuje się tekst, który następnie podlega obróbce prawnej.

C. PRZYJĘCIE TEKSTU UMOWY I USTALENIE AUTENTYCZNOŚCI TEKSU

1) przyjęcie tekstu

W wyniku zgody państw na konferencji międzynarodowej 2/3 głosów państw obecnych

Tekst traktatu od strony technicznej przygotowuje komitet redakcyjny , jest przyjmowany:

- zasadniczo w rezultacie zgody wszystkich negocjujących państw, (art. 9 ust. 1)

- może też być poddany pod głosowanie, wg Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów przyjęcie tekstu umowy następuje

większością 2/3 głosów państw obecnych i głosujących, chyba, że państwa ustalą inną procedurę.

2) ustalenie autentyczności tekstu

W drodze wybranej przez strony procedury:

-podpisanie

-parafowanie(nie oznacza jeszcze zgody na związanie się umowa, tylko ze tekst umowy ostatecznie przygotowany do podpisania)

-podpisanie ad referendum

Może wystąpić jako sposób zawarcia (nie tylko ustalenie tekstu) jedynie wyjątkowo złożenie inicjałów,

zagadnienia istotne dla stron są w ten sposób nieratyfikowane

Umowa przy braku dodatkowych warunków zostaje zawarta przez parafowanie

potwierdzenie ostatecznego charakteru umowy, może odnosić się do całego tekstu lub jego fragmentów,

oznacza, że dany fragment lub cały tekst jest już ostatecznie uzgodniony,

ma szczególne znaczenie, gdy ma miejsce oddzielenie pełnomocnictw do negocjowania: od pełnomocnictw do podpisania umowy.

3) Umowy dwustronne raczej nie pozwalają na wizualne odróżnienie tych etapów

D. PARAFOWANIE

1) oznacza, że tekst został przygotowany do podpisania, jest ostateczny i nie można już w nim nic zmieniać, a parafa potwierdza autentyczność,

może odnosić się do całego tekstu lub i jego fragmentu

Np. polsko-niemiecki układ o normalizacji wzajemnych stosunków, który został podpisany w lutym 1970 r. przez pełnomocnych ministrów spraw zagranicznych,

dopiero 10 miesięcy został odpisany przez szefów obu państw. Pierwsze podpisanie więc było de facto parafowaniem.

2) stosowane gł. gdy osoba negocjująca nie ma upoważnienia do podpisania - art. 7 ust. 1 - konieczne pełnomocnictwo, ale wynika z praktyki;

art. 7 ust. 2 - bez pełnomocnictw:

a) do wszelkich czynności - głowy państw, szefowie rządów, MSZ

b) do przyjęcia tekstu między państwem wysyłającym a przyjmującym - szef misji dypl.

c) do przyjęcia tekstu na konf. m., przy org. m. lub w jej organach - akredytowany przedstawiciel

3) parafa to może być zgoda na związanie się u.m. gdy państw się tak umówiły (wyraźnie lub w sposób dorozumiany), np. w PL tylko resortowe w trybie prostym

E. SPOSOBY WYRAŻENIA ZGODY NA ZACIĄGNIECIE ZOBOWIĄZAŃ UMOWNYCH W TRYBIE:

Wybór trybu związania się umową jest uzależniony od prawa wewnętrznego państwa oraz od samej umowy, która określa tryb.

1) TRYB PROSTY

- rokowania zakończone aktem zgody podmiotu na definitywne związanie się umową, oznacza związanie się przez państwo daną umową,

w praktyce podpisanie lub wymiana dokumentów tworzących tekst traktatu (np. wymiana not)

a) wymiana dokumentów - sposób zawarcia umowy, przesłanie noty proponującej drugiemu podmiotowi, ten podmiot może odesłać, że umowę przyjmuje,

państwa mogą przesłać sobie umowy jednocześnie, jednostronnie brzmiący, moment faktycznej wymiany dokumentów to moment zawarcia umowy

b) PODPISANIE UMOWY - może być wymagana określona liczba podpisów

od momentu podpisania traktatu mówimy o obowiązku nieudaremniania celu, gdyż przedmiot i cel traktatu na etapie rokowań nie jest sprecyzowany,

podpisanie przez upoważnionych, a bez podpisywania to tylko

-konwencje uchwalane przez M. Org. Pracy (od razu podlegają ratyfikacji) oraz

-umowy w formie wymiany tzw. not werbalnych

2) TRYB ZŁOŻONY

- rokowania kończą się przyjęciem umowy i ustaleniem jego autentyczności, UMOWA ZOSTAJE PODPISANA, następnie konieczny jest dalszy etap,

akt musi być ratyfikowany, zatwierdzony bądź przyjęty

dwa etapy:

-kończy się podpisaniem umowy (rzadkie wymiany dokumentów)

-wyrażenie ostatecznej woli związania się umową

samo podpisanie nakłada na strony obowiązek powstrzymania się od udaremniania celu i przedmiotu umowy

jeśli podpisanie nie oznacza wyrażenia zgody na związanie się umową,

to wg art. 18 KW państwo podpisujące ma obowiązek do nie działania w celu udaremnienia traktu do czasu aż nie ujawni, że chce stać się stroną

a) ratyfikacja i zatwierdzenie - stanowią ostateczną formę zgody państwa na związanie się traktatem, wynika to z prawa wewnętrznego,

określa ono które umowy maja być ratyfikowane, a które zatwierdzone.

Polsce kwestię tę reguluje 14 IV 2000 r. ustawa o umowach międzynarodowych, do której wydano

28 VIII 2000 r. rozporządzenie Rady Ministrów wykonawcze do ustawy o umowach międzynarodowych.

-RATYFIKACJA - dokonuje głowa państwa - akt głowy państwa, czasem zgodę musi wyrazić parlament - w drodze ustawy upoważnia głowę państwa do dokonania ratyfikacji, w Polsce zgoda ta następuje w formie ustawowej (art. 90 Konstytucji), jest najczęściej traktowana jako akt pozostający w kompetencji głowy państwa,

to dobra wola strony, nie obowiązek.

Traktat wymaga określonej liczby dokumentów ratyfikujących, aby dokument był wiążący.

Umowa międzynarodowa, która ma być ratyfikowana zawiera tzw. klauzulę ratyfikacyjną. Ratyfikacji bowiem nie można domniemywać.

W związku z ratyfikacją sporządzany jest tzw. dokument ratyfikacyjny, który zawiera tekst ratyfikowanej umowy oraz tzw. formułę ratyfikacyjną.

dwuetapowa:

- wydanie decyzji o ratyfikacji

- wymiana dokumentów ratyfikacyjnych lub złożenie dokumentów u depozytariusza - dopiero to wywiera skutki prawne w dziedzinie p.m.

Niekiedy (jak w Polsce) ratyfikacja (tzw. duża) związana jest z udziałem parlamentu, który wyraża zgodę na ratyfikację.

Tryb dużej ratyfikacji traktatów (wyrażenie zgody w ustawie) - z udziałem parlamentu zanim ratyfikuje głowa państwa.

jej tryb uregulowany jest w pr. wew. PL

Konstytucja

-art. 146 ust. 4 pkt. 10 - RM zawiera u.m. wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy

-art. 133 ust. 1 pkt. 1 - Prezydent RP ratyfikuje i wypowiada u.m. o czym zawiadamia Sejm i Senat

ustawa o u.m. z 2000 r. - art. 12 ust. 1 - związanie RP u.m. wymaga wyrażenia zgody w drodze ratyfikacji lub zatwierdzenia

3 rodzaje ratyfikacji:

-tzw. duża ratyfikacja (art. 89 ust. 1) - wymagana uprzednia zgoda Sejmu

-ratyfikacja w trybie art. 90 dot. umów o przekazaniu niektórych kompetencji org. m.

-tzw. mała ratyfikacja (art. 89 ust. 2) - premier powiadamia Sejm o zamiarze przedłożenia umowy do ratyfikacji;

Konstytucja RP wymienia 5 kategorii umów podlegających ,,dużej ratyfikacji”:

-umowy pokoju, sojuszy i układów wojskowych

-dotyczące praw i wolności obywateli

-członkostwa Polski w organizacjach międzynarodowych

-znacznego obciążenia finansowego państwa

-dotyczących kwestii regulowanych w ustawie

praktyka państw:

-przyjęło się, że ratyfikowane z udziałem parlamentu są tylko umowy o zasadniczym znaczeniu

nie ratyfikuje się:

-deklaracji o treści politycznej przyjęte na spotkaniach mężów stanu

-umowy resortowe

-umowy zawierane podczas wojny przez dowódców wojskowych dot, min. zawieszenia broni, kapitulacji (= kartele)

-natomiast ZATWIERDZENIE (akt rządu) jest aktem rządu, dokonuje rząd, szef rządu, premier

Akt państwa ustalający zgodę państwa na związanie się umową międzynarodową, bez udziału głowy państwa

Art. 14 KW

Nie musi być zatwierdzenie przewidziane w konstytucji państwa

2 rodzaje zatwierdzenia:

tryb złożony - 2 oświadczenia woli - jedno to zgoda na podpisanie, drugie to zgoda na związanie Polski umową udzielana uchwałą RM

(tak umowy wielostronne)

tryb prosty - 1 oświadczenie - zgoda na związanie Polski umową - przyjęcie fikcji prawnej, że zgoda na podpisanie wystawiona przed negocjacjami jest tożsama z uchwała RM o zatwierdzeniu

-gdy ustawa upoważnia do tego trybu

-gdy u.m. ma charakter wykonawczy do innej u.m. i nie wypełnia przesłanek z art. 89 ust. 1 i art. 90

-gdy u.m. zmienia u.m. i nie wypełnia przesłanek z art. 89 ust. 1 i 90

-są inne szczególne okoliczności i nie wypełnia przesłanek z art. 89 ust. 1 i 90

-Ratyfikacja i zatwierdzenie nie wywołują bezpośrednio skutków prawnych na arenie międzynarodowej, są procedurą wewnętrzną,

następnie sporządza się dokument ratyfikacyjny, przeniesienie ich skutków na płaszczyznę międzynarodową dokonuje się dopiero poprzez

złożenie (przy wielostronnych umowach) lub wymianę (przy dwustronnych umowach) dokumentów zatwierdzenia lub ratyfikacyjnych.

Wymiana dokumentów stosowana jest w przypadku umów dwustronnych natomiast przy umowach wielostronnych dokumenty są składane depozytariuszowi. Dokumenty te przekazuje się depozytariuszowi traktatu.

Art. 18 - obowiązek nie udaremniania celu i przedmiotu traktatu.

-jeżeli państwo podpisze umowę, która wymaga jeszcze ratyfikacji lub zatwierdzenia , to zgodnie z art. 18 ciąży na nim

obowiązek nieudaremniania przedmiotu i celu traktatu

-jeżeli państwo podpisze umowę i ją ratyfikuje to nie może podejmować działań udaremniających cel i przedmiot umowy

b) przyjęcie traktatu i przystąpienie do traktatu - są stosowane w odniesieniu do różnych rodzajów umów,

określony w prawie wewnętrznym tryb przyjęcia traktatu

-PRZYJĘCIE TRAKTATU - akt przyjęcia traktatu jest dokonywany na płaszczyźnie wewnętrznej.

-PRZYSTĄPIENIE DO TRAKTATU (w tym przypadku państwo nie uczestniczyło w negocjacjach) - państwo nie brało udziału w negocjacjach,

ale przystępuje do traktatu.

Istnieją trzy grupy warunków, które skutkują tzw. uprawomocnieniem się umowy:

-klauzula tzw. si omnes - umowa m. uprawomocnia się, gdy zostanie ratyfikowana przez wszystkie państwa-strony

-klauzula tzw. ilościowa zwykła - umowa obowiązuje, jeżeli zostanie ratyfikowana przez wskazana liczbę państw

-klauzula tzw. ilościowo kwalifikowana - umowa obowiązuje, jeżeli zostanie ratyfikowana przez wskazane państwa,

np. Karta NZ musiała być ratyfikowana przez pięciu stałych członków Rady Bezpieczeństwa.

3) TRYB MIESZANY - 1 strona tryb prosty, 2 strona tryb złożony

F. WYMIANA LUB ZŁOŻENIE DOKUMENTÓW RATYFIKACYJNYCH

1) ratyfikacja to akt wew., nie wywołuje skutków prawnych

2) wymiana - z reguły przy umowach dwustronnych i jeśli podpisanie w jednym państwie, to wymiana w drugim

3) złożenie - duża liczba stron, wtedy składane u depozytariusza (pastwo, gdzie zawarto umowę lub org. m.), który ma pewne obowiązki:

a) obowiązki informacyjne (o dokumentach, zawiadomieniach i in)

b) funkcje quasi-notarialne (kontrola)

c) zarejestrowanie w sekretariacie ONZ

f) Obowiązek publikacji i rejestracji traktatu

-REJESTRACJA

Konwencja wiedeńska nie zawiera postanowień dotyczących rejestracji traktatów - na ten temat Konwencja nie zawiera żadnych

szczegółowych ustaleń.

Wymóg rejestrowania ich w sferze międzynarodowej, wymóg wprowadzony najpierw przez Ligę Narodów, Karta NZ art. 102.

Pakt Ligi Narodów

przewidywał sankcję poważniejszą - nieważności traktatu niezarejestrowanego (przy braku rejestracji traktat był nieważny - sankcja nieważności), sankcja nieważności, ale w sferze faktycznej nieskuteczna

Art. 102 Karty ONZ

Karta Narodów Zjednoczonych przyjęła mniej restrykcyjne sankcje za niedopełnienie obowiązku rejestracji niż Pakt Ligi Narodów.

Art.102 Karty Narodów Zjednoczonych - przewiduje obowiązek rejestracji traktatów zawieranych przez państwa członkowskie ONZ,

państwa członkowskie ONZ powinny zarejestrować traktat w sekretariacie ONZ,

niedopełnienie obowiązku rejestracji powoduje niemożność powołania się na taki traktat przed agendami ONZ, jeśli tego nie uczynią,

to przed organami ONZ nie będą mogły powoływać się na fakt zwarcia tego traktatu (sankcja realna)

-United Nations Treaty Series (we wszystkich językach autentycznych i angielskim i francuskim)

-niezarejestrowane - nie ma żadnych następstw, jest jak najbardziej wiążąca, ale państwa z własnego komfortu dokonują tej rejestracji

-PUBLIKACJA

publikacja traktatów należy do ONZ - wydawnictwo Treaty Series,

publikacja w prawie krajowym - oprócz tego każde państwo ma swoją wewnętrzną procedurę publikacji,

w Polsce umowy ratyfikowane są publikowane w Dzienniku Ustaw (gdzie oprócz tekstu polskiego zamieszczany jest także tekst w przynajmniej jednym języku autentycznym). Umowy m. publikowane są wraz z zastrzeżeniami i sprzeciwami. Inne umowy mogą być publikowane w Monitorze Polskim.

g) przedmiotowy aspekt umów międzynarodowych

Jeśli umowa jest wielostronna to państwa muszą godzić się na postanowienia zasadnicze, kwestie nadrzędne.

Kwestie drugorzędne - instytucja zastrzeżenia , dopracowania umów.

zakres rzeczowy/przedmiotowy obowiązywania u.m. - regułą jest, że wiąże całość, ale czasem możliwe jest związanie się tylko częścią

h) ZASTRZEŻENIA

zastrzeżenie - to jednostronne oświadczenie państwa zmierzające do uchylenia lub modyfikacji skutków prawnych niektórych postanowień traktatu w stosunku do państwa zgłaszającego zastrzeżenia, składane w chwili wyrażania zgody na związanie się traktatem (podczas podpisywania, ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia do umowy).

Koncepcja zastrzeżeń opiera się na rozumowaniu, że niekiedy państwa akceptują umowę w ogólnym kształcie, natomiast nie mogą przyjąć pewnych postanowień umowy ze względu np. na prawo wewnętrzne. Państwo jest zainteresowane związaniem takim traktatem, ale niektóre postanowienia mu nie odpowiadają, na które nie chce się zgodzić, ale instytucja zastrzeżeń pozwala na takie kroki (MTS zajął się zastrzeżeniami przy okazji konwencji karanie i zapobieganie zbrodni ludobójstwa, MTS w opinii doradczej wypowiedział się, że jeżeli z umowy nie wynika, ze nie można zawierać zastrzeżeń to można je zgłaszać, pod warunkiem, że nie będą one sprzeczne z celem zawieranej konwencji).

Koncepcja zastrzeżeń wynika z tego, że niektóre umowy międzynarodowe mogą być akceptowane przez duża liczbę państw, ale państwa te skłonne są przyjąć wprawdzie umowę tylko pewne postanowienia, uregulowania zawarte w umowie mogą tym państwom nie odpowiadać. Gdyby nie instytucja zastrzeżeń państwo miało by do wyboru albo związać się w całości traktatem, który nie jest w pełni przez to państwo akceptowany, albo po prostu zrezygnować z takiego traktatu i pozostać poza kręgiem stron traktatem związanych.

Zastrzeżenie umożliwia państwu przyłączenie się do traktatu poprzez wprowadzenie z punktu widzenia tego państwa pewnych korekt w jego zobowiązaniach wynikających z tego traktatu tak aby to państwo mogło uznać, że ten traktat odpowiada jego oczekiwaniom.

Zastrzeżenia dają państwu możliwość modyfikacji lub wyłączenia niekorzystnych dla niego postanowień.

Problem zastrzeżeń do traktatów został dość szczegółowo w konwencji przedstawiony

Zastrzeżenia są zgłaszane do traktatów wielostronnych. W przypadku umów dwustronnych koncepcja zastrzeżeń nie ma zastosowania.

Momentem zgłoszenia zastrzeżenia może być moment podpisania, zatwierdzenia lub ratyfikacji traktatu.

Zastrzeżenie zgłasza państwo w chwili wyrażania zgody na związanie się traktatem przy czym jeżeli jest to traktat zawierany w trybie złożonym to jeśli państwo sygnalizowało zastrzeżenie podpisując traktat to musi potwierdzić to zastrzeżenie dokonując aktu ratyfikacji, zatwierdzenia czy przyjęcia (gdy państwo ostatecznie wiąże się traktatem wtedy może zgłosić zastrzeżenia). Państwo albo chce wyłączyć pewne uregulowania, albo chce nadać tym postanowieniom nieco zmienioną postać.

Ratyfikując traktat trzeba potwierdzić wcześniejsze zastrzeżenia.

Warunki dopuszczalności zgłaszania zastrzeżeń

Traktat może wyłączyć możliwość zastrzeżeń - tu nie można zgłaszać zastrzeżeń, wskazuje artykuły lub tematy co do których nie można zgłaszać zastrzeżeń, są te traktaty, które zezwalają na zastrzeżenia gdy jedno państwo zgłosi zastrzeżenie to inne państwa mają przyjąć zastrzeżenie.

-niektóre umowy wyłączają dopuszczalność zgłaszania zastrzeżeń, traktat może generalnie zakazywać zgłaszania zastrzeżeń, np. Karta NZ

-umowa może ograniczać możliwość zgłaszania zastrzeżeń przez wskazanie postanowień lub spraw co do których zastrzeżenia nie mogą być zgłaszane, mogą albo wyłączyć pewne postanowienia do których nie wolno zgłaszać zastrzeżeń, albo mogą określać jakiego rodzaju zastrzeżenia nie mogą być zgłaszane (ograniczona liczba zastrzeżeń do tzw. zagadnień zasadniczych)

-jeżeli traktat milczy na temat możliwości dopuszczalności zgłaszania zastrzeżeń (z traktatu nie wynika czy można czy nie można) i wtedy zgodnie z konwencją wiedeńską i wcześniej opinią doradczą Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości można zgłaszać zastrzeżenie jeśli nie jest sprzeczne z celem i przedmiotem traktatu

-traktaty wyraźnie dopuszczają możliwość zastrzeżeń (sytuacja rzadka w praktyce traktatowej, traktowane jako zachęta do zgłaszania zastrzeżeń)

Reakcja pozostałych państw na zastrzeżenie

Państwa mogą zastrzeżenie przyjąć lub odrzucić, można przyjąć bez sprzeciwu.

Art. 21, 22, 23 KW

Zastrzeżenia komplikują obraz obowiązywania traktatu. Nie są czymś szczególnie pozytywnym z punktu widzenia obowiązywania traktatu, ale mają zapewnić temu traktatowi szerszy zakres obowiązywania i w celu przyciągnięcia większej liczby państw.

Jeżeli państwo złoży zastrzeżenie (zawsze musi nastąpić w formie pisemnej) to relacja ze strony innych państw-stron traktatu może być dwojakiego rodzaju:

-przyjęcie zastrzeżenia - nie musi być wyraźne. Konwencja wiedeńska o prawie traktatów przewiduje

tzw. dorozumiane przyjęcie zastrzeżenia - oznacza, że państwo milczy przez 12 m-cy od chwili zgłoszenia zastrzeżenia lub od chwili wyrażenia zgody na związanie się traktatem

Przyjęcie zastrzeżenia powoduje, że te postanowienia, które były objęte zastrzeżeniem będą obowiązywały między tymi 2 państwami w takiej wersji w jakiej wynikało to z treści zastrzeżenia czyli przyjęcie zastrzeżenia oznacza, że państwo godzi się na tę propozycję, która była złożona w zastrzeżeniu. Konkretnie może to oznaczać uchylenie lub zmodyfikowanie pewnych postanowień.

-państwo może też nie zgodzić się na to co przewidzi zastrzeżenie i wtedy

sprzeciw zwykły - wyłączenie postanowień traktatu , co do których zgłoszono zastrzeżenia, oznacza, że w stosunkach między państwem, które zgłosiło zastrzeżenie i państwem, które zgłosiło zwykły sprzeciw, nie wchodzą w życie te postanowienia, których dotyczyło to zastrzeżenie. W pewnych sytuacjach czy to przyjęcie zastrzeżenia, czy wyrażenie sprzeciwu zwykłego może powodować w gruncie rzeczy ten sam skutek bo jeśli celem zastrzeżenia jest wyłączenie jakiegoś postanowienia to czy przyjmie się takie zastrzeżenie, czy wyrazi się sprzeciw skutek jest taki sam - postanowienie ulega wyłączeniu. Różnica jest wtedy kiedy celem zastrzeżenia jest zmodyfikowanie- postanowień jeśli przyjmiemy to godzimy się na modyfikację, jeśli wyrazimy sprzeciw zwykły wyłączymy to postanowienie.

sprzeciw kwalifikowany - powoduje, że cały traktat nie wchodzi w życie pomiędzy państwem, które zgłosiło zastrzeżenie i które zgłosiło taki sprzeciw. Sprzeciw kwalifikowany to bardzo radykalna reakcja ze strony kontrahenta, który stwierdza, że skoro to inne państwo nie chce być związane jakimiś postanowieniami, czy chce je modyfikować to on wobec tego nie chce mieć żadnych stosunków traktatowych z takim partnerem. Taki traktat nie wchodzi w życie pomiędzy tymi państwami.

Wg Konwencji wiedeńskiej zarówno zastrzeżenia jak i sprzeciwy muszą być zgłaszane w formie pisemnej.

Państwo może wycofać zarówno zastrzeżenie jak i sprzeciw.

Konwencja wiedeńska przewiduje, że sprzeciwy wobec zastrzeżeń muszą być zgłaszane w formie pisemnej i państwo ma możliwość zarówno wycofania zastrzeżeń do niektórych postanowień traktatu jak też może np. wycofać swój sprzeciw na zastrzeżenia. Polska jak i inne państwa socjalistyczne w przeszłości zgłaszały np. zastrzeżenia do klauzuli sądowej w traktacie, bardzo i często gdy traktat przewidywał jako tryb rozwiązywania sporów międzynarodowych to Polska za przykładem ZSRR zgłaszała zastrzeżenie nie godząc się na poddanie takiego sporu kompetencji MTS. Po okresie przemian ustrojowych te zastrzeżenia dotyczące klauzuli sądowej były wycofywane.

Jeśli publikowany jest tekst umowy międzynarodowej to publikowany jest z zastrzeżeniami i reakcją państw na to zastrzeżenie.

Można je zgłaszać do chwili podpisania (tryb prosty) ratyfikacji lub zatwierdzenia (tryb złożony)

Zastrzeżenie jest „mniejszym złem” w stosunku do sytuacji kiedy państwa rezygnowały ze związania się traktatem wiedząc, że muszą taki traktat zaakceptować w całości.

Instytucja zastrzeżenia kształtowała się w drodze zwyczaju i została potwierdzona postanowieniami konwencji wiedeńskiej.

i) WEJŚCIE W ŻYCIE UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ

Traktat wchodzi w życie zwykle poprzez spełnienie warunków przewidzianych w tym traktacie.

Decydują postanowienia umowy - typowe rozwiązania:

-30-60 dni od daty podpisania lub w momencie podpisania

-data i godzina przy umowach wojskowych

-spełnienie warunku (zawieszającego), np. zawarcie innej umowy

-z chwilą wymiany not/dok. ratyf.

-w przypadku u. wielostronnych często warunkiem jest osiągnięcie określonego progu ilościowego lub jakościowego

(np. Karta NZ - państw i 5 mocarstw)

Warunki określają postanowienia końcowe. Wg konwencji wiedeńskiej traktat wchodzi w życie w dniu i trybie określonym w samym traktacie lub w inny sposób uzgodniony przez strony. Jeżeli traktat nie określa sposobu wejścia w życie wówczas przyjmuje się, że zgoda wszystkich państw negocjujących jest warunkiem wejścia w życie takiego traktatu.

Konwencja wiedeńska przewiduje możliwość tymczasowego stosowania części lub całości traktatu i powinno to również wynikać z samego traktatu lub uzgodnień między stronami. Podnoszono argumenty, by tymczasowe stosowanie traktatu było jednak ograniczone czasowo i trzeba zadbać o jego uprawomocnienie.

Przykładem traktatu stosowanego tymczasowo był pakt Brianda-Kelloga, pakt paryski dot. delegalizacji wojen, traktat ten uzyskał tymczasowa, moc obowiązującą na mocy protokołu Litwinowa.

Problem ten był także podnoszony na płaszczyźnie wewnętrznej. Przede wszystkim chodziło o ograniczenie możliwości tymczasowego stosowania traktatów, zarówno pod kątem pewnych rodzajów traktatów jak i do czasu tego tymczasowego stosowania.

j) TYMCZASOWE STOSOWANIE TRAKTATU

Konwencja wiedeńska mówi o tym, że strony mogą przewidzieć tymczasowe stosowanie traktatu albo wtedy kiedy traktat przewiduje taką ewentualność, albo kiedy same strony tak uzgodnią. Niekiedy zdarza się że traktat uzyskuje stosowanie tymczasowo. To np. pozwala stosować traktat zanim zostanie przeprowadzona czasochłonna procedura ratyfikacyjna, Polska też stosowała niektóre postanowienia traktatowe tymczasowo.

Komplikuje się to gdy tymczasowy okres wydłuża się niebezpiecznie i dlatego w ramach dyskusji na temat regulowania tego problemu w polskich przepisach dotyczących umów międzynarodowych zwracano uwagę iż ten czas powinien być limitowany i ograniczony. Możliwość tymczasowego stosowania traktatu jest jednak ograniczona , a okres tymczasowości limitowany. Stosuje się takie rozwiązanie np. gdy niektóre przepisy wymagają natychmiastowego stosowania, a proces uprawomocnienia trwa długo.

-zasada przestrzegania traktatu (pacta sunt servanda)

Konwencja wiedeńska ujmuje tą zasadę w art.26 .W tytule umieszcza łacińską wersję tej zasady.

Natomiast postanowienia tego artykułu mówią, że zasada ta dotyczy każdego traktatu będącego w mocy i przewiduje,

że taki traktat wiąże strony i powinien być stosowany w dobrej wierze.

-zasada dobrej wiary (bona fides)

jest jedną z istotnych reguł prawa traktatów. Pojawia się kilkakrotnie w postanowieniach konwencji wiedeńskiej.

Dla wzmocnienia zasady art. 26 w art. 27 podkreślono iż państwo nie może powoływać się na swoje prawo wewnętrzne

w celu usprawiedliwienia niewykonywania traktatu.

Zasada ta wymaga dostosowania porządku wewnętrznego do przyjętych zobowiązań międzynarodowych.

Jeśli państwo nie doprowadzi do zgodności swojego prawa wewnętrznego z tymi zobowiązaniami, wynikającymi z umów międzynarodowych, to nie ma prawa potem wobec innych kontrahentów twierdzić, że niewykonanie tej umowy wynika z niezgodności z jego prawem wewnętrznym.

k) zakres terytorialny stosowania traktatów

aspekt terytorialny art. 29 KW - ogólna zasada, jeśli nic innego nie wynika z traktatu to traktat wiąże państwo w stosunku do całego terytorium, przewiduje, że regułą jest stosowanie traktatu na całym terytorium państwa, chyba że co innego wynika z samego traktatu lub uzgodnień między państwami.

Możliwa jest jednak sytuacja kiedy traktat dotyczy tylko pewnej części terytorium państwowego tzw. traktaty zlokalizowane, dotyczy części terytorium państwa np. traktat dotyczący rzeki międzynarodowej, traktaty graniczne, obszaru morskiego, przestrzeni powietrznej lub traktat może zawierać klauzulę kolonialną lub klauzulę federalną.

wyjątki:

-traktaty zlokalizowane - wskazujące obszar gdzie traktat ma zastosowanie, odnoszą się tylko do części terytorium państwa, np. tworzące strefę zdemilitaryzowaną , traktat dotyczący rzeki międzynarodowej, przestrzeni powietrznej, traktat graniczny

-traktaty zawierające klauzulę federalną (federacyjna) - dotyczy państw związkowych, wyposażających swoje państwa związkowe do stanowienia o tym, czy dana umowa będzie stosowana na terytorium państwa związkowego, np. landu niemieckiego, klauzula stosowna w przypadku traktatów zawieranych przez państwa federacyjne, w szczególności te, które przyznały swoim częściom składowym pewne uprawnienia międzynarodowe. Klauzula federalna jest zamieszczana w traktacie jeżeli stroną takiego traktatu ma być państwo federacyjne, które przyznało uprawnienia do zawierania umów międzynarodowych swoim częściom składowym (np. RFN, Szwajcaria). Istota tej klauzuli polega na tym, że władze poszczególnych części składowych państwa federalnego wyrażają zgodę na stosowanie tego traktatu na swoich terytoriach, obowiązuje w częściach składowych federacji, w których zostanie zaakceptowana przez ich władze, np. kantony w Szwajcarii, władze Saksonii chcą by traktat obowiązywał na ich terytorium i jeśli wyrażą na to zgodę traktat ten ma zastosowanie do terytorium Saksonii)

-traktaty zawierające klauzulę kolonialną - często była stosowana przez państwa posiadające rozległe kolonie, to klauzula na mocy której państwo-metropolia ogranicza stosowanie traktatu albo do swojego terytorium metropolitarnego, albo państwo mogło określić, do których terytoriów kolonialnych taki traktat będzie stosowany, na jej podstawie ustala się czy traktat będzie miał zastosowanie tylko na terytorium metropolii czy również będzie stosowany na terytoriach zależnych, ale rozciągnięcie jej na obszary zależne wymagały dodatkowego oświadczenia. Szczególnie krytykowana w przypadku umów o charakterze humanitarnym. Obecnie bez znaczenia ze względu na rozpad systemu kolonialnego.

l) zakres czasowy stosowania traktatów

Konwencja wiedeńska ujmuje też trochę zakresu czasowego stosowania traktatu. Można posłużyć się dwoma regułami temporalnymi znanymi jeszcze z prawa rzymskiego:

-lex retro non agit - traktaty nie mają mocy retroaktywnej, pod warunkiem, że nic innego nie wynika z traktatu, traktat nie wiąże stron do czynności, które wystąpiły przed podpisaniem traktatu, traktat wiąże strony tylko w odniesieniu do faktów i sytuacji, które zaistniały po jego wejściu życie w stosunku do państw, które związały się traktatem, chyba, że traktat przewiduje swoje działanie wsteczne,

traktat może niekiedy przewidywać retro aktywną moc (działanie wstecz).

lex retro non agit w p.m. to jedynie domniemanie, a nie bezwzględny nakaz

-lex posterior derogat legi priori - art. 30 - traktat późniejszy (dotyczący tego samego przedmiotu) wyłącza traktat wcześniejszy, jeśli z traktatu nie wynika inaczej, to strony wiąże traktat późniejszy, który wyłącza stosowanie traktatu wcześniejszego, z tym że traktat wcześniejszy może być stosowany w takim zakresie w jakim nie jest sprzeczny z traktatem późniejszym, jeśli jego materie nie są sprzeczne z traktatem późniejszym. Traktat wcześniejszy wiąże o tyle o ile można pogodzić jego postanowienia z postanowieniami traktatu późniejszego.

W prawie wewnętrznym zwykle kiedy uchwalana jest ustawa to postanowienia końcowe i zawierają przepisy uchylające ustawę poprzednią.

W przypadku umów międzynarodowych na ogół brak klauzuli uchylającej traktat poprzedni i w takim przypadku przyjmuje się założenie, że ma wiązać traktat późniejszy, a wcześniejszy o tyle o ile można go pogodzić z traktatem późniejszym.

Dotyczy to państw, które są stronami obydwu traktatów.

Ta zasada dotyczy przede wszystkim sytuacji, kiedy krąg stron obu traktatów jest taki sam, natomiast jeżeli krąg obu traktatów nie jest identyczny to w stosunkach między dwoma państwami stosowy jest traktat, którego stronami są oba te państwa, np. jeśli te same strony zawarły oba traktaty, krąg kontrahentów obu traktatów jest taki sam, traktat późniejszy wiąże strony, kiedy te same strony zawarły zarówno traktat wcześniejszy jak i późniejszy. Sytuacja komplikuje się dodatkowo jeżeli różne kręgi kontrahentów zawarły te 2 traktaty (nie wszystkie państwa zawarły traktat wcześniejszy i traktat późniejszy) - zgodnie z konwencją obowiązuje zasada, że pomiędzy państwami, które zawarły obydwa traktaty wiąże traktat późniejszy, a wcześniejszy w razie zgodności z późniejszym.

Bardzo rzadko zdarza się tak, że niektóre państwa pozostaną przy wcześniejszym, traktacie, inne z kolei zawierają tylko traktat późniejszy, a będzie też pewna grupa państw, które są stronami obu traktatów.

Dlatego jeżeli krąg kontrahentów nie jest identyczny, to w stosunkach pomiędzy dwoma państwami zawsze stosowny jest ten traktat, którego stronami są oba państwa.

Jeżeli krąg państw, które zawarły oba traktaty nie jest identyczny to pomiędzy państwami wzajemne stosunki reguluje ten traktat, którego stronami są obaj kontrahenci. Natomiast gdy państwo zawarło obydwa traktaty a drugie zawarło tylko jeden z tych traktatów to ich wzajemne prawa i obowiązki reguluje ten traktat, którego stronami są obydwaj kontrahenci.

Pomiędzy państwem które jest stroną obu traktatów a państwem które jest stroną tylko wcześniejszego traktatu obowiązuje wyłącznie traktat wcześniejszy państwo które jest stroną obu traktatów ma trzy zakresy zobowiązali (w odniesieniu do różnych kontrahentów):

-z traktatu wcześniejszego

-z traktatu późniejszego

-w zasadzie z traktatu późniejszego, ale też i z wcześniejszego w tym zakresie, który nie jest sprzeczny z późniejszym

obowiązywanie u.m. - od momentu jej uprawomocnienia się, tzn. od czasu kiedy strony w sposób definitywny wyraziły zgodę na związanie się umową i kiedy dokonano wszelkich czynności niezbędnych (np. zgoda przez ratyf., a dla uprawomocnienia konieczna jeszcze wymiana dok. ratyf.) - staje się prawem wiążącym dla stron,

wejście w życie - czasem później niż moment uprawomocnienia się

stosowanie u.m. - czas od momentu uprawomocnienia się umowy do momentu jej wygaśnięcia (możliwe zawieszenie stosowania mimo, że nie wygasła)

-art. 70 KW - stanowi, że umowa która wygasa nie wiąże już stron

-jeden wyjątek - stwierdzenie nieważności z istniejącą ius cogens (art. 53 w zw. z art. 71 ust. 1).

m) przestrzeganie, stosowanie i wykładnia traktatów.

przestrzeganie traktatów

-art. 26 konwencji wiedeńskiej zatytułowany ,,pacta sunt servanda" wyraża właśnie tę zasadę, określa najważniejsza regułę dotyczącą przestrzegania umów. W art. 26 zasada ta została rozwinięta i powiązana z zasadą dobrej wiary, w myśl tego art. zasada ta dotyczy każdego traktatu będącego w mocy, który wiąże strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze. Zasada ta wyraża właściwie logikę zawierania traktatów. Wskazuje , że zasada dotyczy traktatów pozostających w mocy, powinny być wykonywane przez strony w dobrej wierze.

-art. 27 odnosi się do prawa wewnętrznego państw, zgodnie z tym art. państwa nie mogą powoływać się na swoje prawo wewnętrzne dla usprawiedliwienia niewypełniania postanowień traktatu. Artykuł ten przypomina, że państwo ma obowiązek dostosowania swojego prawa wewnętrznego do przyjętych przez siebie zobowiązań międzynarodowych. W praw traktatowej problem ten zwykle rozwiązuje się w ten sposób, że zanim jest wyrażana zgoda na ratyfikację traktatu, traktat ten badany jest pod względem zgodności z porządkiem wewnętrznym państwa.

n) WYKŁADNIA (INTERPRETACJA) TRAKTATÓW

Interpretacja U.M.

tylko tekst autentyczny, a nie tłumaczenia

podmiot interpretujący:

-doktrynalna - brak mocy wiążącej

-urzędowa - bezwzględnie wiążąca: dokonywana przez strony umowy:

autentyczna - gdy wspólnie, quasi-autentyczna/uzualna - wynikająca ze zgodnego postępowania stron

-sądowa - za zgodą stron, przez sąd arbitrażowy lub MTS i jest wiążąca dla stron umowy, uczestniczących w procesie oraz dla interwenientów w procesie

-dokonana przez org. m. - zwłaszcza dot. statutów tych org. i wiąże organy org., czasem też państwa członkowskie, jeśli dot. działalności w danym organie

W odniesieniu do wykładni traktatów mają zastosowanie zasady wykładni przepisów prawa wewnętrznego

-autentyczna

-legalna

-doktrynalna

W prawie traktatów ma zastosowanie wiele ustaleń dotyczących wykładni normy prawnej. Na grunt prawa traktatów można przenieść zasady wykładni odwołujące się do metod językowych, historycznych, logicznych, reguł dotyczące wykładni sądowej, autentycznej, doktrynalnej.

Oprócz tego w związku z wykładnią traktatów pojawiły się pewne specyficzne koncepcje, które znalazły wyraz w uregulowaniach konwencji wiedeńskiej (art. 31, 32, 33). W przypadku wykładni traktatu mają zastosowanie zarówno normy dotyczące wykładni, które obowiązują w prawie wewnętrznym ale też prawo międzynarodowe przyjęło odrębne zasady wykładni ujęte w 3 zasadniczych koncepcjach

(szkoły interpretacji):

-obiektywistyczna (tekstualna) - podstawą wykładni jest tekst traktatu, które należy interpretować zgodnie ze zwykłym znaczeniem słów i wyrażeń użytych w tym traktacie, na ogół w umowach zamieszczane są słowniczki, które wyjaśniają terminy zawarte w traktacie

tylko na podstawie egzegezy tekstu, najczęściej wykładnia językowa. Podkreślają, że każda strona ma inne intencje, a tekst umowy to wypadkowa tych intencji

-subiektywistyczna (intencjonalna) - w świetle intencji stron w chwili zawarcia, z innym zamiarem państwa przystępują do rokowań a co innego udaje im się stworzyć, opiera się na materiałach z prac przygotowawczych, celem tej wykładni jest ustalenie pierwotnej intencji stron. Pierwotny zamiar ustalamy z materiałów z prac przygotowawczych powinien być brany pod uwagę.

-teleologiczna (celowościowa, funkcjonalna) - celem tej wykładni jest taka interpretacja traktatu, aby mógł zrealizowany jego cel, wskazuje na cel traktatu, z punktu widzenia celu i przedmiotu konwencji. tzw. interpretacja dynamiczna - interpretacja w świetle dzisiejszych potrzeb stron, podporządkowuje się wykładnie traktatu jego celowi i przedmiotowi.

Przygotowując projekt konwencji wiedeńskiej starano się uwzględnić te koncepcje, ostatecznie zawarto w niej ogólną zasadę wykładni oraz zasadę uzupełniającą.

zasady interpretacji art. 31 KW

-zasada ogólna - w dobrej wierze, zgodnie ze zwykłym znaczeniem słów (w ich kontekście) oraz w świetle przedmiotu i celu u.m., a inne znaczenie, jeśli taki była zamiar stron

-kontekst to prócz tekstu (wstęp i załączniki) też porozumienie dot. tekstu oraz dokumenty jednostronne, przyjęte przez inne strony u.m.

-uzupełniające środki interpretacji (min. prace przygotowawcze do traktatu i okoliczności jego zawarcia) stosuje się, by potwierdzić znaczenie wynikające z interpretacji z art. 3 lub by ustalić znaczenie, jeśli wyniki interpretacji z art. 31 okazały się absurdalne i nierozsądne lub dwuznaczne

OGÓLNA ZASADA WYKŁADNI

zawarta jest w art.31 konwencji wiedeńskiej i obejmuje 3 wskazówki interpretacyjne, traktat powinien być interpretowany:

-warunek interpretacji traktatu w dobrej wierze

-zgodnie ze zwykłym znaczeniem słów i wyrażeń w nim użytych

-należy interpretować traktat w świetle przedmiotu i celu traktatu.

W powyższych zasadach mamy do czynienia z założeniami szkoły obiektywistycznej i wykładni celowościowej.

REGUŁA UZUPEŁNIAJĄCA

Art. 31 mówi też, że oprócz tekstu należy uwzględniać tzw. kontekst traktatu - wszelkie porozumienia czy oświadczenia składane i przyjęte przez strony traktatu w związku z tym traktatem.

Konwencja wiedeńska przewiduje, ze obok tekstu traktatu należy uwzględnić kontekst traktatu, czyli wszelkie porozumienia, przyjęte przez strony traktatu w związku z tym traktatem, a także wszelkie inne dokumenty, które zostały zaakceptowane prze wszystkie strony traktatu.

Regułę uzupełniającą wykładni można zastosować w odniesieniu do 3 sytuacji:

-w celu potwierdzenia wyniku uzyskanego przy użyciu zasady ogólnej, chcemy potwierdzić wykładnie wynikłą z zasady ogólnej

-gdy mimo zastosowania zasady ogólnej nadal istnieje jakaś niejasność lub dwuznaczność, gdy po zastosowaniu zasady ogólnej przepisy są niejasne

-gdy zasada ogólna doprowadziła do uzyskania rezultatu absurdalnego (wykładnia subiektywistyczna i intencjonalna),

Korzystając z reguły uzupełniającej odwołujemy się do okoliczności towarzyszących zawarciu traktatu, do materiałów z prac przygotowawczych w celu ustalenia pierwotnego zamiaru stron.

Przykład: Karta NZ nie zawiera żadnych postanowień dotyczących wystąpienia państwa z ONZ, brak tych postanowień mógł być podstawą do sformułowania wniosku, że z ONZ nie można wystąpić. Natomiast materiały z prac przygotowawczych wyraźnie wskazują na to, że podczas konferencji założycielskiej w San Francisco sprawa ta była przedmiotem dyskusji i państwa uznały, że można wystąpić z ONZ.

Jednakże podczas konferencji założycielskiej w San Francisco państwa założycielskie doszły do wniosku, że wystąpienie z ONZ jest możliwe, chociaż Karta takiej możliwości nie przewiduje. Oznacza to, ze już na podstawie materiałów z prac przygotowawczych można ustalić pierwotny zamiar stron.

Podobnie było w Traktat założycielskich UE. Traktat Konstytucyjny już jednak taka możliwość przewiduje.

Stąd: reguła uzupełniająca to odwołanie się do materiałów z prac przygotowawczych i okoliczności towarzyszących zawarciu traktatu. Reguła uzupełniająca oparta jest na szkole subiektywistycznej.

o) zawarcie traktatu w kilku równorzędnych językach autentycznych

Art. 33 dotyczy traktatów zawartych w kilku językach autentycznych i są z tego powodu trudności interpretacyjne. Wykładnia traktatu może budzić wątpliwości szczególnie w przypadku traktatów zawartych w kilku językach autentycznych. Z samego traktatu może wynikać, że jeden z tych języków jest uprzywilejowany i w oparciu o ten język będą wyjaśniane wątpliwości. W przypadku, gdy traktat przewiduje, że wszystkie języki mają jednakową moc prawną i nie ma języka uprzywilejowanego, konwencja wiedeńska przyjmuje, że we wszystkich tych językach znaczenie traktatu jest takie samo. Natomiast jeżeli domniemania tego nie można utrzymać ponieważ ewidentnie widać różnice, poszukujemy znaczenia które najlepiej godzi wszystkie teksty autentyczne biorąc pod uwagę przedmiot i cel traktatu. Domniemanie, że we wszystkich językach autentycznych znaczenie postanowień traktatu jest takie samo. Jeżeli jednak nie jest to możliwe wyjaśnienie w ten sposób postanowień traktatu, to istnieje reguła, że należy szukać takiego znaczenia, które godzi te wszystkie teksty autentyczne, biorąc pod uwagę cel i przedmiot traktatu (poszukuje się znaczenia kompromisowego, pośredniego). Wykładnia ukierunkowana jest tu na koncepcję teleologiczną., biorąc pod uwagę znaczenia godzące.

p) traktaty a państwa trzecie (nie będące stroną traktatu)

państwo trzecie - państwo, które nie jest stroną traktatu.

ZAKRES PODMIOTOWY OBOWIĄZYWANIA U.M.

zasada, że u.m. obowiązuje i tworzy prawa i obowiązku dla jej stron (pacta tertiis nec nocent nec prosunt),

a wg art. 34 kw państwu nie można niczego narzucić, traktat nie tworzy praw i obowiązków dla państwa trzeciego bez jego zgody.

Ogólna zasada: traktat nie tworzy ani praw ani obowiązków dla państw trzecich bez ich zgody pacta tertiis nec prosunt nec nocent).

Istnieją jednak umowy międzynarodowe, które przewidują uprawnienie lub zobowiązanie nałożone na państwa trzecie.

Wyjątkiem od tej zasady są:

-traktaty na korzyść państw trzecich (pacta in favorem tertii) - przewidują uprawnienie dla państw trzecich (dla konkretnego państwa,

grupy lub wszystkich państw), np. traktaty dotyczące żeglugi na kanałach międzynarodowych - traktat konstantynopolitański dotyczący Kanału Sueskiego, wolność żeglugi bez względu na banderę. Wg Konwencji wiedeńskiej, jeśli traktat nie wymaga wyraźnego przyjęcia uprawnienia istnieje domniemanie, że państwo trzecie przyjmuje to uprawnienie (korzystanie w praktyce). Wg konwencji wiedeńskiej nie jest konieczna wyraźna zgoda państwa trzeciego na przyjęcie uprawnienia (o ile nie wymaga tego traktat), akceptacja uprawnienia może być wyrażona po prostu przez korzystanie z niego. Konsekwencja przyjęcia uprawnienia przez państwo jest to, że strony traktatu nie powinny tego uprawnienia odebrać ani ograniczyć bez zgody państwa trzeciego. Jeżeli państwo trzecie zacznie z przyznanych praw korzystać to strony traktatu nie powinny mu tych praw ograniczyć ani odebrać bez zgody państwa trzeciego. Państwo trzecie staje się współdysponentem tego uprawnienia.

-traktaty na niekorzyść państw trzecich (pacta in detrimentum tertii) - według Konwencji wiedeńskiej przyjęcie tego zobowiązania powinno nastąpić w sposób wyraźny, w formie pisemnej, na przyjęcie obowiązku państwo trzecie musi wyrazić zgodę w formie pisemnej.

Wyjątkowo zgoda taka nie jest wymagana w przypadku, gdy obowiązek taki wynika z ogólnie przyjętych i obowiązujących zwyczajowych norm prawa międzynarodowego.

Przykład - obowiązek naprawienia (reperacji ) szkody w stosunku do ofiar, agresji przez państwo, które takiego aktu się dopuściło,

nie jest konieczne aby takie państwo wyraziło zgodę.

Umowa tworzy prawa i obowiązki jedynie dla stron

Art. 35 KW - musi być wyraźna zgoda państwa

Można też bez zgody w odniesieniu państwa agresora

q) modyfikacja, zmiana, rewizja traktatu

Zmiana traktatu art. 40 - oznacza wprowadzenie poprawek do tekstu traktatu , które później będą wiązały wszystkie strony traktatu.

Np. zmiana KNZ musi uzyskać akceptację 2/3 państw członkowskich, wtedy zmiana obowiązuje wszystkich, w ten sposób powiększono skład Rady Bezpieczeństwa i Rady Gospodarczej i Społecznej ONZ. Jeśli wola wprowadzenia zmian w traktacie pochodzi od wszystkich stron traktatu, to można dokonać takich zmian.

Nawet jeśli zmiana jest uchwalona większością głosów, to potem te poprawki odnoszą się i wiążą wszystkie strony traktatu, np. poszerzenie Rady Gospodarczej (z 18 do 27, potem do 54 członków) i Rady Bezpieczeństwa (z 11 do 15 państw)

Modyfikacja traktatu - wniesienie poprawek do postanowień traktatu, ale tylko takich które będą dotyczyły (wiązały) tylko niektóre strony traktatu - art. 41 konwencji wiedeńskiej.

Ograniczenia modyfikacji:

-modyfikacja może być wyłączona przez sam traktat - do niektórych traktatów nie można wprowadzać modyfikacji (takie są postanowienia traktatu)

-dokonując modyfikacji należy uwzględnić prawa i obowiązki pozostałych stron traktatu- modyfikacja nie może wpływać niekorzystnie na sytuację pozostałych stron traktatu, na sytuacje pozostałych stron, które nie będą poprawkami związane(przerzucenie na nie określonych obowiązków lub ograniczenie ich uprawnień)

-modyfikacja nie może dotyczyć tych postanowień, których istnienie jest niezbędne dla osiągnięcia celu i przedmiotu traktatu

Konwencja wiedeńska nie wprowadza pojęcia rewizji traktatu

Rewizja traktatu - dostosowanie całego traktatu do nowych potrzeb stron tego traktatu ,

wprowadzenie poprawek głęboko wnikających w istotę traktatu, najczęściej jest to dostosowanie traktatu do nowych potrzeb jego stron.

Różnica miedzy zmianą a rewizją

polega na jakości, niekiedy traktat przewiduje odmienne tryby dla zmiany i rewizji (rewizja jest trudniejsza)

Często tryb rewizji jest bardziej skomplikowany niż tryb zmiany, np. Karta NZ przewiduje następujące tryby: zmiany uchwala Zgromadzenie Ogólne większością 2/3 wszystkich państw natomiast rewizja może być dokonana wyłącznie przez konferencję rewizyjną również większością 2/3.

Różnica miedzy zmianą a modyfikacją

-różna liczba stron, które poprawkami są związane: przy zmianie - wszystkie strony , przy modyfikacji tylko niektóre strony

Różnica miedzy zmianą a rewizją

-różnica o charakterze jakościowym, zmiana -nie dotyczy podstawowych najważniejszych uregulowań prawnych, rewizja - wnikniecie w tekst traktatu, ingerencja w odniesieniu do istotnych kwestii.

r) nieważność traktatu

nieważność bezwzględna:	nieważność względna:
art. 51, 52, 53, 64 KW nieważna ex lege może dochodzić teoretycznie każdy, a w praktyce każda strona nie można konwalidować umowy nie możliwa jest podzielność traktatu (art. 44 ust. 5)	art. 46-50 KW strona nie musi powołać się na nieważność umowy może dochodzić tylko poszkodowany może być konwalidowana w wyniku wyraźnej lub dorozumianej zgody państwa możliwa jest podzielność traktatu

Umowa jest ważna, gdy decyzja co do związania się umową była:

-prawidłowo podjęta

-wyrażona

-zgodna z ius cogens

Umowa jest nieważna ex tunc (od początku) i nie powinna wywoływać żadnych skutków prawnych - jest postulat by znieść te, które miały miejsce

Konwencja przyjmuje zasadę domniemania ważności - jeżeli nie zachodzą przyczyny, które określa konwencja; ważność traktatu nie zostanie zakwestionowana z uwzględnieniem przyczyn wymienionych w konwencji wiedeńskiej to traktat zostaje uważany za ważny, ważność traktatu może być zakwestionowana tylko na podstawie postanowień konwencji.

Konwencja wiedeńska ustala zamknięty katalog przyczyn nieważności traktatu, istnieje osiem przyczyn dotyczących nieważności traktatu

(5 - nieważność względna, 3- bezwzględna).Katalog przyczyn jest katalogiem zamkniętym.

Nieważność może być:

WZGLĘDNA - oznacza unieważnienie zgody państwa na związanie się traktatem, państwo musi się powołać na przyczyny, które to unieważnienie powodują, w odniesieniu do tej nieważności możliwa jest konwalidacja (uzdrowienie, przywrócenie jej ważności po usunięciu usterek) - przywrócenie ważności po usunięciu przyczyn, oraz w niektórych przypadkach podzielność postanowień traktatu(stosowana gdy te postanowienia można oddzielić od pozostałych postanowień traktatu oraz postanowienia wyłączone nie były postanowieniami spornymi z punktu wyrażenia zgody na związanie się postanowieniami traktatu) polegająca na wyłączeniu pewnych nieważnych postanowień a stosowaniu pozostałych, nie dotkniętych wadą nieważności.

-jeżeli określi się dokładnie postanowienia dotknięte wadą

-jeżeli reszta traktatu nadaje się do stosowania

-jeżeli postanowienia pozostające w mocy nie są niesprawiedliwe

przyczyny nieważności względnej:

wynikające z prawa wewnętrznego:

-naruszenie normy prawa wewnętrznego dotyczącej kompetencji do zawierania traktatów, jeżeli naruszenie to jest oczywiste i dotyczy normy o podstawowym znaczeniu, np. jeżeli prezydent USA ratyfikuje traktat bez zgody Senatu wyrażonej odpowiednia większością, czego wymaga konstytucja.

Teoria konstytucyjna - oświadczenie od organów niekompetentnych nie może wiązać strony

Teoria internacjonalistyczna - nie da się pogodzić z pacta nunt servanda, niedopuszczalne jest powoływanie się na prawo wewnętrzne jeśli idzie o zawarcie umów międzynarodowych

Co do zasady nie można powoływać się na pogwałcenie prawa wewnętrznego, chyba ze pogwałcenie jest oczywiste i norma jest zasadnicza.

-przekroczenie ograniczenia pełnomocnictwa do zawarcia traktatu pod warunkiem, że istnienie tego ograniczenia było notyfikowane pozostałym umawiającym się państwom.

Np. pełnomocnik państwa oświadcza na wstępie że nie może zawierać umowy obciążającej finansowo państwo, bo nie tego w pełnomocnictwie

Możliwa jest podzielność umowy. Istnieje podział na postanowienia ważne i nieważne.

Art.47 KW - prawo wewnętrzne i ograniczenia nie mogą być podstawą niewątpliwie, chyba ze było to notyfikowane wcześniej (obowiązek notyfikacji ograniczenia)

wady oświadczenia woli:

-błąd - musi być to błąd co do faktu lub sytuacji, istotny (czyli gdyby państwo wiedziało nie zawarło by traktatu) oraz niezawiniony i nie wynikający z niedbalstwa, zaniechania (strona dołożyła określonych starań) , ale nie błąd co do prawa bo ignorantia iuris nocet, zdarza się rzadko, bo negocjacje trwają długo i są prowadzone przez osoby kompetentne, najczęściej są to błędy geograficzne

Błąd rzadko występuje jako przyczyna, historycznie częściej zwłaszcza jako błędny kartograficznie przy sporządzaniu granic.

Art. 48 błąd obwarowany jest szeregiem warunków, dotyczy faktu lub sytuacji, które stanowi istotę do zawarcia traktatu.

Błąd techniczny nie może być przyczyna nieważności-jest procedura korekty takich błędów.

Błąd nie może być zawiniony przez stronę.

-podstęp - oszukańcze, celowe postępowanie innego państwa, które zmierza do wprowadzenia w błąd kontrahenta, podstęp można również określić jako kwalifikowaną postać błędu.

Oszustwo- podstęp zmierzające do oszukania kontrahenta, możliwa jest konwalidacja.

-korupcja (przekupienie) przedstawiciela państwa - takie działania podjęte w stosunku do państwa, pod wpływem których jego przedstawiciel skuszony jakąś korzyścią godzi się na zawarcie traktatu niekorzystnego dla państwa, które reprezentuje, a zawierającego postanowienia korzystniejsze dla kontrahenta, uzyskanie korzyści przez przedstawiciela państwa, regulują to także przepisy UE i OECD, za korupcję nie uważa się podarków wynikających z pewnych tradycji .

Przekupstwo przedstawicieli państwa.

BEZWZGLĘDNA- zachodzi niezależnie od inicjatywy stron, dotyczy całości traktatu i niemożliwa jest konwalidacja, zachodzi także wówczas gdy strony nie powołują się na przyczyny nieważności traktatu

Przyczyny nieważności bezwzględnej (art. 51-53):

-przymus w stosunku do przedstawiciela państwa - polega na groźbie (vis absoluta) lub na użyciu siły (vis compulsiva), przymus fizyczny lub psychiczny, wobec przedstawiciela, jeżeli przedstawiciel państwa nie może wyrazić w sposób swobodny zgody na związanie się umową wtedy w każdym wypadku traktat jest nieważny, konieczna jest swobodna zgoda, art.51 zawsze stanowił podstawę unieważnienia umowy międzynarodowej np. traktaty niemiecko-czechosłowackie przed II wojną światową dot. aneksji Czechosłowacji .

-przymus w stosunku do państwa - groźba lub użycie siły ale z pogwałceniem zasad prawa międzynarodowego określonych w Karcie NZ, dopuszcza pewne środki przymusu w określonych sytuacjach, art.52 - nie każde użycie siły tylko takie, które jest sprzeczne z zasadami Kart Narodów Zjednoczonych.

-sprzeczność traktatu z imperatywną (bezwzględnie obowiązującą) normą prawa międzynarodowego - ius cogens ,

wg art. 53 konwencji normy ius cogens są to normy przyjęte i uznane przez społeczność międzynarodową jako całość, od których żadne wyjątki nie są dopuszczalne, poza tym nie mogą być one uchylone a jedynie zastępowane normami o tym samym charakterze, bezwzględnie obowiązującym ,np. normy o suwerennej równości państw, o nienaruszalności terytorium, o nieingerencji w sprawy wewnętrzne, o obowiązku pokojowego rozstrzygania sporów, o poszanowaniu praw człowieka. Jeżeli w czasie obowiązywania traktatu pojawi się nowa norma ius cogens to może to stanowić podstawę wygaśnięcia traktatu, itp.

istnieje norma ius cogens i pod jej rządami zostaje zawarta umowa, która jest z nią sprzeczna

zawarta umowa (prawidłowo), w czasie jej obowiązywania wykształca się norma ius cogens, z którą umowa jest sprzeczna - jest to wygaśnięcie

normy ius cogens mają wiązać w sposób bezwzględny całą społeczność międzynarodową

Przyczyny nieważności traktatów

s) wygaśnięcie traktatów

wygaśnięcie - traktat przez pewien czas obowiązuje, a następnie traci moc obowiązującą, przy czym ta utrata mocy obowiązującej może dotyczyć wszystkich państw lub niektórych kontrahentów.

Wygaśnięcie traktatu ma miejsce w sytuacji, kiedy traktat przez pewien czas obowiązywał (tworzył prawa i obowiązki dla stron),

a następnie wskutek pewnych okoliczności utracił swoją moc obowiązującą.

Umowę zawiera się na jakiś czas i ona wywołuje skutki prawne, po tym traci swój byt prawny; wszystkie skutki maja pozostać.

Art. 69 - następstwa nieważności

Art. 70 - wygaśniecie umowy powoduje nieskuteczność umowy ex tunc, nie wpływa w żaden sposób na sytuacje powstałe przed wygaśnięciem

-bezwzględne - oznacza wygaśniecie umowy w całości

-względne - wygaśniecie odnosi się do jednej strony lub kilku stron przy wielostronnych

Wycofanie, wypowiedzenie szersze

Umowę należy uznać za obowiązującą dopóki umowy nie można uznać za wygasłą.

Strona samowolnie może wycofać się gdy umowa na to zezwala lub przypadki prawa międzynarodowego przewidują.

Konwencja wiedeńska nie podaje zamkniętego katalogu przyczyn

Przyczyny wygaśnięcia traktatu:

przewidziane w traktacie:

Przyczyny wyraźnie przez umowę przewidziane - wg KW państwa mają swobodę w kreowaniu tych postanowień, a przykładowe to:

-upływ czasu na jaki traktat został zawarty - dotyczy to traktatów terminowych, które nie zawierają klauzuli prolongacyjnej,

gdy upływa określony czas traktat wygasa, typowa przyczyna wygaśnięcia - albo na okres x lat, albo do x dnia

-spełnienie się warunku rozwiązującego - zaistnienie zdarzenia przyszłego, niepewnego, jego zaistnienie nie jest pewne,

np. warunek rozwiązania Układu Warszawskiego - powstanie ogólnoeuropejskiego systemu bezpieczeństwa opartego na umowie,

miał tracić moc, gdyby został opracowany układ zbiorowego bezpieczeństwa w Europie, traktat ONZ -USA dotyczący siedziby ONZ miał tracić moc gdyby siedziba została przeniesiona poza Stany Zjednoczone.

Strony uzależniają czas umowy od różnych okoliczności (np. spadek liczby stron), rzadko stosowany samoistnie, raczej wraz z warunkiem upływu czasu, np. obowiązywanie innej u.m., czasem spadek poniżej progu ilościowego/jakościowego, zaistnienie określonej sytuacji, może mieć charakter dorozumiany, np. wycofanie się z Karty NZ stałego członka RB

-wypowiedzenie traktatu zgodnie z jego postanowieniami - traktat określa dokładnie procedurę wypowiedzenia traktatu przez stronę oraz termin,

kiedy wypowiedzenie staje się skuteczne, np. wypowiedzenie odbywa się przez zgłoszenie stosownej notyfikacji do depozytariusza i

staje się skuteczne po upływie 12 m-cy od momentu złożenia tej notyfikacji.

W wyniku wypowiedzenia liczba stron może spaść poniżej pułapu wymaganego dla uprawomocnienia się traktatu.

Zgodnie z konwencją wiedeńską, jeśli nie wynika to wyraźnie z samego traktatu, sytuacja taka nie oznacza utraty mocy obowiązującej traktatu.

Są też umowy bezterminowe (graniczne, pokojowe, kodyfikujące PM), klauzule końcowe przewidują możliwość jej wygaśnięcia, wypowiedzenia - traktaty graniczne, traktaty pokoju - nie mają tych klauzul. Zwykle notyfikuje się wypowiedzenie pozostałym państwom, czasem umowa przewiduje okres kiedy wypowiadać jej nie wolno, określony tryb wypowiedzenia (np. notyfikacja) oraz czas potrzebny na uprawomocnienie się wypowiedzenia

(w tym czasie można wycofać swoje oświadczenie o wypowiedzeniu), z reguły ograniczenie czasowe (np. dopiero po roku od zawarcia),

kompetencja do wypowiedzenia umowy - ta sama co do zawarcia umowy, ale nie musi być to ten sam organ (nie ma zasady acte contraire, ale w PL tak)

nieprzewidziane w traktacie: przyczyny powodujące automatyczne (z mocy prawa) wygaśnięcie traktatu:

wygaśniecie umowy w ogóle (bezwzględne wygaśnięcie umowy) bądź w stosunku do danego państwa (względne wygaśnięcie umowy):

-zniknięcie podmiotu traktatu - sytuacja, gdy państwo które zawarło traktat przestaje istnieć jako podmiot prawa międzynarodowego, jeśli jest to

traktat bilateralny to wygasa, może skutkować wygaśnięciem traktatu (np. traktatu między NRD a RFN) lub sukcesją.

Albo w sensie fizycznym np. znika wyspa, na wyspie (przykład Nauru) - wtedy umowa wygasa, albo w sensie prawnym (utrata podmiotowości) - związane z kwestią sukcesji państw, obowiązki przejmuje inny podmiot, który pojawia się na tym terytorium)

-zniknięcie przedmiotu traktatu - powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonanie umowy (art. 61 KW),trwałe zniknięcie/zniszczenie przedmiotu niezbędnego do wykonania umowy, przy zachowaniu dobrej wiary, np traktat reguluje sprawę ochrony jakiegoś zagrożonego gatunku zwierząt, jeżeli mimo starań gatunek ten wyginie, przestanie istnieć przedmiot regulacji traktatu a sam traktat wygaśnie, traktat żeglugi na rzece międzynarodowej,

a rzeka traci walor żeglowności

-całkowite wykonanie traktatu, grupa umów, które można wykonać - gdy zostaje wykonana, jej cel został osiągnięty to wygasa, czasem są umowy których nie można wykonać tylko można wykonywać, np. traktat dotyczący przekazania terytorium w drodze cesji terytorialnej lub traktat dotyczący płatności, kontrowersyjne może być zdefiniowanie, ale pomimo, że w KW nie wymienione, w doktrynie przyjmowane

-zgodna decyzja stron - jeżeli strony uważają, że dalsze obowiązywanie traktatu jest bezcelowe mogą wspólną decyzją uczynić traktat bezprzedmiotowym i wtedy traci on swoją moc wiążącą

wg KW jeden warunek - by było to poprzedzone konsultacjami

Wszystkie strony zawsze mogą uznać ja za wygasłą.

Sposób wyrażenia woli - wyraźny lub dorozumiany.

Prawo międzynarodowe nie zna zwykle desuetudo - MTS nie uznaje tego, państwa wielokrotnie powoływały się przed MTS, ale bezskutecznie

przyczyny powoływane przez strony traktatu - powodują wygaśnięcie traktatu tylko w odniesieniu do stron, które na takie przyczyny powołają się:

-pogwałcenie traktatu przez partnera - art. 60 KW, zgodnie z konwencją wiedeńską polega albo na odrzuceniu traktatu albo na działaniu sprzecznym z jego celem lub przedmiotem W przypadku traktatu dwustronnego pogwałcenie traktatu przez jedną stronę jest oczywista przyczyną niewykonywania jego postanowień również przez stronę przeciwną. W wypadku traktatów wielostronnych w takiej sytuacji możliwe jest:

wyeliminowanie strony, która pogwałciła postanowienia traktatu

uznanie traktatu za wygasły przez wszystkie państwa

wycofanie się państwa, które najbardziej ucierpiało w wyniku pogwałcenia traktatu przez inne państwo

Naruszenie umowy - wbrew zasadzie pacta sunt servanda, art. 60 KW ma być istotne i różne niesie ze sobą skutki,

np. wielostronne - tylko w stosunku do niektórych kontrahentów, zawieszone działanie umowy.

umowy dwustronne - podstawa wygaśnięcia, inna procedura w przypadku umów wielostronnych

-art. 45 KW - państwo nie może się na to powołać jeśli dowiedziało się wyraźnie i nie zrobiło nic

istotne, tzn. odrzucenie traktatu w sposób nieprzewidziany w konwencji lub pogwałcenie postanowienia istotnego dla celów u.m.

nie można się powołać, gdy u.m. dot. traktatów humanitarnych

-trwała niemożność wykonania traktatu - zniknięcie lub zniszczenie przedmiotu niezbędnego do wykonania traktatu, dotyczące tylko jednej strony traktatu, np. traktat o zwrocie archiwów zagrabionych podczas wojny, gdy archiwa uległy zniszczeniu, ale niemożność ta może dotyczyć tylko niektórych stron traktatu (jeśli dotyczy wszystkich to traktat automatycznie wygasa)

-zasadnicza zmiana okoliczności- tzw. klauzula rebus sic stantibus - ograniczenie zasady pacta sunt servanda, bo przewiduje,

że jeśli okoliczności istniejące w chwili zawierania traktatu, które były podstawa zgody państw na związanie się traktatem, strony nie przewidywały, że taka zmiana nastąpi bo nie zawierałyby takiego traktatu, wskutek tej zmiany a mienia się zakres praw i obowiązków stron, jeśli okoliczności, w których traktat był zawierany ulegną zmianie, to strony mogą się na to powołać jako na podstawę do uznania traktatu za wygasły.

Aby posłużyć się tą klauzulą muszą być spełnione łącznie następujące warunki:

1. muszą to być okoliczności, które stanowiły istotną podstawę zgody państw na związanie się traktatem

2. strony nie mogły przewidzieć, że taka zmiana okoliczności może nastąpić, bo inaczej nie zawarły by takiego traktatu

3. w wyniku zmiany okoliczności zmienia się zakres praw i obowiązków stron , które pozostały stronom do wypełnienia w związku z tym traktatem

Mimo spełnienia powyższych warunków nie można powołać się na tą klauzulę:

-w przypadku traktatów granicznych

-jeżeli państwo swoim działaniem niezgodnym z prawem doprowadziło do tej zasadniczej zmiany okoliczności, jeśli powołuje się na to strona która swoim niezgodnym z prawem postępowaniem doprowadziła do tej zmiany

Również zmiany w prawie mogą być motorem zadziałania klauzuli rebus sic stantibus.

art. 62 KW zakaz powoływania się na ta regułę, ale wyjątki:

-okoliczności (MTS: to też normy p.m.) = istotna podstawa zgody a obowiązki i prawa stron radykalnie się zmieniły

(MTS: musi dot. zwiększenia ciężarów strony powołującej się)

-nie dot. granicznych

-nie można się powołać, jeśli samemu się to wywołało

art. 45 KW - państwo nie może się na to powołać jeśli dowiedziało się wyraźnie i nie zrobiło nic

-powstanie nowej normy ius cogens, a traktat wcześniej zawarty jest z nią sprzeczny - niezgodność z nowo powstałą normą ius cogens (art. 64 KW), wygaśnięcie i nieważność od momentu powstania normy, strony powinny wypowiedzieć ten traktat, uznać go za wygasły i uregulować swoje stosunki zgodnie z nowa normą

-wypowiedzenie traktatu nieprzewidziane w jego postanowieniach - mimo, że niektóre traktaty- nie zawierają postanowień dotyczących możliwości wypowiedzenia możliwe jest dopuszczenie takiej możliwości na podstawie innych ustaleń, ale możliwe wskutek wcześniejszej zgody stron np. Karta NZ nie przewiduje wypowiedzenia, a mimo to uznano ze jest ono możliwe

art. 56 ogólnie zasada mówi o niedopuszczalności, wyjątkowo gdy strony dopuściły tka możliwość lub domniemywa się możność wypowiedzenia umowy, np. traktat handlowy, zakaz, ale można, gdy ustali się że strony miały zamiar dopuścić tą możliwość lub gdy można domniemywać to z charakteru traktatu (np. przymierza, umowy handlowe, statuty org.); konieczność notyfikowania stronom na 12 m-cy wcześniej i w razie sporu rozwiązanie w procedurze z KW

-zawarcie traktatu nowego, z którym traktat poprzedni jest całkowicie sprzeczny, został zawarty nowy traktat, który nie mówi nic o obowiązywaniu poprzedniego, ale nowy traktat jest wyraźnie sprzeczny z traktatem poprzednim, więc poprzedni może na podstawie inicjatywy stron utracić moc obowiązującą. wygaśnięcie w skutek zawarcia późniejszej umowy (art. 59), milcząca abrogacja umowy, gdy nowa umowa jest nie do pogodzenia z zawartą wcześniej, a strony są te same (mogą być też nowe)

t) zawieszenie stosowania traktatu - art.72

Może nastąpić z podobnych powodów jak wygaśniecie traktatu. Polega na tym, ze traktat przestaje być stosowany, ale z możliwością jego przywrócenia w przyszłości. Po okresie zawieszenia przywraca się moc obowiązującą. Strony zobowiązują się do takiego zachowania, które nie zniszczy możliwości przywrócenia traktatu.

Traktat, który nie traci mocy obowiązującej mc jest przez pewien czas przez strony stosowany, czyli strony nie będą miały w tym czasie ani praw, ani obowiązków wynikających z traktatu. Może być rezultatem:

-uzgodnień między stronami (wskutek zgodnej woli stron)

-pogwałcenia traktatu przez kontrahenta

-czasowej niemożności wykonania postanowień traktatu

-zasadniczej zmiany okoliczności, kiedy strony uznają, ze po pewnym czasie zdołają dostosować się do tej nowej sytuacji i będą traktat stosować, po okresie adaptacji do nowych okoliczności strony przywracają traktat

u) Procedura w związku z nieważnością, zawieszeniem, wygaśnięciem traktatu:

notyfikacja - 3 m-ce czekamy na sprzeciw - gdy jest sprzeciw 12 m-cy na pokojowe rozwiązanie sporu - gdy nadal brak zgody to w KW klauzula sądowa do MTS/arbitrażu, gdy spór dot. art. 53 i 64, a gdy innych art. to komisja pojednawcza, która w razie braku zgody może jedynie stwierdzić jej brak

V. PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Pojęcie podmiotów prawa międzynarodowego nie zostało zdefiniowane w aktach prawa międzynarodowego

(rzadko się w nich pojawia, np. KW o prawie traktatów)

brak definicji podmiotów p.m. w prawie, ale istnieje tendencja do wprowadzania tego pojęcia do aktów prawnych,

np. art. 3 KW

teoria podmiotowości prawnomiędzynarodowej - podmiotem p.m. jest ten, kto posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z p.m.. Zazwyczaj podmiot posiada też zdolność do działania (czyli zdolności do wywoływania skutków prawnych przez swoje działanie, a wg. Klafkowskiego zdolność prawna jest warunkiem istnienia zdolności do działania

-krąg tych podmiotów to kategoria historyczna (tzn. zmienna w czasie)

Podmioty prawa międzynarodowego

Podmiotem prawa międzynarodowego - jest ten, kto ma prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z norm

prawnomiędzynarodowych.

Na pojęcie podmiotowości składają się dwa elementy:

-zdolność prawna

-zdolność do czynności prawnych

W odniesieniu do podmiotów prawa międzynarodowego należy zwrócić uwagę przede wszystkim na

4 atrybuty (cechy podmiotowości prawnomiedzynarodowej)

-zdolność traktatowa - ius cotrahendi - zdolność do zawierania umów międzynarodowych

-prawo legacji - ius legationis - zdolność do wysyłania i przyjmowania przedstawicieli międzynarodowych, prawo do nawiązywania i utrzymywania stosunków dyplomatycznych.

-zdolność do ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej

-zdolność sądowa - zdolność do występowania w charakterze strony przed sądami międzynarodowymi

Katalog podmiotów międzynarodowych

A. PAŃSTWA

B. ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE - o charakterze rządowym, których statuty wyposażyły je w atrybut podmiotowości

C. PODMIOTY O CHARAKTERZE RELIGIJNYM - Stolica Apostolska, suwerenny Zakon Maltański

D. PODMIOTY NIETRWAŁE - czasowe - np. naród walczący o niepodległość, strona wojująca, powstańcy

Czy też OSOBY FIZYCZNE I PRAWNE? Ocena - pretendują do miana podmiotów

kwestia sporna - czy prócz państw są też inne rodzaje podmiotów p.m.? - różne teorie:

a)nie + ewentualne wyjątki, np. Stolica Apostolska

b)(przeważa) tak, np. strony wojujące, org. m., jednostki

-MTS w opinii doradczej w spr. odszkodowań w służbie ONZ z 1949 r. uznał: „Podmioty prawa, w systemie prawnym, niekoniecznie są identyczne co do zakresu ich praw; ich charakter zależy od potrzeby wspólnoty. Rozwój p.m. w ciągu jego historii odbywał się pod wpływem wymo­gów życia m., a stopniowy wzrost zbiorowych działań państw sprawił już, że pojawiły się przykłady działania wykonywanego w płaszczyźnie międzynarodowej przez pewne podmioty, które nie są państwami”

podział (rodzaje) podmiotów p.m.(wg. C. Berezowskiego)

zorganizowane						niezorganizowane (jednostki)
terytorialne					bezterytorialne (np. org. m.)
suwerenne		niesuwerenne
(np. państwa)
	trwałe		czasowe
	np. Andora, Monako, kiedyś Wolne Miasto Gdańsk		np. strona wojująca

4)tylko państwa są pełnymi podmiotami p.m., a wszystkie inne są niepełnymi i pochodnymi, niesuwerennymi podmiotami

A. PAŃSTWA

1) państwo jako podmiot prawa międzynarodowego

Państwo można określić jako suwerenną jednostkę geopolityczną.Podstawowe 3 elementy państwa to:

-określone terytorium

-ludność zamieszkująca to terytorium

-suwerenna władza (władza najwyższa wyposażona w atrybut suwerenności wewnętrznej i zewnętrznej),

a w definicji wg konwencji panamerykańskiej o prawach i obowiązkach państw z 1933 r. dodatkowo istotnym elementem jest też zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami.

2) spór teoretyczny - na czym polega istota państwa?

decydujący element: suwerenność władzy państwowej, dlatego nie można mówić o państwach zależnych

dowodem na to kiedy organizacja terytorialna (np. tzw. państwa karłowate) staje się państwem może być przyjęcie do ONZ lub dopuszczenie do MTS (np. 1950 r. Liechtenstein, 1954 r. San Marino)

3) Pojęcie suwerenności państwowej

a) suwerenność w p.m. oznacza, że władza państwowa jest

władzą najwyższą (nie podlega żadnej innej władzy zewnętrzne) oraz ma

charakter pierwotny (nie czerpie swoich uprawnień od żadnej innej władzy)

-suwerenność to innymi słowy suwerenność terytorialna (zwierzchnictwo terytorialne) -

pełnia i wyłączność sprawowanej przez państwo na jego terytorium

-nie istnieje suwerenność absolutna, tzn. państwowa suwerenność jest ograniczona przez suwerenność innych państw

b) nie ma znaczenia faktyczna zależność (gospodarcza, polityczna czy ideologiczna) dla prawnej suwerenności - ale formalna niezależność ułatwia walkę o faktyczną niezależność

ważna rezolucja ZO ONZ z 1970 r. Deklaracja zasad p.m. dot. przyjaznych stosunków i współdziałania państw, w której min. określono, że państwo nie może używać środków przymusu gosp., polit. i in. w celu podporządkowania jednego państwa drugiemu lub dla uzyskania korzyści

4) prawa zasadnicze państw

a) są to prawa zwyczajowe, określające sytuację każdego państwa w społeczności międzynarodowej, przysługują każdemu państwu od czasu jego powstania przez cały czas jego istnienia i wymagają swojego poszanowania przez inne państwa

b) przysługują tylko państwom

c) od praw zasadniczych państw należy odróżnić prawa nabyte, które każde państwo może mieć inne

d) najczęściej wymienia się:

-prawo do istnienia

-prawo do niezawisłości

-prawo do równości

-prawo do obrotu (utrzymywania stos. m.)

-prawo do czci

5) klasyfikacja państw z punktu widzenia prawa międzynarodowego (podstawowe kryteria podziału państw)

I. dawny podział:

1) zależne (np. protektoraty, państwa wasalne)

2) niezależne

obecnie ten podział jest zły, gdyż nie ma niesuwerennych państw, a jedynie niesuwerenne organizacje terytorialne

II. kryterium stosunku całości państwa do jego części składowych:

1) państwa jednolite - to takie, które reprezentowane jest przez centralny rząd, który nabywa uprawnienia oraz zaciąga zobowiązania

w imieniu całego państwa, występują jako pewna całość w stosunkach międzynarodowych, państwa o niejednolitej strukturze,

ale o kompetencjach dot. stosunków m. należących wyłącznie do rządu centralnego są z punktu widzenia p.m. państwami jednolitymi, np. USA

2) państwa złożone - mają w swojej strukturze wewnętrznej mniejsze jednostki terytorialne, w ich strukturze wewnętrznej istnieją części składowe o pewnych autonomicznych uprawnieniach, poszczególne części składowe państwa mają kompetencje w zakresie stos. międzynarodowych, wśród nich wyróżniamy:

a) w dawnym podziale: państwa złożone to: unie personalne (osoba władcy), unie realne (wspólne wojsko, polityka zagraniczna),

b) we współczesnym podziale:

współczesne konstytucje często przewidują zakaz przynależności do unii realnej i personalnej

-państwa zróżnicowane - zbudowane asymetrycznie, w swojej zasadniczej części mają jeden ustrój, natomiast w skład tego państwa wchodzą również terytoria o odrębnych cechach ustrojowych, np. Dania (status autonomiczny posiada Grenlandia i W-py Owcze), Wielka Brytania, Finlandia

-państwa federacyjne (związkowe) - zbudowane symetrycznie (części mają podobny status w stosunkach międzynarodowych),

tzn. ich części składowe mają jednakowe uprawnienia, państwa składowe o jednakowym statusie. Państwa te mogą swoje części składowe wyposażyć w pewne uprawnienia międzynarodowe np.

RFN - na podstawie art. 32 ustawy zasadniczej, konstytucji RFN z 1949 r. kraje (landy) mogą zawierać za zgodą rządu związkowego umowy międzynarodowe, zgodne z prawem związku, ponadto rząd federalny przed zawarciem umowy międzynarodowej, która do kompetencji landów powinien uzyskać zgodę poszczególnych krajów.

Ustawa zasadnicza RFN (w tej chwili obowiązująca w małych fragmentach ) przewiduje, że utrzymywanie stosunków) z innymi państwami należy do rządów,

Szwajcaria - zgodnie z art. 3 konstytucji Szwajcarii z 1999 r. kantony są suwerenne, o ile ich suwerenność nie została ograniczona przez konstytucje federalną, w ramach prawa federalnego w zakresie uprawnień (kompetencji),

natomiast zgodnie z art. 56 kantony mogą zawierać umowy międzynarodowe, z tym, że muszą one pozostawać w zgodzie z przepisami konstytucji i prawami innych kantonów, zgodne z prawem federacyjnym, mogą tez utrzymywać stosunki wewnętrzne. Niektóre państwa zakładające w konstytucji federacyjność nie przyznają częściom kompetencji w stosunkach międzynarodowych (USA) .Stany w USA nie mają takich uprawnień. Poprzednia konstytucja przyznawała to prawo wyłącznie kantonom przygranicznym.

ZSRR - szczególny typ federacji, gdyż poszczególne republiki miały prawo utrzymywać stos. m., o ile zgodne były z ogólnymi zasadami ustalonymi przez związek, który decydował też o wojnie i pokoju, np. Ukraina i Białoruś były członkami pierwotnymi ONZ.

Również konstytucja ZSRR formalnie przyznawała, ze republiki korzystały z uprawnień na płaszczyźnie międzynarodowej (umowy, stosunki dyplomatyczne i konsularne, przynależność do organizacji międzynarodowych) suwerenność wszystkim 15 republikom oraz dawała prawo do zawierania umów międzynarodowych, również prawo legacji, prawo konsulatu i prawo przynależności do organizacji międzynarodowych Znacznie gorzej było z realizacją tych uprawnień, w ograniczonym zakresie korzystały z nich Białoruś i Ukraina, były członkami pierwotnymi ONZ. Ukraina i Białoruś były członkami pierwotnymi ONZ i uczestniczyły w obrocie międzynarodowym.

Dania - Gwadelupa, Wlk.Brytania - Gibraltar, Chiny -Hongkong, Tybet -charakterystyczne dla państw zróżnicowanych występują terytoria odrębne pod względem ustrojowym.

konfederacja - luźny związek państw (np. od 1990 r. Rosja i Białoruś) oparty na umowie m. w celu prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej, i z reguły nie ma scen­tralizowanej władzy. Państwa wchodzące w jego skład nadal pozostają suwerennymi podmiotami

III. kryterium stopień rozwoju (państwa rozwijające się):

1) początkowo określane jako „kraje gospodarczo zacofane”, ale już od 1961 r. w dokumentach ONZ zmieniono termin

2) nie ma normy p.m. regulującej zagadnienie przynależności do grupy państw rozwijających się, choć termin ten jest coraz częściej używany w dokumentach

3) początkowo była to grupa 77 państw, która wystąpiła z postulatem uzyskania pomocy gospodarczej (I Konferencja Handlu i Rozwoju UNCTAD w Genewie w 1964 r.) - stąd nazwa „Grupa 77”, choć obecnie zalicza się do niej ponad 100 krajów, choć są to bardzo zróżnicowane kraje (np. arabskie panstwa naftowe o dużym dochodzie narodowym na mieszkańca, biedne śródlądowe, państwa afrykańskie, państwa z Ameryki Łaciskiej o rozwiniętym przemyśle, państwa o prymitywnej gospodarce), a o przynależności do grupy decydowały 3 elementy:

a) wola danego państwa

b) wola państw Grupy 77

c) uznanie przez państwa rozwinięte i socjalistyczne

IV. kryterium możliwości uczestniczenia w konfliktach zbrojnych:

Państwo neutralne - nie bierze udziału w konkretnym konflikcie zbrojnym

podnosząc klasyfikację państw do prawa wojennego wyróżniamy:

1) państwa czasowo neutralne

2) państwa wieczyście (trwale) neutralne

-ograniczona zdolność do działania, ale wypływają z tego też określone korzyści

państwo wieczyście neutralne przyjmuje zobowiązanie, że nie tylko nie będzie uczestniczyło w toczących się konfliktach zbrojnych, ani nie będzie opowiadało się za żadną ze stron tego konfliktu, państwu te przede wszystkim zobowiązują się do nieuczestniczenia w żadnych blokach, paktach i sojuszach o charakterze wojskowym oraz niegodzenia się na stacjonowanie ani na przemarsz obcych wojsk na swoim terytorium.

Natomiast nie jest zabroniona przynależność takiego państwa do organizacji międzynarodowych.

Kwestia członkostwa w ONZ: Austria od 1955 r.(też do UE), natomiast Szwajcaria od końca 2002 r.

Status wieczystej neutralności nie oznacza również braku prawa do utrzymywania sił zbrojnych oraz do samoobrony.

-nie może brać udziału w konfliktach zbrojnych

-nie może zaciągać zobowiązań, które mogą uwikłać je w wojnę (np. sojusze wojskowe, obce bazy na swoim terytorium)

-musi powstrzymywać się od udziału w blokach politycznych

-może bronić swojego terytorium przez wszelkim zagrożeniem

Ze statusu wieczystej neutralności korzystają tylko dwa państwa:

Szwajcaria - od 1815 r. - uzyskała potwierdzenie neutralności mocą postanowień kongresu wiedeńskiego, akt uznania i gwarancji wieczystej neutralności przyjęty na Kongresie, nie jest ani członkiem ONZ ani wspólnot europejskich

-Liga Narodów - tak, ale zwolniona z systemu sankcyjnego

-ONZ - dopiero od 2002 r.

Austria - od 1955 r. - jeszcze przed podpisaniem tzw. traktatu państwowego Austria oświadczyła, że jest trwale neutralna (ustawa o neutralności), ogłosiła ustawę o wieczystej neutralności i uzyskała uznanie tego statusu na arenie międzynarodowej potwierdzone przez ZSRR, USA, GB, Francję (po II wojnie światowej okupowały Austrię), jest członkiem ONZ - tak, a inne państwa się nie sprzeciwiły, co oznacza, że ONZ ma charakter powszechny i nie jest wymierzona przeciwko jakiemukolwiek państwu, oraz od 1995 r. należy do wspólnot europejskich,

-status wieczystej neutralności starały się również uzyskać Islandia (1918 r.) oraz Laos (1962 r.)

trwała neutralność to instytucja prawna zależna od woli państwa i uznania go za takie przez inne państwa - to nie to samo co

polityka neutralności (niezaangażowania)

polityka neutralizacji - państwo wychodzi z propozycjami pokojowymi, stref bezatomowych np. państwa skandynawskie.

V. w oparciu o kryterium geograficzne

możemy dokonywać różnych klasyfikacji państw w zależności od czynnika, który bierzemy pod uwagę, uwzględnia różne aspekty środowiska:

1) czynnikiem niewątpliwie wpływającym na sytuację międzynarodową państwa jest położenie na określonym kontynencie

(państwa afrykańskie, europejskie, azjatyckie itd.), wynika to między innymi z istnienia konwencji o charakterze regionalnym

(np. europejskich, amerykańskich)

VI. kryterium położenia geograficznego:

1) państwa śródlądowe - początkowo nie miały prawa do korzystania z obszarów morskich (brak prawa do bandery), co zmieniła

Deklaracja Bolońska z 1921 r., ale nie mają prawa ustanawiać stref przybrzeżnych. Utrudniony dostęp do morza kompensują im różne przywileje tranzytowe w umowach m. oraz preferencje w dostępie do żywych zasobów stref ekonomicznych państw

2) państwa o niekorzystnym położeniu gospodarczym - mają dostęp do morza, ale ograniczony

(nie mogą ustanawiać 200-milowej strefy ekonomicznej, np. Polska). Konwencja prawa morza z 1982 r. zalicza do tych państw:

a) państwa nad morzem zamkniętym

b) państwa nad morzem półzamkniętym

c) państwa, które nie mogą ustanowić 200-milowej strefy ekonomicznej

-wg K mają one szczególne preferencje w dostępie do żywych zasobów stref ekonomicznych innych państw

3) państwa archipelagowe - całe ich terytorium składa się z archipelagów i wysp (np. Indonezja, Filipiny, Fidżi).

Wg K z 1982 r. mogą one zawłaszczać obszary morskie pomiędzy wyspami archipelagów (tzw. wody archipelagowe)

VII. kryterium położenia w basenie morskim, oceanicznym (np. państwa śródziemnomorskie, czarnomorskie, bałtyckie)

VIII. kryterium dostępu państwa do morza:

1) państwa nadbrzeżne, istotna rola państwa nadbrzeżne korzystają z innych zasad z prawa, Konwencja z 1980 r. o prawie morza,

posługuje się terminem ,,państwo o niekorzystnym położeniu”

2) państwa śródlądowe

3) nowa konwencja prawa morza zawiera również określenie państw o niekorzystnym położeniu geograficznym, do których zalicza się państwa, które nie mogą ustanowić pełnowymiarowych wyłącznych stref ekonomicznych (200 mil), do tej kategorii należy m.in. Polska.

a) posiadające

b) pozbawione

IX. kryteria wielkości terytorium lub liczby ludności:

1) w ramach ONZ wyróżnia się państwa:

a) duże - pow 50 mln mieszkańców

b) średnie - 50 - 5 mln

c) małe - 5 mln - 300 tys

d) mikropaństwa - 300 -100 tys.

e) submikropaństwa - poniżej 100 tys.

2) wielkości terytorium państwa (państwa karłowate, lilipucie, mikropaństwa)

Państwa najmniejsze (określane m.in jako miniaturowe, lilipucie lub karłowate) nie mogą w pełni samodzielnie realizować niektórych uprawnień międzynarodowych. Do państw miniaturowych w Europie należy: Watykan, Andora, San Marino, Monako, Liechtenstein.

a) Andora - do niedawna uznawana jako szczególny rodzaj terytorium zależnego. Status niezależnego państwa uzyskała w latach 90-tych. Ukształtowała się w XIII w. W 1278 r. Andora została podporządkowana dwóm zwierzchnikom lennym: biskupowi hiszpańskiego miasta Urgel i francuskiemu hrabiemu de Foix. Następnie w drodze sukcesji to zwierzchnictwo lenne przeszło na królów Francji, a następnie na prezydenta Francji. Ten status utrzymywał się do 1993 r. kiedy Andora po raz pierwszy przyjęła ustawę zasadniczą. W tym samym roku uzyskała członkostwo ONZ, a później też członkowstwo Rady Europy.

Charakterystyczne jest, że tylko 15% mieszkańców Andory posiada obywatelstwo tego państwa, wynika to m.in. z tego,

że naturalizacja jest możliwa dopiero po 30-letnim okresie zamieszkania.

b) Liechtenstein - 160 km kwadr., liczy ok. 40 tys. mieszkańców, jego gospodarka oparta jest na zyskach z usług bankowych oraz

turystyki. Uzyskał członkostwo ONZ w 1990 r., jest również członkiem EFTA (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu).

Początkowo w bliskich stosunkach z Austro-Węgrami, obecnie w bliskich stosunkach ze Szwajcarią, która reprezentuje Liechtenstein w stosunkach dyplomatycznych, m.in. jego przedstawicielstwa dyplomatyczne często mieszczą się w misjach dyplomatycznych Szwajcarii. Istnieją korzystne przepisy podatkowe, które przyciągają obcy kapitał.

c) Monako - 2 km kwadr., jest pod protektoratem Francji, która zobowiązała się do ochrony księstwa oraz posiada prawo zatwierdzania umów międzynarodowych zawieranych przez Monako. Początki samodzielnego księstwa sięgają wieku XIII, kiedy twierdzę Monako zdobył podstępnie założyciel dynastii Grimaldich. Obecnie książę Rainier II. W 1993 r. zostało przyjęte do ONZ. Obywatele Monako stanowią niewielką procentowo liczbę mieszkańców księstwa ok. 16-17 %, Francuzi 50%, Włosi 12%. Podstawą gospodarki są zyski z turystyki, kasyn a także filatelistyki.

d) San Marino - San Marino to enklawa na terytoriom Włoch, w procesie jednoczenia Włoch proponowano by zostało przyłączone w 1861 r. San Marino pozostało niezależną republiką (ten status od 301 r.). Pierwsza konstytucja ok.1600 r.. Jest powiązane porozumieniem z Włochami na mocy którego ma zapewnioną opiekę ze strony państwa włoskiego

(1939 r.), mimo że pozostaje pod protektoratem Włoch prowadzi bardziej samodzielną politykę zagraniczną. Od 1992 r. jest członkiem ONZ, należy też do innych wyspecjalizowanych organizacji takich jak m.in. IMF, UNESCO, WHO.

6) Powstanie i upadek państwa

Prawo narodów do samostanowienia a powstawanie nowych państw

-jedna z podstawowych zasad p.m. (potwierdzona w Karcie NZ, w wielu aktach i rezolucjach ONZ, też w MPPC z 1966 r.) - sprzeczne z p.m. są działania państw, które nie pozwalają na realizację prawa do samostanowienia narodów

-powstanie państwa (geneza) - efekt procesu historycznego; okres ruchów wyzwoleńczych (emancypacyjnych) rozwijających się na obszarze przyszłego państwa lub poza jego granicami

-drogą pokojową (gdy dotychczasowa władza uznaje ruch emancypacyjny) lub w wyniku walki narodowowyzwoleńczej (np. w Algierii, w Gwinei Bissau)

-to fakt, a wg. C. Berezowskiego o powstaniu nowego państwa decyduje powstanie nowej władzy i równocześnie zanik poprzedniej, a o istnieniu nowej suwerenności decyduje pierwszy przejaw władzy nowych organów państwowych

-trudne jest ścisłe ustalenie daty, ale bardzo ważne, gdyż choć powstanie państwa jest faktem, ale faktem z którym p.m. wiąże określone skutki prawne, jak nabycie podmiotowości, praw i obowiązków w p.m

Upadek państwa

-to fakt historyczny, mający miejsce gdy zanika suwerenna władza państwowa na określonym terytorium i nad określoną ludnością

-prawo do samoobrony wynika z prawa do istnienia (potwierdzone w art. 51 Karty NZ, w którym prawo to określone jest jako przyrodzone)

-Karta (art. 2 ust. 4) wprowadziła też zakaz niszczenia istnienia państwa (aneksji), co zostało rozwinięte w deklaracji zasad p.m. dot. przyjaznych stosunków

i współpracy państw zgodnie z Kartą NZ z 1970 r.

Wyróżnić można następujące sytuacje prowadzące do powstania lub upadku państwa:

a) zjednoczenie państw - odrębne państwa w wyniku tendencji integracyjnych postanawiają dobrowolnie połączyć się w wyniku czego powstaje nowe państwo:

-powstanie Tanzanii w 1964 r. w wyniku połączenia się Tanganiki i Ludowej Republiki Zanzibaru i Pemby

-powstanie zjednoczonego Jemenu w 1990 r. z połączenia się Jemenu Płd. i Jemenu Płn., utworzyły Republikę Jemenu

-w 1958 r. doszło do połączenia się Egiptu i Syrii w 1958 r. utworzyły Zjednoczoną Republikę Arabską, w 1961 r. Syria wystąpiła z tego związku

-w 1976 r. doszło do połączenia się Demokratycznej Republiki Wietnamu z Republiką Południowego Wietnamu w wyniku czego powstało jedno państwo wietnamskie - Wietnam

b) rozczłonkowanie państwa - proces odwrotny do zjednoczenia, tendencje dezintegracyjne, powstają nowe odrębne państwa:

-rozpad monarchii austrowęgierskiej

-rozpad Czechosłowacji w wyniku aksamitnej rewolucji, ustawa konstytucyjna z 28 listopada 1992 r. o rozwiązaniu czeskiej i słowackiej republiki federacyjnej;

od 1 stycznia 1993 r. Czechosłowacja przestała istnieć

-rozpad federacji Mali w 1960 r. powstała Republika Senegalu i Republika Mali

c) secesja - od istniejącego państwa odrywa się cześć terytorium, w wyniku czego powstaje nowe państwo oraz nadal istnieje państwo poprzednie,

pozostaje ono nadal na arenie międzynarodowej:

-odłączenie się Pakistanu od Indii w 1947 r.

szczególny przypadek: oderwanie się terytorium zależnego w wy­niku procesu dekolonizacji, np. Indie i Pakistan - Anglia „dobrowolnie” przekazała im władzę na podstawie tzw. planu Mountbattena w 1947 r.

-odłączenie się Bangladeszu od Pakistanu w 1971 r.

-wystąpienie Singapuru z Federacji Malezji w 1965 r.

-też: Erytrea od Etiopii w 1993 r.

d) inkorporacja - (aneksja/rozbiory) - włączenie jednego państwa lub jego części do innego państwa; obecnie prawnie zakazane (np. w 1795 r. Polska), choć możliwa jest w wyniku swobodnie wyrażonej woli narodu, w wyniku tendencji integracyjnych państwo postanawia przyłączyć się do drugiego państwa,

w wyniku czego pierwsze przestaje istnieć, natomiast drugie powiększa swoje terytorium

-Zjednoczenie Niemiec

Państwa niemieckie :porozumienie pomiędzy NRD i RFN o ustanowieniu niemieckiej jedności z 31 sierpnia 1990 r.

= traktat z 12 września 1990 r. podpisany w Moskwie. Proces połączenia dokonał się 3 października 1990 r., z tym że państwem, które istnieje nadal jest RFN.

e) dekolonizacja - terytorium zależne po uzyskaniu niepodległości staje się nowym państwem, istnieje terytorium zależne, które uzyskuje niepodległość i staje się państwem w rozumieniu prawa międzynarodowego

-większość państw afrykańskich

-Timor Wschodni, który był kolonią portugalską, a następnie był w granicach Indonezji. W 1999 r. rozpoczął się proces uzyskiwania niepodległości (protektorat ONZ), a następnie wybory, powstanie Zgromadzenia Konstytucyjnego. W 2002 r. powstanie konstytucji. 19 maja 2002 r. została ogłoszona niepodległość.

utworzenie nowego państwa na terytorium nie podlegającym suwerenności żadnego państwa, np. uzyskanie niepodległości przez tzw. obszary powiernicze, w 1960 r. Kamerun, Togo, Somalia

W sytuacjach a, b, c, e dochodzi do powstania państwa, a w sytuacjach a, b, d dochodzi do upadku państwa.

Sposoby powstania państwa: a-zjednoczenie, b-rozczłonkowanie, c-secesja, e-dekolonizacja. Upadek państwa: a-zjednoczenie, b-rozczłonkowanie, d-inkorporacja.

W przypadku rozpadu ZSRR nałożyły się na siebie dwa procesy:

-secesja - Federacja Rosyjska jest kontynuacją Związku Radzieckiego, oraz

-rozczłonkowanie - w odniesieniu do pozostałych państw (niektóre z państw powstałych po rozpadzie odzyskały niepodległość, np. Litwa, Estonia, Łotwa, część państw powstała po raz pierwszy) było to odzyskanie niepodległości lub powstanie nowych podmiotów prawa międzynarodowego.

Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku Jugosławii, część państw powstałych w wyniku rozpadu odzyskała niepodległość , a część powstała po raz pierwszy.

W praktyce mogą leż wystąpić sytuacje szczególne, których wynikiem jest powstanie lub upadek państwa, np. prezydent Tuwalu zwrócił się do Nowej Zelandii z prośbą o przyjęcie całej ludności tego państwa (ok. 10 tys. osób). Prośba ta wynikała z realnego niebezpieczeństwa zalania wysp na których położone jest to państwo w wyniku procesu podnoszenia się poziomu mórz i oceanów na świecie.

Wszystkie te sposoby są uznawane za zgodne z prawem, gdy są dokonywane na zasadzie dobrowolności za zgodą wszystkich zainteresowanych podmiotów.

Powstanie państwa polskiego w 1918 roku

-wg C. Berezowskiego obszar na którym powstało państwo polskie to byłe Królestwo Kongresowe, okupowane w czasie wojny przez Niemcy i Austro-Węgry

-decydujące znaczenie dla powstania państwa polskiego w 1918 r. miała rewolucja w Rosji oraz traktat pokojowy w Brześciu z 1918 r., w którym Rosja Radziecka zrzeka się swoich praw do obszaru byłego Królestwa Polskiego oraz dekret Rady Komisarzy Ludowych z 1918 r., który uznał umowy w sprawie rozbiorów Polski za uchylone jako sprzeczne z zasadą samostanowienia narodów

-decydujące znaczenie dla powstania władz polskich miała klęska mocarstw centralnych i dopiero dzień rozbrojenia wojsk niemieckich w Warszawie 11.11.1918 r. uznawany jest za datę powstania państwa polskiego

7) UZNANIE PAŃSTWA

a) dwie teorie dotyczące skutków uznania państwa

-konstytutywna - uznanie państwa jest podstawą do uzyskania przez państwo podmiotowości prawnomiędzynarodowej,

państwo staje się podmiotem prawa międzynarodowego dopiero wówczas kiedy uzyskuje uznanie międzynarodowe,

państwo nabywa podmiotowość dzięki uznaniu go przez inne państwa

-deklaratywna - państwo jest podmiotem prawa międzynarodowego niezależnie od aktu uznania, ale akt ten normalizuje sytuację państwa na arenie międzynarodowej, umożliwia mu nawiązywanie i utrzymywanie stosunków z innymi państwami, państwo jest podmiotem niezależnie od aktu uznania, uznanie jest tylko czynnikiem stabilizującym pozycję państwa na arenie międzynarodowej

-pośrednia - próbę pogodzenia tych koncepcji podjął prof. Cezary Berezowski, który twierdzi, że uznanie państwa ma zarówno charakter konstytutywny jak i deklaratywny a zależy to od tego, z punktu widzenia którego państwa rozpatrujemy uznania. Uznanie ma charakter konstytutywny dla państwa uznającego, natomiast z punktu widzenia państwa uznawanego ma charakter deklaratywny.

b) Kontrowersje w doktrynie budzi zagadnienie, czy uznanie państwa jest obowiązkiem czy uprawnieniem innych państw. Ukształtowały się na ten temat następujące poglądy:

-uznanie państwa jest wyłącznie uprawnieniem innych państw

-uznanie jest uprawnieniem, ale stosując akt uznania należy kierować się zasadami prawa międzynarodowego, takimi jak zasada dobrej wiary, zasada samostanowienia narodów, uznania cech konstytucyjnych i inne

-we współczesnym prawie międzynarodowym kształtuje się norma zobowiązująca do uznania, ale proces nie zakończył się

-uznanie ze strony innych państw jest ich obowiązkiem, gdy dana jednostka geopolityczna spełnia państwowości.

Prof.Antonowicz prezentuje stanowisko o obligatoryjnym uznaniu państwowości, jeśli nowy podmiot spełnia kryteria państwowości.

c) formy uznania państwa

-uznanie wyraźne - gdy państwo oświadcza, że uznaje nowy podmiot, akt w którym następuje stwierdzenie uznania ze strony innego państwa, do państwa kierowany jest akt, w którym to uznanie zostanie potwierdzone, przekazywany jest jakiś dokument nowo uznanemu państwu, np. oświadczenie rządowe, nota dyplomatyczna

-uznanie dorozumiane (domniemane) - polega na tym, że z pewnych innych działań podejmowanych przez państwo,

można wywnioskować, że godzi się ono na uznanie nowo powstałego państwa, polega na określonym zachowaniu, z którego wynika uznanie, np. nawiązanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych, ale nie uczestnictwo w konferencji m. lub wielostronnej u.m., np. propozycja nawiązania stosunków dyplomatycznych, propozycja zawarcia traktatu, umowy m.

Wyróżnia się też niekiedy uznanie de iure i de facto

-Uznanie de facto - jest uznaniem warunkowym, które może zostać odwołane, ostateczny akt uznania uzależniony jest od warunku spełnienia pewnych kryteriów, niepełne, prowizoryczne, może być w każdej chwili cofnięte, nie powinno mieć zastosowania, gdy podmiot nie spełnia wszystkich przesłanek, ale uznający ma interes w nawiązaniu z nim stosunków,

np. 1918 r. Francja uznaje Finlandię, a następnie cofa uznanie po zawarciu sojuszu fińsko-niemieckiego, krytykowane za oparcie na przesłankach politycznych, a często stosowane jako element nacisku, instrument wymuszania presji

-Natomiast uznanie de iure - jest ostateczne i bezwarunkowe, uznanie ostateczne, które nie podlega odwołaniu, pełne, gdy uznawany podmiot spełnia wszelkie przesłanki uznania

d) uznanie państwa

-akt jednostronny uznania za istniejącą suwerenną organizację terytorialną

-uznanie de pleno osobowości, ale bez obowiązku nawiązania stosunków dyplomatycznych czy konsularnych

-charakter deklaratywny - potwierdzone min. w Konwencji o prawach i obowiązkach państw z 1933 r. z Montevideo oraz w Karcie OPA z 1948 r. z Bogoty

-ma duży wpływ na możliwość działania na arenie m. (np. NRD przez ponad 20 lat nieuznane - nie mogło być stroną u.m. wielostronnych)

8) UZNANIE RZĄDU

a) forma uznania rządu

-Udziela się uznania państwu jak i rządowi

-W związku z pozakonstytucyjnymi zmianami rządu (niezgodnymi z prawem wewnętrznym)

zamach stanu, rewolucja, pucz wojskowy

Może mieć miejsce w sytuacji, kiedy powstaje nowe państwo i dochodzi do uznania zarówno tego nowopowstałego państwa

jak i rządu lub w sytuacji, kiedy rząd zmienia się w sposób niezgodny z porządkiem konstytucyjnym państwa.

b) w odniesieniu do uznania rządu wykształciły się dwie zasady

-zasada legitymizmu - należy udzielać uznania takiemu rządowi, który uzyskał legitymację (uprawnienie sprawowania władzy w państwie) od organów legalnie działających w tym państwie, można udzielić uznania międzynarodowego jeśli uzyskał aprobatę ze strony organów działających legalnie w państwie, najczęściej jest to aprobata parlamentu.

Teoria legalizmu wiązana jest zwykle z tzw. doktryną Tobara, przedstawioną w 1907 r. przez ministra spraw zagranicznych

Ekwadoru - Tobara. Zgodnie z tą doktryną państwa amerykańskie miały odmawiać uznawania rządu dopóki nie uzyskały akceptacji ze strony własnych parlamentów.

-zasada efektywności - należy uznać rząd, który w sposób rzeczywisty sprawuje władzę na określonym terytorium, ma poparcie ludności zamieszkującej na tym terytorium oraz jest w stanie wywiązywać się z zobowiązań międzynarodowych, można dodać również kryterium rodzimego charakteru tego rządu (rodzimy charakter - tzn. składa się z obywateli tego państwa). Dominuje we współczesnych koncepcjach.

Teoria efektywności wiązana jest z doktryną Estrady (min. spraw zagr. Meksyku) przedstawioną w 1930 r.

Zgodnie z tą doktryną państwa amerykańskie powinny utrzymywać między sobą stosunki dyplomatyczne niezależnie od tego

w jaki sposób doszło do zmiany rządów. Estrada twierdził, że jeżeli państwo ocenia sposób zmiany rządu to tym samym ingeruje w sprawy wewnętrzne innego państwa.

Współcześnie prawo międzynarodowe zdecydowanie przyznaje pierwszeństwo zasadzie efektywności.

c) uznanie rządu

-akt jednostronny uznania rządu za organ właściwy do reprezentacji swojego państwa i że uznający chce utrzymywać z tym rządem stosunki

-kryterium efektywności - rzeczywista władza

-deklaratywny, ale w razie braku duże trudności:

doktryna Tobara (Ekwador MSZ, 1907) - uznanie takie rządu dopiero po potwierdzeniu jego władzy przez swobodnie wybrany przedstawicielski organ (doktryna legalizmu) ? dopuszczenie oceny legalności = mieszanie się w sprawy wew.

w odpowiedzi na w/w doktrynę powstała doktryna Estrady (Meksyk MSZ, 1930) - państwa powinny utrzymywać ze sobą stosunki bez względu na zmianę rządu (przewrót/zamach stanu) możliwie jak najdłużej

9) sukcesja międzynarodowa państw

a) Zagadnienie sukcesji

-gdy dot. sukcesji w odniesieniu do części terytorium to przyjmuje się w stosunku do u.m. zasadę zmienności (przesuwalności) granic traktatowych, tzn. że umowa wiąże na całym nowym terytorium, a wyjątkiem są umowy zlokalizowane

-problemy gdy powstaje nowe państwo i czy i w jakim stopniu wchodzi w prawa i obowiązki państw/a, którego terytoria objęło -

brak jednolitej praktyki, a tym bardziej norm p.m. - problemem tym (głównie w związku z problemami dekolonizacji) zajęła się Komisja PM ONZ, na podstawie jej projektu przyjęto w 1978 r.

b) zagadnienie to regulują dwie konwencje:

-Konwencja z 1978 r. dotycząca sukcesji państw w odniesieniu do traktatów, weszła w życie w 1996 r., wiąże 18 państw,

Polska podpisała konwencję w 1979 r., ale jej nie ratyfikowała

-Konwencja z 1983 r. dotycząca sukcesji w odniesieniu do mienia, długów i archiwów państwowych.

c) definicja sukcesji zawarta w konwencji z 1978 r.

Wg konwencji z 1978 r. sukcesja jest to zastąpienie jednego państwa przez inne państwo w zakresie odpowiedzialności za międzynarodowe stosunki dotyczące terytorium. Zatem przedmiotem sukcesji jest zawsze terytorium a ewentualnym skutkiem jest przejście praw i obowiązków z poprzednika na następcę. Zasada kontynuacji zobowiązań zgodnie z sukcesją generalną, zjednoczenia, rozczłonkowania, secesji.

d) ukształtowały się 4 koncepcje dotyczące sukcesji:

KW o sukcesji państw w stosunku do traktatów

wg praktyki 4 główne teorie/systemy (nie jest to katalog enumeratywny):

-TEORIA TABULA RASA - nowo powstałe państwo nie jest związa­ne żadnymi dawniejszymi u.m., więc nie przyjmuje praw i obowiązków dawnego suwerena - wg niektórych teoria ta jest najbardziej zgodna z prawem do samostanowienia narodów

-TEORIA PRAWA WYBORU - nowopowstałe państwo samo decyduje, które umowy międzynarodowe utrzymuje w mocy (przejmuje), a które wypowiada lub renegocjuje (które uznaje za nieważne), nowo powstałe państwo ma prawo dokonać wyboru i notyfikować, które z umów chce utrzymać w mocy

-jako reguła do umów wielostronnych zastosowana przez Sekretarza Generalnego ONZ, który przedstawia do akceptacji umowy mające klauzulę kolonialną

-TEORIA KONTYNUACJI Z PRAWEM WYPOWIEDZENIA - nowopowstałe państwo zasadniczo przejmuje zobowiązania poprzednika, między nowym państwem a dawnym suwerenem istnieje tzw. sukcesja generalna, ale zarówno nowe państwo jak i jego kontrahenci mają prawo wypowiedzenia, które powinno być dokonane zgodnie z postanowieniami samej umowy

- TEORIA PRAWA DO NAMYSŁU (doktryna Neyere) - nowopowstałe państwo zwraca się do społeczności międzynarodowej o przyznanie pewnego okresu czasu do namysłu, nowopowstałe państwo oświadczało, że umowy zawarte przez poprzednika chce przejrzeć i zadecydować po pewnym czasie, które umowy utrzymuje, a które wypowiada (które będzie przestrzegać, a które uzna za nieważne), tymczasowe utrzymanie w mocy umów dwustronnych w celu ich negocjacji co do przedłużenia lub zmiany, a umowy wielostronne wiążące na zasadzie wzajemności; zastosowana pierwszy raz przez Tanganikę (nazwa od nazwiska przywódcy)

e) inne zasady dot. umów ustalających granice oraz tzw. umów zlokalizowanych,

jak np. umowy o wolność żeglugi na kanale lub rzece, neutralizacja terytorium

-generalnie nowe państwo nie ma obowiązku przyjęcia umów poprzedniego suwerena, ale obowiązek taki dot. umów zlokalizowanych

-powszechna zasada p.m. że sukcesja nie wpływa na granice państw ani na prawa i obowiązki graniczne

f) sukcesja państw wg konwencji wiedeńskiej z 1978 r.

-w odniesieniu do tzw. nowych państw niepodległych, czyli postkomunistycznych dopuszcza się możliwość zastosowania zasady tabula rasa z wyjątkiem traktatów granicznych, jeżeli państwo powstało w wyniku dekolonizacji to stosuje się teorię tabula rasa

-natomiast w odniesieniu do wszystkich (we wszystkich pozostałych sposobach powstania państwa) obowiązuje zasada obligatoryjnej sukcesji generalnej, zgodnie z którą nowopowstałe państwo jest zobowiązane do przejęcia traktatowych obowiązków poprzednika. Wypełnienie tej zasady może stwarzać bardzo poważne trudności dla nowopowstałego państwa, dlatego też tylko kilkanaście państw zdecydowało się na związanie się tą konwencją

-w sytuacji kiedy część terytorium przechodzi pod zwierzchnictwo nowego państwa zakłada się substytucję porządków prawnych na obszarze podlegającym transferowi, jeżeli nastąpił transfer terytorium (cesja) to na terytorium, które podlega przejęciu, zachodzi substytucja porządków prawnych, czyli zastąpienie dotychczasowego porządku prawnego porządkiem prawnym następcy, co dotyczy także umów międzynarodowych (zasada przesuwalności granic).

Substytucja - zastąpienie porządkiem prawnym następcy (nie dotyczy to zobowiązań granicznych).

W wyniku rozpadu Jugosławii -istnieje obawa przed szerokim przyjęciem zasad z konwencji z 1978 r.

Pomimo istotnych zmian zachodzących w państwie pozostaje ono tym samym podmiotem prawa międzynarodowego -

ciągłość praw i obowiązków na arenie międzynarodowej.

Konwencja Wiedeńska o sukcesji państw w stosunku do traktatów z 1978 r

KW odmiennie uregulowała zagadnienia sukcesji w zależności od tego, jak powstało „państwo sukcesor”:

-tzw. państwa nowo podległe (powstałe w wyniku dekolonizacji) przyjęto teorię tabula rasa (art. 16) z prawem jednostronnego notyfikowania sukcesji w stosunku do umów wielostronnych (art. 17 i 18)

wyłączone spod w/w zasady umowy graniczne, którymi nowe państwo związane jest ipso iure

powstanie przez zjednoczenie lub podział przyjęto zasadę kontynuacji zobowiązań umownych ipso iure (art. 30 i 34)

-powstała w związku z procesem dekolonizacji, ale nie ma w nim zastosowania, gdyż dot. sukcesji po wejściu jej w życie,

a państwa powstałe w procesie dekolonizacji nie złożyły klauzul retroaktywnych

-mniej kodyfikacji, więcej postępowego rozwoju

dot. sukcesji powstałych zgodnie z p.m. i Kartą NZ

reguluje 4 zasadnicze kwestie:

-SUKCESJA W ODNIESIENIU DO REŻIMÓW TERYTORIALNYCH USTANOWIONYCH W TRAKTATACH (art. 11 i 12)

umowy zlokalizowane (inaczej terytorialne, realne, dyspozytywne) automatycznie przechodzą na państwo sukcesora, a odrębne zasady dot.:

a)reżimów granicznych (art. 11):

-sukcesja ipso iure traktatowych ustaleń granicznych

-zasadę trwałości granic wspiera art. 62 ust. 2 lit. a KW dot. zasadniczej zmiany okoliczności

-MTS nawiązał do tego art. w 1982 r. (spór Tunezja vs Libia) w 1986 r. (spór Burkina Faso vs Mali)

b)inne reżimy terytorialne (art. 12)

-zasada trwałości ze względu na to, że umowy takie są „przywiązane do terytorium”, a nie do władzy, niezależnie czy są to umowy dwu- czy wielostronne

-nie dot. traktatów ustanawiających bazy wojskowe, bo są to zobowiązania polityczne

-SUKCESJA W ODNIESIENIU DO CZĘŚCI TERYTORIUM (art. 15)

cesja - przejęcie części terytorium jednego państwa przez drugie, przy zachowaniu tożsamości tych państw

a)art. 15 - zasada przesuwalności granic traktatowych - traktaty państwa cedującego przestają obowiązywać na obszarze cedowanym, a zaczynają tam działań traktaty państwa nabywającego (norma zwyczajowa)

- 2 wyjątki dot. traktatów państwa-sukcesora (decyduje treść tych traktatów lub inne ustalenia):

-traktaty, których zastosowanie do nowego terytorium byłoby niezgodne z ich przedmiotem i celem (w szczególności te, które same ograniczają swój zasięg terytorialny)

-traktaty, których zastosowanie do nowego terytorium radykalnie zmieniłoby warunki ich stosowania

b)art. 11 i 12 mają zastosowanie

-POWSTANIE NOWEGO PAŃSTWA NIEPODLEGŁEGO (art. 16-30)

różna praktyka związana z 4 w/w teoriami

a)art. 16 - nowe państwo nie ma obowiązku przejęcia traktatów państwa-poprzednika, ale ma do tego prawo,

a sposób przejęcia zależy od traktatu:

-traktaty wielostronne może przyjąć poprzez jednostronny akt, notyfikowany depozytariuszowi na piśmie, a do czasu aż tego nie zrobi traktat jest zawieszony

-wyjątek - umowy o ograniczonym uczestnictwie - za zgodą wszystkich stron

-traktaty dwustronne może przejąć za zgodą drugiej strony w sposób wyraźny lub dorozumiany

b)art. 11 i 12 mają zastosowanie

-ZJEDNOCZENIE I PODZIAŁ PAŃSTW (art. 31-38)

2 przypadki:

a)zjednoczenie państw:

-art. 31 - reguła kontynuacji ipso iure, chyba że:

-inne ustalenia stron

-stosowanie traktatu byłoby niezgodne z jego przedmiotem lub celem lub radykalnie zmieniłoby warunki

-terytorialne traktaty nadal obowiązują na takim terytorium na jaki były ustalone

-traktaty wielostronne otwarte - jednostronne przyjęcie; traktaty dwustronne i wielostronne zamknięte - za zgodą innych stron

b)podział państw:

-2 sytuacje: rozpad (powstają nowe państwa) i secesja (powstaje państwo poprzednik i nowe państwo)

-wcześniej regułą dla rozpadu było przejęcie zobowiązań przez nowe państwa, a dla secesji - nowe państwo nie przejmowało zobowiązań państwa macierzystego, które miało nadal te same zobowiązania

-KW nie rozróżnia sytuacji rozpadu i secesji - reguła kontynuacji ipso iure z wyjątkiem:

-inne ustalenia stron

-sprzeczne z przedmiotem lub celem lub zasadnicza zmiana warunków; jeśli wcześniej obowiązywały na danym terytorium,

to po podziale nadal obowiązują tam

-inne rozwiązania dla państw powstałych w wyniku dekolonizacji - wtedy stosuje się rozwiązania dla nowo niepodległych państw (może być trudne do zaklasyfikowania konkretnych przypadków)

g) zasada identyczności i ciągłości państw

Oznacza ciągłość praw i obowiązków państwa na arenie międzynarodowej, mimo istotnych zmian zachodzących tym państwie

Zasada ta ma przede wszystkim zastosowanie, kiedy zmieniają się poszczególne elementy państwa, a więc kiedy dochodzi do zmiany terytorialnej, ludnościowej, zmian dotyczących władzy. W doktrynie prawa międzynarodowego istnieje pogląd, że wszelkie zmiany zachodzące w każdym z tych elementów, które nie prowadzą do utraty tego elementu pozwalają państwu zachować jego ciągłość na płaszczyźnie międzynarodowej. Są to np. zmiany ustrojowe i administracyjne, zmiany dotyczące terytorium np. utrata terytorium, zmiany ludności to zjawisko naturalne, ale nawet znaczne fale imigracyjne, zmiany nazwy państwa, okupacja - nie oznacza utraty podmiotowości międzynarodowej.

czy w przypadku:

-czasowej okupacji całego terytorium państwa

-rewolucyjnej zmiany rządu, ewentualnie także ustroju społeczno-politycznego

-istotnej zmiany granic państwowych

nadal jest to samo państwo?

wg praktyki

utrzymano tezę o ciągłości państwa (też praw i zobowiązań m.), nawet gdy państwo przeszło przez wszystkie w/w zmiany, jak np. Polska po 1939 r. - jeśli państwo po pewnym czasie zaczyna znów istnieć, a jego władze odzyskały możliwość suwerennego działania to uznaje się, że państwo istnieje nadal (określane czasem jako ius postlimini)

-pewne wątpliwości gdy nastąpiła rewolucyjna zmiana rządu wraz ze zmianą ustroju społeczno-politycznego, ale nawet wtedy uznawano ciągłość państwa, a nowe państwa (np. socjalistyczne, jak Polska, Czechosłowacja, Bułgaria, też Kuba, ChRL) starały się dostosować swoje zobowiązania m. do nowych założeń polityki, a jedynie wobec ZSRR trudno było mówić o ciągłości z Rosją

-zmiany terytorialne nie wpływają na ciągłość podmiotowości państwa, oznaczają one nabycie bądź utratę części terytorium

Sytuacje, w których zachodzą zmiany w państwie, a obowiązuje zasada ciągłości:

-zmiana ustroju politycznego, państwowego czy społecznego - odnoszą się do zmiany władzy najwyższej,

ale także do zmiany podziału administracyjnego czy zmiany charakteru państwa

(np. z państwa jednolitego na federację, czy z monarchii na republikę)

-zmiany terytorialne i ludnościowe

-zmiany rządów lub reguł rządzenia

-nabycie lub utrata członkostwa w organizacjach międzynarodowych

-zmiana nazwy: korekta np. PRL na RP lub Kongo - Zair, Cejlon - Sri Lanka. Górna Wolta - Burkina Faso.

Może oznaczać nie tylko zwykłą zmianę nazewnictwa, ale wiązać się też może ze zmianą ustroju.

Zmiany ludnościowe są procesem naturalnym w każdym państwie i nie prowadzą do jego upadku, szczególny wyjątek to przypadek Tuwalu. Utraty ciągłości państwa nie powodują również zmiany terytorialne, polegające na nabyciu lub utracie terytorium państwowego. Skutku tego nie wywołują też zmiany ustrojowe, zmiany związane z podziałem administracyjnym, przekształcenie państwa jednolitego w złożone lub odwrotnie, zmiany ustroju społeczno-politycznego, zmiany nazwy państwa.

Prawo międzynarodowe opowiada się na rzecz zasady identyczności i ciągłości państw.

Ciągłość państwa polskiego - przyjmuje się, że ciągłość zobowiązań międzynarodowych istnieje od 1918 r.

Problem identyczności i ciągłości państwa występuje także w odniesieniu do państwa polskiego. W doktrynie często zastanawiano się od kiedy istnieje państwo polskie jako ten sam podmiot prawa międzynarodowego. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. uznawano kontynuowanie państwowości polskiej od czasów I Rzeczypospolitej, jednak później wycofano się z tego stanowiska. Ponownie ten problem pojawił się po II wojnie światowej oraz w 1989 r. Obecnie utrzymuje się pogląd, że państwo polskie utrzymuje swoją ciągłość od 1918 r.

h) odpowiedzialność państw

-początkowo nie było prób kodyfikowania, wykształciła się pewna praktyka

-w 1956 r. Komisja Prawa Międzynarodowego wybrała zagadnienie odpowiedzialności państwa - początkowo w wąskim ujęciu (za szkody poniesione przez cudzoziemca przebywającego na terytorium państw)

-do 1961 r. przedstawiono 6 raportów Rodrigueza Armando, pod wpływem krytyki raportów uznano że zawężenie jest nieuzasadnione

-w 1975 r. stwierdzono, że odpowiedzialność powinna być szersza

Włoch Roberto Ago Gieden

Australijczyk James Croford- nowa koncepcja odpowiedzialności - projekt ,,Odpowiedzialność państwa za działania zakazane przez prawo międzynarodowe”

-pojawił się problem odpowiedzialności za czyny, które nie są zabronione, ale powodują szkody np. szkody środowiskowe -postanowiono wyodrębnić odrębny temat jako (liability) - odpowiedzialność materialna, cywilna, jest to trudne do uchwycenia w innych językach

Problem odpowiedzialności państwa nie jest jeszcze uregulowany w umowach międzynarodowych, ale od wielu lat jest przedmiotem prac Komisji Prawa Międzynarodowego, obecnie prace te mają się już ku końcowi.

Problem odpowiedzialności prawnomiedzynarodowej państw był ujmowany w doktrynie typowo wąsko.

Klasyczne tzw. konserwatywne ujecie ograniczało się do odpowiedzialności państwa za szkody doznane przez cudzoziemców przebywających na terytorium danego państwa.

W czasach współczesnych i zgodnie z pracami Komisji Prawa Międzynarodowego problematyka odpowiedzialności państw dotyczy znacznie szerszego spektrum zagadnień. W 2001 r. komisja przygotowała ostateczny projekt dokumentów

(złożony z 59 artykułów, podzielony na odpowiednie części) dotyczących odpowiedzialności państw za działania zakazane przez prawo międzynarodowe oraz projekt konwencji, która mogła być opracowana na podstawie tych dokumentów.

Współcześnie mówiąc o odpowiedzialności państwa bierze się pod uwagę naruszenie prawa międzynarodowego.

Państwo ponosi odpowiedzialność za działalność wszystkich swoich organów, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych.

Zasadniczo należałoby przyjąć 2 obligatoryjne (podstawowe) przesłanki odpowiedzialności (wg projektów wspomnianej komisji):

-naruszenie prawa międzynarodowego polegające na działaniu lub zaniechaniu

-możliwość przypisania tego naruszenia określonemu państwu

W projekcie komisji zrezygnowano dwóch elementów, które były dotąd uznawane za subsydiarne (dodatkowe) przesłanki odpowiedzialności państwa (nie są koniecznymi przesłankami):

-wina

-powstanie szkody

Chociaż te przesłanki także mogą odgrywać pewną rolę w ocenie działań podmiotu prawa międzynarodowego.

W niektórych wcześniejszych projektach prawa międzynarodowego rozróżniano tzw.:

-zbrodnię międzynarodową - naruszenie podstawowych interesów społeczności międzynarodowej

-delikt międzynarodowy - wszelkie inne naruszenia norm prawno-międzynarodowych

Projekt dokumentu komisji zakłada, iż tym podmiotem poszkodowanym (podmiotem biernym odpowiedzialności państwa) może być zarówno:

-inne państwo

-grupa państw

-nawet cała społeczność międzynarodowa

Konwencja nie udziela żadnych wskazówek, odpowiedzi na pytania dotyczące odpowiedzialności osób fizycznych czy odpowiedzialności organizacji międzynarodowych. W projekcie skoncentrowano się wyłącznie na kwestiach odpowiedzialności państwa. Należy zwrócić uwagę, że w konwencji, która mogła by być opracowana zwrócono uwagę na sprawy dotyczące odpowiedzialności za naruszenie bezwzględnie obowiązujących norm prawa międzynarodowego. Trudno przewidzieć jak potoczą się dalsze losy tego projektu. Równolegle komisja pracuje nad problematyką odpowiedzialności za działania, które nie są sprzeczne z prawem międzynarodowym, ale powodują pewne szkody (przede wszystkim odpowiedzialność za szkody środowiskowe). W trakcie prac komisji wyłonił się pewien problem, mianowicie w trakcie prac komisja posługuje się angielskim terminem odpowiedzialności (liability), który nie ma właściwie odpowiednika w innych językach. Problem polega na tym, że np. w języku polskim używa się niezupełnie przystawalnych do tego terminu określeń „odpowiedzialności cywilnej”, „odpowiedzialności materialnej” czy „odpowiedzialności majątkowej” państw. Chodzi tu natomiast o odpowiedzialność za działalność, która wywołuje szkody chociaż podjęcie samej działalności można uznać za legalne, zgodne z prawem. Należy także wspomnieć o formach realizacji tej odpowiedzialności.

Ostateczny projekt nie czyni rozróżnienia miedzy zbrodnią międzynarodowa a deliktem - odrębnie traktuje naruszenie norm

ius cogens (bezwzględnie obowiązujące)). Poprzednie Zgromadzenie Ogólne ONZ nie podjęło decyzji co z tym projektem,

na razie Komisja Prawa Międzynarodowego ma badać praktykę państw czy jest to postępowa myśl prawa międzynarodowego.

Formy odpowiedzialności:

REPARACJE (w przypadku strat materialnych) - odpowiedzialność państwa, która prowadzi do tego, że powstaje jakiś skutek prawny w postaci szkody, to tego rodzaju odpowiedzialność państwa najczęściej powinna być realizowana za pomocą reparacji (naprawienie szkody):

-restytucja - przywrócenie stanu poprzedniego, i jest ot najbardziej właściwa forma odpowiedzialności

-kompensacja (odszkodowanie pieniężne) - jeżeli restytucja nie jest możliwa wtedy w grę wchodzi odszkodowanie (ekwiwalent finansowy lub materialny np. przekazanie rzeczy o podobnej wartości). Odszkodowanie może być pieniężne lub inne np. polegające na wydaniu rzeczy o podobnej wartości np. przypadku zwrotu dóbr kulturalnych.

SATYSFAKCJA CZYLI ZADOŚĆUCZYNIENIE (w przypadku strat niematerialnych) - która ma miejsce zwykle w przypadkach kiedy brak jest szkód materialnych, a istnieją szkody z zakresie autorytetu, prestiżu państwa na arenie międzynarodowej, wyrażenie ubolewania z powodu naruszeń zobowiązań, zobowiązanie się do ukarania osób winnych tego naruszenia, zobowiązanie się, że w przyszłości takie akty nie będą miały miejsca. Formą satysfakcji może np. być oficjalne przeproszenie państwa przez inne państwo (najczęściej zobowiązanie do tego, że osoby winne takiego działania zostaną ukarane, tego typu sytuacje nie powtórzą się w przyszłości).

SANKCJE

-przysługujące organizacjom międzynarodowym - zarówno w systemie ONZ jak i innych organizacji regionalnych. Istnieją środki którymi może posługiwać się organizacja jeśli państwo narusza reguły obowiązujące w społeczności międzynarodowej. W ramach ONZ sankcje polityczne, ekonomiczne (np. embargo), wojskowe. Podobne regulacje w statutach innych organizacji międzynarodowych (np. NATO - możliwość reakcji zbiorowej państw, czy system w OBWE). Mogą polegać na wykluczeniu państwa z danej organizacji, mogą to być również sankcje polityczne, ekonomiczne lub wojskowe.

-tzw. sankcje indywidualne (środki odwetowe) - w wypadku naruszenia prawa międzynarodowego państwo poszkodowane może posłużyć się tzw. represaliami (działania odwetowe podjęte przez państwo przeciwko drugiemu państwu w odpowiedzi na sprzeczne z p.m. działania), ale stosując zasadę proporcjonalności represaliów. Stosowane są tez retorsje - działania odwetowe podejmowane przez państwa w odpowiedzi na sprzeczne z jego interesami, ale nie stanowiące naruszenia p.m. działania innego państwa.

Państwo ponosi odpowiedzialność za działania wszystkich organów państwa i należy ja traktować w kategoriach działań i zaniechania w przypadku obowiązku.

Naruszenie zobowiązań prawa międzynarodowego niezależnie od źródeł prawa ich pochodzenia i niezależnie od charakteru zobowiązań.

Wyłączają odpowiedzialność:

-działanie za zgodą zainteresowanego państwa

-siła wyższa i stan wyższej konieczności

-ochrona życia ludzkiego

-samoobrona

Problem odpowiedzialności państwa pozostaje w dalszym ciągu problemem w sensie prawnym nierozstrzygnięty. Istnieją regionalne konwencje dotyczące różnych aspektów odpowiedzialności ale społeczność międzynarodowa czeka na taki kompleksowy dokument, który te sprawy mógłby uregulować.

i) państwo w stosunkach międzynarodowych - suwerenność i kompetencja własna państw

suwerenność

zasada suwerenności państw to podstawowa norma p.m. i znalazła się w wielu dokumentach m. (dwu- i wielostronnych), w tym w Karcie NZ, gdzie jest najważniejszą zasadą postępowania państw jako zasada suwerennej równości, co zostało potwierdzone w wielu rezolucjach, w tym w Deklaracji zasad p.m. z 1970 r., wg której:

„Wszystkie państwa korzystają z suwerennej równości. Mają one równe prawa i obowiązki oraz są równymi członkami wspólnoty m., niezależnie od różnic gospodar­czych, społecznych, politycznych lub innego rodzaju. W szczególności suwerenna równość obejmuje następujące elementy:

-państwa są równe pod względem prawnym

-każde państwo korzysta z praw związanych z pełną suwerennością

-każde państwo ma obowiązek szanowania osobowości innych państw

-integralność terytorialna i niepodległość polityczna państwa są nienaruszalne

-każde państwo ma prawo swobodnie wybrać i rozwijać swój system polityczny, społeczny, gospodarczy i kulturalny

-każde państwo ma obowiązek wypełniać całkowicie i w dobrej wierze swoje zobowiązania międzynarodowe oraz współżyć w pokoju z innymi państwami”

też potwierdzona w statutach org. m. np. OPA, UA oraz w umowach wielostronnych o powszechnym charakterze, np. KW o stos. dypl; o stos. konsularnych, o prawie traktatów

Wykonywanie władzy suwerennej

z zasady suwerenności wynika domniemanie, że władze państwowe (tak wewnątrz jak i w stosunkach m.) mogą działać dowolnie i według własnego uznania, a granicą wykonywania przez nie władzy jest poszanowanie suwerenność innych państw oraz zobowiązania, które państwa przyjmują na siebie - każde państwo może więc robić wszystko, co nie jest zakazane przez p.m. wiążące to państwo

żadnych ograniczeń wykonywania suwerenności nie można domniemywać

kompetencja własna państwa - kompetencja wewnętrzna

-kompetencja własna obejmuje zarówno sprawy wewnętrzne, jak i zewnętrzne (stos. m. i polityka zagraniczna);

-zgodnie z Kartą NZ - żadne postanowienia Karty nie upoważniają NZ do ingerencji w sprawy, które z istoty swej należą do kompetencji wewnętrznej członka

-kompetencja własna zależna jest od aktualnego stanu zobowiązań prawnomiędzynarodowych, jest zmienna w czasie oraz zmienna podmiotowo (dla jednego państwa coś jest kompetencją wew., a dla innego nie)

np. kwestia wolności obywatelskich, praw człowieka, stosunków i prawa pracy, też kwestia obywatelstwa często jest regulowana w u.m., by uniknąć bezpaństwowości lub kilku obywatelstw

wraz z rozwojem stos. m. i wzrostem wzajemnej zależności coraz bardziej ograniczona jest kompetencja wew.

- pytanie czy wszystkie kategorie spraw mogą być wyłączone z kompetencji własnej - nie, co wynika m.in. z Deklaracji zasad p.m., w której „Każde państwo ma prawo swobodnie wybrać i rozwi­jać swój system polityczny, społeczny, gospodarczy i kulturalny” (co wiąże się z prawem do samostanowienia), a umowa ograniczająca tą kompetencję byłaby nieskuteczna

zasada nieinterwencji

-zasada nieinterwencji wynika z zasady suwerenności i oznacza zakaz mieszania się państw w sprawy należące do kompetencji wew. innego państwa

-historia: XIX/XX w. - doktryna Calvo-Drago (argent.) w 1902-03 r. - sformułowana po interwencji państw europejskich w Wenezueli w celu wymuszenia spłaty długów europejskich wierzycieli i głosiła, że wierzyciel zagraniczny nie ma uprzywilejowanej pozycji, a jego państwo nie ma prawa do interwencji - częściowo potwierdzona w II Konwencji Haskiej z 1907 r. w sprawie ograniczenia użycia siły w celu ściągnięcia długów zagwarantowanych umową

-obecnie: jako podstawowa zasada pokojowego współistnienia, potwierdzona w wielu aktach

(np. Karta NZ, Deklaracja zasad p.m., i in. rezolucje ONZ)

wg Karty ani inne państwa ani sama ONZ nie ma prawa interweniować w sprawy innego państwa

wg. Deklaracji: zakaz mieszania się bezpośrednio lub pośrednio w sprawy wew. lub zew. innego państwa, a takie mieszanie się jest pogwałceniem p.m.

-pomimo w/w istnieją przypadki bezprawnych interwencji:

np. USA - Panama (1904 r.), Kuba (1906 r.), Haiti (1929-30 r.), Nikaragua (1926-31 r.), Dominikana (1965 r.),

Nikaragua (1981 - MTS potępił)

np. Belgia - Kongo (1960 r.) tzw. interwencja humanitarna, stosowana już w XIX w. przez mocarstwa, min. przeciwko Turcji. Interwencje takie prowadziły do nadużyć, a cele humanitarne były tylko pretekstem

-środki interwencji - zbrojne, gospodarcze, dyplomatyczne

-rodzaje interwencji - jawna i zamaskowana/pośrednia;

j) równość państw i ich immunitet jurysdykcyjny

równość państw

równość państw - oznacza, że są one równe wobec prawa i korzystają z jednakowej ochrony prawnej niezależnie od liczby ludności, wielkości terytorium oraz potencjału wojskowego i gospodarczego,

a ich sytuacja w społeczności międzynarodowej jest jednakowo określona przez tzw. prawa zasadnicze państw

potwierdzone w wielu umowach wielostronnych, np. OPA, ONZ (połączona z suwerennością)

na zasadę suwerennej równości wg interpretacji przyjętej na konferencji w San Francisco składają się m.in. takie elementy:

-państwa prawnie są równe

-każde państwo korzysta z prawa pełnej suwerenności

-osobowość państwa, jego integralność terytorialna i niezależność polityczna muszą być szanowane

Konsekwencje równości państw

-materialne

-proceduralne

-protokolarne

-są to m.in.: niedopuszczalność narzucenia państwu norm prawnych wbrew jego woli

-równość systemów prawa wewnętrznego państw

-immunitet jurysdykcyjny, reguła alternatu, niektóre zasady proceduralne stosowane na konferencjach międzynarodowych, przepisy dot. precedencji przedstawicieli dyplomatycznych itd.

-z zasady tej nie wynika, że wszystkie państwa mają całkowicie równe uprawnienia i obowiązki,

poza tzw. prawami zasadniczymi, gdyż mają różne uprawnienia zależnie od dokonanych przez siebie czynności prawnych

-wg. Karty też są uprzywilejowane państwa (tzw. wielka piątka) co związane jest z ich rzeczywistą rolą w stos. m., ale Karta nakłada na nie też dodatkowe obowiązki

Immunitet jurysdykcyjny państwa

to zakaz sądzenia jednego państwa przez drugie - jest to norma zwyczajowa, ale potwierdzona w wielu wyrokach sądowych (np. wyrok SN z 1925, 1948, 1958 r.)

-immunitet ten jest ograniczony w zasadzie do sfery iure imperi, a nie do sfery występowania jako podmiot praw prywatnych, gdy zajmuje się dział. gosp. (iure gestionis)

[państwa socjalistyczne interpretowały go jednak szeroko], co zostało potwierdzone w aktach p.m., m. in.:

KB z 1926 r. o immunitecie statków państwowych (immunitet tylko do statków w służbie rządowej niehandlowej)

KG z 1958 r. i z 1982 r.

Konwencja o immunitecie jurysdykcyjnym państwa z 1972 r. (przyjęta przez Radę Europy)

-takie stanowisko też Komisji PM, która przygotowuje projekt w tej sprawie

-TEŻ Foreign Sovereign Immunities Act z 1976 r. (USA)

-TEŻ State Immunity Act z 1978 r. (GB)

-immunitet jurysdykcyjny obcego państwa obejmuje jego organy i wszystkie agendy państwowe,

siły zbrojne oraz własność

-z reguły nie korzystają przedsiębiorstwa państwowe, które po­siadają odrębną osobowość prawną

(tak np. w polskiej praktyce)

INNE PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO:

B. ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE

Podmiotami prawa międzynarodowego są tylko organizacje o charakterze międzyrządowym, tworzone na podstawie umów międzynarodowych. Dotyczy organizacji o charakterze rządowym, ponieważ tylko organizacje złożone z państw mogą występować w charakterze podmiotów prawa międzynarodowego.

Można zauważyć, że nie zawsze ten charakter rządowy organizacji jest całkowicie jednoznaczny, wątpliwości takie czy jest to organizacja rządowa czy pozarządowa narzuca np. status Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Półksiężyca, ponieważ składa się z organizacji o nazwie Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (organizacja w skład której wchodzą osoby fizyczne, przede wszystkim obywatele Szwajcarii) Ligi Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Półksiężyca oraz Stowarzyszenia Krajowe pochodzące z ponad 120 państw zaangażowanych w działalność tego ruchu. Tutaj więc mamy zarówno reprezentację państwową (Stowarzyszenia Krajowe) oraz Liga Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Półksiężyca składająca się ze stowarzyszeń działających w różnych krajach członkowskich.

W przypadku innych organizacji międzynarodowych sprawa ich zakwalifikowania do organizacji rządowych może być znacznie prostsza.

Bywają też sytuacje kiedy też pewne konferencje międzynarodowe przekształcają się w system organizacji międzynarodowych np. KBWE w OBWE

dnia 1 I 1995 r. na mocy decyzji podjętych w Budapeszcie (nie powstała na podstawie umowy).

Organizacje międzynarodowe o charakterze rządowym mają najczęściej osobowość prawną.

Może być ona bezpośrednio zagwarantowana w statucie danej organizacji (np. Organizacja Dna Morskiego) ale niekiedy ta osobowość prawna nie jest wyraźnie zaznaczona, ale zakres uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych świadczy o posiadaniu tej osobowości.

Mówiąc o podmiotowości organizacji międzynarodowych należy zwrócić uwagę na opinię doradczą MTS z 11 IV 1949 r. dotyczącą sprawy odszkodowań za szkody, których doznali funkcjonariusze ONZ działając na rzecz ONZ, w której podkreślono, że podmioty prawa międzynarodowego nie muszą być identyczne, nie muszą charakteryzować się takim samym zakresem praw i obowiązków jak państwa. MTS odnosząc się w tej opinii do odszkodowania za szkody poniesione w służbie ONZ stwierdził, że w wypadku zarówno ONZ jak także niektórych innych organizacji można mówić, że przyznane im uprawnienia oznaczają, że mogą być traktowane jako podmioty prawa międzynarodowego, chociaż ich podmiotowość nie jest identyczna z podmiotowością państw należących do niej.

Mówiąc o podmiotowości organizacji międzynarodowej należy odnieść się do atrybutów podmiotowości (podstawowych uprawnień organizacji międzynarodowych).

podmiotowość prawna to zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych

!!! opinia doradcza MTS z 1949 r. w sprawie odszkodowań za straty poniesione w służbie ONZ:

MTS uznał, że ze względu na powierzenie ONZ pewnych funkcji ma ona osobowość prawną

MTS stwierdził, że ONZ jest podmiotem p.m., nie państwem czy superpaństwem, a innym rodzajem podmiotu p.m., co oznacza, że ma prawa i obowiązki

Podstawowe uprawnienia organizacji międzynarodowych

uprawnienia org. m. wynikają z ich statutów oraz innych u.m., też w sposób dorozumiany z funkcji zleconych i ich praktyki, a są to m.in.:

-zdolność do zawierania umów miedzy narodowych (ius contrahendi) - najczęściej posiadane przez org. m., zagadnienie to zostało potraktowane w odrębnej konwencji międzynarodowej dotyczącej umów międzynarodowych zawieranych przez państwa z organizacjami międzynarodowymi lub pomiędzy organizacjami międzynarodowymi z 21 marca 1986 r.. Konwencja ta nie uzyskała jeszcze mocy wiążącej, gdyż nie zebrano wystarczającej liczby dokumentów ratyfikacyjnych, powinna być ratyfikowana przez 35 państw, teraz ta liczba stron związanych konwencją wynosi 37 ale część z nich zaliczamy do grona organizacji międzynarodowych. Umowy międzynarodowe mogące być zawierane przez organizacje międzynarodowe to są przede wszystkim umowy dotyczące siedziby (ONZ ma umowę z USA - New York), czasowego przebywania funkcjonariuszy organizacji na terytorium państwa. Organizacje międzynarodowe zawierają też z państwami umowy dotyczące udzielania tym państwom pomocy. Istnieją umowy, które dotyczą: współpracy, koordynacji działań pomiędzy organizacjami międzynarodowymi, umowy np. o stowarzyszeniu państw z organizacją (np. układ europejski między Polską a Wspólnotami i Europejskimi).

zagadnienie to reguluje konwencja z 21 III 1986 r. (Konwencja o umowach międzynarodowych z udziałem organizacji międzynarodowych). Organizacje zawierają, umowy przede wszystkim z państwami (np. dotyczące siedziby organizacji, stowarzyszenia państwa z organizacją), także innymi organizacjami

(np. umowy zawarte między ONZ a organizacjami wyspecjalizowanymi)

4 typowe (wg Morawieckiego):

-w sprawie siedziby i czasowego przebywania

-w sprawie udzielenia pomocy przez org.

-w sprawie stowarzyszenia

-o współpracy i koordynacji (z innymi org. m.)

też inne, np. RB ONZ może zawierać umowy dot. przekazania do dyspozycji Rady sił zbrojnych koniecznych do zapewnienia pokoju i bezp. m. (art. 43 Karty NZ); EWG mogła zawierać umowy celne i handlowe z państwami trzecimi

-prawo legacji - prawo do nawiązywania i utrzymywania stosunków dyplomatycznych (wysyłania i przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych). Należy zwrócić uwagę na umowy międzynarodowe zawierane przez państwa dotyczące reprezentacji państw przy organizacjach międzynarodowych. Najważniejszą konwencją o charakterze uniwersalnym (jeszcze nie będącą w mocy) jest konwencja dotycząca reprezentacji państw w organizacjach międzynarodowych o charakterze powszechnym czy uniwersalnym, podpisana w Wiedniu 14 III 1975 r. (Konwencja o reprezentacji państw, ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi o charakterze powszechnym). Organizacje korzystają przede wszystkim z biernego prawa legacji (państwa mogą ustanawiać przy organizacjach międzynarodowych swoje przedstawicielstwa),ale obecnie coraz więcej organizacji korzysta także z czynnego prawa legacji, które oznacza możliwość ustanawiania własnych przedstawicielstw w państwach członkowskich lub kandydujących. Korzysta z prawa legacji czynnego, wysyłając swoje misje, przedstawicieli do państw członkowskich jak i nie będących członkami danej organizacji międzynarodowej np. Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne ze Wspólnotami Europejskimi pod koniec lat 80 -tych (1988 r.) i potem ustanowiono przedstawicielstwo Polski przy Wspólnotach Europejskich i przedstawicielstwo w Komisji Europejskiej.

też przywileje i immunitety jak w przedstawicielstwach dyplomatycznych

-przywileje i immunitety - wynikają ze statutów i in. u.m., np. nietykalność siedziby, immunitet sądowy i egzekucyjny majątku i aktywów, zwolnienia podatkowe, ułatwienia komunikacyjne, immunitety i przywileje funkcjonariuszy

ONZ - wg Karty - korzysta z z niezbędnych dla osiągnięcia swoich celów przywilejów i immunitetów na terenie swoich członków; też Konwencja dot. przywilejów i immunitetów NZ z 1946 r.

-prawo do ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej - organizacje ponoszą odpowiedzialność za działalność swoich organów i funkcjonariuszy na podobnych zasadach jak państwa

-niektóre organizacje maja także zdolność sądową, czyli mogą występować w charakterze strony przed sądami międzynarodowymi, np. Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu, działający w ramach WE. Np. często dochodzi do sporów sądowych między państwami a instytucjami Unii Europejskiej.

Główne sądy międzynarodowe dopuszczają możliwość występowania organizacji międzynarodowych jako strony (tzw. locus standi) np. przed Międzynarodowym Trybunałem Prawa Morza jako strona może występować Organizacja Dna Morskiego.

Przed MTS nie mogą występować organizacje międzynarodowe w charakterze stron sporu, natomiast organy ONZ mogą występować do MTS z prośbą o wydanie opinii doradczej.

C. PODMIOTY O CHARAKTERZE RELIGIJNYM

1) Stolica Apostolska

a) W ujęciu historycznym jej podmiotowość kształtowała się różnie w zależności od tego czy korzystała z podstaw terytorialnych swojego działania czy też była pozbawiona terytorium.

W początkowym okresie historii Stolicy Apostolskiej możemy powiedzieć, że od powstania Państwa Kościelnego (755 r. z darowizny Stefanowi II od króla frankońskiego Pepina Małego, z ziem które odebrał Longobardom) uznane zostało przez wiele państw, uzyskało także dość rozległe terytorium. Funkcjonowało do l870 r. kiedy w związku z procesem zjednoczenia Włoch Państwo Kościelne uległo likwidacji.

Pierwszy okres, kiedy na arenie międzynarodowej pojawiło się państwo kościelne trwał od 755 do 1871 r., kiedy w wyniku procesu zjednoczenia Włoch państwo kościelne zostało włączone do państwa włoskiego. W wyniku tego na arenie międzynarodowej pojawiła się tzw. kwestia rzymska, czyli problem statusu władz kościoła rzymskokatolickiego wobec braku podstaw terytorialnych (terytorium papieskiego).

Drugi okres historii Stolicy Apostolskiej obejmuje lata 1871-1929.

Dopiero 11 II 1929 r. za pontyfikatu Piusa XI zawarte zostały traktaty laterańskie pomiędzy Stolicą Apostolska a Włochami, na mocy którego zostało utworzone miniaturowe państwo watykańskie przywracały podstawy terytorialne Stolicy Apostolskiej w postaci miniaturowego państwa Watykan. Na mocy traktatów laterańskich Włochy uznały suwerenność Watykanu.

Z tego samego roku pochodzi ustawa zasadnicza Watykanu, która obowiązywała do 22 II 2001 r., kiedy weszła w życie nowa konstytucja Watykanu z 26 XI 2000, która zastąpiła konstytucje z 1929 r. .

Pojawił się problem, który w doktrynie prawa międzynarodowego jest różnie rozstrzygany - czy mamy do czynienia z 2 odrębnymi podmiotami prawa międzynarodowego (Stolica Apostolska i Watykan) czy jest to ten sam jeden podmiot prawa międzynarodowego.

Mówiąc o Stolicy Apostolskiej na ogół bierze się pod uwagę pewne atrybuty dotyczące władzy papieża. Przez Stolicę Apostolską najczęściej rozumie się aparat kurii rzymskiej, czyli papieża i otaczających go dostojników kościoła rzymskokatolickiego. Pod pojęciem Stolicy Apostolskiej można rozumieć organizację zwierzchnią władzy kościele rzymskokatolickim, który reprezentowany jest w stosunkach międzynarodowych przez osobę papieża. Problem podwójnej podmiotowości Stolicy Apostolskiej i państwa watykańskiego - w prawie kanonicznym uważa się, że są to odrębne podmioty prawa międzynarodowego, połączone osobą papieża.

b) Watykan - Stolica Apostolska

-tradycyjnie uważana za odrębny podmiot p.m., co nie zostało zmienione po włączeniu Państwa Kościelnego do Włoch w 1870 r. - nadal miała ius contrahendi (konkordaty) oraz wykonywała czynne i bierne prawo legacji

-Traktat Laterański z 1929 r. (Włochy z SA) - powstało Państwo Watykańskie pod suwerenną władzą SA, które posiada ius contrahendi

-odrębna osobowość prawna SA i Watykanu, ale związane m.in. osobą papieża (głowa PW) oraz brakiem własnych celów państwowych PW (jest tylko narzędziem i gwarantem swobody SA)

PW - niesuwerenna org. Terytorialna

SA - szczególny rodzaj org. Bezterytorialnej

SA może zawierać u.m. w imieniu własnym i PW

c) argumenty przemawiające za odrębną podmiotowością Stolicy Apostolskiej i Watykanu:

Stolica Apostolska i państwo watykańskie są według prawa kanonicznego, odrębnymi podmiotami p.m., które łączy osoba papieża. Za odrębnością przemawia fakt że:

-umowy międzynarodowe zawierane przez te podmioty są sygnowane albo przez Stolicę Apostolską (np. konkordaty), albo przez Watykan (np. w zakresie komunikacji i transportu).

Jeśli chodzi o zawieranie umów międzynarodowych to ius contrahendi przysługuje Stolicy Apostolskiej i Państwu Watykan.

Stolica Apostolska występuje przede wszystkim jako strona konkordatów, które są zawierane przez Stolicę Apostolską z państwami i dotyczą sytuacji Stolicy Apostolskiej, kościoła rzymskokatolickiego w poszczególnych państwach. Jeśli coś pozostaje w gestii związanej ze zwierzchnictwem terytorialnym nad Watykanem, wtedy stroną tego rodzaju umów jest państwo Watykan, inne umowy, szczególnie dotyczące administracji, komunikacji, poczty zawierane są zazwyczaj przez państwo watykańskie, np. Watykan zawarł umowy z Włochami dotyczące spraw administracyjnych, komunikacyjnych, pocztowych.

Początki zawierania umów typu konkordatowego sięgają jeszcze XI w. Pierwszy konkordat został zawarty w 1098 r. między papieżem Urbanem II a księciem Sycylii. Rozwój praktyki konkordatowej nastąpił od konkordatu z Wormacji (1122 r.) zawartego między papieżem Kalikstem II a cesarzem niemieckim Henrykiem V.

Konkordaty regulują różne sprawy i czasami dzieli się te kategorie spraw na tzw. sprawy doczesne (res temporales), na mające charakter religijny, duchowy (res spirituales) i mieszany (res mixtae). Sprawy doczesne: w wielu konkordatach uregulowane są kwestie podatkowe, sytuacja kościoła w państwie, nauczanie religii w ramach systemu szkolnictwa obowiązującego w państwie.

Polska podpisała ze Stolicą Apostolską konkordat aktualnie obowiązujący 28 lipca 1993 r. a wszedł w życie po wydłużonym procesie ratyfikacji, która nastąpiła w lutym 1998 r. i nowy konkordat obowiązuje od 25 kwietnia 1998 r. Poprzedni konkordat z 1925 r. został jednostronnie przez Polskę wypowiedziany

-również z punktu widzenia przynależności do organizacji międzynarodowych można zaobserwować pewną odrębność. Watykan jest między innymi członkiem Powszechnego Związku Pocztowego, Międzynarodowej Unii Telekomunikacyjnej, Światowej Organizacji Własności Intelektualnej.

Natomiast Stolica Apostolska ma np. status obserwatora przy ONZ, przy Radzie Europy, jest członkiem Światowej Organizacji Turystyki. Szczególna sytuacja miała miejsce w związku z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej:

początkowo, kiedy agencja miała zajmować się przede wszystkim gospodarczym wykorzystaniem energii atomowej zdecydowano, że będzie do niej należało państwo watykańskie, natomiast z chwilą, kiedy zorientowano się, że agencja zajmuje się również promowaniem pokojowego wykorzystywania energii atomowej zmieniono członkostwo z Watykanu na Stolicę Apostolską.

-Gdyby brać pod uwagę uprawnienia, które dotyczą uczestnictwa Stolicy Apostolskiej i Watykanu w stosunkach międzynarodowych to należałoby zauważyć, że w stosunkach międzynarodowych występuje i Stolica Apostolska, i Watykan z tym, że nigdy nie jest tak by równolegle obok siebie występowali przedstawiciele Stolicy Apostolskiej i Watykanu ale np. Watykan uzyskał i członkostwo w takich organizacjach międzynarodowych jak Powszechny Związek Pocztowy, Międzynarodowa Unia Telekomunikacyjna, Światowa Organizacja Własności Intelektualnej, natomiast Stolica Apostolska uzyskała członkostwo np. Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, Światowej Organizacji Turystyki, Rady Współpracy Kulturalnej.

W ubiegłym roku pojawiły się pierwsze oficjalne wypowiedzi reprezentantów Watykanu na temat możliwości występowania o członkowstwo ONZ. Nie wykluczono możliwości przystąpienia do ONZ.

-natomiast wyłącznie Stolica Apostolska korzysta z prawa legacji, utrzymuje obecnie stosunki z ponad 190 państwami. Stolica Apostolska posługuje się w stosunkach dyplomatycznych innymi klasami niż państwa. Zamiast ambasadorów -nuncjusze (zwykle pełni funkcję dziekana korpusu), zamiast posłów-ministrów - internuncjusze.

Głową państwa jest papież, reprezentuje też Stolicę Apostolską w stosunkach zewnętrznych. Stosunki dyplomatyczne utrzymuje Stolica Apostolska ze 174 państwami, a siedziby przedstawicielstw dyplomatycznych innych państw znajdują się we Włoszech. Przedstawicielami Stolicy Apostolskiej są nuncjusz i internuncjusz. Dziekanem korpusu dyplomatycznego jest przedstawiciel Stolicy Apostolskiej i w wielu państwach posiada status uprzywilejowany. W Polsce jest nim prymas Kowalczyk.

Istnieje ustawa o obywatelstwie watykańskim. Posiadają je biskupi i osoby reprezentujące Stolicę

Apostolską w stosunkach z innymi państwami.

-zarówno Stolica Apostolska jak i Watykan mogą ponosić odpowiedzialność międzynarodową, jednak do tej pory nie były pozywane przed sądy.

d) Stosunkowo niedawno została przyjęta nowa ustawa zasadnicza państwa Watykańskiego, została uchwalona

26 XI 2000 r. weszła w życie 22 II 2001 r. Oparta jest na klasycznym trój podziale władzy:

-Władza ustawodawcza należy do Komisji Kardynalskiej

-Władza wykonawcza należy do przewodniczącego Komisji Kardynalskiej

-Władzę sądowniczą sprawują sądy watykańskie

2) Suwerenny Zakon Maltański

a) Stanowi zakon suwerenny, a jego suwerenność różnie kształtowała się na przestrzeni dziejów. Posiada, długi historyczny rodowód. Wywodzi się z Bractwa Charytatywnego, które powstało na Ziemi Świętej w Jerozolimie prawdopodobnie ok. 1070 r.

Początki Zakonu Maltańskiego wiążą się z powstałym ok. 1060 r. w Jerozolimie bractwem szpitalnym im. Jana Chrzciciela. Bractwo to miało udzielać pomocy pielgrzymom przybywającym do Ziemi Świętej. W pewnym momencie konieczne było zapewnienie ochrony miejscom kultu ze strony bractwa. Bractwo Szpitalne zostało, więc przekształcone w zakon rycerski, uzyskało na początku XII w. specjalne uprawnienia na mocy bulli papieskiej. Przetrwał w Jerozolimie aż do upadku Królestwa Jerozolimy w 1291 . W 1291 r. w momencie kiedy przestaje istnieć Królestwo Jerozolimy bractwo na krótko przenosi się na Cypr, a następnie w 1310 r. Zakon otrzymał na blisko dwa stulecia siedzibę na wyspie Rodos (Zakon Rodyjski). Dzięki panowaniu zakonu wyspa Rodos uzyskała dość znaczną pozycje w ówczesnej Europie. Zakon dysponował potężna jak na owe czasy flota wojenną. Udawało Si Edo 1522 r. kiedy wojska sułtana Sulejmana Wspaniałego opanowały wyspę Rodos i Turcy zmusili Zakon do opuszczenia wyspy, jednak w uznaniu dla bohaterskiej walki zgodzili się na wywiezienie z wyspy broni i całego majątku. Na mocy porozumienia z cesarzem Karolem V w 1530 r. Zakon otrzymał jako lenno wyspy: Maltę (od tego momentu Zakon Maltański), Gozo i Homino na Morzu Śródziemnym oraz port Tripolis w Afryce. Na Malcie Zakon miał swoja siedzibę do kona XVIII w. , kiedy w 1798 r. zakon został zmuszony do opuszczenia tch posiadłości przez Napoleona w związku z tym, że udzielił poparcia królowi francuskiemu występując przeciw Napoleonowi. Na mocy traktatu z Amiens z 1802 r. zagwarantowano Zakonowi, że odzyska w przyszłości podstawy terytorialne, utracone ziemie miały wrócić do Zakonu do czego jednak nie doszło (nie dotrzymano tego zobowiązania). Przejściowo przyszedł z pomocą Zakonowi car Rosji i przez pewien czas w Petersburgu Zakon uzyskał siedzibę. Ostatecznie miejscem schronienia Zakonu stały się Włochy, które w 1868 r. potwierdziły, że Zakon zachowuje suwerenność w stosunkach międzynarodowych. Obecnie ma siedzibę w Rzymie.

W orzeczeniu z 1953 r. Trybunał kardynalski stwierdził, że Zakon ma szczególny rodzaj suwerenności - suwerenność typu funkcjonalnego, która polega na tym. że może on samodzielnie działać na arenie międzynarodowej w zakresie tych uprawnień, które mu zostały przyznane.

Zakon ma również swoją własną Kartę Konstytucyjną z 1961 r. (działa w oparciu o nią) która określa pewną jego zależność od Stolicy Apostolskiej. Między innymi wybór Wielkiego Mistrza jest zatwierdzany przez papieży. Zakon ma również wiele odrębnych instytucji, urzędy, sądy.

b) Cechy charakterystyczne podmiotowości Zakonu Maltańskiego:

-Zakon ma prawo zawierania umów międzynarodowych, ale obecnie są to wyłącznie umowy dwustronne

(wyjątek - statut Instytutu Medycyny i Farmacji Wojskowej)

-posiada własne urzędy, sądy

-jest częściowo zależny od Stolicy Apostolskiej

-utrzymuje stosunki dyplomatyczne z ok. 60 państwami, ma swoje przedstawicielstwa przy wielu organizacjach

międzynarodowych

-ma swoje przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych, zarówno o charakterze regionalnym,

jak i uniwersalnym

Zakon prowadzi bardzo pożyteczną działalność charytatywną (m.in. na rzecz ofiar wojny), prowadzi także hospicja,

w szerokim zakresie.

c) Głównym celem zostały określone w niej obrona i propagowanie wiary oraz służba ubogim.

Zakon prowadzi działalność charytatywną w wielu państwach, różnego rodzaju obiekty medyczne, szpitale.

Jest to element tradycji zakonu, jeszcze na Malcie działała tzw. Święta Lecznica - był to najbardziej znany szpital w XVI - wiecznej Europie, ponieważ zakonnicy wykonywali skomplikowane na owe czasy operacje medyczne.

Obecnie zakon także prowadzi liczne szpitale, domy opieki, hospicja itp. Zakon pozyskuje środki na działalność dzięki m.in. darowiznom, spadkom przekazywanym przez członków zakonu.

Członkostwo zakonu ma charakter zarówno świecki jak i duchowy. Wśród świeckich członków (kawalerów i dam zakonów) wyróżnia się różne kategorie osób tzw. kawalerowie honorowi i dewocyjni i od nich wymaga się szlacheckiego rodowodu (nawet trzeba udowodnić swój szlachecki rodowód do 4 pokolenia wstecz po kądzieli i po mieczu) prócz tego są tzw. kawalerowie magistralni i donacyjni, uzyskują status w zakonie m.in. dzięki przekazaniu zakonowi odpowiednich środków finansowych na działalność zakonu.

W Polsce wcześniej działał Zakon Maltański, później zawiesił swoją działalność, która w latach 90. Została reaktywowana Polska nawiązała z zakonem stosunki dyplomatyczne na mocy protokołu z 9 lipca z 1990 r. Stosunki zostały ustanowione w najwyższej klasie ambasadorów. Polska zawarła też z zakonem konwencję pocztową.

W tej chwili wiele państw utrzymuje stosunki dyplomatyczne z zakonem i praktyka traktatowa zakonu zasadniczo obejmuje wyłącznie porozumienia dwustronne. Jedyny wielostronny traktat, którego stroną jest Zakon Maltański jest Statut Instytutu Medycyny i Farmacji

Istotne w odniesieniu do podmiotowości zakonu było orzeczenie, wyrok Trybunału Kardynalskiego z 1953 r. Odniesiono się w nim do atrybutu suwerenności zakonu i stwierdzono, że nie jest to suwerenność porównywalna z suwerennością państw i ma jedynie charakter funkcjonalny. Związana jest z wykonywaniem przez zakon jego działalności. Zewnętrznymi atrybutami suwerenności są stosunki dyplomatyczne z państwami, umowy międzynarodowe zawierane przez zakon (z Włochami, Grecją dotyczące dawnej siedziby na Rodos). Zakon posiada także swoje reprezentacje przy organizacjach międzynarodowych (obserwatorów biorących udział w konferencjach międzynarodowych).

Władze najwyższą sprawuje Wielki Mistrz wybierany w specjalny sposób, a jego wybór zatwierdzany jest przez Stolicę Apostolską.

Niesuwerenne organizacje terytorialne

1)to organizacje terytorialne, nie stanowiące części terytorium żadnego państwa i nie będące państwami, ze względu na to, iż ich władze nie dysponują suwerennością, ograniczoną na rzecz innych państw lub org. m.

2)Wolne Miasto Gdańsk - powstało w 1920 r. (na mocy Traktatu Wersalskiego), w 1939 r. wcielone do Niemiec, a w 1945 r. na mocy układu poczdamskiego do Polski

-jako niesuwerenna org. terytorialna pozostawało pod ochroną Ligii Narodów (przedstawiciel LN= Wysoki Komisarz)

-wiele uprawnień miała Polska - zawierała u.m. (nie z samą sobą), opieka dyplomatyczna, polska granica celna, prawo korzystania z dróg wodnych, kontrola i zarząd kolei, służby pocztowej, telegraficznej i telefonicznej, a na Westerplatte wojskowa przeładunkowa składnicy amunicyjna

3)Monako (Księstwo Monako, Principaute de Monaco) związane unią celną z Francją (u.m. z 1918 r. i z 1963 r.) Francja posiada prawo zatwierdzania u.m. zawartych przez Monako

4)Berlin Zachodni stanowił odrębną jednostkę polityczno-terytorialną, która nie była częścią RFN (jako terytorium odłączone)

a)RFN mogła rozciągać swoje u.m. na teren Berlina Zach.

b)pewne uprawnienia 3 mocarstw zach., które okupowały Berlin Zach.

D. TZW. PODMIOTY NIETRWAŁE

-naród walczący o niepodległość, strona wojująca, powstańcy

-nietrwały charakter tych podmiotów polega na tym, że dążą one do utworzenia własnych państw i w wypadku niepowodzenia tych planów, przestają istnieć jako podmioty prawa międzynarodowego, w przypadku tych podmiotów uznanie ma charakter konstytutywny

-funkcjonują albo do momentu gdy utworzą państwo lub gdy nie utworzą państwa utracą status

1) naród walczący o niepodległość

Zasada samostanowienia, opór państwa na którego terytorium zamieszkuje, brak akceptacji środków którymi się posługuje.

Problem podmiotowości narodu istniał już w czasie I wojny światowej, część państw uznawała prawa narodów do tworzenia własnych państw, wtedy za naród w rozumieniu międzynarodowego uznano m.in. naród polski (Komitet Narodowy Polski), naród czeski(Czechosłowacka Rada Narodowa), działały komitety narodowe, które utrzymywały stosunki z innymi państwami. We współczesnym prawie międzynarodowym powszechnie uznaje się prawo narodów do samostanowienia. Włączone jest do wielu umów międzynarodowych np. w obydwu Paktach Praw Człowieka. Nie oznacza to jednak generalnego prawa do secesji ale w przypadku uzyskania pewnej samodzielności taki naród może dążyć do utworzenia państwa. Obecnie do narodów walczących zalicza się przede wszystkim naród palestyński - usytuowanie geograficzne, na arenie międzynarodowej reprezentuje go Organizacja Wyzwolenia Palestyny, też naród kurdyjski- terytoria kilku państw, czasem normy konstytucyjne nie pozwalają np. naród tybetański, czeczeński.

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa narodu

-już dawniej uznawano za podmiot p.m. naród walczący o swą niepodległość, który w tym celu utworzył jakąś organizację (np. pod koniec I w.ś. Polaków, Czechów i Słowaków uznawano za naród), ale powszechnego charakteru nabrało to po uznaniu prawa narodów do samostanowienia, wtedy uznano narody za podmioty p.m. niezależnie od tego, czy dąży on do samodzielnego państwa czy nie.(tak wg kursu m. p. <ros>);

2) strona wojująca

Aby grupę walczącą można było uznać za stronę wojująca musi spełniać trzy warunki:

-sprawuje kontrolę na pewnym terytorium

-jest zorganizowana (ma dowódcę)

-przestrzega praw i zwyczajów wojennych

Przy uznaniu za stronę wojującą podmiot uznający powinien być neutralny wobec stron konfliktu.

3) grupa powstańcza

Kiedy grupa walcząca nie spełnia wszystkich wyżej wymienionych warunków możliwe jest jej uznanie za i powstańczą, ale musi ona przynajmniej przestrzegać praw i zwyczajów wojennych.

Uznanie podmiotów nietrwałych ma charakter konstytutywny.

Powstańcy i strona wojująca

1)w przypadku wojny domowej:

a)uznanie za powstańców - gdy ze względów politycznych państwo nie chce uznać grupy walczącej za stronę wojującą

-konsekwencje (niejasne) - państwo uznające stwierdza, że grupa ta sprawuje faktyczną władzę na danym terytorium i nawiązuje ograniczone stosunki dla ochrony własnych interesów

b)uznanie za stronę wojującą - gdy spełnione warunki:

-grupa powstańcza jest zorganizowana (posiada swoje władze)

-sprawuje kontrolę nad pewnym terytorium

-przestrzega praw i zwyczajów wojennych

c)konsekwencje - grupa ta musi być traktowana jak podmiot praw i obowiązków, przysługujących państwu prowadzącemu wojnę

d)dawniej uważano że takie uznanie najpierw przez państwo macierzyste, ale obecnie praktyka bywa różna (głównie ruchy wyzwoleńcze w procesie dekolonizacji, np. Algieria)

2)podmiotowość tych grup jest podmiotowoś­cią czasową, tzn. do powstania nowego państwa lub zakończenia walk z innych przyczyn (np. stłumienie powstania)

uznanie powstańców i strony wojującej

1)konstytutywne = tworzy nowy podmiot, ale tendencja w prawie wojennym i humanitarnym do przestrzegania praw i zwyczajów wojennych niezależnie od charakteru konfliktu i uznania

2)może nastąpić ze strony państwa macierzystego lub państw trzecich, wyraźnie lub milcząco

a)np. uznanie przez państwo trzecie poprzez ogłoszenie neutralności w stosunku do toczącej się wojny domowej

b)też gdy sprawuje rzeczywistą władzę na danym terytorium, wtedy często dotychczasowy rząd zmuszony do uznania (choćby milczącego)

c)też gdy stronom zależy na przestrzeganiu praw i zwyczajów wojennych

Problem podmiotowości osób fizycznych i osób prawnych

Dawniej zagadnienie to było różnie rozstrzygane przez przedstawicieli doktryny socjalistycznej i doktryny zachodniej prawa międzynarodowego. Wielu autorów zachodnich uważało, że osobom fizycznym a niekiedy też osobom prawnym przysługuje status podmiotu prawu międzynarodowego, natomiast odmawiano tej podmiotowości w doktrynie państw socjalistycznych. Współcześnie rozważania nad tym problemem skupiają się głównie wokół atrybutów, które powinien posiadać podmiot prawa międzynarodowego:

-uznając, że niezbędnym elementem podmiotowości prawnomiedzynarodowej jest prawo do zawierania umów międzynarodowych, należy stwierdzić, że osoby fizyczne i prawne nie mają tej podmiotowości.

W przypadku osób fizycznych nie występuje zdolność traktatowa ale mogą ponosić odpowiedzialność przed organami międzynarodowymi oraz tworzone są dla nich prawa i obowiązki.

Niektóre korporacje międzynarodowe występują w charakterze stron traktatów międzynarodowych (ograniczona zdolność do działań w sferze prawa międzynarodowego), a te kontrakty skutkują ni tylko w sferze prawa cywilnego.

-natomiast często z umów bezpośrednio wynikają prawa i obowiązki dla osób fizycznych lub prawnych, osoby fizyczne mają przede wszystkim prawa wynikające z umów dotyczących ochrony praw człowieka, często dokumenty przyznają osobie fizycznej prawo do występowania przeciwko państwu przed organami międzynarodowymi, jednostki ponoszą odpowiedzialność karną np. za zbrodnie wojenne.

Podmiotowość osób fizycznych wiąże się z uregulowaniami prawnymi, przyznającymi jednostce pewne prawa na podstawie umów międzynarodowych. Uprawnienia jednostek odnoszące się do międzynarodowej ochrony praw człowieka to będzie się o tym mówiło w przypadku ETPC, Konwentu Praw Człowieka w Genewie.

Osoby- fizyczne mogą występować przeciwko państwom przed trybunałami. Można także mówić o różnych aspektach odpowiedzialności jednostki. Np. odpowiedzialność karna jednostki pojawia się w związku ze zbrodniami wojennymi, działa w tej chwili kilka trybunałów (jugosłowiański, rwandyjski). Powstał Międzynarodowy Trybunał Karny, który będzie sądził sprawców najcięższych przestępstw.

Tego rodzaju odpowiedzialność jednostki sprawia, że występuje na płaszczyźnie międzynarodowej jako podmiot określonych praw i obowiązków.

Zagadnienie podmiotowości prawnomiędzynarodowej jednostek

bardzo sporna kwestia, gdyż z reguły jednostki nie mają praw wynikających bezpośrednio z p.m., dlatego że państwa zastępują je, gdy potrzebna jest ochrona jednostek na arenie m., więc przyznanie podmiotowości prawnomiędzynarodowej jest ograniczeniem wykonywania suwerennej władzy, dlatego umowy dot. praw jednostek tworzą obowiązki po stronie państw, a nie uprawnienia po stronie jednostek, np. MPPC z 1966 oraz MPPCiP, a odwrotna sytuacja jest wyjątkiem:

gdy państwo zgadza się, żeby jego obywatele w określonych sprawach występowali samodzielnie na forum m., np.:

-1907-1918 - Środkowoamerykański Trybunał Sprawiedliwości

-1922-37 - Górnośląski Trybunał Arbitrażowy (głównie mniejszość niemiecka przeciwko Polsce)

-EKPCiPW z 1950 r. - przed ETPC o ile dane państwo uzna tą kompetencję ETPC (ok. 40 państw, Polska tak)

-MPPCiP z 1966 r. - protokół fakultatywny - po wyczerpaniu drogi wew. jednostka może wystąpić przed Komitetem Praw Człowieka

gdy suwerenność danego państwa jest czasowo ograniczona, np.:

-Niemcy po kapitulacji z 1945 r. - proces norymberski

-proces tokijski

-prawnomiędzynarodowa odpowiedzialność jednostek za zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości i za zbrodnie wojenne;

z czasem jednostki zamieszkujące terytoria nie podlegające suwerenności żadnego państwa, np:

-prawo petycji mieszkańców obszarów powierniczych najpierw w systemie mandatowym Ligi Narodów, potem w systemie powiernictwa ONZ

w stosunkach między org. m. a ich funkcjonariuszami - regulowane przez prawo wew. org. m. (o ile uznaje się je za część p.m.), np.: ONZ - tzw. Przepisy Urzędnicze przyjęte przez ZO, spory przed Trybunałem Administracyjnym ONZ

cecha wspólna w/w wyjątków - ograniczony zakres podmiotowości

Jeśli chodzi o podmiotowość osób prawnych to wskazuje się, że w niektórych dziedzinach obrotu międzynarodowego coraz większą rolę odgrywają różne międzynarodowe korporacje, które uzyskują prawa równorzędne a niekiedy większe od uprawnień państwowych. Można wymienić umowy międzynarodowe, w których w charakterze stron pojawiają się różne przedsiębiorstwa i organizacje o charakterze gospodarczym. Dotyczy to przede wszystkim podmiotów odnoszących się do łączności satelitarnej. Mają prawo do zawierania porozumień w tej dziedzinie (korporacje, przedsiębiorstwa międzynarodowe).

Podobne uregulowanie dotyczy eksploatacji dna morskiego (postanowień konwencji o prawie morza). W świetle tej konwencji do eksploatacji na zasadach analogicznych jak państwa mogą być dopuszczone przedsiębiorstwa międzynarodowe, którym Organizacja Dna Morskiego udziela licencji. Te przedsiębiorstwa nie tylko prowadzą działalność eksploatacyjną, są stornami umów ale mogą też występować jako strona przed Izbą Trybunału Dna Morskiego.

Zagadnienie podmiotowości prawnomiędzynarodowej osób prawnych

kwestia sporna - jak w przypadku jednostek ochrona praw realizowana przez państwo w ramach opieki dyplomatycznej

w kilku sprawach MTS uznał, że osoby prawne nie są podmiotami p.m.:

-sprawa Barcelona Traction, Light and Power Company Ltd. z 1970 r. - MTS uznał, że państwo może wykonywać opiekę dyplomatyczną jak uzna za stosowne, a odwołanie od tego dla osoby prawnej tylko w prawie wewnętrznym

-sprawa Anglo-Iranian Oil Co z 1952 r. - MTS uznał, że umowy (np. koncesyjne) zawierane przez osoby prawne z państwami nie są u.m. i nie są chronione przez p.m.

ale w kilku sytuacjach dopuszczono osoby prawne do działania m., np. INTELSAT, INMARSAT ( w obu podobne rozwiązania, INMARSAT członek Polska), też Organizacja Dna Morskiego:

-INMARSAT (1967 r.) - Konwencja o utworzeniu M. Org. Morskiej Łączności Satelitarnej oraz Porozumienie Eksploatacyjne to podstawa prawna działania tej organizacji

-stroną Konwencji - tylko państwa, ale stroną Porozumienia mogą być też wyznaczone przez państwo jednostki organizacyjne prawa publicznego lub prywatnego (to postanowienie ze względu na USA, gdzie telekomunikacja uważana za działalność gospodarczą)

-Polska ratyfikowała Konwencję i Porozumienie (ogłoszone w Dz. U.) więc przyznano w tym zakresie ius contrahendi osobom prawnym

-osoby prawne dopuszczone do Porozumienia mają prawa i obowiązki wynikającego z niego i Konwencji, choć nie są jej stroną, ale mogą być w Radzie, uczestniczyć w arbitrażu

-Organizacja Dna Morskiego - też przez państwo wskazana jednostka danego państwa (publiczna lub prywatna) może prowadzić eksploatację zasobów dna morskiego oraz występować przed Izbą M. Trybunału Prawa Morza

zasadą jest, że osoby prawne prawa publicznego i prywatnego nie mają podmiotowości prawnej, ale w pewnych dziedzinach mają pewne uprawnienia - cechy wspólne takiej podmiotowości to ograniczony zakres oraz wymagana zgoda danego państwa i in.

VI. TERYTORIUM W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

1) definicja

-to pewna przestrzeń, obszar w obrębie której działają państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego

(możemy wyróżniać terytorium morskie, lądowe, powietrzne)

-jednostki mające status odrębny od statusu państw, jako obszary nie podlegające zwierzchnictwu

-przestrzeń, w której działają ludzie

2) wszystkie terytoria można podzielić na dwie zasadnicze kategorie:

a) podlegające suwerennej władzy państwowej - czasem mogą mieć ograniczone zwierzchnictwo terytorialne

b) nie podlegające suwerennej władzy państwowej - czasem jakieś państwo może mieć szczególne uprawnienia

(np. w morskim pasie przyległym)

-nie niektóre te terytoria władza ta może być rozciągnięta (stanowią tzw. res/terra nullius) a na niektóre nie

(np. morze pełne, przestrzeń kosmiczna)

c) trzecia kategoria - terytoria podlegające władzy wyłącznej, ale nie suwerennej, są to obszary niesuwerennych organizacji terytorialnych

3) klasyfikacja (reżim prawny, terytorialny)

1. terytoria państwowe - podlegające wyłącznej, suwerennej władzy państw, zwierzchnictwu suwerennej władzy państw.

2. terytoria wspólne (terra comunis) - nie podlegają zwierzchnictwu państw i nad którymi zwierzchnictwo to nie może być rozciągnięte - morze otwarte, przestrzeń kosmiczna. Niektóre terytoria wspólne uzyskały szczególny system wspólnego dziedzictwa ludzkości:

-dna mórz i oceanów znajdujące się poza obszarem jurysdykcji państwowej

-księżyc, ciała niebieskie i ich zasoby

3. terytoria niczyje (terra nullius) - nie podlegają zwierzchnictwu państw, ale istnieje możliwość rozciągnięcia nad nimi takiego zwierzchnictwa - Antarktyka (obszar polarny południowy)

4. terytoria zależne (obecnie istnieje ok. 60 takich terytoriów) - charakteryzują się odrębnością ustrojową i terytorialną, ale podlegają władztwu:

a) typu kolonialnego

-terytoria niesamodzielne - to terytoria gdzie ludność pozostaje w stanie nierównoprawnym w porównaniu z ludnością państwa administrującego, są to głównie terytoria zamorskie. W 1946 r. ramach ONZ sporządzono listę takich obszarów, która obejmowała 74 terytoria, później liczba ta wzrosła do 88. Część tych terytoriów uzyskała państwowość, natomiast niektóre przyłączyły się do państw już istniejących (np. Alaska i Hawaje przyłączyły się do USA, Grenlandia - Dania, Timor Wschodni - Indonezja, W-py Kokosowe - Australia). Jednak nadal istnieje kilkadziesiąt terytoriów niesamodzielnych, m. in. Bermudy, Gua, Samoa, Kajmany. Działają różne agendy w ONZ zajmujące się losem i statusem ludności zamieszkującej te terytoria. Lista ta jest coraz krótsza.

-terytoria powiernicze - terytoria, które ONZ określiła jako terytoria nad którymi Rada Powiernicza, źródła terytoriów powierniczych:

-dawne terytoria mandatowe Ligi Narodów i innych państw,

-terytoria odłączone od państw nieprzyjacielskich po II wojnie światowej (np. Somali włoskie)

-terytoria dobrowolnie poddane systemowi powiernictwa

Status terytoriów powierniczych uzyskały takie terytoria jak: Togo francuskie i brytyjskie, Kamerun francuski i brytyjski, Samoa Zachodnie, Nauru, tzw. Mikronezja (Wyspy Marshalla, Mariany, Karoliny). Obecnie nie istnieje żadne terytorium powiernicze, ostatni taki obszar terytorium Stanów Zjednoczonych - Wyspy Marshalla (jedna z tych wysp - wyspa Pala w 1994 r. ogłosiła niepodległość) ogłosiła niepodległość uzyskała niepodległość w 1994 r., co ciekawe Rada Powiernicza jeszcze funkcjonuje, wchodzą w jej skład tylko wielkie mocarstwa, podejrzewa się, że zostanie zlikwidowana

-inne terytoria kolonialne - obecnie, tzw. francuskie departamenty zamorskie (Gujana, Gwadelupa, Martynika),

francuskie terytoria zamorskie (Nowa Kaledonia, Polinezja Francuska) oraz brytyjskie zamorskie terytoria zależne (Bermudy, W-py Dziewicze) i terytoria zależne Korony (W-pa Man)

b) typu niekolonialnego

-terytoria przyległe - dawniej Andora (kiedyś zależność lenna od Francji i Hiszpanii), prowincja Sintkin

(terytorium stowarzyszone z Indiami i później wchłonięte)

-terytoria wolne -podlegające kontroli międzynarodowej, umowa międzynarodowa nadaje status,

kiedyś: Berlin Zachodni, Wolne Miasto Gdańsk , Kraków

Starano się o Jerozolimę (część arabska)

Starano się o Triest, Sarajewo

4) TERYTORIUM PAŃSTWOWE

a) 4 rodzaje terytoriów:

-podległe suwerenności poszczególnych państw

-zależne, które nie podlegają suwerenności żadnego państwa, lecz za ich stosunki międzynarodowe odpowiedzialność ponoszą inne państwa, ewentualnie organizacje międzynarodowe

-nie podlegające suwerenności żadnego państwa, lecz dostępne dla wszystkich państw w celu ich działalności w zakresie określonym przez umowy między­narodowe i prawo zwyczajowe

-niczyje, które mogą być poddane suwerenności jakiegoś państwa

b) teryto­rium państwowe - przestrzeń, na którą rozciąga się władza suweren­na (zwierzchnictwo terytorialne) określonego państwa

-stanowi istotny element państwa - Polsko-Niemiecki Mieszany Trybunał Arbitrażowy w sprawie Deutsche Continental-Gesellschaft przeciwko państwu polskiemu w 1929 r. stwierdził m.in., że państwo może istnieć tylko wtedy, gdy posiada pewne terytorium; również Konwencja o prawach i obowiązkach państw z Montevideo w 1933 r., stwierdziła że państwo jako podmiot p.m. powinno posiadać określone terytorium

-w doktrynie teorie dot. tzw. istoty prawnej terytorium państwowego (przedmiotowa, podmiotowa, kompetencji, geopolityczna)

-nie mają większego znaczenia

c) to przestrzeń trójwymiarowa, na którą rozciąga się suwerenność państwa, a w jej skład wchodzą:

-obszar lądowy (terytorium lądowe) - jest najważniejszą częścią terytorium i zalicza się do niego też wyspy i wody śródlądowe.

Może być jednolite lub rozczłonkowane (obejmujące np. wyspy, enklawy)

-kolonie (tzw. terytoria zamorskie) - uważane były za terytorium państwa, ale obecnie zgodnie z

deklaracją zasad p.m. dot. przyjaznych stosunków i współdziałania państw zgodnie z Kartą NZ terytorium kolonii/obszaru niesamodzielnego stanowi

obszar odrębny i różny od terytorium państwa nim administrujące­go, istniejący do czasu, aż lud tego obszaru wykona swoje prawo do samostanowienia zgodnie z Kartą

-obszar morski (morskie wody przybrzeżne) - władza suwerenna państw mających dostęp do morza rozciąga się też na nie,

a dzielą się one na morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne, w państwach archipelagowych także wody położone między wyspami archipelagu

-wnętrze Ziemi (obszary podziemne) - zarówno pod terytorium lądowym jak i morskim, a zasięg władzy ograniczony jest jedynie możliwościami technicznymi, zasada ta jest powszechnie obowiązującą normą zwyczajową i znalazła po­twierdzenie w wielu u.m.

-przestrzeń powietrzna - brak określenia górnej granicy, ale normą powszechnie obowiązująca jest, że przestrzeń nad lądem i morzem też należy do terytorium państwa

5) ZWIERZCHNICTWO TERYTORIALNE

a) Terytorium państwowe - państwo sprawuje zwierzchnictwo terytorialne nad własnym terytorium

-wyłączna władza państwa w stosunku do jego terytorium

-rozciąga się na terytorium lądowe, morskie, przestrzeń powietrzną, nad tymi obszarami oraz obszar podziemny

-może podlegać tylko ograniczeniom wynikającym z prawa międzynarodowego lub takim, które państwo dobrowolnie na siebie przyjęło

b) władza państwa na jego terytorium określana jest jako suwerenność lub zwierzchnictwo terytorialne - władza najwyższa, pełna i wyłączna

pełna - wszystkie osoby i rzeczy na jego terytorium podlegają jego władzy i prawu - domniemanie, że państwo może postępować na własnym terytorium tak jak chce

-qui in territorio meo est, etiam meus subditus est (dot. osób)

-quidquid est in territorio, est etiam de territorio (dot. rzeczy)

wyłączna - żadna inna władza nie może działać na terytorium państwa bez jego zgody

-uregulowania prawne dot. tego:

projekt deklaracji praw i obowiązków państw (Komisja P.M. z 1949 r.) - każde państwo ma prawo wykonywania jurysdykcji nad swoim terytorium oraz nad wszystkimi osobami i rzeczami znajdującymi się tam, z zastrzeżeniem immunitetów uznanych przez prawo międzynarodowe

ustawa o ochronie granicy państwowej z 12.10.1990 r. Polska wykonuje swoje zwierzchnictwo nad terytorium lądowym oraz wnętrzem ziemi znajdującym się pod nim, morskimi wodami wewnętrznymi i morzem terytorial­nym oraz dnem i wnętrzem ziemi znajdującymi się pod nimi, a także w przestrzeni powietrznej znajdującej się nad terytorium lądowym, morskimi wodami wewnętrz­nymi i morzem terytorialnym

istnieją ograniczenia wynikające zarówno z norm p.m. zwyczajowego jak i umownego

c) zasada zwierzchnictwa terytorialnego (suwerenności terytorialnej) ozna­cza, że:

-ten, kto powołuje się na ograniczenie zwierzchnictwa terytorialnego musi dowieść, iż ograniczenie takie wynika z konkretnej normy p.m., wiążącej dane państwo

-każde państwo związane jest tylko takimi ograniczeniami, jakie uznało, przyjmując konkretne zobowiązania m

d) ograniczenia - mogą być ustanowione na rzecz społeczności międzynarodowej lub konkretnych państw, np.:

-prawo nieszkodliwego przepływu przez obce morze terytorialne mają statki handlowe wszystkich państw

-immunitety jurysdykcyjne wszystkich dyplomatów

-umowy terytorialne zawierające zobowiązanie jednego państwa tranzytowego do zapewnienia szczególnych uprawnień tranzytowych drugiego

6) SZCZEGÓLNE OGRANICZENIA ZWIERZCHNICTWA TERYTORIALNEGO

Ograniczenia zwierzchnictwa wynikające z prawa międzynarodowego wywodzą się przede wszystkim z zasady dobra sąsiedztwa - państwo powinno tok wykonywać swoje prawa zwierzchnie aby nie ograniczać praw zwierzchnich państw sąsiedzkich.

W drodze umów międzynarodowych mogą być ustanowione pewne szczególne ograniczenia zwierzchnictwa:

a) demilitaryzacja - zakaz fortyfikowania terytorium, zakaz instalowania na terytorium jakichkolwiek urządzeń wojskowych i obowiązek zniszczenia istniejących, może być całkowita (zakaz umieszczania wszelkich rodzajów broni) lub częściowa (np. utworzenie strefy bezatomowej)

b) neutralizacja - wyłączenie danego terytorium z obszaru prowadzenia działań wojennych

Obszary zdemilitaryzowane i zneutralizowane

-całkowita demilitaryzacja terytorium - zakaz stacjonowania i przebywania w strefie zdemilitaryzowanej jakichkolwiek oddziałów wojskowych (z wyjątkiem sił porządkowych), jak również obowiązek niewznoszenia lub zniszczenia wszelkich urządzeń wojskowych, jak: twierdze, lotniska, koszary itd.

-demilitaryzacja częściowa - określone ograniczenia w wykorzystywaniu danego terytorium dla celów wojsko­wych, np. strefa bezatomowa

-obszary zdemilitaryzowane czasem też są zneutralizowane całościowo lub częściowo

(nie mogą na nich być prowadzone działania wojenne w ogóle lub niektóre rodzaje)

-czasem przewidziana w traktatach pokojowych, np. traktat wersalski z 1919 r. przewidywał demilitaryzację Nad­renii i wyspy Helgoland

-czasem demilitaryzacja w interesie państwa, którego terytorium ma być zdemilitaryzowane,

np. w 1957 r. plan Rapackiego (strefa bezatomowa - Polska, NRD, RFN, Czechosłowacja - dla umocnienia pokoju i bezpieczeństwo w środkowej Europie)

-przykład: obszarem zdemilitaryzowanym i zneutralizowanym są Wyspy Alandzkie od 1856 r. -

po I wojnie światowej wyspy te przeszły pod władzę Finlandii, która zobowiązała się do ich niefortyfikowania i zneutralizowania, następnie potwierdzone po II wojnie światowej

c) ustanowienie obcych baz lub wojsk (stacjonowanie obcych wojsk)

Pobyt obcych sił zbrojnych

-w czasie pokoju - tylko za zgodą danego państwa

-zwykły pobyt nie pociąga za sobą wykonywania przez nie władzy terytorial­nej,

ale występują pewne problemy prawne, np. dot. sądzenia żołnierzy

-SZ przebywające poza swoim terytorium uważane są za organy zewnętrzne swojego państwa, a państwo SZ wykonuje w stosunku do nich swoją władzę, dlatego mogą powstawać konflikty, które z reguły regulowane są w umowach dot. statusu tych wojsk, przy czym z reguły jurysdykcja terytorialna państwa pobytu zostaje ograniczona na rzecz jurysdykcji osobowej państwa przynależności sił zbrojnych

-tak np. pobyt wojsk radzieckich wg umowy z 1956 r. miedzy Polską a ZSRR uzupełnionej porozumieniem z 1957 r. o wzajemnej pomocy prawnej w sprawach związanych z czasowym stacjonowaniem wojsk radzieckich w Polsce - w 1993 r. w wyniku porozumienia wojska ZSRR opuściły Polskę

d) lokalizacja baz wojskowych

e) dzierżawa międzynarodowa - odstąpienie przez państwo części terytorium w zamian za pewien ekwiwalent finansowy (rentę dzierżawną), dawniej: Hongkong, Strefa Kanału Panamskiego.

7) SPOSOBY NABYCIA I UTRATY TERYTORIUM PAŃSTWOWEGO

a) nabycie pierwotne - gdy państwo nabywa terytorium, które do tego czasu nie pozostawało pod władzą żadnego państwa, a ustanowienie suwerenności na nabytym terytorium nie wiąże się z utratą suwerenności przez jakiekolwiek inne państwo

-np. zawłaszczenie ziemi niczyjej (okupację) i przyrost

b) nabycie pochodne - gdy państwo nabywa terytorium, które do czasu nabycia należało do innego państwa

-różne rodzaje cesji i plebiscyt

-dawniej zawo­jowanie i aneksja - obecnie zakazane przez p.m.

a) Nabycie pierwotne- nabycie terytorium, które nie podlegało zwierzchnictwu innego państwa

1) zawłaszczenie ziemi niczyjej (efektywna okupacja) terra nullius - okupacja - okupacja wojenna, czyli przejściowe wykonywanie władzy na terytorium nieprzyjacielskim.

Efektywna okupacja - nabycie ziemi niczyjej lub terytorium które podlegało derelikcji (porzuceniu), nabycie terytorium niczyjego lub porzuconego przez dotychczasowego zwierzchnika, powinna istnieć chęć (animus) oraz właściwe posiadanie(corpus)

Zwierzchnictwo rozciągane nad terytorium niczyim powinno być efektywne (animus occupandi - chęć nabycia terytorium) oraz powinno pociągać za sobą rzeczywiste władanie terytorium (corpus occupandi). W tym też względzie efektywna okupacja różni się od okupacji symbolicznej.

a) historycznie pierwsza i najważniejsza, ale obecnie gdy nie ma już obszarów ziemi niczyjej straciła na znaczeniu, a jedyne kontrowersje dot.:

-Antarktyki - tzw. teoria sektorów - wiele państw wysunęło pretensje w stosunku do pewnych sektorów Antarktyki, czasem te pretensje się pokrywają. Władza terytorialna nie jest jednak uznawana, przede wszystkim przez Rosję i USA - układ w sprawie Antarktyki (traktat waszyngtoński) z 1959 r. nie rozwiązał sprawy, gdyż stanowi, że jego podpisanie nie jest wyrzeczeniem się roszczeń, choć strony zobowiązały się do nie wysuwania nowych roszczeń

-ciała niebieskie i przestrzeń kosmiczna - w traktacie o zasadach działalności państw w zakresie badania i wykorzystywania przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi z 1967 r. postanowiono, że nie podlega zawłaszczeniu przez państwa w żaden sposób

b) pojęcie ziemi niczyjej początkowo było definiowane w sposób szczególny - jako ziemia nie zajęta przez państwa europejskie/cywilizowane, co wywodziło się z koncepcji p.m. jako norm obowiązujących wyłącznie narody cywilizowane

c) tytuł prawny - początkowo powoływano się na odkrycie (zatkniecie flagi i ogłoszenie wzięcia w posiadanie) jako na tytuł prawny, ale stopniowo powstawała koncepcja rzeczywistej okupacji jako tytułu prawnego, co ostatecznie zostało ukształtowane w 1885 r. w akcie końcowym konferencji berlińskiej w 2 zasadach:

-zasada rzeczywistości - faktyczne objęcie danego obszaru w posiadanie, traktowanie go jako części swego terytorium i wykonywanie tam władzy suwerennej

- zasada jawności - obowiązek notyfikowania innym państwom o dokonanym zawłaszczeniu.

2) przyrost - jest to sposób nabycia terytorium albo przy pomocy sił przyrody (np. zmiana koryta rzeki) albo poprzez świadomą działalność człowieka (np. osuszanie przez Holandię dna morskiego pozwoliło zwiększyć terytorium)

- może nastąpić w sposób:

a) naturalny - jako efekt działalności sił przyrody - np. związanych z wodą alluvio, avulsio, insula in flumine nata

b) sztuczny - jako efekt pracy człowieka, np. poprzez budowę na morzu portów, falochronów, tam lub osuszenie części obszaru morskiego

(wtedy granica ulega przesunięciu w głąb morza)

- osuszenie morskich wód wewnętrznych to jedynie zmiana terytorium morskiego na lądowe

- przyrost - nabycie terytorium przy użyciu sił przyrody lub poprzez świadome działanie człowieka (np. osuszenie obszarów podwodnych).

Przyrost terytorium np. kosztem obszarów morskich lub zmiany rzeki granicznej. Może być dokonany wskutek działań człowieka (1/3 terytorium Holandii ) dzięki działalności przyrody (erozyjna działalność rzek)

Nabycie pochodne

1) cesja terytorialna - cesja - przekazanie części terytorium na podstawie umowy. Podstawą cesji jest zawsze umowa międzynarodowa.

- o odstąpienie przez jedno państwo części swego terytorium drugiemu państwu, a podstawą jej jest u.m., w której państwo zrzeka się swoich praw i tytułów do przekazywanego terytorium - przeniesienie suwerenności terytorialnej (zwierzchnictwa te­rytorialnego). Cedent przekazuje na podstawie umowy fragment terytorium na cesjonariusza.

- najczęściej w traktatach pokojowych

2) cesja wzajemna (wymiana terytoriów) - państwo A ceduje określony obszar na rzecz państwa B, a państwo B ceduje w zamian inny obszar na rzecz państwa A i o ile obszary cedowane są ekwiwalentne jet to umowa w pełni równoprawna

- np. 1951 r. umowa Rosja - Polsce w rejonie Drohobycza, Polska - Rosji w województwie lubelskim

3) cesja odpłatna (kupno-sprzedaż terytorium) - państwo A ceduje na rzecz państwa B określone terytorium, w zamian za co państwo B wypłaca państwu A ustaloną sumę pieniędzy - to nie umowa cywilna, gdyż następuje przeniesienie zwierzchnictwa terytorialnego, a nie własności

- np. USA od Francji kupiła Luizianę (60mln franków), a od Rosji Alaskę (7,2mln dolarów), a Dania 3 wyspy Indii Zachodnich (25mln dolarów)

4) plebiscyt - gdy o przynależności państwowej jakiegoś terytorium decyduje głosowanie ludności zamieszkałej na danym obszarze; pojawia się w początkowym okresie kapitalizmu, pod wpływem francuskiej rewolucji burżuazyjnej i uznania prawa ludności do decydowania o swoim losie

a) np. dołączenie enklaw papieskich w 1791 r. do Francji

b) np. w traktacie wersalskim z 1919 r. plebiscyty dot. Górnego Śląska oraz Warmii, Mazur i Powiśla

Międzynarodowa Komisja Plebiscytowa powoływana przy plebiscytach.

5) zasiedzenie-polega na pokojowym długotrwałym korzystania z terytorium, które rodziłoby tytuł prawny do tego terytorium.

W p.m. nie określa się czasu potrzebnego do skutecznego zasiedzenia.

- zasiedzenie - pokojowe długotrwałe korzystanie z terytorium, jako podstawa do uzyskania tytułu prawnego plebiscyt.

Powiązany z cesją, ludność zamieszkująca terytorium decyduje o przynależności państwowej terytorium

6) zawojowanie (debellacja, podbój)- oznacza zdobycie terytorium przy użyciu siły. Dawne p.m. w tej kwestii określało:

- czy wojna jest rzeczywiście ostatecznie zakończona

- do zawojowania dochodziło wówczas, gdy dotychczasowy podmiot tracił swój byt międzynarodowy.

Jest to sposób nabycia terytorium o charakterze historycznym.

- zawojowanie (hist.deberacja)- zdobycie terytorium przy użyciu siły

Przy zawojowaniu ustalono czy:

- wojna miedzy stronami jest zakończona

- podmiot dotychczas panujący stracił byt międzynarodowy

8) Zmiany terytorialne a obywatelstwo ludności - możliwe 3 rozwiązania:

a)ludność wraz z terytorium przechodzi pod władzę innego państwa i zmienia swoje obywatelstwo (ludność potraktowana jako przynależność terytorium)

b)ludność korzys­ta z prawa opcji, tzn. ma prawo wyboru obywatelstwa państwa, do którego terytorium dotychczas należało albo obywatelstwa państwa, pod władzę którego terytorium przechodzi

-z zachowaniem dawnego obywatelstwa wiąże się często repatriacja na obszar państwa, które scedowało część swego terytorium

c) ludność obszaru cedowanego przesiedlana jest na pozostałą część terytorium państwa cedującego (głównie celem uniknięcia w przyszłości konfliktów narodowościowych itp.)

9) Zakaz użycia siły i prawo narodów do samostanowienia a zmiany terytorialne

a)kiedyś podstawowym sposobem nabycia terytorium było zawojowanie i aneksja, ale obecnie zakaz nabycia terytorium przy użyciu siły lub groźby jej użycia jest powszechnie przyjętą normą p.m.:

- art. 2 ust. 4 Karty NZ - nakaz, by powstrzymywać się w swych stosunkach m. od stosowania groźby lub użycia siły przeciwko integralności terytorialnej

- Deklaracja Zasad przewi­duje m.in., że terytorium państwa nie może być przedmiotem nabycia w wyniku groźby lub użycia siły i nie można tego uznać za legalne

b) wpływ zasady samostanowienia narodów na rozwiązywanie problemów terytorialnych - nie oznacza, że wszystkie zmiany terytorialne mają następować w wyniku plebiscytu, np. traktat pokojowy, a wg Symonidesa ze względu na różnorodną praktykę nie wykształciła się norma zwyczajowa. Przy dokonywaniu zmian terytorialnych należy brać pod uwagę uwarunkowania historyczne, a problemy ludnościowe mogą być rozwiązane przy pomocy jednego w w/w sposobów

c) dla państw powstałych w wyniku dekolonizacji za główną podstawę określenia ich granic przyjęto zasadę uti possidetis , tj. granice między nowymi państwami zostały wyznaczone zgodnie z granicami dawnych posiadłości kolonial­nych różnych państw albo zgodnie z dawnymi granicami administracyjnymi kolonii zarządzanych przez to samo państwo (nie zawsze zgodne ze stosunkami etnicznymi i narodowościowymi)

10) działalność jednego państwa na jego terytorium powodująca szkodliwe skutki na terytorium innego państwa

a) np. wykorzystanie wód przepływających przez terytorium kilku państw czy immisje przemysłu

b) sprawa Trail Smelter (USA v Kanada)

- fakty: Kanada zbudowała hutę ołowiu i cynku, wydzielającą do atmosfery duże ilości dymu, który przenoszony był przez wiatr na terytorium USA, co powodowało obniżenie plonów i wartości nieruchomości

- wyrok arbitrażowy z 1941 r.

- wg zasad p.m. żadne państwo nie może korzystać ze swojego terytorium tak, że powoduje to szkody na terytorium drugiego państwa, o ile skutki te są poważne, a szkoda ustalona jest w sposób jasny i przekonywający

- wyrok precedensowy - sformułował jasną ogólną zasadę, że żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza suwerenność terytorialną innego państwa

11) GRANICE PAŃSTWOWE

a) pojęcie

granica - płaszczyzna prostopadła do powierzchni ziemi, która oddziela terytorium jednego państwa od innych państw lub od obszarów nie podlegających zwierzchnictwu państwowemu, sprawy te są regulowane przez umowy graniczne.

Spory graniczne regulowane -są na podstawie umów granicznych.

b) forma administracyjna granicy

Każde państwo określa zasady ochrony granic - pas drogi granicznej -15 m, strefa nadgraniczna -15 km, terytoria obejmujące terytoria gmin przygranicznych.

c) charakter (rodzaje) granic:

granice naturalne - przebiegają zgodnie ze zjawiskami geograficznymi i rzeźbą terenu

(wraz z rzeką, linią gór czy morza)

- orograficzne (uwzględniające rzeźbę terenu)

- rzeczne (ustanowione na podstawie głównego nurtu rzeki żeglownej - ,,talweg'')

Rzeka żeglowna - granica przebiega środkiem głównego nurtu ,,talweg''

Rzeka nieżeglowna wyznacza się linie środkową koryta biegu rzeki (mediana)

-,,mediana” - linii środkowej rzeki nieżeglownej

Gdy przepływa przez terytorium kilku państw, to może być to rzeka wspólna lub międzynarodowa - poddana specjalnemu reżimowi prawnemu.

granice sztuczne - stworzone przez człowieka, bez uwzględnienia charakterystyki terenu

- granice geometryczne - przebiegające odcinkami linii prostych, a ich szczególnym rodzajem są tzw. granice astronomiczne (wzdłuż południków i równoleżników) - przebiegające zgodnie z liniami równoleżników lub południków, np. częściowo granica miedzy USA a Kanadą wzdłuż równoleżnika 49° (szerokości północnej)

d) proces wytyczania granic państwowych

podstawą prawną ustalenia granicy jest z reguły umowa międzynarodowa, a prawo zwyczajowe ma jedynie znaczenie posiłkowe -decyzja polityczna dotycząca przebiegu granicy(np. na konferencji pokojowej, międzynarodowej.)

3 typowe etapy ustalania konkretnej granicy:

- ogólne określenie i opis granicy państwowej oraz wyznaczenie ogólnego przebiegu linii granicznej na mapie w dużej podziałce, np. w traktacie pokojowym

- delimitacja - ustalenie szczegółowego prze­biegu granicy wraz z naniesieniem na mapę, przeprowadzana zgodnie z postanowieniami umowy, ale możliwe niewielkie odchylenia związane ze stosunkami właścicielskimi, rzeźbą terenu, przebiegiem dróg i linii kolejowych, dokonywana z reguły przez dwustronne komisje delimitacyjne (protokoły delimitacyjne)

tzw. umowa delimitacyjna(delimitacja), w której określa się przebieg granicy, który przedstawiony jest dodatkowo na dołączonej do umowy mapie

- demarkacja - szczegółowe wytyczenie granicy w terenie (oznaczenie specjalnymi znakami), dokonywana przez komisje mieszane (wytyczenie granicy w terenie dokonywane przez specjalne, dwustronne komisje demarkacyjne)

Na tym etapie może dojść jeszcze do korekty granicy.

e) przebieg granicy:

- na lądzie - betonowe słupki (linie proste od środka jednego do drugiego) oraz większymi monolitami (tam gdzie jest istotna zmiana biegu granicy), a słupki są numerowane

- na rzekach:

gdy nieżeglowna - środkiem rzeki (medianą)

gdy żeglowna - linia najgłębszego koryta (talweg)

strony mogą to inaczej uzgodnić

- mosty - z reguły należą po połowie, niezależnie od tego, jaka woda jest pod nimi

- wody stojące (jeziora, morza zamknięte) - zazwyczaj są dzielone między pań­stwa nadbrzeżne, ale brak ogólnej normy dokonania tego podziału - czasem wzdłuż uprosz­czonej linii środkowej lub linii prostych

f) ustanowienie administracji granicznej, określenie stref ochrony granicy

12) GRANICE POLSKI

granica polsko-radziecka

a) na konferencji krymskiej ustalono, że wschod­nia granica Polski biegnie wzdłuż Linii Curzona z odchyleniem na korzyść Polski od 5 do 8 km - umowa między Polską a ZSRR z 1954 r (Moskwa), przy czym ZSRR odstąpił w porównaniu do Linii Curzona dodatkowo obszar położony na południe od miasta Kryłow i część obszaru Puszczy Białowieskiej - szczegółowy opis w umowie i upoważnienie dla mieszanej komisji do wytyczenia granicy

b) zmiana w 1951 r. umową o zmianie odcinków terytoriów państwowych, a odcinek granicy polsko-radzieckiej w części przylegającej do Morza Bałtyckiego został szczegółowo określony w umowie z 1957 r.

c) po rozpadzie ZSRR w 1991 r. - poprzednia linia graniczna stała się granicą polsko-litewską, polsko-białoruską, polsko-ukraińską i polsko-rosyjską, a nienaru­szalność tych granic oraz brak wzajemnych roszczeń terytorialnych zostały potwierdzone w deklaracjach z sąsiadami oraz w traktacie między Polską i Federacją Rosyjską o przyjaz­nej i dobrosąsiedzkiej współpracy 1992 r.

granica polsko-niemiecka

a) konferencja krymska (luty 1945 r.) - ZSRR, GB i USA uznały, że Polska powinna mieć istotnie powiększone terytorium na północy i zachodzie, a ostateczna delimitacja odłożona do traktatu pokojowego

b) konferencja poczdamska (07-08.1945) - ZSRR, GB i USA po wysłuchaniu Polski potwierdziło postanowienia konferencji krymskiej - układ poczdamski - obszary leżące na wschód od linii biegnącej od Morza Bałtyckiego na zachód od Świnoujścia, wzdłuż rzeki Odry do ujścia Zachodniej Nysy i wzdłuż Nysy Zachodniej do granicy Czechosłowacji dla Polski (określono je jako byłe terytoria niemieckie), a ludność niemiecką przesiedlono

- uchwały te to zasadnicza podstawa prawna grani­cy na Odrze i Nysie, gdyż mocarstwa te były uprawnione w skutek bezwarunkowej kapitulacji Niemiec do decydowania o losie Niemiec i ich granicy

- potwierdzono to w układzie między Polską a NRD o wytyczeniu ustalonej i istniejącej polsko-niemieckiej granicy państwowej w Zgorzelcu w 1950 r. - 1951 r. podpisano akt o wytyczeniu granicy między Polską a Niemcami

c) 1970 r. - układ między Polską a RFN o podstawach normalizacji ich wzajemnych stosunków - min. potwierdzenie poczdamskiej granicy na Odrze i Nysie, nienaruszalność granic i brak roszczeń terytorialnych

d) po zjednoczeniu Niemiec - traktat o potwierdzeniu istniejącej granicy z 1990 r.

granica polsko-słowacka i polsko-czeska

1)granica polsko-słowacka - umowa z 1995 r. potwierdzająca granicę ustaloną w 1958 r. w umowie

polsko-czechosłowackiej

2)granica polsko-czeska - umowa z 1995 r. potwierdzająca granicę ustaloną w 1958 r. w umowie

polsko-czechosłowackiej

W odniesieniu do Polski zmiany polityczne w latach 90-tych, które nastąpiły w Europie, spowodowały potrzebę nowych porozumień granicznych: . - granica zachodnia - 14 XI 1990 r. w Warszawie został podpisany traktat miedzy RP a RFN o potwierdzeniu

istniejącej granicy. Odwołano się w tej umowie do wcześniejszych porozumień granicznych, układu

Zgorzeleckiego i porozumienie dotyczące rozgraniczenia granicy w Zatoce Pomorskiej, które nastąpiło tuż przed Zjednoczeniem Niemiec. Traktat z 1990 r. to tzw. „mały traktat”, traktat polsko-niemiecki w odróżnieniu od „dużego traktatu” polsko-niemieckiego, który został podpisany 17 VI 1991r. w Bonn i dotyczył dobrosąsiedzkiej współpracy miedzy państwami.

- granica południowa - w 1995 r. zawarte zostały umowy o wspólnej granicy państwowej z Czechami i Słowacją,

uzupełniają je inne umowy, np. o tzw. małym ruchu granicznym, o stosunkach prawnych na tej granicy

- granica wschodnia:

1996 r. - traktat z Republiką Litewską

1993 r. - traktat z Ukrainą

11 X 1991 r. - umowa z Białorusią

także umowy dotyczące stosunku miedzy Polską a Obwodem Kaliningradzkim

obowiązują też dawne umowy zawarte przez Polskę i Związek Radziecki, min. umowa o granicy państwowej z 1949 r.

Sprawy dotyczące granicy państwowej uregulowane są w ustawie z 12 X 1990 r. z późn. zmianami. Ustawa ta przewiduje dwie strefy ochrony granicy:

- pas drogi granicznej (od granicy do 15 m w głąb kraju) oraz

- strefę nadgraniczną - zasadniczo sięga 15 km w głąb kraju, ale obejmuje cały obszar gmin przylegających do granicy.

Rzeki międzynarodowe na terytoriach państw, umowy międzynarodowe określają warunki korzystania z nich

13) RZEKI

a) rzeki to część terytorium państwowego, więc do kompetencji władz państwa należy regulo­wanie ich użytkowania dla celów żeglugi, rybołówstwa i przemysłu, zwalczanie zanieczyszczenia oraz decydowanie, w jakim zakresie i pod jakimi warunkami mogą z nich korzystać obywatele państw obcych, a sprawy te często regulowane są u.m.:

- umowa z NRD w sprawie żeglugi na wodach granicznych oraz w sprawie eksploatacji i utrzymania wód granicznych z 1952 r

- umowa z NRD o współpracy w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach granicznych z 1965 r.

- umowa z Czechosłowacją o gospodarce wodnej na wodach granicznych z 1958 r

- porozumienie z ZSRR o gospodarce wodnej na wodach granicznych z 1964 r.

b) Podział rzek:

- rzeki narodowe- znajdują się na terytorium jednego państwa (np. Wisła)

- rzeki wspólne - przepływają przez terytoria kilku państw, jednak ich sytuacja nie jest regulowana przepisami p.m. , stąd też są wykorzystywane tylko przez państwa nadbrzeżne

- rzeki międzynarodowe - status tych rzek regulowany jest przepisami p.m., korzystać z nich mogą nie tylko państwa nadbrzeżne

rzeki międzynarodowe

Znajdują się na terytoriach państw. W ich zakresie przyjmowane są u.m , ustalające warunki korzystania z tych rzek.

Proces umiędzynarodowienia rzek

- 1648 r. kongres Westfalki-zawierał on pierwsze postanowienia dotyczące rzek międzynarodowych o charakterze bardzo ogólnym

- 1815 r. kongres wiedeński -sformułowano na nim pierwsze zasady dotyczące korzystania z rzek międzynarodowych stwierdzono, ze rzeka międzynarodową powinna spełniać zarówno kryteria geograficzne, jak i prawne

(umiędzynarodowienie :Ren, Men, Skalda, Moza, Mozela, Nekara)

- 1856 r. kongres paryski (umiędzynarodowienie - Dunaj)

- 1878 r. kongres paryski - status rzek międzynarodowych uzyskały rzeki Kongo i Niger

(nadanie im statusu m. potwierdzono w 1855 r. na Kongresie berlińskim

- 1885 r. konferencja berlińska (Kongo, Niger)

- 1919 r. traktat wersalski (Odra)

- 1921 r. konwencja barcelońska dotyczy żeglugi na rzekach międzynarodowych (dotyczyła ustroju dróg żeglownych o znaczeniu międzynarodowym.

Była to próba sformułowania ogólnych zasad dotyczących rzek międzynarodowych.

Za drogi żeglowne o znaczeniu międzynarodowym uznano wówczas:

- wszystkie z natury żeglowne części drogi wodnej w kierunku morza i od morza, przedzielające lub przecinające różne państwa

- drogi wodne lub części dróg wodnych, naturalne lub sztuczne, uznane w drodze jednostronnej , umownej przez państwa sprawujące nad nimi kierownictwo za podlegające przepisom konwencji ogólnej w sprawie dróg żeglownych.

Konwencja ta miała jednak niewielkie znaczenie, że względu na nieliczne państwa, które ją ratyfikowały.

- 1997 r. - konferencja pod auspicjami ONZ - dotyczyła nieżeglownego wykorzystania szlaków wodnych.

Obecnie najważniejsze rzeki międzynarodowe Europy - Dunaj (jego status określa konwencja belgradzka z poprawkami z 1948 r.),

Ren (status określała najpierw w 1831 r. w Moguncji, w 1868 r. w Manchajm, zrewidowana w Strasburgu w 1963 r.).

historycznie pierwszy problem zapewnienia wolności żeglugi na rze­kach przepływających przez kilka państw i niejednokrotnie stanowiących najbar­dziej dogodną drogę handlową

- w okresie rewolucji francuskiej wolność ta zaliczana była do praw naturalnych

- kongres wiedeński z 1815 r. - żegluga na niektórych rzekach będzie zupełnie wolna + szczególne uregulowania dot. żeglugi na Renie, Neckarze, Menie, Mozeli, Mozie i Skaldzie) - koniczne było zawarcie specjalnych umów dla konkretnych rzek, a umowy te zawierane były powoli

-1856 r. zasady te rozciągnięto na żeglugę na Dunaju

- konferencja berlińska z 1885 r. - wolność żeglugi i handlu na rzekach afrykańskich: Kongo i Nigrze

- kongres wiedeński - wiele postanowień dot. żeglugi

próba ujednolicenia - Konwencja i Statut o ustroju dróg żeglownych o znaczeniu międzynarodowym (Barcelona) z 1921 r., ale brak znaczenia, ze względu na małą liczbę podpisów

ukształtowanie się definicji rzeki międzynarodowej na podstawie w/w aktów

rzeka międzynarodowa to taka rzeka, która spełnia określone warunki geograficzne i na której, mocą umowy międzynarodowej, została ustanowiona wolność żeglugi dla statków handlowych wszystkich państw

c) właściwości (kryteria) geograficzne:

- przepływa kolejno przez terytorium min. dwóch państw lub stanowi między nimi granicę

- jest spławna lub żeglowna

- jest połączona z morzem bezpośrednio (wpada do morza) lub pośrednio (jest dopływem rzeki wpadającej do morza lub połączona jest z morzem za pomocą sztucznej drogi wodnej)

d) ryteria prawne

Rzeki międzynarodowe mogą mieć :

- I stopień umiędzynarodowienia -w Komisji Rzecznej (zarządzającej) uczestniczą tylko państwa nadbrzeżne

- II stopień umiędzynarodowienia - uczestniczą także inne państwa nienadbrzeżne

- to fakt zawarcia umowy (która określa terytorialny i rzeczowy zakres umiędzynarodowienia), a nie cechy geograficzne jest decydujący dla uznania rzeki za międzynarodową

e) umiędzynarodowienie rzeki to nie pozbawienie państwa jego zwierzchnictwa terytorialnego, min. może ono:

- wydawać przepisy regulujących żeglugę, kontrolę nad żeglugą oraz uprawnienia w zakresie utrzymania żeglowności rzeki

- zastrzec dla swoich własnych statków tzw. kabotaż (żegluga i przewóz osób i towarów między portami tego samego państwa)

- opłaty bez dyskryminacji i pobierane albo z tytułu usług albo przeznaczone na utrzymanie żeglowności rzeki lub jej ulepszenie

- tzw. komisje rzeczne - w umowach dot. europejskich rzek często powoływane, dla czuwania nad przestrzeganiem umowy, a czasem mają one szersze kompetencje, aż do rzeczywistego zarządu międzynarodową drogą wodną

14) Najważniejsze rzeki miedzynarodowe i ich podstawy prawne

a) Dunaj

Jedna z ważniejszych dróg wodnych, przepływa przez RFN, Austrię, Słowację, Węgry, Jugosławię, Rumunię, Bułgarię i Ukrainę (żeglowny od Ulmu)

Obecnie Dunaj jest rzeką międzynarodową na podstawie Konwencji Belgradzkiej z 1948 r. - która ustanowiła wolność żeglugi na Dunaju od Ulmu do Morza Czarnego, dla obywateli, ładunków i flag wszystkich państw; zasada równości co do opłat i warunków żeglugi

Na podstawie Konwencji Belgradzkiej powołano Komisję Dunaju (z/s w Gałaczu w Rumunii) - skład: przedstawiciele państw naddunajskich (nadbrzeżnych), jest to wiec komisja I stopnia, ma ona następujące uprawnienia:

- czuwanie nad wykonywaniem konwencji

- opracowywanie ogólnych planów wielkich robót technicznych leżących w interesie żeglugi

- wykonywanie robót, których przeprowadzanie przekracza możliwości jednego państwa naddunajskiego

- udzielanie państwom naddunajskim opinii i zaleceń co do wykonywania robót wspólnych

- ustalanie jednolitego systemu urządzeń dla drogi żeglownej

- ujednolicenie przepisów o nadzorze rzecznym

- zbieranie danych statystycznych

- wydawanie publikacji informacyjnych

Postanowienia konwencji belgradzkiej zrewidowano w 1998 r. - stroną konwencji stała się wówczas m.in. Wspólnota Europejska. W 1994 r. do przepisów odnoszących się do Dunaju dodano konwencję o ochronie wód Dunaju.

b) Ren (najważniejsza droga wodna Europy Zachodniej) - wolność żeglugi w akcie wiedeńskim, ale wprowadzona tylko dla państw nadbrzeżnych. Jest rzeką międzynarodową w obecnym kształcie na podstawie konwencji z Moguncji

z 1831 r. (utworzono również Komisję Centralną Żeglugi na Renie-wspólny organ państw nadbrzeżnych) ,oraz konwencji z Mannheim z 1868 r. , potwierdzona traktatem wersalskim wolność żeglugi dla państw nadbrzeżnych oraz Komisja Centralna , 1936 r. Niemcy wypowiadają postanowienia traktatu wersalskiego , po II wojnie światowej przywrócono stan prawny , 1954 r. przyjęto nowy regulamin żeglugi , zrewidowano konwencję mannheimską (nadal główne źródło prawne) konwencją z 1963 r. w Strasburgu oraz protokołami dodatkowymi z 1979 r., nowy regulamin 1976 r. 2 umowy w sprawie ochrony wód Renu przed zanieczyszczeniem. W 1998 r. dodano jeszcze do przepisów odnoszących się do Renu konwencję ochronie wód Renu.

c) Odra - jest to jedyna polska rzeka posiadająca status rzeki międzynarodowej. Status ten Odra uzyskała w 1919 r. na podstawie postanowień traktatu wersalskiego. Jednakże statusu rzeki międzynarodowej rozszerzono na dopływy Odry.

15) Wykorzystanie rzek dla celów nieżeglugowych (dla nawadnia lub przemysłu)

Powszechna zasada, że żadne państwo nie może przeprowadzić takich robót hydrotechnicznych, które pozbawiły by państwa z dolnego brzegu rzeki dopływu wody, gdyż każde państwo ma prawo do sprawiedliwe­go udziału w korzystaniu z zasobów wodnych danego systemu rzecznego (tak min. Włoski Sąd Kasacyjny w wyroku z 1939 r. w sprawie Societe Energie Electriąue vs. Compagnia Imprese Elettriche Liguri)

-stąd umowy międzynarodowe o po­dziale zasobów wodnych, by zapewnić „dolnym państwom” dopływ wody, ew. o określonej jakości, np. USA i Meksyk (Kolorado i Rio Grande); Egipt i Sudan (Nil)

Prace nad kodyfikacją norm dot. wykorzystania rzek międzynarodowych dla celów nieżeglugowych:

- ILA (Stowarzyszenie P.M.) - 1966 r. przyjęto tzw. Reguły Helsińskie - pojęcie „międzynarodowego zlewiska” i zasada, że każde państwo takiego zlewiska jest uprawnione do rozsądnego i sprawiedliwego udziału w korzy­staniu z niego

- Komisja P.M. - 1971 r. zaczęła prace, w projektach min. zasady dotyczące sprawiedliwego korzystania z wód, prawa i obowiązki państw nadbrzeż­nych (min. ochrony środowiska)

16) System kontroli granicznej - z suwerenności państwowej wynika, że państwo samo reguluje ruch osób i rzeczy przez swoją granicę

- wiza wjazdowa lub tranzytowa - zezwolenie na przekroczenie granicy przez konkretną osobę celem wjazdu, ale nie zawsze wydanie wizy oznacza automatyczne dopuszczenie na terytorium danego państwa (np. USA)

- ustawa z 1990 r. o ochronie granic państwowych - w celu ochrony granic ustalono pas drogi granicznej, strefę nadgranicz­ną, pas graniczny - szczególne przepisy prawne

17) regulowanie zatargów granicznych - incydenty graniczne - czyny popełnione w pobliżu granicy państwowej wywierające skutki, którymi zainteresowane są oba państwa sąsiedzkie - u.m. regulują postępowanie w takich przypadkach, by nie odwoływać się w każdym przypadku do drogi dyplomatycznej

-np. umowa między Polską a ZSRR o stosunkach prawnych na polsko-radzieckiej granicy państwowej oraz współpracy i wzajemnej pomocy w sprawach granicznych z 1961 r. - ustanowiono pełnomocników granicznych, którzy mogli rozpatrywać i rozstrzygać naruszenia porządku na granicy, a ich wspólne rozstrzygnięcia były obowiązujące i ostateczne. W razie zawiłej sprawy przekazywali ją na drogę dyplomatyczną

18) OBSZARY POLARNE (PODBIEGUNOWE)

a) Ogólny charakter obszarów polarnych (podbiegunowych)

Obszary polarne (podbiegunowe) mają szczególny status prawny. Na Ziemi mamy do czynienia z dwoma obszarami polarnymi:

- obszar polarny północny - Arktyka

- obszar polarny południowy - Antarktyka.

Ich sytuacja prawna jest różna. W odniesieniu do Antarktyki zawarto kilka umów międzynarodowych.

Natomiast co do statusu Arktyki trwały spory, część państw w tym obszarze ustanowiła więc

tzw. sektory polarne.

W przypadku Arktyki pomiędzy państwami, które sąsiadują z tym obszarem i zgłaszały wobec niego roszczenia terytorialne dokonano podziałów głównie drogą aktów jednostronnych na sektory polarne, które mają kształt trójkątów (ich wierzchołkiem jest biegun północny) ograniczonych bokami, ramionami (południkami przebiegającymi przez zewnętrzne granice granic tych państw).

Państwa te należą do Rady Państw Arktycznych

Przyjęte są oczywiście szczegółowe ustalenia dotyczące ochrony środowiska arktycznego.

W ramach obszaru Arktyki niektóre uregulowania dotyczą archipelagu Spitsbergen i Grenlandii.

b) Arktyka (płn) - to głównie zamarznięte oraz pokryte lodami pływającymi morza i nieliczne wyspy;

- tzw. teoria sektorów - państwo, którego terytorium przylega do obszarów arktycznych, rości sobie prawo do wszystkich obszarów lądowych, zarówno odkrytych, jak i tych, które zostaną odkryte w przyszłości w sektorze (wierzchołek to biegun)

- pierwsza wysunęła Kanada w 1925 r., potem ZSRR

- USA nie uznały teorii sektorów jako podstawy do wysuwania roszczeń terytorialnych

c) Charakterystyka Arktyki

- zasięg Arktyki:

Na obszar Arktyki składają się m.in.:

- Morze Arktyczne

- Grenlandia

- Ziemia Północna

- Spitsbergen

d) status prawny Arktyki:

- część z powyższych obszarów stanowiła przedmiot sporów międzynarodowych

- w pewnym stopniu spory te rozstrzygnięte zostały poprzez uznanie przez państwa sąsiadujące z Arktyką tzw. sektorów polarnych, wyznaczonych poprzez południki, które przechodzą przez północne granice zainteresowanych państw Az do bieguna (sektory te to więc trójkąty ograniczone południkami przechodzącymi przez zewnętrznie krańce granicy północnej)

-roszczenia do sektorów zgłaszano w latach 1918-1930 i przysługują one Danii, Finlandii, Norwegii, Rosji, Kanadzie, USA.

e)status prawny Grenlandii:

- w 1933 r. STSM w orzeczeniu w sporze duńsko-norweskim o Grenlandię uznał prawa Danii do zwierzchnictwa nad Grenlandią

- do 1953 r. Grenlandia znajdowała się na liście terytoriów niesamodzielnych

- w 1953 r. mieszkańcy Grenlandii w referendum opowiedzieli się za zwierzchnictwem Danii, co w 1953 r. zaakceptowała ONZ

- konflikt między Danią i Grenlandią pojawił się, gdy Dania chciała przystąpić do Wspólnoty Europejskich, czemu przeciwni byli mieszkańcy Grenlandii - stąd też Grenlandia nie została objęta uregulowaniami traktatów wspólnotowych

- w 1979 r. Grenlandia uzyskała status terytorium autonomicznego w ramach państwa duńskiego

f)status prawny Spitsbergenu:

Archipelag Spitsbergen, który był przedmiotem sporów między wieloma państwami.

- szczególny status prawny Spitsbergenu został uregulowany w traktacie paryskim z 1920 r., na mocy którego uznano, iż prawa do tego archipelagu przysługują Norwegii. Sprawuje ona nad nim zwierzchnictwo. Jednak jego obszar musi być zdemilitaryzowany i zneutralizowany

- o prawo do eksploatacji złóż węgla na Spitsbergenie upomniała się Rosja. Na mocy porozumiem pomiędzy ZSRR a Norwegią z 1945 r. przyznano ZSRR prawo do wydobywania węgla kamiennego na Spitsbergenie, jednakże Norwegowie nie zgodzili się na ustanowienie wspólnego obszaru obronnego na Spitsbergenie.

- w 1977 r. Norwegia ustanowiła 200-milową strefę ekonomiczną wokół Spitsbergenu.

Na Spitsbergen Norwegia rozciągnęła swoją strefę ekonomiczną i wykorzystuje ten obszar zgodnie z założeniami traktatu paryskiego w celach pokojowych i jest to obszar zneutralizowany i zdemilitaryzowany.

19) Antarktyka (płd)

a) zasięg Antarktyki

Obszar Antarktyki obejmuje zarówno lądowy obszar Antarktydy, jak i otaczające ją wody mórz, oceanów

do 60°S szerokości geograficznej południowej. Jest to obszar 14 milionów km kwadr.

b) status prawny Antarktyki

O statusie prawnym Antarktyki decydują kolejne umowy międzynarodowe:

- konwencja waszyngtońska (traktat waszyngtoński) z 1 grudnia 1959 r., weszła w życie w 1961 r., zawarta na okres 30 lat, jednak na mocy klauzuli prolongacyjnej obowiązuje nadal.

Traktat wyróżnia grono państw konsultatywnych, które mają prawo podejmowania decyzji w

stosunku do Antarktyki i państw niekonsultatywnych, które takiego uprawnienia nie posiadają.

Postanowienia:

- granica to równoleżnik 60° szerokości geograficznej południowej, a obszar ten to głównie ląd stały pokryty lodem, uznany za szóstą część świata

- wykorzystany tylko do celów pokojowych (trasa ta przesądza o demilitaryzacji i neutralizacji obszaru Antarktyki)

- wolność badań nauko­wych na całym obszarze (a personel podlega wyłącznie jurysdykcji swojego państwa - jurysdykcja personalna)

- zamroził dotychczasowe roszczenia i zobowiązał do niewysuwania nowych (przewiduje że roszczenia terytorialne w stosunku do Antarktyki nie wygasają , ale nie można zgłaszać nowych roszczeń i poszerzać już zgłoszonych tzw. zamrożenie roszczeń antarktycznych)

- spotkania konsultacyjne 12 państw (jako 13-te dołączyła Polska, mająca swoją stację naukową na wyspie King George) w celu formułowania zaleceń dot. środków sprzyjających zasadom i celom Traktatu

- wprowadził zakaz gromadzenia tam odpadów

umowa z Canberry z 1980 r. - jest to umowa o ochronie żywych morskich zasobów Antarktyki

konwencja z New Wellington (Nowa Zelandia) z 1988 r. - jest to układ dotyczący eksploatacji antarktycznych bogactw mineralnych

protokół madrycki z 1991 r. (zawarty w Madrycie jako umowa wielostronna, weszła w życie po ratyf. przez 26 państw) - dotyczy on ochrony środowiska Antarktyki. Wprowadził zakaz przez 50 lat eksploatacji górniczej i naftowej, a celem umowy jest przekształcenie Antarktyki w ogólnoświatowy rezerwat naturalny oraz zakaz działalności gospodarczej grożącej zakłóceniem naturalnej równowagi. Zezwolił on jednak na eksploatację wody uwiezionej w lodach Antarktyki.

c) System państw antarktycznych

Traktaty w sprawie Antarktyki tworzą szczególny system państw antarktycznych:

- państwa o charakterze konsultacyjnym - mogą one podejmować decyzje w sprawie Antarktyki (status taki posiada ponad 20 państw, w tym Polska). Główną przesłanką wyróżnienia tych państw jest prowadzenie przez nie działalności badawczej na terytorium Antarktyki (np. Polska ma stacje badawcza na wyspie St. George)

- państwa o charakterze niekonsultacyjnym - nie mogą podejmować aktów co do sytuacji prawnej Antarktyki.

Antarktyka jest ważnym obszarem z ekologicznego punktu widzenia, w jej lodach znajduje się

ok. 90% zasobów wody pitnej znajdującej się na całej kuli ziemskiej.

Polska należy do grona państw konsultatywnych (w ubiegłym roku w Warszawie odbyło się posiedzenie konsultatywne)

VII. MIĘDZYNARODOWE PRAWO MORZA

1)prawo morskie (maritime law, droit maritime) - prawo wewnętrzne dot. korzystania z morza

a)morskie prawo prywatne - to głównie stosunki majątkowe związane z przewozem towarów i osób

b)prawo morskie administracyjne - to m.in. organy administracji morskiej, warunki uprawiania żeglugi i rybołówstwa, porządek w portach i ochrona środowiska morskiego

c)morskie prawo pracy

2)międzynarodowe prawo morza (prawo morza, law of the sea, droit de la mer) określa sytuację prawną obszarów morskich i statków przede wszystkim z punktu widzenia rozgraniczenia kompetencji teryto­rialnej państw oraz ich kompetencji wynikającej ze zwierzchnictwa nad statkami przynależnymi do danego państwa oraz reguluje zagadnienia korzystania z obszarów morza pełnego, znajdujących się poza zasięgiem zwierzchnictwa teryto­rialnego państw nadbrzeżnych

Międzynarodowe prawo morza długo oparte było na prawie zwyczajowym. Zwyczaj określał status strefy morskiej i jej wykorzystanie. Ustalił się zwyczaj, że obszary leżące u wybrzeży państw powinny podlegać jurysdykcji państwa nadmorskich. Natomiast obszary leżące dalej od lądu powinny być przeznaczone do wolnej żeglugi.

Du z a rolę w kształtowaniu zwyczajów morskich odegrał Grocjusz. Koncepcje: Grocjusz, Seden.

Grocjusz - morza to takie terytoria, których nie można zawłaszczyć, wszystkie państwa muszą mieć swobodny dostęp do innych państw i rozwijania z mmi handlu, eksploatacja zasobów morza powinna być wolna, bo są one odnawialne. 1608 r. Grocjusz w pracy ,,Mare liberum” określił zasadę wolności mórz otwartych, która uzasadnia charakter obszarów morskich, wszystkie państwa mają równe prawo dostępu do siebie, handlu, wiąże się z wolnym dostępem do zasobów:

a)koncepcja wolności mórz (pełnych) - wszystkie państwa mogą z nich korzystać na zasadzie równości, ale państwo powinno rozciągać swoje zwierzchnictwo nad obszary morza bezpośrednio przylegającego do jego terytorium

b)zasoby mórz są niewyczerpywalne - wszystkie państwa mogą je eksploatować, a i tak ich nie zabraknie bo są odnawialne

c)każde państwo pomno mieć prawo komunikowania się z innymi państwami, uprawiania żeglugi i transportu morskiego

d)obszarów morskich nie zawłaszcza się, wszystkie państwa powinny z nich korzystać

Polemizował z nim Anglik, Seledyn, przeciwnik Grocjusza (efekt rywalizacji Niderlandów, Holandia chciała wolności mórz a Anglia dążyła do podziału mórz i oceanów)- podział oceanów między państwa

W dalszym rozwoju utrwaliła się tendencja do rozróżniania morza bliskiego i morza dalekiego (dostępnego dla wszystkich państw).

Na początku XVIII w. ukształtował się podział obszarów morskich, z którym mamy do czynienia do dzisiaj, na :

a)morza terytorialne - bliskie , podlegające zwierzchnictwu państw

b)morza otwarte - dalekie , dostępne dla wszystkich państw, nie podlegające niczyjej władzy

Podział taki był przedmiotem dyskusji w ramach Ligi Narodów, która nie doprowadziła w kwestii międzynarodowego prawa morza do uchwalenia konwencji.

Pierwsze próby kodyfikacji.

16 konwencji brukselskich (1910-1968), np. konwencja o zderzeniach oraz ratownictwie, konwencja o ograniczeniu odpowiedzialności właścicieli statków za szkody nimi spowodowane(1957)

Liga Narodów postanowiła, że w jednym z tematów kodyfikacji - morza terytorialne, ale nie udało się przyjąć żadnego dokumentu.

Po II wojnie światowej - Komisja Prawa Międzynarodowego przygotowała projekty konwencji.

1958 r. Genewa 24 II -27 IV pierwsza konferencja prawa morza z udziałem 86 państw i przedstawicieli organizacji międzynarodowych, przyjęto 4 konwencje:

1. konwencja , morze terytorialne i strefa przyległa - data wejścia w życie 1964 r.

2. konwencja o morzu otwartym- 1962 r.

3. konwencja o rybołówstwie i ochronie zasobów morza otwartego - 1966 r.

4. konwencja o szelfie kontynentalnym - 1964

Zabrakło unormowań max szerokości mórz terytorialnych i stref rybołówczych (Konwencja, która dotyczyła morza terytorialnego nie zawierała wskazań jaka powinna być jego maksymalna szerokość, podobnie było ze strefami rybołówczymi).

kodyfikacja genewska = konwencja prawa morza z 1958 r.

1960 r -Druga konferencja prawa morza , której celem było ustalenie 6 milowej szerokości morza i 6 milowej szerokości strefy rybołówstwa, 88 państw. Gdy doszło do głosowania zabrakło 1 głosu do przyjęcia (buło 54 za i 28 przeciw konwencja nie została zaaprobowana). Nowopowstałe państwa dążyły do zmiany tych postanowień , rozwój techniki wymuszał zmiany. Państwa zaczęły się zastanawiać czy nie należy przyjąć zmian.

W latach 60-tych chciano rewizji prawa morza gdyż :

a)wiele państw powstałych w wyniku, dekolonizacji kwestionowało Kodyfikacje Genewską, ponieważ one w niej nie uczestniczyły, a jej postanowienia są dla nich niekorzystne

b)postęp techniczny spowodował, iż w większym stopniu można eksploatować obszary morskie (coraz głębiej)

c)trzeba dostosować konwencje do nowych warunków

Na forum ONZ ambasador Malty , Kondo (1967) zaproponował by w ramach rewizji praw morza - dno mórz i oceanów poza jurysdykcja państwa.

1970 r. - deklaracja obejmująca zasady rządzące dnem mórz i oceanów - poza jurysdykcją państw. Inicjatywa ta nie miała charakteru prawnie wiążącego postanowienia:

a)odległe obszary dna morskiego miały być wykorzystywane w interesie wszystkich państw

b)eksploatacja dna morskiego miała być wykorzystywana w interesie całej społeczności międzynarodowej

Na tej sesji Zgromadzenia Ogólnego postanowiono, ze w 1973 r. zostanie zwołana trzecia konferencja prawa morza i jej celem będzie przyjęcie dokumentu.

1973 r. początek III konferencji, 1982 r. - koniec konferencji międzynarodowej. Obrady rozpoczęły się gdy nie było wstępnego projektu , dyskusja miała charakter nieuporządkowany, krzyżowały się interesy, było 11 sesji. Pierwsza sesja w grudniu 1973 r.

Grupa trytorialistów - zwiększenie stref, druga grupa …

1977 przygotowano scalony tekst negocjacyjny

11 sesja w Nowym Yorku, głosowanie nad konwencją prawa morza - została przyjęta (130 za, 4 przeciw, 17 wstrzymało się). Podpisana 10 XII 1982 r. na Jamajce w Montegobei . Uzyskała moc wiążącą po ratyfikowaniu przez 60 państw - 16 XI 1994 r.

Polska jest związana od 1998 r. 13 XII 1998 r. Początkowo cieszyła się uznaniem państw rozwijających się , obecnie jest 135 państw będących stronami tej konwencji( 2000 r.).

Oprócz tych uregulowań istnieje jeszcze Ustawa o obszarach morskich RP i administracji morskiej z 21.02.1991 r.

W niektórych dziedzinach pozostały normy zwyczajowe nie wprowadzono unormowań konwencjami (długo wchodził w życie)

28.07. 1994 r. podpisano porozumienie dotyczące implementacji 111 części konwencji - , traktującej o utworzeniu Organizacji ds. Dna Morskiego, która zająć się miała sprawą eksploatacji obszarów położonych poniżej granicy wyznaczaj alej jurysdykcje państwowa nad obszarem morskim. Porozumienie podpisano w Nowym Jorku w 1994 r., a weszło w Zycie w 1996 r., a długi okres jego przyjęcia wynikał z początkowego sprzeciwu USA i innych państw wysokorozwiniętych. Polska jest stroną tego porozumienia.

Postanowienia konwencji z 1982 :

a)wprowadza nowe rozwiązania

b)wprowadza nowe strefy morskie

c)utrzymuje reguły prawa genewskiego w odniesieniu do zasadniczych elementów statusu prawnego mórz otwartych i terytorialnych

d)powołanie Organizacji Dna Morskiego - miała zarządzać zasobami dna morskiego i dna oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej

e)określa sytuację prawną obszarów podlegających zwierzchnictwu państwowemu (państw nadbrzeżnych ) oraz częściowo podlegających zwierzchnictwu , a także tych wyłączonych spod władzy zwierzchniej

f)każde państwo ma mieć uregulowania wewnętrzne dotyczące obszarów morskich : Polska - „ ustawa o obszarach morskich KP i administracji morskiej „ z_21.03.1991, jest aktem prawnym dostosowanym do postanowień konwencji z 1982 r.

regulacje prawne prawa morza

1)silne wzajemne oddziaływanie i uzupełnianie się prawa wewnętrznego i p.m.. P.M. czasem pozostawia tylko ogólne ramy (np. delimitacja), a czasem uzależnia skutki p.m. od regulacji i aktów wew.)

2)wiele umów międzynarodowych dot. poszczególnych sytuacji prawa morskiego (min. zobowiązania do dostosowywania prawa wewnętrznego pod kątem tych umów) - min. 16 konwencji brukselskich (1910-1968)

3)głównym źródłem prawa morza jest zwyczaj - kodyfikacja:

a)w 1958 r. na konferencji genewskiej doszło do zawarcia 4 konwencji prawa morza:

-o morzu terytorialnym i strefie przyległej

-o morzu pełnym

-o rybo­łówstwie i ochronie zasobów biologicznych morza pełnego

-o szelfie kontynentalnym

*niewiele podpisów, tendencje do rewizji, głównie w celu zwiększenia władzy państw nadbrzeżnych

b)od 1973 r. prace w III Konferencji Prawa Morza nad nową konwencją z 1982 r. podpisano Konwencję Prawa Morza (weszła w życie w 1994 r., a w 2002 r. jej stronami było 140 państw, też Polski od 1998)

Charakter międzynarodowego prawa morza

Problematyka międzynarodowego prawa morza

Prawo morza - jest tym działem prawa międzynarodowego który obejmuje obszary morskie, żeglugę oraz sposoby korzystania z morza. W zakresie prawa morza w ujęciu prawnomiędzynarodowym należy rozróżnić tzw. prawo morskie, które stanowi domenę

prawu krajowego. W prawie morskim (czyli prawie krajowym) \wyróżnia się pewne dyscypliny tegoż prawa:

a)morskie prawo administracyjne

b)morskie prawo cywilne

c)morskie prawo pracy

d)morskie prawo prywatne.

Podmioty prawa morza

Międzynarodowe prawo morza określa sytuację prawną obszarów morskich poprzez pryzmat państwa-zwierzchnika.

Państwem bandery jest państwo pochodzenia danego statku.

STREFY WÓD MORSKICH

Strefy podlegają zwierzchnictwu państwa nadbrzeżnego (morskie wody wewnętrzne, morze terytorialne, morze archipelagowi).

Podlegają ograniczonej władzy państwa nadbrzeżnego(strefy przyległe, rybołówcze, wyłączne strefy ekonomiczne)

Niepodlegające zwierzchnictwu państwa nadbrzeżnego.

Podstawowe akty także w prawie wewnętrznym państw - w Polsce jest ustawa o obszarach morskich RP i administracji morskiej z 21 III 1991 r. - wielokrotnie nowelizowana.

1)Strefy podlegające zwierzchnictwu państwa nadbrzeżnego:

a)morskie wody wewnętrzne - bezpośrednio przylegają do terytorium państwa, wody te obejmują:

-wody portów - obejmują ten obszar wód morskich , który jest zamknięty linią łączącą najdalej wysunięte w głąb morza stałe urządzenia portowe

-wody zatok - zatoka należy do morskich wód wewnętrznych, zatoki, których szerokość wejścia do zatoki nie przekracza 24 mil morskich, natomiast jeżeli szerokość ta jest większa to w skład wód wewnętrznych wchodzi część zatoki ograniczona takim odcinkiem 24 mil, ten limit nie ma zastosowania do tzw. zatok historycznych, które od dawna znajdują się pod pokojowym zwierzchnictwem państwa nadbrzeżnego, np. kanadyjska Zatoka Hudsona.

Polskie wody wewnętrzne zostały określone w ustawie z21 marca 1991 r. o obszarach morskich RP (art 4). Wg tej ustawy polskie wody wewnętrzne stanowią:

-część Zalewu Wiślanego

-część Zatoki Gdańskiej (od punktu Mierzei Helskiej do punktu Mierzei Wiślanej)oraz

-część Zalewu Szczecińskiego obejmującego tzw. Jezioro Nowowarpieńskie

-wody portów.

Zwierzchnictwo państwa nad wodami wewnętrznymi jest pełne i niczym nieograniczone.

Zasady wytyczania linii podstawowej.

Linią ograniczającą te wody jest tzw. linia podstawowa (zasadnicza)

-od niej mierzy się szerokość morza terytorialnego a także szerokość innych stref morskich

-na odcinkach wybrzeża, na których nie ma zatok i portów(morskich wód wewnętrznych) linia podstawowa może pokrywać się z linią brzegową państw

-jeżeli państwo leży na obszarze, na którym silne są przypływy i odpływy przyjmuje się, że linia podstawowa oparta jest o linię największego odpływu morza.

-jeżeli linia brzegowa państwa jest bardzo urozmaicona linia podstawowa tworzona jest jako linia łamana, która powstaje z połączenia najdalej wysuniętych w głąb morza punktów linii brzegowej

Linia podstawowa wyznaczana jest metoda prostych linii podstawowych, która polega na łączeniu najdalej wysuniętych fragmentów linii brzegowych. Łączenie takie musi maksymalnie uwzględniać linie brzegowa państwa - nie powstanie wtedy tzw. pełzająca jurysdykcja.

b)morze terytorialne - rozciąga się od linii podstawowej na odległość, którą określanego szerokość tego morza, wg I konwencji z 1982 r. szerokość mórz terytorialnych nie może przekraczać 12 mil licząc od linii podstawowej.

Także polskie morze terytorialne w świetle art. 5 wspomnianej ustawy, rozciąga się na odległość 12 mil (22224 metry).

Podlega ono zwierzchnictwu państwa nadbrzeżnego.

Status prawny - zwierzchnictwo państwa nad morzami terytorialnym jest ograniczone przez prawo nieszkodliwego przepływu.

Przepływ nieszkodliwy - polegające na tym, ze obce statki mogą korzystać z prawa przepływu, jeżeli nie będzie on zagrażał porządkowi, bezpieczeństwu, pokojowi państwa. W nowej konwencji z 1982 r. wyliczono jakie działania nie będą przepływem nieszkodliwym (art.19), groźba, użycie siły prowadzenie manewrów, zanieczyszczenie obszarów morskich i inne , też ogólna formuła ,,wszelkie inne działania niezwiązane z przepływem”; dotyczy zarówno statków handlowych jak i okrętów wojennych.

Zgodnie z konwencją prawy morza przepływ jest nieszkodliwy jeśli nie stanowi zagrożenia dla pokoju, bezpieczeństwa i porządku państwa nadbrzeżnego. Przepływ nieszkodliwy obejmuje:

-przejście przez morze terytorialne w celu wpłynięcia na morskie wody wewnętrzne albo wypłynięcia z tych wód na morze otwarte

-tzw. przepływ boczny, polegający na tym, że statek płynący przez morze otwarte zahacza bokiem o morze terytorialne, a następnie kontynuuje żeglugę na morzu otwartym

-obejmuje (z przepływu nieszkodliwego korzystają zarówno) statki handlowe jak i okręty wojenne.

-Art. 19 konwencji z 1982 r. wskazuje działania, które nie mogą być traktowane jako korzystanie z prawa nieszkodliwego przepływu (działanie sprzeczne z prawem nieszkodliwego przepływu) - min. Branie na pokład urządzeń wojskowych, użycie siły, rybołówstwo, zanieczyszczanie wód morskich.

Łodzie podwodne korzystające z prawa nieszkodliwego przepływu mają obowiązek wypłynięcia na powierzchnię i wywieszenia bandery.

Państwo może w szczególnych przypadkach zawiesić prawo nieszkodliwego przepływu, albo na jakiś czas albo do określonego obszaru, jeżeli np. zagraża to bezpieczeństwu tego państwa.

c)wody archipelagów - są to wody, które otaczają państwa położone na archipelagu, włączone jako strefa polegająca zwierzchnictwu państwa na mocy konwencji z 1982 r.(pierwszy raz pojawiło się określenie w konwencji)

Konwencja ta wprowadziła pojecie państwa archipelagowego - składającego się w całości z jednego lub wielu archipelagów. Korzystanie przez takie państwu z wód przylegających poddane zostało szczególnemu reżimowi prawnemu. P.a. sprawuje zwierzchnictwo nad wodami archipelagowymi. Najbardziej wysunięte punkty łączy się linia łamaną. Stosunek miedzy wodami archipelagowymi a obszarem lądowym archipelagu powinien wynosić od 1:1 do 9:1 (art. 47 konwencji).Wody archipelagowe (powierzchnia wód archipelagowych) może być maksymalnie 9-krotnie większa od powierzchni lądowej państwa archipelagowego.

Wody archipelagowi- dopiero wprowadziła je konwencja z 1982 r., są to wody otaczające archipelagi wysp, na których położone jest państwo, te wody powinny pozostawać w określonej proporcji do terytorium wyspiarskiego.9-krotnie może być większy niż terytorium lądowe, linie max. 100 mil długości, 3% może być dłuższy niż do 125 mil.

Istnieje prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim - odbywa się wzdłuż torów wyznaczonych przez państwo archipelagowi.

Linie archipelagowe - łączą najdalej wysunięte w głąb morza elementy linii brzegowej, max. 100 mil (3% tych linii może być dłuższa, ale nie więcej niż 125 mil).

Na wodach archipelagowych istnieje pewna odmiana prawa nieszkodliwego przepływu - prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim. Oznacza prawo do przepłynięcia wzdłuż tras wyznaczonych przez państwo. Na trasach tych łodzie podwodne mogą płynąc w zanurzeniu. Nie ma tutaj prawa nieszkodliwego przepływu. Państwo samo określa sposób korzystania z tego prawa. Przejście przez szlak archipelagowy jest uzasadnione tylko wtedy, kiedy na zewnątrz państwa archipelagowego nie istnieje równie dogodny szlak żeglugowy.

(Wody archipelagowi, morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne są wliczone do terytorium państwa).

2)Strefy polegające ograniczonej władzy państwa nadbrzeżnego:

Morskie strefy wewnętrzne obejmują wody portów (wody portów -granica zamykającą jest linia najdalej wysunie w głąb morza) i zatok (wody ich mogą być włączone pod warunkiem że szerokość wejścia do zatoki nie przekracza 24 mil morskich, ograniczenie to nie dotyczy zatok historycznych, np. kanadyjska Zatoka Hudsona), stałe urządzenia portowe.

Państwo nadbrzeżne sprawuje pełne zwierzchnictwo i decyduje kto może być wpuszczony - mogą być porty otwarte i zamknięte (zgodnie z decyzjami państw).

Linie zasadnicze, podstawowe - od niej mierzy się strefy wód morskich; linia podstawowa może pokrywać się z linia brzegowa , może być linia najwyższego odpływu.

a)strefy przyległe - w świetle Konwencji Genewskich (1958 r.)

-strefa ta nie mogła sięgać dalej niż 12 mil od linii podstawowej (wtedy nie był jeszcze określona szerokość morza)

-była traktowana jako część morza otwartego natomiast państwu przysługiwały w tej strefie określone uprawnienia

-strefa przyległa miała chronić interesy celne, skarbowe, sanitarne i imigracyjne państwa nadbrzeżnego.

Niektórzy wywodzą strefy przyległe z tzw. stref alkoholowych ustanawianych w czasach prohibicji przez USA, które zawierały tzw. liąuord treaties - umowy, na mocy których obce statki mogły przewozić pewną ilość alkoholu dla potrzeb załogi, z tym że władze amerykańskie miały prawo do kontroli tej ilości. Później uznano, że ta kontrola może również obejmować kontrolę emigracyjną, celną, sanitarną.

Natomiast wg nowej Konwencji Prawa Morza z Montegobei strefa przyległa nie może sięgać dalej niż 24 mile od linii podstawowej oraz nie jest uznawana jako część morza otwartego (zwykle jest to strefa ekonomiczna) natomiast uprawnienia państwa nadbrzeżnego pozostały takie same, może mieć 12 mil morza terytorialnego i 12 mil strefy przyległej

Strefy przyległe ustanawiane SA w celu zapobiegania naruszeniom przepisów celnych migracyjnych, skarbowych, sanitarnych oraz karania naruszeń tych przepisów. Polska zrezygnowała z ustanowienia tej strefy.

b)strefy rybołówcze - podlegają ograniczonemu władztwu państwa nadbrzeżnego, ustanawiane na podstawie Konwencji Genewskich, obejmowały 3 rodzaje stref:

-wyłącznego rybołówstwa - uprawnienia połowowe miało wyłącznie państwo nadbrzeżne

-preferencyjnych uprawnień rybołówczych - państwo nadbrzeżne na określonych zasadach dopuszczało innych użytkowników np. ustalając obszary, terminy czy limity połowów

-ochrony rybołówstwa - państwo nadbrzeżne wprowadzało pewne ograniczenia o charakterze biologicznym, ekologicznym, np. żeby nie było wyjaławiania stref rybołówczych czy ustalenie rozmiarów sieci.

Strefy rybołówcze na ogół zostały zastąpione przez wyłączne strefy ekonomiczne.

c) wyłączne strefy ekonomiczne strefa ekonomiczna obejmuje eksploatację zasobów biologicznych i mineralnych. Maksymalna jej szerokość może wynosić 200 mil morskich od linii podstawowej (brzegowej) - kwestia stref ekonomicznych była przedmiotem sporów podczas III konferencji prawa morza m.in. dlatego, że ich wprowadzenie oznaczało zmniejszenie się obszaru wód otwartych o 40%.

Podczas tej konferencji zarysowały się 3 stanowiska

-państwa, które spodziewały się sporych korzyści z ustanowienia stref ekonomicznych (należące do tzw. grupy terytorialistów), opowiadały się za maksymalnymi uprawnieniami państwa nadbrzeżnego w tych strefach, chciały aby te strefy były zbliżone pod względem prawnym do mórz terytorialnych

-państwa o tzw. niekorzystnym położeniu geograficznym opowiadały się za zminimalizowanym zakresem uprawnień państwa nadbrzeżnego oraz maksymalnym zbliżeniu tych stref pod względem prawnym do morza otwartego

-państwa reprezentujące stanowisko pośrednie sugerowały aby strefy ekonomiczne pod względem prawnym były traktowane jako sui generis, czyli o szczególnym statusie prawnym uregulowanym szczegółowo w konwencji prawa morza - stanowisko to zwyciężyło.

Wg konwencji z 1982 r. - strefy ekonomiczne mają szczególny status prawny (art. 55)

-uprawnienia państw nadbrzeżnych w strefie ekonomicznej obejmują: prawo eksploatacji wszelkich zasobów, prawo do prowadzenia badań naukowych, prawo budowy sztucznych wysp i instalacji. Strefa ekonomiczna obejmuje również prawa do szelfu kontynentalnego (dno morskie)

-pozostałym państwom przysługują tzw. wolności komunikacyjne: wolność żeglugi, wolność przelotu i wolność układania kabli i rurociągów na dnie morza

Te uregulowania były niezadowalające dla państw o niekorzystnym położeniu geograficznym, dlatego domagały się one dopuszczenia do stref ekonomicznych innych państw. Konwencja z 1982 r. możliwość dopuszczenia państwa o niekorzystnych położeniu geograficznym do strefy ekonomicznej, pozostawia w gestii państwa, które tą strefą dysponuje.

Polska należy do państw o niekorzystnym położeniu geograficznym i korzysta z przepisów konwencji z 1982 r., stanowiącym ze państwa o niekorzystnym położeniu powinny mieć prawo do sprawiedliwego eksploatowania nadwyżki stref ekonomicznych (Polska może więc w pewnym stopniu korzystać ze stref ekonomicznych innych państw).

Państwa nadbrzeżne w ramach swojej strefy ekonomicznej ma prawo do:

-prowadzenia badań naukowych

-budowania sztucznych wysp i instalacji badawczych

Delimitacja (rozgraniczanie) obszarów morskich wg konwencji z 1982 r.: -w przypadku mórz terytorialnych zasada delimitacji oparta jest na linii środkowej co oznacza, że jeżeli pomiędzy jakimiś państwami obszar morski wynosi mniej niż 24 mile to jest on dzielony równo po połowie, np. gdy jest tylko 20 mil, to morza terytorialne rozgraniczone , aby każde państwo miało 10 mil morza

-w przypadku stref ekonomicznych rozgraniczenie stref ekonomicznych odbywa się na podstawie porozumienia między państwami tzw. linia sprawiedliwego podziału, tj. uwzględniając wartość zasobów w obszarów które maja być dzielone, rozgraniczenie powinno być zgodne z zasadami prawa międzynarodowego(często MTS uczestniczy w tych porozumieniach) i zmierzać do sprawiedliwego podziału (podział wg wartości ekonomicznej a nie wg obszaru), np. jedno państwo otrzymuje 120 mil z cenniejszymi zasobami, a drugie w ramach rekompensaty 180 mil z mniej cennymi zasobami.

3)Strefy wyłączone spod jakiegokolwiek zwierzchnictwa państwa - obszar mórz otwartych (pełnych)

Zasięg morza otwartego i jego charakter

Morze otwarte obejmuje obszar, który nie jest zaliczony do innych stref. Morze otwarte znajdujące się poza obszarem stref ekonomicznych. Morze pełne nie podlega zawłaszczeniu. Państwa mogą korzystać z wolności w równym stopniu. Obecnie uległ rozszerzeniu zakres wolności obowiązujących na morzu otwartym, a dodatkowo wolności te wymienia się w innej kolejności.

Morze terytorialne - długo nie było max szerokości , państwa posługiwały się formułą: odległość strzału armatniego - wyznacznik bezpieczeństwa, w miarę rozwoju balistyki ta odległość zwiększyła się , początkowo 3 milowe, potem 6 milowe, podczas 3 konferencji max szerokość to 12 mil od linii podstawowej, jeżeli państwa leżą naprzeciw siebie , a odległość nie jest równa 24 mil, to wzdłuż linii środkowej (równych odległości) następuje rozgraniczenie. Polska ustawa też przyjęła rozgraniczenie 12 mil (to 22224 km)

Morze otwarte to obszary morskie nie podlegające żadnej władzy.

Konwencja Genewska z 1958 r. wylicza 4 podstawowe wolności morza otwartego: -wolność żeglugi

-wolność rybołówstwa

-prawo układania kabli i rurociągów na dnie morskim

-wolność przelotu statków powietrznych w przestrzeni powietrznej nad morzem otwartym.

Konwencja z 1982 r. art.87 - wylicza 6 wolności w- następującej kolejności:

a)wolności komunikacyjne (pomost łączący strefy ekonomiczne z obszarem morza otwartego), już istnieją w strefach ekonomicznych:

-wolność żeglugi

-przelotu

-układania kabli i rurociągów na dnie morskim. b)wolności ekonomiczne, istnieją wyłącznie w obszarze mórz otwartych: -wolność budowy sztucznych wysp i instalacji

-wolność rybołówstwa

-wolność badań naukowych,

Konwencja z 1982 r zwiększyła liczbę wolności i zmieniła ich porządek wyliczenia.

Przepisy szczegółowe dotyczące morza otwartego według konwencji z 1982 r.

Postanowienia dotyczące mórz otwartych obejmują, oprócz wolności, także przepisy szczegółowe, m.in.

-jeśli chodzi o statki morskie znajdujące się na morzu otwartym, to statki takie podlegają jurysdykcji państwa bandery. Istotne jest przy tym pojęcie tzw. taniej bandery (np. Panama, Liberia)

-konwencja zawiera także postanowienia dotyczące ochrony wód morskich

-konwencja powtarza uregulowania konwencji genewskich dotyczące piractwa.

Piractwem jest więc każdy bezprawny akt grabieży lub zatrzymania statku (art. 101 konwencji).

Tzw. prawo wizyty na podstawie art. 110 konwencji z 1982 r.

W art. 110 konwencji z Montego Bay sformułowane jest tzw. prawo wizyty, według którego można wejść na innego statku , jeżeli:

-zachodzi prawdopodobieństwo, że ten statek trudni się piractwem lub handlem niewolnikami

-albo gdy statek nie posługuje się żadną banderą, a można podejrzewać , że jest takiej samej bandery jak statek który dokonuje wizytacji

Tzw. prawo pościgu na podstawie konwencji z Montego Bay

Prawo pościgu stanowi, iż każdy obcy statek , który naruszy prawo państwa nadbrzeżnego i próbuje się przedostać na morze otwarte może być ścigany przez okręt wojenny lub samolot wciskowy nawet na morzu otwartym. Pościg powinien być nieprzerwany i prowadzony po niezastosowaniu się przez statek do nakazu zatrzymania się. Pościg nie może być kontynuowany, gdy statek wpłynie na czyjeś wody terytorialne lub własne.

OBSZARY MORSKIE - ICH KLASYFIKACJA

1)morze terytorialne i wody wewnętrzne stanowią terytorium państwa nadbrzeżnego, a dalej są obszary nie podlegające suwerenności terytorialnej żadnego państwa - podział na morze pełne i strefy przybrzeżne (dla celów ekonomicznych i obronnych)

2)klasyfikacja obszarów morskich (pod kątem zmniejszających się kompetencji państwa nadbrzeżnego):

a)morskie wody wewnętrzne (np. porty i większość zatok) - pełna władza suwerenna

-wody archipelagowe - szczególne ograniczenia w interesie żeg­lugi morskiej i powietrznej

b)morze terytorialne - pas wód rozciągających się od lądu lub granicy zewnętrznej wód wewnętrznych lub archipelagowych - władza ograniczona przez prawo nieszkodliwego przepływu wszystkich państw

-czasem wody terytorialne wraz z wodami wewnętrznymi nazywane są wodami terytorialnymi, gdyż stanowią część terytorium państwa nadbrzeżnego

c)tzw. strefa przyległa - ustanowiona czasem poza granicą morza terytorialnego (czyli na morzu pełnym), w której państwo zastrzega sobie pewne uprawnienia (np. w dziedzinie kontroli celnej lub sanitarnej)

-strefa wyłącznego rybołówstwa - gdy zastrzega sobie wyłączność rybołów­stwa

d)uprawnienia do tzw. szelfu kontynentalnego (czyli dna morskiego i podziemia płytkich obszarów przylądowych) - prawo poszukiwania i eksploatacji zasobów naturalnych szelfu

e)tzw. strefy ekonomiczne - to prawo poszukiwania i eks­ploatacji wszelkich zasobów (zarówno żywych, jak i mineralnych) wód morskich oraz dna morskiego i jego podziemia (suma strefy wyłącznego rybołówstwa i tzw. szelfu kontynentalnego)

f)obszary morza pełnego - nie podlegają żadnej władzy państwa i wszyscy mogą z nich korzystać na zasadzie równości

3)tendencja do stworzenia odrębnego statusu dna mórz i oceanów poza granicami władzy państwowej oraz uznania go za tzw. wspólne dziedzictwo ludzkości

MORSKIE WODY WEWNĘTRZNE

1)wody wewnętrzne to część wód morskich, która znajduje się między lądem a morzem terytorialnym, są to: zatoki, tzw. zatoki i wody historyczne oraz wody portów i red

a)redy - sporne - ani konwencja genewska o morzu terytorialnym i strefie przyległej z 1958 r. ani konwencja prawa morza z 1982 r. nie traktują red jako odrębnej kategorii wód wewnętrznych

b)gdy linia wybrzeża ma zagłębienia i zatoki lub wyspy państwo może mierzyć szerokość swojego morza terytorialnego od linii prostych między najdalej wysuniętymi przylądkami lub wyspami

2)do morskich wód wewnętrznych Polski zalicza się:

a)część Zatoki Nowowarpińskiej i Zalewu Szczecińskiego

b)część Zatoki Gdańskiej

c)część Zalewu Wiślanego

d)wody portów i red.

3)na wodach wewnętrznych nie ma prawa nieszkodliwego przepływu

Zatoki.

1)w XIX praktyka (szczególnie państw-zwolenników ograniczenia zasięgu władzy państw nadbrzeżnych) wytyczania granicy wód wew. w zatoce na 10 mil morskich, ale w sporze Norwegia vs Anglia z 1951 r. MTS uznał, że reguła 10 mil nie jest powszechną normą p.m., gdyż była praktyka odmienna

2)Konwencja Genewska o morzu terytorialnym i strefie przyległej z 1958 r. oraz Konwencja prawa morza z 1982 r. - reguła 24 mil morskich

Zatoki i wody historyczne.

1)brak ograniczeń szerokości zatoki, gdy istnieje tytuł historyczny, tzn. gdy zostały one przez państwo zawłaszczone, od dawna uważane są za wody wew. (wykonuje swoją władzę jak na wodach wew.) i tak traktowane są przez inne państwa

-np. szwedzka Zatoka Laholmu, rosyjskie morza położone u płn. wybrzeży Syberii (Karskie, Czukockie i in.)

Porty

1)porty morskie - to obszary, położone zazwyczaj na styku morza i lądu, wyposażone w urządzenia, które umożliwiają statkom postój oraz załadowy­wanie i wyładowywanie towarów i pasażerów:

a)porty otwarte/handlowe - otwarte dla statków handlowych wszystkich bander na jednakowych zasadach, w Polsce to Szczecin-Świnoujście, Gdynia i Gdańsk oraz Kołobrzeg, Darłowo i Ustka

b)porty zamknięte - np. wyłącznie dla własnych statków rybackich

c)porty wojenne - dla własnej marynarki wojennej

2)państwo samo decyduje o charakterze portu

a)nie można odmówić wejścia do portu statkowi uszkodzonemu na skutek sztormu lub awarii

b)może zakazać albo poddać szczególnym regułom pewne rodzaje statków ze względów bezpieczeństwa

c)może mienić charakter portu, ale nie powinno tego robić bez uzasadnienia i uprzedzenia, gdy dotychczas był otwarty;

Redy

1)reda to obszar wodny leżącym przed wejściem do portu, który służy do postoju statków oczekujących na wpłynięcie do portu, czasem przeprowadzany jest tam całkowity/częściowy załadunek/wyładunek

2)brak jednolitej praktyki - Polska, Dania uznały redy za część wód wew., ale KG o morzu terytorialnym i strefie przyległej z 1958 r. i Konwencja prawa morza z 1982 r. uznały redy, używane normalnie do załadunku, kotwiczenia za morze terytorialne, nawet gdy nie wynika to z innych norm dot. delimitacji

Statki w obcych portach

1)okręty wojenne - mogą wpływać do portów tylko za pozwoleniem państwa, a gdy już wpłynął korzystają z pełnego immunitetu, a w razie naruszenia prawa władze państwa portu mogą jedynie zażądać opuszczenia portu + droga dyplomatyczna

2)statki handlowe - do portów otwartych bez pozwolenia, ale w porcie władza państwa bandery ograniczona na rzecz państwa portu - statek podlega władzy obcego państwa i nie korzysta z żadnego prawa eksterytorialności, jednak państwo nadbrzeżne nie powinno utrudniać żeglugi

a)jurysdykcja karna i cywilna - w praktyce dla ochrony interesów własnych, a w przypadku karnej, gdy skutki przestępstwa rozciągają się też na państwo nadbrzeżne, gdy zakłóca spokój lub porządek w porcie albo gdy zostaną wezwane przez kapitana lub przedstawiciela państwa bandery (konsula)

b)w sprawy własne (dyscyplinarne i w stosunku do pasażerów) zazwyczaj nie ingeruje

WODY ARCHIPELAGOWE

1)nowa kategoria z Konwencji prawa morza z 1982 r., przysługująca tylko państwom archipelagowym - składające się w całości z archipelagów i pojedynczych wysp (np. Filipiny, Indonezja, Seszele, Fidżi, Malediwy) - może wytyczyć proste linie podstawowe łączące najbardziej wysu­nięte w morze punkty zewnętrzne wysp, przy pewnych ograniczeniach długości tych linii i wymogu zachowania proporcji między lądem a morzem

a)wody te są ograniczone:

-prawem nieszkodliwego przepływu

-prawem przejścia archipelagowym szlakiem morskim - państwo powinno wyznaczyć szlak nieprzerwanego, szybkiego przejścia statków morskich, a gdy nie wyznaczy obowiązują szlaki normalnie używane w żegludze - prawo to ma szerszy zakres niż prawo nieszkodliwego przepływu:

*nie może być ono zawieszone

*podwodne okręty wojenne mogą przepływać w zanurzeniu

*z prawa przejścia mogą korzystać cywilne i wojskowe statki powietrzne

MORZE TERYTORIALNE

1)morze terytorialne to pas wód morskich stanowiących część terytorium państwa nadbrzeżnego, który jest położony między morzem pełnym lub strefą ekono­miczną z jednej strony a wybrzeżem lub wodami wewnętrznymi względnie archipelagowymi z drugiej strony

-pełna władza suwerenna na morzu, w powietrzu i dno i wnętrze ziemi pod nim, ograniczona prawem nieszkodliwego przepływu, z możliwością zarezerwowania eksploatacji dla własnych obywateli

Szerokość morza terytorialnego

1)początkowo mocarstwa morskie starały się narzucić 3-milowe morze terytorialne, ale niektóre państwa konsekwentnie się temu sprzeciwiały: państwa skandynawskie 4 mile, a Hiszpania 6 mil; Rosja

-by jak największy był obszar podlegający zasadzie wolności mórz, a państwa te miały środki to korzystania z tej wolności

2)haska konferencja z 1930 r. - większość odrzuciła 3 milową szerokość, choć niektóre przyjęły 3 milową szerokość morza terytorialnego z 3 milowym pasem przyległym

3)po II wojnie światowej tendencja do rozszerzania szerokości morza terytorialnego (potrzeby gospodarcze, bezpieczeństwa) - 6 i 12 milowa szerokość ? na konwencjach genewskich nie ustalono 12 mil (propozycja państw socjalistycznych i większości rozwijających się), gdyż USA i inne państwa morskie (GB, Niemcy, Japonia) nie zgodziły się na nią

3)lata 80'te XX w. - niektóre państwa Ameryki Łacińskiej wysunęły roszczenia do 200 milowego morza terytorialnego, co spotkało się z powszechnymi protestami

4)obecnie - nikt nie neguje możliwości rozszerzenia do 12 mil, a powyżej wywołuje to protesty, a państwa wysuwające roszczenia do morza terytorialnego szerszego od 12 mil w zasadzie godzą się na odstąpienie od tych roszczeń pod warunkiem możliwości ustanowienia 200-milowej strefy ekonomicz­nej

-Konwencja prawa morza z 1982 r. - szerokość morza terytorialnego nie może przekraczać 12 mil

5)Polska - początkowo 3 mile, od ustawy z 1991 r. o obszarach morskich i administracji morskiej morzem terytorialnym RP - 12 mil

Delimitacja morza terytorialnego

1)linia podstawowa to linia, od której mierzy się szerokość morza terytorialnego i jest to linia wybrzeża lub granica zewnętrzna wód wewnętrznych, a w państwach archipelagowych granica wód archipelagowych

a)linię tą wyznacza się na linii wybrzeża, gdzie morze styka się z lądem przy odpływie (=linia najdalszego odpływu)

b)inna metoda to tzw. metoda prostych linii podstawowych - łączenie za pomocą odcinków linii prostych najdalej w morze wysuniętych przylądków i wysp (zwiększa powierzchnię obszarów morskich pod władzą państwa) i dopuszczalna jest w przypadku, gdy rzeźba wybrzeża jest bardzo zróżnicowa­na (poszarpana, dużo wysp, zatok, wgłębień, skał, archipelagi)

-stosowana obecnie coraz częściej (zgodnie z tendencją do zwiększania władzy państw nadbrzeżnych), co zostało potwierdzone w KG o morzu terytorialnym i pasie przyległym oraz Konwencji prawa morza

Prawo nieszkodliwego przepływu

1)konsekwencja zasady wolności żeglugi - Konwencja Genewskiej i Konwencja prawa morza

2)przepływ - jeśli ze względów żeglugi musi się zatrzymać, nadal uważany za będący w „przepływie”

3)nieszkodliwy - tzn. nie może zagrażać pokojowi, porządkowi lub bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego oraz musi przestrzegać praw i przepisów państwa nad­brzeżnego

a)art. 19 konwencji prawa morza - przepływ szkodliwy gdy polega na:

-groźbie lub użyciu siły przeciwko suwerenności, terytorialnej integralności lub politycznej niezawisłości państwa nadbrzeżnego lub pogwałceniu w jakikolwiek inny sposób zasad p.m. zawartych w Karcie NZ

-ćwiczeniach lub użyciu broni jakiegokolwiek rodzaju

-działalności w celu zbierania informacji na szkodę obronności lub bez­pieczeństwa państwa nadbrzeżnego

-wszelkiej propagandzie mającej na celu osłabienie obronności lub bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego

-startowaniu, lądowaniu lub braniu na pokład jakiegokolwiek statku powietrznego czy urządzenia wojskowego

-ładowaniu lub wyładowywaniu jakichkolwiek towarów, walut lub ludzi z naruszeniem celnych, skarbowych, imigracyjnych lub sanitarnych przepisów państwa nadbrzeżnego

-jakimkolwiek umyślnym i poważnym zanieczyszczeniu

-uprawianiu rybołówstwa

-przeprowadzaniu jakichkolwiek badań lub inspekcji

*działaniu w celu zakłócenia systemu łączności bądź innych urządzeń lub instalacji państwa nadbrzeżnego

*wszelkim innym działaniu nie związanym bezpośrednio z przepływem

4)nie wszystkie państw uznają prawo to w stosunku do okrętów wojennych (choć w konwencjach ono jest) i uzależniają przepływ tych jednostek od uzyskania swojej zgody

-zasada, że okręty podwodne przepływają wynurzone

5)3 rodzaje przepływu:

a)tzw. przepływ boczny - bez wpływania na wody wew.

b)przepływ w celu wpłynięcia na wody wew.

c)przepływ w celu wypłynięcia z wód wew. na morze pełne

-zróżnicowany zakres jurysdykcji państwa nadbrzeżnego nad przepływającym statkiem

Sytuacja prawna obcych statków

1)okręty wojenne - pełny immunitet, a państwo może co najwyżej w razie naruszania prawa zażądać, by okręt opuścił morze terytorialne

2)statki handlowe - podlegają władzy i jurysdykcji państwa nadbrzeżnego, ale nie powinno to utrudniać żeglugi:

a)KG o morzu terytorialnym i strefie przyległej oraz Konwencja prawa morza - jurysdykcja karna tylko gdy:

-skutki przestępstwa rozciągają się na obszar państwa nadbrzeżnego

-przestępstwo jest tego rodzaju, że zakłóca spokój kraju lub porządek na morzu terytorialnym

-kapitan statku lub konsul państwa zwróci się o udzielenie pomocy

-jest to konieczne dla zwalczania nielegalnego handlu narkotykami

*postanowienia te nie dot. statków, które przepływają po opuszczeniu wód wew.

b)jurysdykcja cywilna - państwo nie może zatrzymać statku w celu wykonania jurysdykcji celnej na osobie ze statku, ani dokonać egzekucji czy zajęcia statku, o ile zobowiązania nie powstały w czasie tego przepływu

-postanowienia te nie dot. statków, które przepływają po opuszczeniu wód wew.

MORSKA STREFA PRZYLEGŁA

1)strefa przyległa nie stanowi terytorium państwa nad­brzeżnego, lecz część morza pełnego przyległą do morza terytorialnego, w której posiada ono specjalne uprawnienia, ściśle określone i służące mu do specjalnych celów, przy czym może częściowo lub całkowicie pokrywać się ze strefą wyłącznego rybołówstwa lub strefą ekonomiczną.

2)uprawnienia kontrolne do:

a)zapobiegania naruszeniu jego przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych i sanitarnych na jego terytorium lub na morzu terytorialnym

b)karania naruszania tych przepisów popełnionych na jego terytorium lub na morzu terytorialnym

-sytuacja prawna statków: okręty wojenne pełen immunitet, statki handlowe - tak jak na morzy terytorialnym, ale w/w zakresie

3)KG z 1958 r. ustaliła tą strefę do 12 mil, ale ponieważ morze terytorialne ma obecnie do 12 mil K prawa morza ustaliła do 24 mil

4)Polska - rozp. prezydenta z 1932 r. 3 mile, a od rozszerzenia do 12 mil morza terytorialnego w 1978 r. - brak

STREFA WYŁĄCZNEGO RYBOŁÓWSTWA

1)strefa wyłącznego rybołówstwa jest obszarem, na którym państwo nad­brzeżne ma odnośnie do rybołówstwa takie same uprawnienia jak na morzu terytorialnym, a ewentualne dopuszczenie obcych rybaków wymaga zgody państwa nadbrzeżnego na podstawie umowy międzynarodowej lub aktów prawa wew. - może być odpłatne i nieodpłatne

2)wielu zwolenników na KG z 1958 i 1960 r., ale formalnie nie przyjęto tych instytucji - początkowo utrzymywano do 12 mil, ale gdy państwa Ameryki Łacińskiej w latach 40'tych ustanowiły 200-milowe strefy przybrzeżne, na III Konferencji Prawa Morza (lata 70'te) uznano prawo do tworzenia 200-milowych stref ekonomicznych, tym samym też stref wyłącznego rybołówstwa - obecnie - 200 mil

3)Polska - ustawą z 1970 r. strefa = 12 mil, ale gdy inne państwa nadbałtyckie zaczęły dzielić między siebie cały obszar Morza Bałtyckiego ustawa z 1977 r. o polskiej strefie rybołówstwa morskiego rozciągnęła strefę na cały obszar Bałtyku, do którego jesteśmy uprawnieni, a zgodnie z ustawą z 1991 r. o obszarach morskich RP i administracji morskiej strefa rybołówstwa morskiego to polska wyłączna strefa ekonomiczna

-nasza strefa graniczy z niemiecką, duńską, szwedzką i rosyjską

STREFY DNA MORSKIEGO

I.Strefy dna morskiego- z prawnego punktu widzenia:

-strefa wyłącznych uprawnień państwa -jest to: strefa pod morskimi wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym. Uprawnienia państwowe nie doznają tu żadnych ograniczeń.

-strefa szelfu kontynentalnego

-strefa poza granicami jurysdykcji państw - stanowi obszar międzynarodowy.

II.Charakterystyka szelfu kontynentalnego

SZELF KONTYNENTALNY

-definicja szelfu kontynentalnego

Na pojęcie „szelfu kontynentalnego" patrzeć można trojako:

a)w sensie geofizycznym -jest to obszar stosunkowo płytko położonego dna morskiego

b)jako określenie stosowane w oceanografii -jest -to łagodnie opadające dno morskie

c)w sensie prawnym -.szelf zaczyna się 'dopiero od granicy morza terytorialnego

1)szelf to powierzchnia dna morskiego do głębokości 200 m. (morza szelfowe/epikontytnentalne) - wraz z rozwojem techniki i odkryciem złóż minerałów państwa nadbrzeżne zaczęły rozciągać swoją władzę na płytkie obszary dna morskiego i jego podziemie leżące poza granicami morza terytorialnego

- teoria szelfu kontynentalnego - dno i podziemie szelfu zaczęto uważać za przedłużenie lądu

2)proklamacja Prezydenta USA z 1945 r.- tzw. doktryna Trumana ^: Jako pierwszy prawo do szelfu kontynentalnego zgłosił w 1945 r prezydent USA Truman. Według niego USA miały prawo do eksploatacji zasobów dna morskiego na obszarze mórz przylegających do państwa

-rozciągnięcie władzy na przybrzeżne obszary podmorskie

-kolejne państwa zaczęły to robić: państwa Ameryki Łacińskiej i państwa arabskie, a następnie kolejne; po odkryciu bogatych złóż gazu i ropy dokonały tego GB, Holandia, RFN, Dania i Norwegia; też podzielono dno Bałtyku

3)uregulowania p.m.:

a)KG z 1958 r. o szelfie kontynentalnym

b)norma zwyczajowa - prawo państw nadbrzeżnych bez potrzeby deklaracji wyłącznego badania i eksploatacji dnia morskiego i podziemia obszarów podmorskich przyległych do jego morza terytorialnego

Treść praw do szelfu

-KG o szelfie i K prawa morza - prawo suwerenne w celu po­szukiwania i eksploatacji zasobów naturalnych szelfu o wyłącznym charakterze (konieczna zgoda danego państwa na zakładanie platform i in.)

a)platformy chronione Protokołem w sprawie przeciw­działania bezprawnym czynom przeciwko bezpieczeństwu stałych platform umieszczonych na szelfie kontynentalnym z 1988 r.

b)KG o szelfie - postanowienia te nie wpływają na status prawny wód pokrywających szelf (morza pełnego) ani przestrzeni powietrznej nad nimi

Granica zewnętrzna szelfu

-wg KG o szelfie - 2 kryteria: aż do głębokości 200 m. albo poza tą granicę, do punktu gdzie możliwa jest eksploatacja naturalnych zasobów , stąd niebezpieczeństwo nieograniczonego przesuwania granicy zewnętrznej szelfu, dlatego K prawa morza w związku z przyjęciem 200-milowej strefy ekonomicznej przyjęła, że minimalna szerokość szelfu wynosi 200-mill od linii podstawowej, ale państwa mogą sięgać dalej, aż do zew. krawędzi obrzeża kontynentu, jeśli rozciąga się ono powyżej 200 mil (więc nie tylko szelf w sensie geologicznym, ale i zbocze kontynentalne do głębokości kilku tysięcy metrów)

W konwencji z Montegobei pojecie szelfu kontynentalnego pokrywa się z pojęciem obrzeża kontynentalnego. Szelf kontynentalny sięga więc do zewnętrznej krawędzi obrzeża kontynentalnego.

Jeżeli to obrzeże kończy się przed granica 200 mil morskich, to i tak państwo może ustanowić swoje prawa do 200 mil morskich,

jeżeli natomiast obrzeże wykracza poza granice 200 mil morskich, to granica szelfu ma max. 350 mil morskich.

Izobata- linia łącząca punkty o głębokości 2500 m.

Jeżeli dno morskie ma naturalne wzniesienia , to szelf sięga do 100 mil morskich od izobaty, czyli linii łączącej punkty o głębokości 2500 metrów.

Zgodnie z art. 82 konwencji z 1982 r. korzystanie z dna morskiego poza obrębem 200 mil morskich jest odpłatne, a opłaty wpływają na konto Organizacji Dna Morskiego.

STREFA EKONOMICZNA

1)pierwsze - państwa Ameryki Łacińskiej rościły prawo do 200-milowej strefy (nazwanej morzem patrymonialnym) , na forum Komitetu Dna Morskiego w 1972 r. wysunęła koncepcję strefy ekonomicznej Kenia , III Konferencja Prawa Morskiego - zaakceptowana przez prawie wszystkie państwa (też w K prawa morza)

2)strefa ekonomiczna (wyłączna strefa ekonomiczna) jest obszarem rozciągającym się poza morzem terytorialnym, na któ­rym państwo nadbrzeżne posiada suwerenne prawa w celu poszukiwania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, zarówno ży­wymi, jak i mineralnymi, wód morskich, jak również dna morskiego i jego podziemia , czyli uprawnienia strefy wyłącznego rybołówstwa i szelfu + kilka innych z zakresu ochrony środowiska i prowadzenia badań naukowych

-prawa te mają charakter funkcjonalny, nie terytorialny

3)wiele państw ustanowiło, Polska też ustawa z 1991 r. o obszarach morskich RP i administracji morskiej

Prawa państwa nadbrzeżnego

1)prawa o charakterze gospodarczym, ale K prawa morza ustanawia odmienne zasady eksploatacji zasobów mineralnych (nieodnawialnych) i żywych (odnawialnych):

a)zasoby mineralne - odsyła do post. KG o szelfie - więc prawo o charakterze wyłącznym, bez obowiązku udostępniania tych złóż, nawet jak samo ich nie eksploatuje

b)zasoby żywe - zasada optymalnego wykorzystania i nie przyznanie wyłącznego charakteru temu prawu, gdyż jeśli nie może pozyskać całego dopuszczalnego odłowu, to powinno dopuś­cić rybaków innych państw do nadwyżki połowowej, gdyż stado ryb i tak nie zwiększy się ponad określony stan

2)może podejmować wszelkie środki w celu ochrony i zachowania żywych zasobów i może ustanawiać własne przepisy dot. wykorzystania żywych zasobów, obowiązujące również obcych rybaków w razie ich dopuszczenia

Prawa innych państw

-to prawa związane z wolnością żeglugi, czyli w K prawa morza to wolności: żeglugi, przelotu, układania kabli podmorskich, rurociągów oraz innych zgodnych z p.m. sposobów korzystania z morza w związku z w/w wolnościami , prawa te nie mają bezwzględnego charakteru w strefie ekonomicznej, gdyż

(1) powinny być wykonywane z zastrzeżeniem odpowiednich postanowień K” oraz

(2) powinny uwzględniać prawa państwa nadbrzeżnego

MORZE PEŁNE

Rozwój historyczny zasady wolności mórz

-początkowo Portugalczycy i Hiszpanie podzielili między siebie Atlantyk, a potem Pacyfik, co spotkało się z sprzeciwem GB i Holandii, która najbardziej konsekwentnie broniła wolności mórz (dokładnie H. Grocjusz, jako jeden z radców holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej w pracy Mare liberum z 1609 r. odwoływał się do faktu, że ogrom mórz wystarczy dla wszystkich narodów do połowu ryb i żeglugi)

- wiek XVIII zwycięstwo wolności mórz wraz z upadającymi feudalnymi ograniczeniami;

Istota zasady wolności mórz

1)morze pełne nie podlega suwerenności żadnego państwa, a korzystanie z niego jest wolne dla wszystkich państw

2)jedyne ograniczenie to nieprzeszkadzanie innym w korzys­taniu z tych samych praw

3)KG o morzu pełnym z 1958 r. :

a)wyłączenie możliwości legalności roszczeń do morza pełnego

b)przyznanie wolności żeglugi wszystkim, też niemającym wybrzeża państwom

c)korzystanie na warunkach ustalonych w K oraz w innych normach p.m

d)przykładowo wymienione sposoby korzystania z tej wolności (możliwe też inne, gdy wynikają z ogólnych zasad p.m., np. wolność prowadzenia badań naukowych):

-wolność żeglugi

-wolność rybołówstwa

-wolność zakładania kabli podmorskich i rurociągów

-wolność przelotu nad morzem pełnym

e)korzystanie przy uwzględnieniu interesów innych państw korzystających z wolności morza pełnego

4)K prawa morza wymienia następujące wolności morza pełnego:

a)wolność żeglugi

b)wolność przelotu

c)wolność układania kabli podmorskich i rurociągów

d)wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji

e)wolność rybołówstwa

f)wolność badań naukowych

5)wolność mórz nie oznacza anarchii - państwo może wykonywać zwierzchnictwo okrętowe w stosunku do własnych jednostek i obcych na mocy p.m. i zwyczajów

Wolność mórz we współczesnym świecie

1)zasada wolności mórz oparta była na 2 przesłankach, które obecnie przestają być prawdziwe:

a)korzystanie z morza pełnego jest nieszkodliwe

-intensywność żeglugi - konieczność rozdzielenia kierunków żeglugi i wytyczenia przymusowych tras

-niebezpieczeństwa związane z przewozem ropy naftowej

-zatruwanie mórz środkami chemicznymi i odpadami radioaktywnymi

b)zasoby morza pełnego są niewyczerpalne - wielu gatunkom groziło wyniszczenie oraz eksploatacja zasobów dna morskiego i jego podziemia

-ze względu na to konieczność międzynarodowych regulacji

2)200-milowe strefy przybrzeżne zmniejszyły zasięg terytorialny stosowania pełnej wolności mórz

Wolność żeglugi

wolność żeglugi to prawo swobodnego przepływu przez morze pełne i podleganie jurysdykcji tylko swojego państwa, sprawowanej przez okręty wojenne i statki straży granicznej

1)od zasady wyłącznej kompetencji państwa bandery istnieją 2 wyjątki (z powszechnie obowiązujących norm p.m.):

a)prawo powszechnej represji piractwa

b)prawo pościgu

2)inne ograniczenia mogą być nakładane w drodze umów, ale obowiązują tylko strony umowy, np. umowy dot, ścigania przemytu, które z reguły bardzo ściśle określają obszar, na którym obowiązują oraz pewne dalsze ograniczenia swojego stosowania

3)wg KG o morzu pełnym i K prawa morza - okręty wojenne korzystają z pełnego immunitetu ? w/w wyjątków nie stosuje się

Zwalczanie piractwa

1)piractwo (rozbójnictwo morskie) - uważane za zbrodnię prawa narodów (delictum iuris gentium) - każde państwo może zatrzymać statek piracki i ukarać piratów wg swego prawa (uchylona zasada wyłączności jurysdykcyjnej państwa bandery)

2)definicja piractwa z KG o morzu pełnym i K prawa morza - pirac­twem jest: każdy bezprawny akt gwałtu, zatrzymania statku lub jakikolwiek akt grabieży, popełniony dla celów osobistych przez załogę lub pasażerów prywatnego statku lub samolotu i skierowany:

a)na morzu pełnym przeciwko innemu statkowi lub samolotowi albo przeciwko osobom lub mieniu na pokładzie takiego statku lub samolotu

-przeciwko statkowi, samolotowi, osobom lub mieniu w miejscu nie podlegającym władzy żadnego państwa.

Prawo pościgu

prawo pościgu - jeśli obcy statek naruszył - prawo przebywania w obrębie morza terytorialnego czy morskich wód wewnętrznych, to nawet jeśli wpłynie już na morze otwarte to można podjąć za nim pościg, który powinien być :

a)prowadzony przez samolot wojskowy lub okręt wojenny pozostającym w służbie państwowej i do tego upoważnionym (wg KG i K)

b)podjęty po daniu sygnału do zatrzymania się

c) ciągły (nieprzerwany) - przerwa w pościgu to min. wpłynięcie ściganego na własne wody wew. lub morze terytorialne,

może być kontynuowany do momentu aż ścigany statek wpłynie na własne morze terytorialne lub państwo trzecie, musi zakończyć się z chwilą gdy ścigany statek znajdzie się na morzu terytorialnym własnym tub państwa trzeciego i nie może być kontynuowany po ponownym wypłynięciu jednostki ściganej na morze otwarte.

d)musi być „gorący"- podjęty natychmiast po bezskutecznym wezwaniu do zatrzymania i nieprzerwany -każda przerwa w pościgu uniemożliwia jego ponowne podjęcie

gorący - musi on być rozpoczęty w chwili, gdy obcy statek lub jego łódź znajduje się na wodach wew., morzu terytorialnym albo w strefie przy­brzeżnej (tylko gdy naruszenie praw, dla których ta specjalna strefa ustanowiona) państwa zarządzającego pościg (konieczny sygnał dźwiękowy/optyczny nakazujący zatrzymanie i w razie nieposłuchania można ścigać)

Konwencja z 1982 r. w postanowieniach dotyczących morza otwartego zawiera również przepisy dotyczące zwalczania piractwa (ale tylko prywatnego), leż zwalczania tzw. piractwa radiowego, zwalczania handlu narkotykami. Zawiera również postanowienia dotyczące możliwości złożenia wizyty na pokładzie statku, także ochrony środowiska, prowadzenia działań eksploatacyjnych.

-piractwo - zawładnięcie majątkiem lub statkiem innego państwa

-generalnie sytuacja morza otwartego określona jest przez wolności

Wolność układania kabli podmorskich i rurociągów

1)wolność ich zakładania dopełniona ochroną i zakazem niszczenia (konwencja paryska z 1884 r. dot. ochrony kabli) - KG o morzu pełnym nie uchyliła konwencji paryskiej i potwierdziła istnienie tej wolności, a inne uregulowania to:

a)obowiązek należytej uwagi przy zakładaniu kabli/rurociągów

b)zakaz utrudniania ich naprawy

c)nakaz uznania w prawie wew. za czyn karalny umyślne lub z niedbalstwa zerwanie/uszkodzenie podmorskiego kabla telegraficznego, rurociągu, kabla wysokiego napięcia

-podobne rozwiązania K prawa morza

d)polski kk art. 288 § 3 - podlega karze ten, kto przerywa lub uszkadza kabel podmorski albo narusza przepisy obowiązujące przy zakładaniu lub naprawie takiego kabla

Wolność przelotu nad morzem pełnym

-samoloty wszystkich państw, wtedy podlegają jurysdykcji swojego państwa (tzw. zwierzchnictwo samolotowe)

STATKI MORSKIE

statki morskie: powinny mieć określoną przynależność państwową (bandera) -powinna wynikać z rzeczywistych powiązań pomiędzy państwem a statkiem

1)brak jednolitej i powszechnej definicji statku morskiego, choć w wielu umowach czy prawie wew. są zawarte różne definicje, ale „dla celów niniejszej konwencji i z reguły obejmują jednostki pływające, których objęcie jest niezbędne ze względu na przedmiot i cel danej konwencji:

a)(wąska) Konwencja Brukselska z 1924 r. o ujednostajnieniu niektórych zasad dotyczących konosamentów - statek oznacza wszelkie urządze­nie, używane do przewozu towarów morzem

b)(szeroka) Międzynarodowa Konwencja z 1969 r. dotycząca interwencji na morzu pełnym w razie zanieczyszczenia olejami - statek oznacza

-każdy statek morski jakiegokolwiek rodzaju

-każde urządzenie pływające z wyjątkiem instalacji lub urządzeń używanych do badań i eksploatacji zasobów dna i podglebia mórz i oceanów

c)polski kodeks morski z 2001 r. - statek morski to każde urządzenie pływające przeznaczone lub używane do żeglugi morskiej

d)z reguły nie uważa się za statek bardzo małego urządzenia pływającego (np. szalupa, tratwa) oraz platformy pływające, dźwigi, doki, gdyż nie są przeznaczone do żeglugi, choć mogą być holowane

e)nie jest statkiem wrak statku

Przynależność państwowa statków morskich

Sytuacja prawna statków morskich:

wszystkie statki powinny mieć określoną przynależność państwową, co wiąże się z posiadaniem bandery. Przynależność ta powinna wynikać z rzeczywistych powiązań pomiędzy statkiem a państwem w którym jest on rejestrowany - ma to służyć ograniczeniu praktyk stosowanych przez państwa tzw. tanich (łatwych) bander.

1)p.m. wymaga, by statek posiadał tylko jedną przynależność państwową, którą statek nabywa przez rejestrację i wydanie mu dowodu jego przynależności

-zewnętrznym znakiem przynależności jest bandera (flaga)

2)prawo do bandery - prawo do nadawania statkom swojej przynależności państwowej - dawniej miały tylko państwa nadbrzeżne, ale obecnie od deklaracji w sprawie uznania prawa do bandery państw pozbawionych wybrzeża morskiego z 1921 r jest to prawo powszechne

3)ustalenie warunków przyznawania przynależności pozostawione prawu wew., co z reguły określane jest tak, by pomiędzy statkiem a państwem istniała rzeczywista więź - potwierdzone w Konwencji Genewskiej o morzu pełnym (rzeczywisty związek; w szczególności skutecznie wykonywać swą jurysdykcję i swą kontrolę w zakresie technicznym, administra­cyjnym i socjalnym nad statkami podnoszącymi jego banderę)

Tanie bandery - kraje w których rejestracja statku jest atrakcyjna pod względem podatkowym.

Środki zaradcze przeciw państwom tanich bander:

-prawo pościgu za statkiem naruszającym prawo państwa nadbrzeżnego

-zwalczanie piractwa radiowego

-walka z piractwem morskim

4)polskie uregulowania:

a)Kodeks morski z 1961 r. - polska przynależność państwowa, gdy statek był własnością osoby prawnej mającej siedzibę w Polsce, SP, obywatela polskiego zamieszkałego w Polsce oraz gdy w/w osoby miały min. ˝ statku; jeśli jego armator ma w Polsce miejsce zamieszkania albo siedzibę swojego zakładu głównego lub oddziału

b)Kodeks morski z 2001 r. - uzyskanie polskiej przynależności na czas oznaczony, gdy wnioskodawca:

-to osoba prawna z siedzibą/oddziałem w Polsce lub jest osobą fizyczną zamieszkałą/oddział w Polsce

-umowa najmu/dzierżawy/inna uprawniająca do żeglugi statkiem we własnym imieniu

-zobowiąże się, że będzie prowadził działalność armatorską w Polsce

-złoży urzędowo poświadczony odpis lub wyciąg ze stałego rejestru statków, zawierający opis statku, oznaczenie właściciela oraz inne dane z tego rejestru, a w szczególności wpisane prawa zastawu i ograniczenia w rozporządzaniu stat­kiem

-przedstawi pisemną zgodę właściwych organów państwa stałego rejestru statków, właściciela statku i wszystkich wierzycieli hipotecznych na nadanie stat­kowi polskiej przynależności oraz zapewnienie właściwych organów państwa stałe­go rejestru statku, że w czasie trwania polskiej przynależności statek nie będzie uprawniony do podnoszenia bandery tego państwa

-wskaże port macierzysty statku w RP

c)Kodeks morski z 2001 r. - uzyskanie polskiej przynależności na czas oznaczony, także gdy statek zostanie wpisany do rejestru okrętowego, na podstawie po­stanowienia izby morskiej stwierdzającego okres przynależności

d)Kodeks morski z 2001 r. - gdy armator uzyska czasową przynależność podlega polskiemu prawu i sądom, tak jak osoba mająca siedzibę lub zamieszkanie w RP

5)państwa tzw. tanich bander (flags of convenience) - gdy państwo przyznaje banderę bez zwracania uwagi na jakąkolwiek rzeczywistą więź, co wiąże się z płaceniem mniejszych podatków i brakiem związania rygorystycznymi przepisami dot. bezpieczeństwa i warunków pracy, a co za tym idzie brak skutecznej kontroli nad „swoimi” statkami , np. Liberia i Panama

a)krytyka i próba wymuszenia rzeczywistej więzi poprzez:

-konwencja o morzu pełnym z 1958 r.

-konwencja prawa morza z 1982 r.

-na Konferencji NZ do Spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD) - konwencja w sprawie warunków rejestracji statków z 1986 r.

b)na pierwszej sesji Zgromadzenia Międzyrządowej Morskiej Organizacji Doradczej (IMCO), pomimo postanowień statutu, o konieczności powołania do Komitetu Bezpieczeń­stwa Morskiego IMCO min. 8 państw posiadających największe floty nie powołano do niego Liberii i Panamy

- MTS z 1960 r. w tej sprawie, uznał, że Komitet został powołany z naruszeniem p.m. i pośrednio uznał, że nie można kwestionować przynależ­ności statków prawidłowo zarejestrowanych w danym państwie, nawet gdy brak rzeczywistej więzi

Zwierzchnictwo nad statkami (zwierzchnictwo okrętowe)

-tzw. zwierzchnictwo okrętowe - na morzu pełnym statki znajdują się pod wyłączną władzą i jurysdykcją państwa bandery - na tym tle powstała teoria terytorialności statków (statki jako terytoria pływające), obecnie odrzucona

-min. przez SN z 1964 r. na tle rozróżnienia w kk przestępstw popełnionych na obszarze państwa polskiego albo na statku wodnym lub powietrznym

Rodzaje statków morskich.

1)podstawowy podział na okręty wojenne i statki (czyli wszystkie jednostki nie będące okrętami wojennymi) - terminologia z okresu międzywojennego, choć wcześniej używane zamiennie, stąd zwierzchnictwo okrętowe

a)okręty wojenne - Konwencja Genewska o morzu pełnym - okrętem wojennym jest ok­ręt należący do marynarki wojennej państwa i noszący znaki zewnętrzne okrętów wojennych tego państwa, dowódca powinien być oficerem w służbie państwowej (na liście oficerów marynarki), a załoga powinna być podporządkowana regulaminom dyscypliny wojskowej ? podobna definicja w Konwencji prawa morza z 1982 r.

-szczególna sytuacja prawna i pełen immunitet

b)statki - różne podziały (ze względu na funkcję, własność, przeznaczenie i budowę):

-funkcja - statki używane wyłącznie do służby państwowej niehandlowej (mają szczególną sytuację prawną) oraz statki handlowe (używane do prowadzenia działalności gospodarczej)

-własność - stanowiące własność państwa (wg państw socjalistycznych statki te powinny korzystać z immunitetu jako własność państwowa, co nie zostało zaakceptowane i w Konwencji prawa morza z 1982 r. immunitet związany z ich funkcją)

-problem tzw. statków o specjalnej charakterystyce - tzn. statki, których przepływ może powodować szczególne niebezpieczeństwo dla państw nadbrzeżnych - możliwość szczególnych przepisów dot. ich przepływu przez morze terytorialne i zawijanie do portów

2)kodeks morski z 2001 r. - kategorie jednostek pływających związane z ich funkcją:

a)jednostki pływające Marynarki Wojennej, Straży Granicznej oraz Policji

b)statki morskie pełniące wyłącznie specjalną służbę państwową (hydrograficzne, dozorcze, pożarnicze, telekomunikacyjne, celne, sanitarne, szkolne, pilotowe, ratownicze)

c)statki morskie używane wyłącznie do celów naukowo-badawczych lub sportowych czy rekrea­cyjnych

d)statki handlowe (przeznaczone lub używane do przewozu ładunku lub pasażerów, do rybołówstwa morskiego lub eksploatacji innych bogactw morskich, do holowania, ratownictwa morskiego, do wydobywania mienia zatopionego w morzu i pozyskiwania zasobów mine­ralnych dna morza oraz zasobów wnętrza Ziemi)

Status prawny dna morskiego

Na dnie morskim można wyróżnić 3 strefy:

I strefa - obejmuje obszar dna morskiego do zewnętrznej granicy morza terytorialnego, znajduje się pod pełnym i wyłącznym zwierzchnictwem państwa nadbrzeżnego

II strefa - szelf kontynentalny - rozciąga się od granicy morza terytorialnego po zewnętrzną granicę szelfu określoną w konwencjach prawa morza.

Konwencja z 1958 określała dwie możliwe granice zewnętrzne szelfu kontynentalnego:

-głębokość zalegania dna morskiego - do 200 m

-granica możliwości eksploatacyjnych szelfu.

Nowa konwencja określa tą granice w sposób bardziej precyzyjny: szelf konwencyjny sięga do zewnętrznej krawędzi obrzeża kontynentalnego (czyli obejmuje szelf w ścisłym tego słowa znaczeniu, zbocze kontynentalne i tzw. podniesienie kontynentalne) Tak wyznaczona granica nic może sięgać dalej niż 350 mil od linii podstawowej lub 100 mil od izobaty 2500 m. (linii łączącej punkty o głębokości 2.5 tys. m ). Natomiast jeżeli obrzeże kontynentalne nie sięga 200 mil od linii podstawowej to państwo ma prawo do szelfu 200-milowego - wynika to z tego, że 200-milowa strefa ekonomiczna obejmuje również prawa do dna morskiego

Państwo nadbrzeżne ma suwerenne prawa do eksploatacji wszystkich zasobów szelfu. Z tym, że dla obszaru szelfu znajdującego się poza granicą 200 mil, konwencja przewiduje tzw. opłaty eksploatacyjne, które wynoszą: przez pierwsze 5 lat - 0%. w 6-iym roku 1% zysku z eksploatacji i z każdym następnym rokiem wzrastają o 1% aż do osiągnięcia granicy 7% w roku 12-tym, po czym pozostają już na tym poziomie.

III strefa - obszar międzynarodowy - znajduje się poza obszarem jurysdykcji państwowej.

Po raz pierwszy status tego obszaru uregulowano w formie niewiążącej w Deklaracji Zgromadzenia Ogólnego z 1970 r. dotyczącej eksploatacji dna mórz i oceanów poza granic-mi jurysdykcji państwowej

W konwencji z 1982 r. status tego obszaru uregulowany jest w II części konwencji. W 1994 r. zostało przyjęte a w 1996 r. weszło w życie specjalne porozumienie, dotyczące części 11 konwencji.

W konwencji przyjęto, że obszar dna mórz i oceanów oraz jego zasoby będą stanowiły wspólne dziedzictwo ludzkości (art. 136). Zasady odnoszące się do tego obszaru:

1. zasada niedopuszczalności wysuwania roszczeń i zawłaszczania jakiejkolwiek części obszaru.

2. zasada prowadzenia wszelkiej działalności w obszarze w interesie całej ludzkości

3. obowiązek korzystania z obszarów wyłącznie w celach pokojowych

4. zasada wolności badań naukowych

5. zasada ochrony środowiska morskiego

6.zasada nienaruszania statusu prawnego wód pokrywających obszar i przestrzeni powietrznej nad tymi wodami.

Na mocy konwencji z 1982 r. powołana została Organizacja Dna Morskiego, która ma zajmować się wykorzystywaniem tego obszaru przez państwa a także organizacje, konsorcja, przedsiębiorstwa międzynarodowe. Organizacja ta została wyposażona w uprawnienia władcze - wydawanie uchwał wiążących dla państw.

Organy:

-Zgromadzenie

-Rada

-Sekretariat.

Rada jest organem o charakterze decyzyjnym, wykonawczyni, w jej skład wchodzi 36 państw dobieranych wg specjalnych kryteriów, 9 miejsc w Radzie przypada państwom wysoko rozwiniętym, 3 miejsca państwom Europy wschodniej i środkowej, pozostałe 24 miejsca mają państwa rozwijające się. Najważniejsze uchwały wymagają większości ¾ członków Rady (27 głosów).

Organizacja Dna Morskiego prowadzi również własne przedsiębiorstwo eksploatacyjne , z którego zyski mają być dzielone pomiędzy wszystkie państwa. Poza tym Organizacja udziela koncesji na eksploatowanie obszarów morskich organizacjom i konsorcjom międzynarodowym. Wśród organizacji, które uzyskały takie koncesje jest organizacja lnter Ocean Metal, w działalność której zaangażowana jest również Polska.

Obszar międzynarodowy traktowany jest jako przyszłe źródło pozyskiwania rud metali w momencie wyczerpania się zasobów lądowych, na razie taka eksploatacja jest zbyt kosztowna.

DNO MÓRZ I OCEANÓW POZA GRANICAMI JURYSDYKCJI PAŃSTWOWEJ

Obszar międzynarodowy - wprowadzone przez konwencje z Montegobei.

Do granicy zewnętrznej morza terytorialnego - wyłączna władza państwa nadbrzeżnego

Szelf kontynentalny (łagodnie zalegający fragment dna morskiego) - od zewnętrznej granicy morza terytorialnego do granicy szelfu

I strefa-obszar dna morskiego do granicy morza terytorialnego (zewnętrznej) -pełne zwierzchnictwo państwa nadbrzeżnego tj. wyłączne prawo de korzystania z tego obszaru i brak ograniczeń

II strefa - szelf kontynentalny-od zewnętrznej granicy morza terytorialnego aż do zewnętrznej granicy szelfu, określone w konwencjach prawa morza:

-konwencja Genewska (1958 r.) o szelfie kontynentalnym - państwo nadbrzeżne może ustalić zewnętrzne granice szelfu albo na głębokości 200 m albo do granicy możliwości eksploatacyjnych zasobów szelfu , określiła dwie granice szelfu: geofizyczną (do 200 m głębokości) i możliwości eksploatacji (poza 200 mil gdy jest możliwa eksploatacja)

-konwencja z Montegobei z 1982 r., powiązała szelf z zewnętrzną krawędzią wybrzeża kontynentalnego,

szelf kontynentalny obejmuje - 3 elementy:

a)szelf w dawnym znaczeniu - część dna morskiego łagodnie opadająca (szelf kontynentalny)

b)zbocze kontynentalne

c)podniesienie kontynentalne

-szelf sięga do zewnętrznej krawędzi obrzeza kontynentalnego , tj. zewnętrzna krawędź znajdująca się u

podnóża podniesienia kontynentalnego , a rozpoczyna się od granicy zewn. morza terytorialnego

-granice szelfu :

a) 1-szą granicą szelfu jest granica 200 m - jeżeli zewn. krawędź obrzeża kontynentalnego nie dochodzi do 200 mil to państwo i tak ma prawo eksploatacji obszaru 200 mil, bo strefa ekonomiczna obejmuje także prawa do dna morskiego

b)2 -gą granicą szelfu jest granica 350 mil - jeżeli obrzeże kontynentalne wykracza poza 200 mil, to państwo ma szelf do granicy wyznaczonej przez wew. krawędź obrzeża, ale nie dalej niż do 350 mil c)szelf osiąga niekiedy nawet 400 mil -odległość 100 mil od linii łączącej łączącej punkty o głębokości 2500 ( od izobary 2500m )

-w ramach 2 granicy ( do 350 mil ) - konwencja wprowadza tzw. -opłaty eksploatacyjne, przez pierwsze 5 lat nie ponosi opłat, a potem przekazuje opłaty, w naturze lub postaci pieniężnej, na rzecz Organizacji Dna Morskiego 1% zysku albo 1% produktów uzyskanych z tego szelfu , aż do osiągnięcia 7% w 12-stym roku eksploatacji to wtedy ponosi opłatę 7%

-państwo nadbrzeżne ma -suwerenne prawa do eksploatacji wszelkich zasobów szelfu i jego badania

III strefa - obszar międzynarodowy

-znajduje się poza granicami jurysdykcji państwowej

-uregulowany w 11-stej części konwencji i zostało przyjęte specjalne porozumienie dotyczące tej części w 1994 r., a weszło w życie w 1996r.

-1970r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęto deklarację dotyczącą eksploatacji dna mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej (forma niewiążąca)

-nowa Konwencja Prawa Morza - obszar międzynarodowy stanowi wspólne dziedzictwo ludzkości (art. 136) -6 zasad odnoszących się do obszaru międzynarodowego:

a)niedopuszczalność-wysuwania roszczeń i zawłaszczania części obszaru

b)prowadzenie działalności na tym obszarze dla dobra i interesów całej ludzkości

c)obszar może być wykorzystywany w celach pokojowych

d)wolność badań naukowych

e)ochrona środowiska morskiego

f)nienaruszanie statusu prawnego wód pokrywających obszar i przestrzeni powietrznej nad tymi wodami

Organizacja Dna Morskiego :

-powołana przez nową konwencję w Montegobei z 1982 r. , zajmuje się korzystaniem z tego obszaru przez państwa i organizacje międzynarodowe

-ma uprawnienia władcze tj. przyjmuje wiążące uchwały, udziela zezwoleń na wykorzystywanie dna morskiego

-ma podstawowe organy :

a)Zgromadzenie

b)Rada - charakter decyzyjny i wykonawczy;

skład: 36 państw tj. wysoko uprzemysłowionych państw , 3 państwa Europy wschodniej i środkowej , 24 państwa rozwijające się;

uchwały wymagają większości ¾ członków Rady

c)Sekretariat

ma prawo dokonywania eksploatacji, a korzyści mają być sprawiedliwe dzielone, między państwa udziela koncesji na eksploatowanie tych obszarów np. Inter Ocean Metal - utworzona w 1986r. przez państwa socjalistyczne z siedzibą w Szczecinie, ma własną działkę eksploatacyjną na Oceanie Spokojnym

1)dno morskie poza granicą szelfu kontynentalnego nie podlega władzy żadnego państwa i nie może być zawłaszczone, a zgodnie z K prawa morza jego zasoby naturalne stanowią „wspólne dziedzictwo ludzkości” - od czasu odkrycia na tym terenie wielkich zasobów konkrecji żelazowo-manganowych i powstania możliwości wydobywania ich na skalę przemysłową nastąpiło duże zainteresowanie tym terenem - 1970 r. ZO ONZ rezolucja ustaliła, że stanowią one obszar międzynarodowy, „wspólne dziedzictwo ludzkości - rozwinięte w K prawa morza

2)„wspólne dziedzictwo ludzkości” - tzn., że eksploatacja powinna być prowadzona w interesie całej ludzkości, a organem nadzorującym i upoważnionym do prowadzenia eksploatacji na własną rękę jest Or­ganizacja Dna Morskiego (Sea-Bed Authority), która ma dzielić korzyści pochodzące z eksploatacji między wszystkie państwa, ze szczególnym uwzględnieniem interesów i potrzeb państw rozwijających się

3)Konferencja Prawa Morza - spór kto może eksploatować te zasoby:

a)państwa rozwijające - tylko organizacja

b)państwa wysoko uprzemysłowione - wszystkie państwa, a organizacja wydawałaby licencje, kontrolowała i pobierała opłaty

-przyjęto rozwiązanie kompromisowe - tzw. równoległy system eksploatacji:

*przez Organizację Dna Morskiego, działającą za pośrednictwem międzynarodowego przedsiębiorstwa

*w stowarzyszeniu z Organizacją i na podstawie kontraktów, przez państwa i upoważnione przez nie przedsiębiorstwa i osoby

4)K prawa morza weszła w życie w 1994 r., a do tego czasu uchwalono ustrój przejściowy (2 rezolucje)

CIEŚNINY I KANAŁY MORSKIE

Cieśniny międzynarodowe

-naturalne połączenia obszarów morskich dostępnych dla żeglugi międzynarodowej.

Gdy cieśnina jest węższa od podwójnej szerokości morza terytorialnego, to statek państwa trzeciego musi wtedy wpływać na wody terytorialne państw nadbrzeżnych.

Status prawny cieśniny zależy od:

a)szerokości - jeżeli cieśnina jest szersza od podwójnej szerokości mórz terytorialnych państw nadbrzeżnych wtedy może być używana do żeglugo (wolność żeglugi), na środku cieśniny istnieje pas wolnej żeglugi, natomiast jeżeli jest węższa od wód terytorialnych państw nadbrzeżnych to w takiej sytuacji przepływ cieśniną jest przepływem przez morze terytorialne państw nadbrzeżnych (tzw. cieśnina terytorialna) zasady korzystania z takiej cieśniny określa prawo morza:

-zgodnie z konwencją z 1958 r. w cieśninach terytorialnych istniało prawo nieszkodliwego przepływu, które nie podlegało zawieszeniu przez państwa nadbrzeżne

Konwencja o prawie morza z 1958 r. uregulowała kwestię przepływu przyznając statkom państwa trzeciego prawo nieszkodliwego przepływu.

W przypadku okrętów wojennych MTS w 1949 r. wydal orzeczenie w sprawie pomiędzy Albanią i Wielką Brytanią o wypadki w cieśninie Korfu. W oparciu o ten wyrok okazało się, że w czasie pokoju państwa bandery nie muszą notyfikować państw nadbrzeżnych o przepływie statków.

W związku z rozszerzeniem szerokości morza terytorialnego przez większość państw do 12 mil morskich okazało się, że prawo nieszkodliwego przepływu przeszło transformację w prawo przejścia tranzytowego. Odnosi się ono nie tylko do przepływu statków, nie także przelotu statków powietrznych. Warunkiem jest to, aby przejście tranzytowe było wykonywane w sposób nieszkodliwy.

-zgodnie z nową konwencją prawa morza z 1982 r. w cieśninach takich obowiązuje prawo niezakłóconego tranzytu różniące się od prawa nieszkodliwego przepływu tym, że łodzie podwodne mogą płynąc zanurzone oraz obejmuje również prawo przelotu w przestrzeni powierzchnię nad cieśniną.

b)rodzaju łączonych mórz, które łączy: - cieśniny łączące morze otwarte z morzem zamkniętym otoczonym terytorium jednego państwa - cieśniny wewnętrzne nie podlegają regulacjom prawnomiędzynarodowym.

Sytuacja prawna niektórych cieśnin jest uregulowana n podstawie specjalnych aktów wielostronnych np.

a)cieśniny bałtyckie (Mały i Wielki Bełt , Sund-łączą one Bałtyk z Morzem Północnym) - ich status reguluje traktat kopenhaski z 1857

-na jego podstawie Dania zrezygnowała z opłat pobieranych za przepływ przez te cieśniny w zamian za co otrzymała jednorazowe odszkodowanie,

-wprowadzono wolność żeglugi dla statków- handlowych (nie odnosi się do statków wojennych)

-Traktat nie reguluje przepływu okrętów wojennych, regulacja ta pozostała w gestii Danii, która domagała się m.in. wcześniejszego notyfikowania (powiadamiania) o planowanym przepływie.

-od 1976 r. Dania zliberalizowała przepisy dotyczące statków wojennych , notyfikacji wymaga przepływ- więcej niż 3 okrętów jednego państwa.

Cieśnina Sund stanowi najbardziej dogodne przejście dla żeglugi, co wynika z faktu, iż wody jej nie zamarzają, choć są stosunkowo płytkie.

Początkowe Dania miała zwierzchnictwo i dominium -maris baltici nad wszystkimi cieśninami bałtyckimi. Król duński Eryk wprowadził specjalne opłaty za przepływ przez cieśniny już w połowie XVI w. Jednakże później, Dania utraciła wschodni brzeg Sundu na rzecz Szwecji, i w efekcie w traktacie kopenhaskim (1357 r.) zrzekła się pobierania opłat za przepływ przez cieśniny (w zamian jednak z a wysokie odszkodowanie. Dodatkowo na mocy rozporządzenia z 1976 r. Dania zezwoliła na swobodny przepływ i przelot przez cieśniny bałtyckie.

Nieco inaczej rzecz się ma w przypadku statków i okrętów wojennych. W latach 1938-1939 Dania w ich zakresie wprowadziła obowiązek powiadamiania jej o takim przepływie. Obecnie obowiązuje zasada, iż w przypadku większej ilości okrętów wojennych (powyżej trzech) wymagana jest notyfikacja o tym fakcie państwa duńskiego najpóźniej 8 dni przed przepływem (zgodnie z dekretem z 1954 r.)

W przypadku przepływu przez Mały Bełt zawsze wymagana jest zgoda państwa duńskiego (istnieje obowiązek notyfikacji).

b)cieśniny czarnomorskie (Bosfor i Dardanele łączą M.Śródziemne i M.Czarne za pośrednictwem Morza Marmara)

- ich sytuacja prawna była początkowo w gestii uregulowań jednego państwa. Przedmiotem regulacji dwustronnych stała się w momencie uzyskania przez Rosję dostępu do M. Czarnego (w postaci portu Azowa który zdobył Piotr I).

Początkowo w zakresie prawa przepływu przez obie cieśniny obowiązywały jednostronne regulacje turecka następnie rosyjskie. W 1696 r. bowiem Rosja uzyskała dostęp do Morza Czarnego na podstawie paktu Azowa. W 1774 r. wprowadzono swobodę żeglugi dla rosyjskich statków handlowych w obrębie obu cieśnin.

W 1829 r. na mocy traktatu z Adrianopola wprowadzono wolność żeglugi dla wszelkich statków handlowych, a w kilka lat później rozszerzono tę wolność żeglugi na okręty wojenne.

W 1841 r. na konferencji w Londynie zdecydowano o utrzymaniu wolności żeglugi statków handlowych zniesiono jednak wolność żeglugi okrętów wojennych. Postanowienia z Londynu stanowiły pierwszą umowę wielostronną w kwestii cieśnin czarnomorskich, wcześniejsze bowiem umowy były umowami dwustronnymi pomiędzy Rosją i Turcją.

Konwencją z Lozanny z l923 r. wprowadzono ponownie swobodę żeglugi dla okrętów wojennych. jednakże tylko w czasie pokoju (ich tonaż nie mógł jednak przekroczyć tonażu flot czarnomorskich).

Obecnie cieśniny te są przedmiotem regulacji wielostronnych i ich status reguluje konwencja z Montreaux z 1936 r.

Konwencja ta zawiera następujące postanowienia :

-w czasie pokoju - wolność żeglugi statków handlowych oraz powiadamianie Turcji o planowanym przepływie

okrętów wojennych na 8-15 dni wcześniej

-w czasie wojny - Turcja może zakazać przepływu statków- handlowych państw nieprzyjacielskich oraz całkowicie zawiesić przepływ okrętów wojennych.

Cieśniny

1)cieśniny morskie są naturalnymi wąskimi połączeniami dwóch rozleglejszych obszarów morskich (często o różnym statusie prawnym)

a)gdy cieśnina szersza niż podwójna szerokość morza terytorialnego państw nadbrzeżnych - na części cieśniny poza morzem terytorialnym obowiązuje pełna wolność żeglugi

b)gdy cieśnina jest węższa (choćby na pewnym odcinku) od podwój­nej szerokości morza terytorialnego państw nadbrzeżnych - KG o morzu terytorialnym i pasie przyległym - obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu między 2 częściami morza pełnego, albo między morzem pełnym a morzem terytorialnym inne państwa, którego nie można zawieszać - przepis ten znajduje się w części dot. wszystkich statków, więc okrętów też

-MTS w sporze GB vs Albiania o wypadki w cieśninie Korfu - zaznaczenie, że powszechną normą jest, iż w czasie pokoju możliwe jest nieszkodliwe przepływanie okrętów wojennych przez cieśniny używane do żeglugi m. pomiędzy 2 częściami morza pełnego, o ile strony nie uzgodnią inaczej

2)regulacje dot. niektórych cieśnin jako lex specjalis do prawa zwyczajowego i KG

Prawo przejścia tranzytowego przez cieśniny

1)na III Konferencji Prawa Morza do K prawa morza, w związku z rozszerzeniem do 12 mil morza terytorialnego przyjęto (głównie wysiłkiem mocarstw morskich) zasadę tzw. przejścia tranzytowego przez cieśniny wykorzystywane do żeglugi międzynarodowej:

a)dot. przepływu i przelotu

b)status prawny jednostek jak na morzu pełnym, ale państwo nadbrzeżne może wprowadzać regulacje dot. tranzytu, które nie mogą niwelować tej swobody, ale chronią jego bezpieczeństwo i suwerenność

c)wykonywane w sposób ciągły i bez zwłoki oraz bez prowadzenia jakiejkolwiek innej działalności

d)musi być nieszkodliwe

Cieśniny duńskie (Mały Bełt, Wielki Bełt, Sund - jedyne naturalne połączenie Bałtyku z Morzem Płn.)

1)dawniej Dania pobierała dosyć wysokie opłaty, ale stopniowo państwa zaczęły się temu sprzeciwiać ? USA zaprotestowały - Dania zgodziła się w traktacie kopenhaskim z 1857 r. na jednorazowe odszkodowanie wypłacone przez państwa morskie w zamian za zniesienie opłat

-traktat nie regulował szczegółowo żeglugi - powstało w drodze praktyki (uznanej rzez Danię) - też prawo okrętów wojennych do przepływu - obecnie sprawa okrętów i samolotów wojskowych (w czasie pokoju) regulowana rozporządzeniem z 1976 r. - może przepływać na raz max 3 okręty jednego państwa, a więcej wymaga notyfikacji; na Małym Bełcie - zawsze wymaga notyfikacji

Cieśniny czarnomorskie (tureckie) - naturalne połączenie Morza Czarnego z Morzem Marmara (Bosfor), a jego z Morzem Egejskim (Dardanele)

-konwencja z Montreux z 1936 r. - statki handlowe pełna wolność przepływu i żeglugi, a okręty wojenne tylko po uprzednim zawiadomieniu rządu tureckiego, przy czym przepływ okrętów państw nieczarnomorskich został poważnie ograniczony

Kanały morskie

Definicja kanału morskiego

Kanał - sztuczne połączenie obszarów morskich otwartych dla żeglugi międzynarodowej.

Kanały międzynarodowe stanowią sztuczne połączenia morskie pomiędzy obszarami służącymi do żeglugi

międzynarodowej. W wypadku, gdy morza te są morzami otwartymi dla żeglugi, kanary mają charakter prawnomiędzynarodowy.

Przemiotem umiędzynarodowienia kanału morskiego jest przede wszystkim prawo do żeglugi. Nie może być natomiast mowy o umiędzynarodowieniu urządzeń technicznych kanału.

Kanałami umiędzynarodowionymi są:

-kanał sueski

-kanał panamski

-kanał kiloński

Status prawny kanałów nie jest unormowany w powszechnych normach prawa międzynarodowego, tylko każdy kanał poddany jest szczególnym formom i postanowieniom umów międzynarodowych

1)kanały morskie są sztucznymi połączeniami dwóch otwartych dla żeg­lugi obszarów morskich - otwarte, gdy stanowi tak u.m. lub prawo wew.(brak powszechnej normy zwyczajowej wolności żeglugi po kanałach morskich)

Prawnomiędzynarodowy status mają:

-kanał sueski

-kanał panamski

-kanał kiloński

-kanał koryncki

Kanał Sueski- powstał jako pierwszy w latach 1859-69

- łączy Morze Śródziemne poprzez Morze Czerwone z Oceanem Indyjskim, Znajduje się on na terytorium Egiptu, ma długość 160 km. Sytuacja prawna kanału sueskiego początkowo regulowana byk aktami jednostronnymi.

1)w Traktacie z Konstantynopola z 1888 r. po raz pierwszy uregulowana jest sytuacja prawna - kanał jest zawsze (w czasie wojny i pokoju) wolny i otwarty dla statków handlowych i okrętów wojennych niezależnie od ich bandery, a samego kanału nie wolno poddawać blokadzie, ani podejmować działań szkodzących żegludze, co dot. także portów dających dostęp do niego i wód w promieniu 3 mil od tych portów. Kanał sueski został umiędzynarodowiony. Stronami umowy były m.in.: Anglia, Francja, Holandia, Turcja, Rosja, Włochy, Austro-Węgry. Ttraktat przewidywał że kanał powinien zostać zneutralizowany i zdemilitaryzowany ; ponieważ przepływ przez kanał trwał 24 godziny to postanowiono ze odstępy pomiędzy państwami nieprzyjacielskimi powinny przepływać w odstępie 24 godzin 9działania zbrojne nie mogą być prowadzone w promieniu 3 mil morskich od portów, dających dostęp do kanału). Nie można było poddawać kanału blokadzie.

-w czasie I wojny światowej Niemcy i Turcja naruszały postanowienia o nienaruszalności kanału

-podczas II wojny światowej dostęp do kanału był kontrolowany przez samoloty brytyjskie, był praktycznie niedostępny dla okrętów niemieckich i włoskich, blokady dokonywały Niemcy i Włochy.

2)1956 r. Egipt wydał dekret o nacjonalizacji Towarzystwa Kanału Sueskiego (eksploatowało kanał), prawa i zobowiązania miały przejść na rząd egipski co spowodowało konflikt z państwami zaangażowanymi finansowo w Towarzystwo (Wlk. Brytania i Francja), które dokonały interwencji zbrojnej i zablokowały kanał - po akcji ONZ wojska bryt. i fr. zostały wycofane - deklaracja rządu Egiptu z 1957 r. potwierdzająca moc wiążącą Traktatu z 1888 r. , w 1967 r. w czasie agresji Izraela na państwa arabskie wojska izraelskie zablokowały kanał (wojska izraelskie zajęły wschodni brzeg kanału , a na jego wodach zostały uwięzione statki różnych państw m.in. polskie ), praktycznie do połowy lat 70-tych kanał był niedostępny dla żeglugi, w 1974 r. wojska izraelskie ewakuowały się po uderzeniu wojsk egipskich, w 1975 przystąpiono do oczyszczania tych stref kanału , a po wycofaniu tych wojsk w czerwcu 1975 r. kanał ponownie otwarty; przywrócono wolność żeglugi zgodnie z postanowieniami traktatu z 1888

Kanał Panamski (łączy Atlantyk z Oceanem Spokojnym),

-wybudowany w latach 1904-1919 na terytorium Panamy, łaczy Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym

-USA uzyskały zapewnienie ze strony Kolumbii , że będą mogły korzystać na zasadzie umowy dzierżawnej ze strefy kanału , ale zanim doszło do ratyfikacji Kolumbia odrzuciła to porozumienie, USA doprowadziły do secesji Panamy od Kolumbii, a Panama zgodziła się na zawarcie korzystnych dla USA porozumień

-1901 , 1903 r. umowy regulujące sytuację prawną kanału :

1)został otwarty dla żeglugi w czasie pierwszej wojny światowej:

a)traktat z 1901 r. między USA a Wlk. Brytanią, powierzał Wlk. Brytanii zarząd i ochronę kanału, a USA zobowiązały się do stosowania zasad umowy o Kanale Sueskim

Przy budowie kanału zmarło 30 tys. osób wskutek malarii.

b)traktat z 1903 r. między USA a Panamą o budowę kanału - USA dostało prawo użytkowania, okupacji i panowania nad pasem ziemi o szerokości 10 mil w celu budowy, eksploatacji i ochrony kanału w zamian za rekompensatę pieniężną

Przepływ przez kanał kosztowny , nawet 160 tys dol . Wybudowano specjalne śluzy dla wyrównania różnic poziomów (26 m).

c)traktat z 1997 r. oddawał suwerenność nad kanałem Panamie, ale uznała prawo USA do zarządu i obrony kanału

d)1999 r. wygasły wszelkie prawa USA do kanału

Kanał Kiloński (na terytorium Niemiec, łączy Bałtyk z Morzem Północnym), ma znaczenie strategiczne. Początkowo był kanałem wewnętrznym Niemiec.

- wybudowany w 1913

-miał mieć istotne znaczenie strategiczne , bo umożliwiał szybkie przerzucenie wojsk z Morza Bałtyckiego na Morze Północne lub w odwrotnym kierunku został umiędzynarodowiony w 1919 na mocy traktatu wersalskiego : kanał ma być wolny , otwarty dla żeglugi międzynarodowej dla statków handlowych i okrętów wojennych , ale tylko tych państw które pozostają w stanie pokoju z Niemcami

-traktat wersalski z 1919 r. - nastąpiło umiędzynarodowienie kanału, otwarty dla żeglugi dla wszystkich państwa (statki i okręty) w stanie pokoju z Niemcami ,1936 r. Niemcy jednostronnie wypowiedziały postanowienia dot. kanału, udostępniają prawo przepływu statkom i okrętom pod warunkiem uzyskania zgody, po II wojnie światowej przywrócono postanowienia traktatu wersalskiego dot. Kanału

-charakter międzynarodowy kanału został potwierdzony w orzeczeniu MTS-u z 1923 r. (orzeczenie to dotyczyło statku Wimbledon)

-1936 Rzesza Niemiecka wypowiedziała postanowienia traktatu wersalskiego dotyczącego kanału (aktem jednostronnym), uznała że kanał będzie traktowany jako wew. droga niemiecka; ten stan utrzymywał się do końca II wojny światowej

-po wojnie kanał znalazł się w strefie okupacyjnej brytyjskiej: uznano że powinna być przywrócona obowiązująca moc traktatu wersalskiego, bo jednostronne wypowiedzenie nie powinno nadal wywoływać skutków prawnych przywrócono międzynarodowy charakter kanału

Kanał Koryncki

-łączy Zatokę Koryncką z Zatoką Sarońską

-podlega uregulowaniom tylko prawa greckiego

-nie ma statusu kanału międzynarodowego, chociaż jest międzynarodowym szlakiem komunikacyjnym

WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA W DZIEDZINIE KORZYSTANIAZ OBSZARÓW MORSKICH I OCHRONY ŚRODOWISKA MORSKIEGO

-Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO) od 1959 r. (rozpoczęła swoją działalność jako Międzyrządowa Morska Organizacja Doradcza (IMCO)) - pod jej auspicjami wynegocjowano i zawarto wiele u.m.

Zderzenia statków

1)trzy rodzaje problemów:

a)zapobiegania zderzeniom:

-zunifikowane reguły dot. żeglugi zawarte w Konwencji w sprawie międzynarodowych przepisów o zapobieganiu zderzeniom na morzu (Londyn z 1972 r.)

-w związku z koncentracją żeglugi na pewnych obszarach IMO opracowała systemy rozgraniczenia ruchu dla około stu obszarów

b)odpowiedzialność cywilna - Konwencje Brukselskie z 1910 r. i 1952 r. - ujednolicono zasady tej odp.

c)odpowiedzialność karna:

-Konwencja Brukselska z 1952 r. o ujednoliceniu niektórych za­sad, odnoszących się do kompetencji karnej w sprawach wynikłych ze zderzenia statków i innych wypadków w żegludze

-KG o morzu pełnym (tylko ogólnie) -odpowiedzialność egzekwowana przed organami sądowymi/administracyjnymi państwa bandery lub państw, którego obywatelem jest dana osoba

*analogicznie w K prawa morza

Pomoc i ratownictwo

1)Konwencja Brukselska z 1910 r. o ujednostaj­nieniu niektórych przepisów dotyczących niesienia pomocy i ratownictwa mor­skiego:

a)dot. tylko statków handlowych

b)obowiązek kapitana do niesienia pomocy każdemu (nawet wrogiemu) statkowi z zachowaniem warunków bezpieczeństwa własnego statku

c)za skuteczną pomoc i ratownictwo należy się słuszne wynagrodzenie, ale nie większe niż wartość rzeczy uratowanych, ale nie mają do tego prawa, gdy brali udział w pomocy pomimo wyraźnego i rozważ­nego zakazu statku wspomaganego

2)podobne rozwiązania też w KG o morzu pełnym i K prawa morza

Bezpieczeństwo życia na morzu

1)po katastrofie Titanica (1912 r.) okazało się, że można było uniknąć jej gdyby statki stosowały się do pewnych reguł i gdyby były inaczej budowane , konferencja w 1914 r. w Londynie - przyjęto pierwszą Konwencję o bezpieczeństwie życia na morzu (nie weszła w życie z powodu wybuchu I wojny światowej) , druga Konwen­cja w Londynie w 1929 r. -trzecia Konwencja z 1948 r. , czwarta K z 1960 r. , piąta K z 1974 r. (obecnie obowiązuje, ze zmianami w 1978 r., 1981 i 1983 r. - konkretyzacja wymagań bezpieczeństwa dot. statków handlowych

Zapobieganie zanieczyszczaniu morza

1)Konwencja Londyńska o zapobieganiu zanieczyszcza­niu morza olejami z 1954r. ze zmianami na konferencji w Londynie w 1962 r. - ustanowienie stref zakazu (od 20-30 milowych, poprzez 50 do 100-milowych, całkowity na morzach śródlądowych) usuwania olejów i mieszanki oleistej ze statków

-1969 r. IMCO przyjęła wiele radykalnych zmian w tej konwencji - generalne ograniczenia dot. usuwania olejów

2)Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji z 1972 r.

3)Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu mórz przez statki z 1973 r. - wprowadziła konieczność zmian w budowie statków (głównie zbiornikowców) i w urządzeniach portów (instalacje do odbioru zanieczyszczeń)

4)w wyniku katastrofy Torrey Canyon w 1967 r. (30tyś ton ropy u wybrzeży GB i fr.) ? zainteresowanie IMCO 2 problemami:

a)czy państwo nadbrzeżne ma prawo w przypadku katastrofy ingerować na morzu pełnym w stosunku do obcego statku w celu uniknięcia niebezpieczeństwa i zmniejszenia szkód spowodowanych wylaniem się ropy naftowej

b)jak w takim przypadku należy uregulować sprawy odpowiedzialności cywil­nej, żeby zapewnić efektywne odszkodowanie

-Konwencja Brukselska z 1969 r. o prawie do interwencji na morzu pełnym w razie zanieczyszczenia morza olejami - dot. tylko olei - 1973 r. Londyn protokół dot. substancji innych niż olej

-Międzynarodowa konwencja o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami z 1992 r.

*brak rozwiązania wszystkich problemów, w szczególności brak gwarancji pełnego odszkodowania ofiar zanieczyszczenia, szczególnie w przypadku katastrofalnych skutków

-Międzynarodowa Kon­wencja o utworzeniu Międzynarodowego Funduszu Odszkodowań za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami z 1971 r. (Bruksela)

5)też umowy regionalne - np. Konwencja Helsińska o ochronie środowiska obszaru Morza Bałtyckiego z 1974 r. - dot. wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń

VIII . MIĘDZYNARODOWE PRAWO LOTNICZE I KOSMICZNE

1) PRAWO LOTNICZE

a) prawo lotnicze to zespół norm dotyczących przestrzeni powietrznej i jej wykorzystywania dla lotnictwa

-zarówno p.m. jak i prawo wew.

b) międzynarodowe prawo lotnicze zajmuje się m.in.:

- sytuacją prawną przestrzeni powietrznej

- dopuszczaniem samolotów do obcej przestrzeni powietrznej

- wykony­waniem lotniczych przewozów międzynarodowych

- sytuacją prawną statku powietrz­nego nad morzem pełnym

jego zadaniem jest unifikacja prawa wew. min. w dziedzinie odp. cywilnej lub zagadnień technicznych

c) Konwencja Chicagowska o międzynarodowym lotnictwie cywilnym z 1944 r. - państwa zobowiązały się do współpracy w ujednoliceniu przepisów, norm, zasad postępowania i organizacji w od­niesieniu do statków powietrznych, personelu, dróg lotniczych i służb pomoc­niczych w celu ułatwienia żeglugi powietrznej

d) Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO) - upoważniona do przyjmowania i zmieniania międzynarodowych norm oraz zaleconych metod i zasad postępowania, odnoszących się do:

- systemów łączności i udogodnień dla żeglugi powietrznej, łącznie ze znakowaniem naziemnym

- cech charakterystycznych portów lotniczych

- reguł ruchu lotniczego i metod kontroli ruchu lotniczego

- wydawania licencji personelowi eksploatacyjnemu i mechanicznemu

- zdatności statków powietrznych do lotu, rejestracji i identyfikacji statków powietrznych

- gromadzenia i wymiany informacji meteorologicznych

- ksiąg pokładowych

- map i planów lotniczych

- formalności celnych i imigracyjnych

- statków powietrznych w niebezpieczeństwie i dochodzeń w sprawie wypadków

- innych zagadnień związanych z bezpieczeństwem, regularnością i sprawnością żeglugi powietrznej

2) Źródła międzynarodowego prawa lotniczego

1) prawo zwyczajowe odgrywa stosunkowo małą rolę, główne znaczenie umowy wielostronne

2) Konwencja Chicagow­ska z 1944 r. o międzynarodowym lotnictwie cywilnym (zastąpiła Umowę Paryską z 1919 r.) - potwierdziła/ustaliła podstawowe zasady p.m. lotniczego oraz powołała do życia ICAO

a) równocześnie podpisane:

- układ o tranzycie międzyna­rodowych służb powietrznych (układ o dwóch wolnościach)

- układ o międzynarodowym transporcie lotniczym (układ o pięciu wolnościach)

3) w zakresie cywilnego prawa lotniczego najważniejsza

- Konwencja Warszawska o ujednostajnieniu niektórych prawideł dotyczących międzynarodo­wego przewozu lotniczego z 1929 r.

- zmieniona Protokołem Haskim z 1955 oraz Protokołem Gwatemalskim z 1971 r.

- konferencja w Montrealu z 1999 r. przyjęto nową konwencję (wejdzie w życie gdy ratyf. 30 państw) - 2 poziomy odszkodowania od przewoźnika - pierwszy ustalony do 136,6tyś $, gdy odpowiedzialność przewoźnika nie budzi wątpliwości, a drugi bez ograniczeń, gdy przewoźnik spróbuje uchylić się od odp. - wyższe poziomy niż w w/w KW

4) w zakresie prawa karnego:

a) Konwencja Tokijska w sprawie przestępstw i niektórych innych czynów popełnionych na pokładzie statków powietrznych z 1963 r.

b) Konwencja Haska o ściganiu sprawców bezprawnego zawładnięcia statkiem powietrznym z 1970 r.

c) Konwencja Montrealska o ściganiu sprawców bezprawnych czynów narusza­jących bezpieczeństwo lotnictwa cywilnego z 1971 r.

- uzupełniona Protokołem w sprawie ścigania bezprawnych aktów przemocy w portach lotniczych służących międzynarodowemu lotnictwu cywilne­mu (Montreal) z 1988 r. - rozszerzenie zakresu na przestępstwa umyślne wobec osób w międzynarodowych portach lotniczych powodujące ciężki uszczerbek lub śmierć oraz akty niszczenia/uszkadzania ważnych instalacji portu

5) uchwały Rady ICAO - tzw. międzynarodowe normy i zalecone metody postępowania - głównie normy techniczne,

dot. lotnictwa cywilnego, zawierane systemem contracting out

6) umowy dwustronne - np. Polska ma zawartych 91 umów z 89 państwami

3) PRZESTRZEŃ POWIETRZNA

a) Przestrzeń powietrzna z punktu widzenia historycznego

- definicja doktrynalna przestrzeni powietrznej

Mianem przestrzeni powietrznej określa się przestrzeń położoną nad powierzchnią ziemi aż do granic, z przestrzenią kosmiczną.

Co do przestrzeni powietrznej - obowiązywała zasada całkowitej jej wolności (analogicznie do mórz otwartych)

- historyczny status prawny przestrzeni powietrznej:

- 1889 i 1890 r. - międzynarodowe kongresy aeronautyczne w Paryżu - sformułowanie pierwszych zasad prawa powietrznego,

- w 1901 r. Fauchille sformułował tezę o wolności przestrzeni powietrznej, tezę tę w 1906 r. zaaprobował Instytut Prawa Międzynarodowego,

- 1910 r. - międzynarodowa konferencja żeglugi powietrznej zwołana w Paryżu z inicjatywy Francji, która jednak nie wypracowała wspólnej konwencji prawa powietrznego

- w 1911 r. Instytut Prawa Międzynarodowego zmodyfikował swoje stanowisko w kwestii wolnej przestrzeni powietrznej, przyjmując tezę ogólności międzynarodowego obrotu w powietrzu, przy pozostawieniu państwom możliwości podjęcia środków uzasadnionych względami bezpieczeństwa.

- po I wojnie światowej wśród opinii międzynarodowej zaczęła przeważać teza o zwierzchnictwie państw nad przestrzenią powietrzną, czego wyrazem stała się konwencja paryska z 1919 r. o międzynarodowej żegludze lotniczej. Stwierdzano w niej, że państwo ma zwierzchnictwo nad przestrzenią powietrzną znajdującą się nad jego terytorium

początkowo sytuacja prawna przestrzeni powietrznej nie była uregulowana postanowieniami międzynarodowymi, więc pojawiły się 3 warianty dotyczące tej kwestii :

- przestrzeń powietrzna ma być przestrzenią wolną, dostępną dla wszystkich państw

- stanowisko poddania przestrzeni powietrznej zwierzchnictwu państwa nad którym ta przestrzeń się znajduje

- podział przestrzeni powietrznej na 2 poziome strefy, z których dolna podlegałaby zwierzchnictwu państwa a górna byłaby przestrzenią wolną

b) początkowo trzy teorie - podczas I wojny światowej stopniowo państwa neutralne zaczęły wysuwać roszczenia o nienaruszalności ich przestrzeni powietrznej przez wojujących i początkowo nie wszystkie państwa je uznawały - po I wojnie światowej stopniowo zwyciężyła zasada poddania przestrzeni powietrznej suwerennej władzy państwa:

1. Konwencja paryska regulująca żeglugę powietrzną z 1919 r.

- uznano zwierzchnictwo państwa w przestrzeni powietrznej nad jego terytorium

- państwo może decydować o dopuszczeniu do swojej przestrzeni powietrznej obcych statków powietrznych, ale na podstawie umów lotniczych przewidywano że obce statki powietrzne będą mogły korzystać z przestrzeni powietrznej innych państw

- teoria nierozerwalności przylegania przestrzeni powietrznej oznacza że status przestrzeni powietrznej powinien być analogiczny do statusu jej podbudowy, czyli obszaru znajdującego się u jej podnóża, oznacza to iż przestrzeń nad terytoriami państw podlega ich zwierzchnictwu, a przestrzeń nad morzem otwartym jest przestrzenią wolna dostępny dla wszystkich państw

W polskiej doktrynie prawa międzynarodowego sytuacją prawną przestrzeni powietrznej zajmował się prof. Berezowski, który jest autorem teorii nierozerwalności przylegania przestrzeni powietrznej. Zakłada ona, że status przestrzeni powietrznej jest analogiczny do statusu jej podbudowy.

Postanowienia konwencji paryskiej znalazły swe odbicie w praktyce oraz w umowach dwustronnych a także w późniejszych konwencjach państw, które nie były stronami konwencji z 1919 r., takich jak:

2. konwencja ibero-amerykańska z 1926 r.

3. konwencja hawańska z 1928 r.

4. w 1929 r. podpisana została tzw. konwencja warszawska o ujednostajnieniu niektórych prawideł dotyczących międzynarodowego przewodu lotniczego, uzupełniona już po II Wojny Światowej

- dotycząca ujednolicenia niektórych prawideł międzynarodowej żeglugi lotniczej

- została ona częściowo zmieniona Konwencja z Montrealu 28.05.1999 r. Teraz mówi się o systemie warszawsko-montrealskim. Dotyczy on przewozu lotniczego.

5. Konwencja Chicagowska z 1944 r.

- zastąpiła konwencję paryską

- każde państwo ma wyłączną władzę nad przestrzenią powietrzną nad jego terytorium - powtórzyła główna tezę konwencji paryskiej

- powołano Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego(cz. II konwencji): ma ona status organizacji wyspecjalizowanej ONZ, w jej ramach przyjmowane są pewne standardy dotyczące korzystania z przestrzeni powietrznej i zasady dotyczące bezpieczeństwa żeglugi powietrznej

do Konwencji Chicagowskiej dołączono 2 układy, w których wprowadzono tzw. wolności logiczne:

1.układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych -przewiduje 2 wolności lotniczych 9tzw. wolności techniczne i tranzytowe):

- wolność przelotu bez lądowania

- wolność przelotu z lądowaniem, ale tylko w celach technicznych

2.układ dotyczący międzynarodowego transportu lotniczego, przewiduje 5 wolności :

- wolność przelotu bez lądowania

- wolność lądowania w celach technicznych

- wolności techniczne

- prawo przywożenia pasażerów i towarów państwa przynależności statku powietrznego

- prawo zabierania pasażerów i towarów do państwa przynależności statku

- prawo przywożenia i zabierania pasażerów i towarów do państw trzecich

- wolności handlowe

Państwa zawarły dodatkowo kilka tysięcy umów bilateralnych dotyczących przestrzeni powietrznej.

6. problematyka żeglugi powietrznej została uwzględniona w konwencjach dotyczących terroryzmu lotniczego czy w prawie karnym lotniczym np.:

- Protokół haski 1955 r.

- Konwencja z Gudalajaru z 1961 r. o przewozie lotniczym wykonywanym przez osobę inna niż przewoźnik umowny

- Konwencja Tokijska 1963 r.

- Konwencja Haska z 1970 r.

- Konwencja Montrealska z 1971 r. o poszerzeniu odpowiedzialności przewoźników za bezpieczeństwo pasażera

7. Sytuacja prawna przestrzeni powietrznej jest różna od statusu prawnego przestrzeni kosmicznej

Kwestią sporną pozostaje granica pomiędzy przestrzenią powietrzną a kosmiczną, zwykle przyjmuje się, że granica ta przebiega w strefie od 90 do 100 km nad powierzchnią ziemi

4) każde państwo posiada całkowitą i wyłączną suwerenność w przestrzeni powietrznej nad swoim terytorium - zasada ta to nie tylko norma umowna, ale i zwyczajowa, co znalazło potwierdzenie w ustawodawstwach poszczególnych krajów, które nie dopuszczają do korzystania ze swojej przestrzeni powietrznej bez wyrażenia wyraźnej zgody, która może wynikać z u.m. dwu- lub wielostronnej albo z prawa wew. i może dot. przelotów lub jednego przelotu

a)statek podlega prawu państwa przestrzeni powietrznej

b)C. Berezowski „teoria nierozerwalności przylegania” przestrzeni powietrznej do jej podbudowy (obszarów lądowych lub morskich) - tzn., że sytuacja prawna przestrzeni powietrznej jest taka sama jak sytuacja prawna jej podbudowy (obszar nad którym się znajduje):

- przestrzeń nad morzem pełnym, strefą wyłącznego rybołówstwa, strefą ekonomiczną i szelfem kontynentalnym nie podlega suwerenności żadnego państwa

- przestrzeń nad morzem terytorialnym i wodami wew. podlega suwerenności danego państwa, przy czym suwerenność ta nie jest ograniczona przez „prawo nieszkodliwego przelotu”

5) WSPÓŁCZESNY STATUS PRAWNY PRZESTRZENI POWIETRZNEJ

STATKI POWIETRZNE

a) definicja statku powietrznego:

- w KCH - wszel­kie aparaty mogące się utrzymać w atmosferze na skutek oddziaływania powiet­rza

- polskie prawo lotnicze z 2002 r. - urządzenie zdolne do unoszenia się w atmosferze na skutek oddziaływania powiet­rza innego niż oddziaływanie powietrza odbitego od podłoża

b) w p.m. (KCH) podział statków na (ze względu na służbę jaką pełni w danym czasie):

- państwowe - w służbie wojskowej, celnej, policyjnej

- cywilne - każdy inny

c) statki bez pilota - wg KCH potrzebne jest specjalne upoważnienie do wlecenia w przestrzeń powietrzną

d) w polskim prawie statek państwowy to:

- statek powietrzny używany przez siły zbrojne RP (wojskowy statek powietrzny)

- statek powietrzny używany przez jednostki organizacyjne Straży Granicznej, Policji, Państwowej Straży Pożarnej i służby celnej (statek powietrzny lotnictwa służb porządku publicznego)

6) Przynależność państwowa statków powietrznych

Każde państwo prowadzi rejestr statków powietrznych - wpis do rejestru tworzy więź publicznoprawną między statkiem powietrznym a państwem rejestracji.

W Polsce w zakresie prawa powietrznego obowiązuje ustawa o prawie lotniczym z 1962 r.

a) przynależność przez wpisanie do rejestru prowadzonego przez państwo, zgodnie z prawem wew. (np. Polska - rejestr cywilnych statków - Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego - decyzja adm.)

b) zasada wyłącznej przynależno­ści państwowej (też w KCH) - statek może mieć tylko jedną przynależność (można przenieść rejestracje z państwa do państwa)

c) konsekwencją przynależności statku (więź publicznoprawna) jest to, że państwo sprawuje nad nim jurysdykcję i władzę -zwierzchnictwo samolotowe (suma uprawnień państwa przynależności w stosunku do statku powietrznego) - w wielu przypadkach to, co się dzieje na pokładzie statku, traktowane jest jak gdyby miało miejsce na terytorium państwowym

7) Sytuacja prawna statków powietrznych

gdy na obszarach nie podlegających suwerenności żadnego państwa - bez kontrowersji

gdy w przestrzeni powietrznej obcego państwa - z zasady zwierzchnictwa nad przestrzenią powietrzną wynika, że w braku odmiennych zobo­wiązań międzynarodowych każde państwo może wykonywać jurysdykcję nad ob­cymi statkami znajdującymi się w jego przestrzeni powietrznej

a)ze względu na rozwój techniki (duże wysokości i szybkość statków) nie ma praktycznie żadnej więzi między samolotem a państwem, i o ile samolot nie narusza przepisów dot. żeglugi powietrznej i skutki przestępstwa nie sięgają terytorium obcego państwa, państwo to nie ingeruje

w pewnych przypad­kach może istnieć podwójna jurysdykcja - państwa terytorialnego i państwa rejestracji statku powietrznego

b)konwencja Tokijska z 1963 r. w sprawie przestępstw i niektórych innych czy­nów popełnionych na pokładzie statków powietrznych - państwo terytorialne nie może przeszkodzić w kontynuowaniu lotu przez statek powietrzny w celu wykonania jurysdykcji karnej, z wyjątkiem przypadków, gdy:

- przestępstwo wywarło skutek na terytorium tego państwa

- przestępstwo zostało popełnione przez obywatela tego państwa lub w sto­sunku do takiego obywatela albo przez osobę mającą stałe miejsce zamieszkania w tym państwie

- przestępstwo narusza bezpieczeństwo tego państwa

- przestępstwo stanowi naruszenie jakichkolwiek reguł lub przepisów dot. żeglugi powietrznej

- jest to konieczne dla zapewnienia poszanowa­nia jakiegokolwiek zobowiązania tego państwa wynikającego z wielostronnej u.m.

8) MIĘDZYNARODOWA ŻEGLUGA POWIETRZNA

Korzystanie z obcej przestrzeni powietrznej

a) zazwyczaj odmiennie traktowane statki państwowe (głównie wojskowe) - z reguły zezwala tylko na przelot statków cywilnych

-np. KCH -prawo przelotu nieregularnego mają statki cywilne, podobnie jak prawo przelotu bez lądowania i prawo lądowania dla celów niehandlowych (technicznych) z układu u tranzycie międzynarodowych służ powietrznych

b) odmiennie traktowane loty nieregularne i regularne

c) szereg uprawnień państwa terytorialnego, min.: obowiązek przekraczania granicy wyłącznie przez określone bramy wlotowe i na określonych wysokościach oraz kontrola i reguły żeglugi dot. wszystkich samolotów

- KCH - dla bezpieczeństwa i ze względów wojskowych państwa mogą tworzyć strefy zakazu/ograniczonego przelotu (też dot. ich własnych statków z międzynarodowej żeglugi)

- w praktyce wiele państw tworzy specjalne korytarze powietrzne którymi tylko mogą latać samoloty ? nie jest to uznawane za sprzeczne z KCH

- prawo wprowadzenia ze skutkiem natychmiastowym, w okolicznościach wyjątkowych czasowych ograniczeń/zakazów lotów nad całością/częścią terytorium (bez dyskryminacji), a statek, który się nie zastosuje może być zmuszony do lądowania

9) Wolności lotnicze

wolności lotnicze to przywileje przyznawane przez państwa obcym samolotom, dzieli się je na(na podstawie konwencji chicagowskiej):

a) wolności techniczne (tranzytowe)

- wolność pierwsza - prawo przelotu bez lądowania - wolność podstawowa

- wolność druga - prawo lądowania technicznego (niehandlowego) - tylko dla dokonania czynności technicznych (uzupełnienie paliwa, naprawy, wymiana załogi) niedopuszczalne jest zabieranie/zostawianie pasażerów, towarów czy poczty

wolności te nie dają żadnych praw handlowych (przewozowych), czyli prawa obrotu przewozowego z tym państwem

loty nieregularne - te wolności wynikają z KCH

loty regularne - wynikają z układu o dwóch wolnościach z 1944 r. (Polska tak)

b) wolności handlowe:

- wolność trzecia - prawo przywożenia pasażerów i ładunku z państwa przynależności statku powietrznego

- wolność czwarta - prawo zabierania pasażerów i ładunku do państwa przynależności statku powietrznego

obie niezbędne dla żeglugi międzynarodowej

-wolność piąta - prawo zabierania pasażerów i ładunku do państw trzecich oraz prawo przywożenia pasażerów i ładunku z tych państw

traktowana jako przywilej nadzwyczajny

układ o pięciu wolnościach z 1944 r. 5-tą wolność traktuje fakultatywnie (państwo może jednostronnie wyłączyć ją w stosunku do innych stron układu) - niewielkie znaczenie tego układu, ze względu na mała liczbę stron (Polska nie, USA wypowiedziały w 1946 r.), regułą są umowy dwustronne

10) Międzynarodowa unifikacja norm dotyczących przewozu lotniczego

Najważniejsza w zakresie zagadnień cywilnoprawnych - Konwencja Warszawska z 1929 r. - regulacje dot.:

a) najważniejsze zagadnienia dot. umowy o przewóz lotniczy

b) dokumentów przewozowych - są to: podróżny - bilet pod­róży, bagaż - kwit bagażowy, towary - przewozowy list lotniczy

c) odpowiedzialności przewoźnika lotniczego

- dot. podróżnych - odpowiada za szkodę, która powstała w wyniku śmierci, zranienia lub innego uszkodzenia ciała na pokładzie lub podczas czynności związanych z wysiadaniem

- dot. bagażu/towarów - odpowiada za szkody, które powstały w wyniku zniszczenia, zaginięcia lub uszkodzenia w okresie przewozu powietrznego (okres, w którym bagaż znajdował się pod opieką przewoźnika)

- ograniczony charakter odpowiedzialności - odpowiada, jeśli nie dowiedzie, że podjął wszelkie środki niezbędne do uniknięcia szkody, lub że środki te były niemożliwe do podjęcia

d) trybu dochodzenia roszczeń oraz jurys­dykcji

zmiany protokołem Haskim z 1955 r. (podwoił granice odpowiedzialności przewoźnika) i protokołem Gwatemalskim z 1971 r. (odpowiedzialność absolutna i podwyższenie granic odpowiedzialności)

11) PRAWO KOSMICZNE

Przestrzeń kosmiczna - przestrzeń, która rozciąga się nad przestrzenią powietrzną państwa i obejmuje także ciała niebieskie.

- pierwsze możliwości korzystania z przestrzeni kosmicznej powstały pod koniec lat 50-tych (pierwsze sztuczne satelity okołoziemskie, 1957 r. rosyjski Sputnik, 1958 r. pierwszy sztuczny satelita amerykański)

-1961 r. pierwszy lot człowieka w kosmos - stało się to impulsem do podjęcia prac w ramach Komitetu do spraw Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej , który powstał w 1959 r.

12) Źródła prawa kosmicznego

Sytuacja prawna przestrzeni kosmicznej

1) ZSRR i USA na podstawie milczącego założenia, że umieszczanie sztucznych satelitów nie jest zakazane przez p.m. (satelity przelatywały nad innymi państwami), nie pytały o zgodę innych państw, a one nie protestowały - tak powstała norma zwyczajowa - wolność badania i wykorzystania przestrzeni pozaatmosferycznej

2) ważna działalność ONZ - 1959 r. powołano Komitet do Spraw Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej .

Komitet ten przygotował Deklarację zasad prawnych rządzących działalnością państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej z 1963 .

- 1963 r. ZO ONZ przyjęło Deklarację zasad prawnych rządzących działalnością państw w za­kresie badania i korzystania z przestrzeni kosmicznej . Deklaracja ta nie miała charakteru prawnie wiążącego, dlatego postanowiono że te same zasady które były ujęte w deklaracji zostaną też uwzględnione w układzie, czyli już w umowie międzynarodowej (która została podpisana w 1967 r.)

- 1966 r. ONZ zaleciło państwom przyjęcie traktatu regulującego te zagadnienia

3) Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księży­cem i innymi ciałami niebieskimi podpisany w Moskwie, Londynie i Waszyngtonie na podstawie rezolucji

ZO z 27.01.1967 r.;

a)zasada wolności badań naukowych i użytkowania przestrzeni kosmicznej i ciał niebieskich na zasadzie równości i zgodnie z p.m.

b)przestrzeń kosmiczna nie podlega zawłaszczeniu, państwa powinny swobodnie z niej korzystać , ale wyłącznie do celów pokojowych

c)państwa ponoszą m. odpowiedzialność za swoją działalność w tej przestrzeni i zachowują jurysdykcję nad własnymi obiektami

d)astronauci jako wysłannicy ludzkości i powinno się im udzielać wszelkiej pomocy w razie wypadku czy przymusowego lądowania

4)problem wykorzystania przestrzeni dla celów wojskowych:

a)Układ Moskiewski o zakazie prób broni nuklearnej w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej, pod wodą z 1963 r.

b)Układ z 1967 r. - państwa nie będą wprowadzać ma orbity okołoziemskie jakichkolwiek obiektów przenoszących broń jądrową lub jakichkolwiek innych rodzajów broni masowego zniszczenia ani nie będą umieszczać tego rodzaju broni na ciałach niebieskich lub w przestrzeni kosmicznej

- pokojowe użytkowanie ciał niebieskich

- zakaz zakładania baz wojskowych i fortyfikacji na ciałach niebieskich oraz dokonywania tam prób broni czy przeprowadzania manewrów wojskowych

c) w/w zasady potwierdzone w Układzie z 1979 r. w spra­wie działalności państw na Księżycu i innych ciałach niebieskich (księżyc, ciała niebieskie i ich zasoby stanowią wspólne dziedzictwo ludzkości i nie podlegają zawłaszczeniu, powyższe obiekty powinny być wykorzystywane w sposób pokojowy, zdecydowano o utworzeniu organizacji, która mogłaby zarządzać powyższymi obiektami)

18.12.1979 przyjęty traktat dotyczący działalności państw na księżycu i innych ciałach niebieskich - księżyc , ciała niebieskie i ich zasoby uznane za wspólne dziedzictwo ludzkości

5) 1968 r. - umowa o ratowaniu kosmonautów, powrocie kosmonautów, zwrocie obiektów wypuszczonych w przestrzeń kosmiczna (,,,układ o ratownictwie kosmicznym”)

6) 1972 r. konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody kosmiczne - odpowiedzialność państw za szkody wyrządzone przez obiekty wypuszczone w kosmos

7) 1975 r. - konwencja o rejestracji obiektów kosmicznych

13) Granica przestrzeni powietrznej i pozapowietrznej (kosmicznej)

nie ma wyraźnej granicy, która by oddzielała przestrzeń powietrzna od przestrzeni kosmicznej (te dwa obszary)

a) wiele poglądów na temat granicy (min. oparte na KCH {nie daje żadnych przesłanek} i innych przesłankach), ale żadna umowa nie potwierdziła żadnej odległości, a nawet pomijają milczeniem ten problem, choć na podstawie dotychczasowej praktyki można wysnuć tezę, że na wysokości na której po orbitach okołoziemskich poruszają się obiekty wysłane przez państwa nie rozciąga się już władza terytorial­na żadnego państwa, a ponieważ perigea (= najniższe punkty orbit sztucznych satelitów Ziemi) mogą leżeć na wysokości ok. 90 km, to uznaje się, że przestrzeń ta zaczyna się na ok. 90-100 km od powierzchni Ziemi

Prof. Berezowski -przyjmował jako kryterium wyznaczania granicy kosmicznej możliwość wykonywania żeglugi powietrznej, a więc 80 km nad ziemią

Prof. Góralczyk - przyjmował jako kryterium wyznaczania granicy przestrzeni kosmicznej najniższy punkt toru, po jakim poruszają się sztuczne satelity ziemi (tzw. perigeum), a więc 90 km nad ziemią

W pracach Komitetu ds. Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej panuje zgoda co do uznania , iż granica przestrzeni kosmicznej znajduje się pomiędzy 80 a 100 kilometrem nad ziemią

b) problem tzw. orbity geostacjonarnej (orbita kołowa położona nad równikiem w odległości ok. 35 800 km od Ziemi, a satelita umieszczony na niej zawsze znajduje się nad tym samym obszarem i urządzenia nadawcze mogą objąć 1/3 powierzchni ziemi) - państwa równikowe wysunęły roszczenia - problemem podziału orbity (pojemność jej ograniczona) zajął się Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (Konwencja Telekomunikacyjna z 1973 r.), który uznał że częstotliwości radiowe i orbita geostacjonarna stanowią ograniczone zasoby naturalne i muszą być wykorzystywane efektywnie i ekonomicznie

14) problemy nie rozstrzygnięte w konwencjach

a) dotyczące orbity geostacjonamej

- to orbita kołowa około równikowa , która znajduje się na wysokości powyżej 35800 km nad powierzchnią ziemi

- umieszczone w niej satelity mogą dokonywać przekazu w odniesieniu do tego samego obszaru kuli ziemskiej

- to temat dyskusji miedzy państwami równikowymi a innymi

- pojemność tej orbity jest ograniczona (problem z umieszczaniem sztucznych satelit)

b) problem wykorzystania energii jądrowej na terenie obiektów kosmicznych (niebezpieczeństwo awarii, katastrof atomowych )

c) teledetekcja , czyli zdalne badanie ziemi z kosmosu

- chodzi o to czy państwo które jest obiektem tych badań powinno wcześniej wyrazić zgodę na ich prowadzenie w stosunku do jego terytorium

Teledetekcja - oznacza zdalne badanie obszaru ziemskiego z przestrzeni kosmicznej. W 1978 r. 3 państwa bloku wschodniego zawarło konwencję o teledetekcji

Wykorzystanie paliwa jądrowego do napędzania obiektów kosmicznych. Do tego celu utworzono organizacje:

- 1964 r. Intelsat - organizacja kosmiczna bloku zachodniego

- 1971 r. Intersputnik - organizacja kosmiczna bloku wschodniego

15) dodatkowe

1968 Konwencja o ratownictwie kosmicznym

1972 Konwencja o odpowiedzialności za szkody kosmiczne

1974 Konwencja o rejestracji obiektów kosmicznych - otwarta do podpisu od 1975 r.

1979 r. konwencja dotycząca działalności państw na księżycu i ciałach niebieskich - zgodnie z nią księżyc, ciała niebieskie i ich zasoby stanowią wspólne dziedzictwo ludzkości

16) Obiekty wypuszczone (wystrzelone) w przestrzeń kosmiczną

a) Układ kosmiczny z 1967 r. - zasada, że każdy obiekt wypuszczony w przestrzeń kosmiczną ma przynależność państwa, w którym został zarejestrowany (konieczny wpis do rejestru)

b) ZO ONZ przyjęło w 1974 r. Konwencję o rejestracji obiektów wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną - zasada prowadzenia krajowych rejestrów i obowiązek ich rejestracji w Sekretariacie ONZ

- państwo rejestracji obiektu kos­micznego - jurysdykcja i nadzór nad obiektem i załogą gdy w przestrzeni

c) Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wy­rządzone przez obiekty kosmiczne z 1972 - odp. bezwzględna za szkody wyrządzone na powierzchni Ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu.

17) Współpraca międzynarodowa w zakresie wykorzystania przestrzeni kosmicznej

a) Umowa o ratowaniu kosmonautów, powrocie kosmonautów i zwrocie obiektów wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną z 1968 r. - min. obowiązek udzielania w każdym przypadku pomocy kosmonautom, szybkiego przekazania załogi statków kosmicznych przedstawicielom „władzy wypuszczającej oraz zwrot obiektów wystrzelonych w przestrzeń kosmiczną lub ich części

b) współpraca w zakresie praktycznego wykorzystania sztucznych satelitów Ziemi m.in. do telekomunikacji oraz badania Ziemi i jej zasobów:

- Międzynarodowa Organizacja Łącz­ności Satelitarnej (INTELSAT) - początkowo powstała jako konsorcjum mię­dzynarodowe na podstawie umów z 1964 r. w Waszyngtonie, a obecnie działa na podstawie umów z 1971 r., a jej celem jest zapewnienie globalnego systemu łączności satelitarnej, opartego na zasadach hand­lowych

- Mię­dzynarodowa Organizacja Morskiej Łączności Satelitarnej (INMARSAT) - powołana do życia na podstawie umów z Londynu z 1976 r., a jej celem jest zapewnienie statkom morskim niezawodnej łączności satelitarnej poprzez stworzenie tzw. segmentu kosmicznego, opartego na sztucz­nych satelitach umieszczonych na orbicie geostacjonarnej, a państwa członkowskie utrzymują naziemne stacje przekaźnikowe, a armatorzy zapewniają odpowiednie wyposażenie nadawczo-odbiorcze na statkach (Polska tak)

- też przekazywanie programów telewizyjnych i przekazywanie danych oparte na wykorzystaniu sztucznych satelitów Ziemi

- zdalne badanie Ziemi (tzw. Teledetekcja):

- państwa socjalistyczne podpisały w 1978 r. w Moskwie Konwencję o przekazy­waniu i wykorzystywaniu danych ze zdalnego badania Ziemi z kosmosu

- ZO ONZ przyjęło rezolucję dot. zasad zdalnego badania Ziemi z kosmosu z 1986 r.

c) ze względu na coraz szersze wykorzystanie sztucznych satelitów Ziemi i rozwój techniczny niektóre państwa decydują się na przekazywa­nie niektórych rodzajów działalności kosmicznej w ręce sektora prywatnego , tak np. INTELSAT i INMARSAT

- w tzw. porozumieniach eksploatacyjnych mogą uczestniczyć osoby prawne prawa prywatnego, a państwa ponoszą odp. m. za ich działalność (co jednak nie zawsze obejmuje odp. materialną) i są zobowiązane do sprawowania nad taką działalnością stałego nadzoru

LUDNOŚC W PRAWIE MIEDZYNARODOWYM

LUDNOŚĆ PAŃSTWA

Ludność państwa to ogół osób fizycznych zamieszkujących terytorium określonego państwa i podlegające jego jurysdykcji

UWAGI OGÓLNE

1)podział ze względu na sytuację prawną poszczególnych grup na:

a)obywateli danego państwa- osoby połączone więzią prawną (obywatelską) z państwem, grupa najliczniejsza, ich status określa prawo wewnętrzne, prawo międzynarodowe wkracza w przypadku kolizji - groźby apatrydyzmu lub podwójnego obywatelstwa)

b)cudzoziemców objęci uregulowaniami prawno wewnętrznymi

-posiadający domicyl (stałe miejsce zamieszkania w obcym państwie) i nie posiadający go

-obywatele obcego państwa i bezpaństwowcy/apatrydzi

-uchodźcy

-azylanci

-cudzoziemcy uprzywilejowani (wyłączeni spod jurysdykcji państwa) - ochrona międzynarodowa, to osoby korzystające ze statusu dyplomatycznego lub konsularnego, są wyłączni spod jurysdykcji państw lub podlegają jej w ograniczonym zakresie

2)domniemanie, że państwo ma swobodę działania w stosunku do całej ludności przebywającej na jego terytorium - rola p.m. to min.:

a)immunitety

b)zobowiązania państw w sprawach traktowania cudzoziemców oraz pewnych grup ludności

c)ogólne zasady dotyczące traktowania ludności

d)har­monizowanie ustawodawstwa państw w dziedzinach: oby­watelstwo lub międzynarodowy ruch osobowy

OBYWATELSTWO (pojęcie, nabycie obywatelstwa, bezpaństwowiec)

-to szczególna , trwała więź prawna miedzy osobą fizyczną a państwem, wiąże się ze szczególnymi prawami i obowiązkami osób fizycznych jak i państwa

1)obywatelstwo jest szczególnym węzłem prawnym łączącym jednostkę z państwem, wynika z niego obowiązek wierności i lojalności w stosunku do państwa oraz zwierzchnictwo osobowe państwa (jurysdykcja) nad własnymi obywatelami niezależnie od tego, gdzie się znajdują (możliwa konkurencja ze zwierzchnictwem terytorialnym, które z reguły przeważa)

a)obowiązek obywatela do szanowania prawa swego państwa, niezależnie od miejsca

b)prawo obywatela do opieki dyplomatycznej - państwo może występować na forum międzynarodowym w imieniu swoich obywateli w stosunku do innych państw oraz przed sądami międzynarodowymi i komisjami arbitrażowymi

-sprawy dotyczące obywatelstwa są regulowane w przepisach prawa wewnętrznego (w Polsce w konstytucji i ustawie o obywatelstwie polskim z 1962 r.), a prawo międzynarodowe reguluje kwestie konfliktów dotyczących obywatelstwa - wkracza gdy dochodzi do konfliktu przepisów w prawie wewnętrznym, gdy istnieje zagrożenie bezpaństwowością lub powstanie wielokrotnej państwowości

P.m. zajmuje się kolizjami ustaw o obywatelstwie.

2)każde państwo samo określa, kto jest jego obywatelem, chyba, że przyjmuje na siebie określone zobowiązania międzynarodowe

- zasada MTS w wyroku z 1955 r. w sprawie F. Nottebohma (Liechtenstein vs Gwatemala) -sprawa obywatelska , Trybunał najpierw wydał wyrok kompetencyjny, a potem merytoryczny. Nie był to wyrok jednomyślny, cześć sędziów miała odrębne zdanie.

kazus Nottebohma: spór przed MTS-em między Lichtensteinem a Gwatemalą.

Nottebohm był początkowo obywatelem niemieckim i przez 30 lat mieszkał na terytorium Niemiec. Potem wyjechał jako dorosły człowiek do Gwatemali i tam prowadził gospodarczą działalność handlową , w 1939 r. wyjechał na krótko z Gwatemali, gdzie przebywali jego braci, z którymi miał prowadzić firmę. Firma ta przyniosła mu znaczny majątek i w 1939 r. postanowił on wrócić do Europy. We wrześniu 1939 r. udał się on do Lichtensteinu i zwrócił się za pośrednictwem adwokata do władz Lichtensteinu z wnioskiem o nadanie mu obywatelstwa księstwa. Dodatkowo porosił aby jego wniosek został rozpatrzony bez zbędnej zwłoki. Władze księstwa działając na podstawie ustawy z 1934 r. przyznały Nottebohmowi swoje obywatelstwo i został on naturalizowany (nadano mu obywatelstwo Lichtensteinu ). Ustawa księstwa wymagała aby osoba ubiegająca się o obywatelstwo zapewniła sobie obywatelstwo jednej z gmin i wpłaciła tam odpowiednia kwotę, musiała tez wykazać chęc posiadania obywatelstwa danego kraju. Nottebohm nie miał zamiaru mieszkać w Lichtensteinie i już w grudniu 1939 r. powrócił do Gwatemali gdzie przebywał do 1943 r. tj. do momentu aż Gwatemala zażądała jego wyjazdu(podejmując kroki wojenne wobec obywateli Niemiec) z ich terytorium traktując go jako obywatela niemieckiego i konfiskując jego majątek , Gwatemala nie uznała obywatelstwa uzyskanego przez Nottebohma w Lichtensteinie. Nottebohm zwrócił się do władz Lichtensteinu by wystąpiły one przeciw władzom Gwatemali. Lichtenstein postanowi wnieść sprawę przeciwko Gwatemali twierdząc , że jej działania nie mają uzasadnienia w prawie, gdyż Nottebohm jest obywatelem Lichtensteinu.

MTS uznał, że wprawdzie obywatelstwo jest tym szczególnym węzłem prawnym, który powstaje na podstawie przepisów wewnętrznych państwa i państwo decyduje kto na takich zasadach jest jego obywatelem, ale jednocześnie między jednostką a państwem powinna istnieć rzeczywista wieź - chodzi tu o obywatelstwo efektywne tj. osoba występująca o obywatelstwo lub już je posiadająca jest silniej związana z tym państwem niż z innymi ( np. mieszka na jego terytorium ). MTS stwierdził że Gwatemala mogła nie uznać obywatelstwa Lichtensteinu, bo nie było ono oparte na rzeczywistej więzi pomiędzy Nottebohmem a Lichtensteinem. MTS sugerował że Nottebohm chciał wejść pod opiekę państwa neutralnego (Lichtenstein miał podczas II wojny status państwa neutralnego ). MTS uznał że tak uzyskane obywatelstwo nie wywołuje skutków prawnych w stosunku do innych państw.

Orzeczenie MTS służy stwierdzeniu, iż prawo międzynarodowe określa pewne zasady, które muszą być przez państwa uwzględnione, aby obywatelstwo mogło wywołać skutki o charakterze międzynarodowym.

MTS sformułował zasady ogólne dotyczące obywatelstwa:

-nadanie pozostaje w gestii każdego państwa

-obywatelstwo to węzeł szczególny, tworzy bliską więź z państwem, której z innym państwem nie ma -naturalizacja Nottebohma była legalna

-aby wywołało to skutki prawne powinna istnieć efektywna więź z państwem

-MTS uznał, że Gwatemala miała prawo nie uznać obywatelstwa i potraktować go jako Niemca

(brak obywatelstwa efektywnego)

-Brak skutków na płaszczyźnie międzynarodowej

3)Konwencja Haska w sprawie niektórych zagadnień dotyczących konfliktu ustaw w za­kresie obywatelstwa z 12 IV 1930 r. - weszła w życie w 1937 r. (dotyczy kolizji ustaw w sprawie obywatelstwa) - potwierdzenie wyłącznej kompetencji do określania kto jest obywatelem, przy zachowaniu zgodności z p.m., u.m., zwyczajem i ogólnie uznanymi zasadami prawnymi, Polska jest jej stroną

-ważne powiązanie ze zwyczajem i ogólnie uznanymi zasadami - w sprawie F. Nottebohma MTS powiązał obywatelstwo i sprawowanie opieki dyplomatycznej z efektywnym związkiem jednostki z państwem.

Ustawodawstwo wewnętrzne powinno być zgodne z dokumentami międzynarodowymi.

29 I 1957 r. konwencja nowojorska dotycząca obywatelstwa kobiet zamężnych. Polska jest jej stroną.

4)Konwencja Europejska o obywatelstwie z 7 XI 1997 r. (Rada Europy) - obywatelstwo jako związek prawny między osobą fizyczną a państwem nie określa przynależności etnicznej jednostki, a państwo samo określa kto może być jego obywatelem, przy czym warunki muszą być zgodne z u.m., prawem zwyczajowym i powszechnie uznanymi zasadami prawa oraz powinny uwzględniać: prawo każdej osoby fizy­cznej do posiadania obywatelstwa, dążenie do unikania statusu bezpaństwowca, zakaz arbitralnego pozbawiania obywatelstwa (Polska tylko ja podpisała), zasięg regionalny, weszła w życie 1 III 2000 r., wystarczyło jej zatwierdzenie przez 4 państwa ( Austria, Czechy, Słowacja, Mołdawia )

Traktaty Unii Europejskiej z Maastricht (7 II 1992 r.) i Amsterdamu (1997 r.) wprowadziły nowa kategorie obywatelstwa Unii Europejskiej, które uzupełnia jedynie obywatelstwa narodowe, zapewnia ochronę prawną i prawo wyborcze niezależnie od miejsca zamieszkania.

5)Polska - ustawa o obywatelstwie polskim z 1962 r.

Obywatelstwo polski

-ustawa o obywatelstwie polskim z 15.02.1962

-2000 r. ostatnia nowelizacja, ukazał się ujednolicony tekst

-art. 34 Konstytucji przyjmuje zasadę prawa krwi jako podstawowa zasadę nabycia obywatelstwa

I. nabycie obywatelstwa polskiego

pierwotne

a)poprzez urodzenie na zasadzie prawa krwi ( ius sanguinis, dominuje, państwa emigracyjne)

dziecko nabywa obywatelstwo swoich rodziców, ma to zastosowanie gdy:

1.obydwoje rodzice mają obywatelstwo polskie

2.jedno ma obywatelstwo polskie a drugie jest apatrydą

3.jedno ma obywatelstwo polskie a drugie ma nieokreślone

dziecko nabywa też obywatelstwo polskie, gdy jedno z rodziców ma obywatelstwo polskie a drugie ma obce;

W tej sytuacji gdy jedno z rodziców ma obywatelstwo obcego państwa - rodzice mogą wybrać dla dziecka obce obywatelstwo jeśli jest to możliwe w świetle prawa wewnętrznego tego obcego państwa; opcja ta powinna nastąpić w ciągu 3 m-cy od urodzenia dziecka;

Gdy rodzice wybrali obywatelstwo obce to dziecko może powrócić do obywatelstwa polskiego gdy skończy 16 lat i ma

prawo do tej decyzji jeszcze przez 6 m-cy od ukończenia pełnoletniości.

-ustawa dopuszcza nabycie obywatelstwa na zasadzie prawa ziemi, jeśli :

dziecko zostało urodzone lub znalezione w Polsce, a jego rodzice są nieznani czy nieokreślone jest ich obywatelstwo lub są apatrydami

b)poprzez urodzenie na zasadzie prawa ziemi ( ius soli, rola subsydiarna, państwa imigracyjne, w Polsce dopuszczana pomocniczo )

-nabycie obywatelstwa państwa na terytorium którego dziecko przyszło na świat (lub zostało znalezione, rodzice są nieznani, obywatelstwo rodziców jest nieznane, rodzice są apatrydami)

-większość systemów prawnych przyjmuje jedną z tych zasad jako zasadę podstawową a druga traktuje subsydiarnie ( gdy grozi stan bezpaństwowości lub podwójnego obywatelstwa - przepisy dotyczące eliminowania tych przypadków były już zawarte w konwencji z 1930r., starano się aby kolizja ustaw nie prowadziła do apatrydyzmu )

pochodne

a)naturalizacja (nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi)

Wiąże się z określonym okresem zamieszkania na terytorium państwa (w Polsce 5 lat ), istnieją odstępstwa, rozpatruje prezydent RP)

-dodatkowym warunkiem jest przedstawienie dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa poprzedniego państwa

-naturalizacja uproszczona: w poprzedniej wersji ustaw o obywatelstwie były przepisy umożliwiające cudzoziemce zawierającej związek małżeński z obywatelem polskim występowanie o obywatelstwo polskie w ciągu 3 m-cy od zawarcia małżeństwa; cudzoziemka zgodnie z konwencja z 1957 r. korzystała z uproszczonej procedury neutralizacji ; obecnie zlikwidowano uprzywilejowanie kobiet-cudzoziemek: teraz ustawa przewiduje że o obywatelstwo może starać się cudzoziemiec i cudzoziemka , a uproszczenie polega na tym że można uzyskać obywatelstwo od 3 lat od zawarcia małżeństwa

b) opcje

- wybór obywatelstwa

- jeśli ktoś posiada więcej niż 1 obywatelstwo może dokonać wyboru obywatelstwa , może zwrócić się np. do władz polskich o zwolnienie go z obywatelstwa polskiego

c)repatriacja

-1920 r.-ustawa o repatriacji,

-ustawa o repatriacji 2000 r.

-obywatela polskiego nie można pozbawić obywatelstwa (w świetle Konstytucji i ustaw )

-utrata obywatelstwa polskiego może nastąpić tylko poprzez zrzeczenie się(poprosi o zwolnienie z obywatelstwa) osoby .

Polskie przepisy są tu zgodne z Konwencja Europejska (1997 r.) zgodnie z która obywatelstwo jest jednym z praw podmiotowych.

Repatriant - to osoba pochodzenia polskiego, przybyła z zamiarem zamieszkania w Polsce na stałe, wraz uzyskaniem zgody, nabywa się polskie obywatelstwo z chwilą przekroczenia granicy z mocy prawa.

d)reintegracja - przywrócenie obywatelstwa posiadanego wcześniej. Dotyczy utraty obywatelstwa w związku z zawarciem małżeństwa , po ustaniu małżeństwa powrót do obywatelstwa poprzedniego.

Nabycie obywatelstwa

Państwo okresla sposób nabycia obywatelstwa.

1)sposoby nabycia obywatelstwa:

a)urodzenie -najczęściej, przy czym p.m. zmierza do tego, by każde dziecko uzyskiwało obywatelstwo i to tylko jednego państwa

-2 zasady:

*zasada prawa krwi (ius sanguinis)

*zasada prawa ziemi (ius soli)

-urodzenie na statku/samolocie - jak na terytorium (zasada)

-państwa emigracyjne (w ich interesie utrzymanie więzi z imigrantami, np. państwa europejskie) - prawo krwi, państwa imigracyjne (w ich interesie jak najszybsze zasymilowanie imigrantów, np. USA, niektóre państwa płd.-afrykańskie) - prawo ziemi

*zazwyczaj posiłkowo druga zasada - systemy mieszane

-Polska - prawo krwi - dziecko nabywa polskie obywatelstwo, gdy oboje rodzicie są obywatelami polskimi albo gdy jedno jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane/nieokreślone obywatelstwo/apatryda; Pomocniczo (dziecko niczyje/dziecko apatrydów/nieokreślonego obywatelstwa) prawo ziemi - by zapobiec bezpań­stwowości

prawo opcji - gdy jedno z rodziców polskie, drugie obce - dziecko rodziców takich niezależnie gdzie się urodzi z mocą prawa nabywa obywatelstwo, ale rodzice mogą wybrać

*Konwencja Haska o konflikcie ustaw w sprawie obywatelstwa z 1930 roku podobne regulacje -maja zapobiegać automatyzmowi - sprawa nabycia obywatelstwa powinna być związana z decyzją

b)nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi (naturalizację) - z reguły prawo wew. określa wymagane warunki (np. określony czas zamieszkiwania, węzły rodzinne, itd.),

-Polska - na wniosek można nadać, gdy mieszka min. 5 lat, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach też bez tego warunku

-problem podwójnego obywatelstwa - w p.m. najważniejsze jest by nie powstało podwójne obywatelstwo (np. w Polsce nadanie obywatelstwa może być uzależnione od złożenia dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego)

uproszczona naturalizacja -zamieszkanie co najmniej 3 lata, pozostawać w związku małżeńskim

*umowy Bancrofta (amer. dyplomata, który pierwszy doprowadził do takiej umowy ze Związkiem Płn.-Niem. w 1868 r.) - umowy między państwami europejskimi a USA (od 2-giej poł. XIX w.), iż obywatele, którzy stali się przez naturalizację obywatelami drugiego państwa i zamieszkują już tam 5 lat, powinni być traktowani jako obywatele tego państwa

c)zamążpójście - dawniej „żona idzie za mężem” - obecnie Konwencji Nowojorska o obywatel­stwie kobiet zamężnych z 1957 r. - zawarcie/rozwiązanie małżeństwa samo przez się nie wpływa na obywatelstwo żony

-w Polsce - cudzoziemiec zamężny przez 3 lata z obywatelem polskim może uzyskać obywatelstwo, jeśli w wymaganym terminie złoży odpowiednie oświadczenie, a właściwy organ wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia

d)adopcja

e)opcja - zarówno gdy ma się kilka obywatelstw, ale możliwa jest opcja rodziców wobec dziecka, dziecko może powrócić składając oświadczenie pomiędzy 16 rokiem i pół roku po uzyskaniu pełnoletniości.

f)repatriacja - wyłączony z przepisów ustawy z 1969 r.

P.m.p.wkracza gdy dochodzi do zagrożenia

Polska nie jest stroną Europejskiej Konwencji o Obywatelstwie z 1997 r.

Konwencja Europejska 1997 r. przewiduje jako prawo podmiotowe prawo każdej osoby do obywatelstwa , a państwa powinny wprowadzać takie unormowania aby unikać bezpaństwowości lub podwójnego obywatelstw;

Utrata obywatelstwa

1)decyduje prawo wew., a rola p.m. to wyeliminowanie sytuacji, gdy jednostka staje się bezpaństwowcem

2)sposoby utraty obywatelstwa to m.in.:

a)zwolnienie z obywatelstwa - w Polsce na swój wniosek po uzyskaniu zgody Prezydenta

b)pozbawienie obywatelstwa

c)opcja

d)zamążpójście

Wielokrotne obywatelstwo

1)może prowadzić do kon­fliktów, np. obowiązek służby wojskowej, opieka dyplomatyczna

2)najczęstszy sposób nabycia wielokrotnego obywatelstwa - gdy rodzice z państwa z prawem krwi, a dziecko urodziło się w państwa prawa ziemi

3)sposoby eliminacji tego zjawiska:

a)umowy Bancrofta

b)prawo opcji - wybór jednego, a zrzeczenie się drugiego, np. przewiduje je Konwencja Haska z 1930 r. oraz liczne umowy dwustronne

-brak jednak rozwiązania tego problemu przez p.m.

4)czasem państwa nie uznają wielokrotnego obywatelstwa - np. Polska - obywatel polski nie może być równocześnie uznany za obywatela innego państwa - nie rozwiązuje to wszystkich konfliktów, gdyż nie można takiego rozwiązania narzucić innym państwom

-obecnie w celu zacieśnienia więzi z emigracją dyskutowana jest sprawa faktycznego i prawnego uznawania podwójnego obywatelstwa

5)obywatelstwo UE (TUE z Maastricht z 1992 r.) - każdy obywatel państwa członkowskiego ma jednocześnie obywatelstwo UE, które uzupełnia krajowe ? uznaje się, że obywatelstwo UE to personalna, wzajemna, zależna i pozorna więź prawna między osobą fizyczną a UE - nie jest to sytuacja podwójnego obywatelstwa

a)uprawnienia obywatela UE (obowiązki są czysto teoretyczne):

-prawo swobodnego poruszania się i przebywania na terytorium państw członkowskich

-czynne i bierne prawo wyborcze (samorząd terytorialny i PE, tam gdzie się mieszka)

-prawo do opieki dyplomatycznej i konsularnej władz każdego z państw członkowskich

-prawo petycji do PE

-prawo skargi do RPO UE

*prawo dostępu do dokumentów PE, Rady UE oraz KE

Bezpaństwowcy - kolizja ustaw o obywatelstwie

-bezpaństwowiec traktowany jest jak cudzoziemiec

-negatywny zbieg ustaw o obywatelstwie

-stan niekorzystny dla jednostki

-preferuje się obywatelstwa pojedyncze

-konwencje o eliminacji podwójnego lub wielokrotnego obywatelstwa (umowy Bankrofta miedzy USA i Związkiem Północnoniemieckim)

Konwencje ONZ:

-Konwencja dotycząca statusu osób nie mających obywatelstwa 1954 r. (Polska nie jest stroną tej konwencji )

-Konwencja dotycząca ograniczenia bezpaństwowości 1961 r. weszła w życie w l965 r.- Polska również nie jest stroną tej konwencji

- Państwa zawierają też dwustronne porozumienia, których celem jest ograniczenie przypadków- wielokrotnego obywatelstwa tzw. umowy Bankrofta (bo pierwsze tego porozumienie zostało zawarte z inicjatywy Bankrofta w 1868 r. - chodziło o ograniczenie przypadków nabycia drugiego obywatelstwa bądź utraty obywatelstwa dotychczasowego)

-Konwencja dotycząca eliminowania wielokrotnego obywatelstwa z 1963 r.

Możemy mieć do czynienia z dwojakiego rodzaju zbiegiem ustaw dotyczących obywatelstwa:

a)zbieg pozytywny - oznacza, iż osoba nabywa więcej niż jedno obywatelstwo, przy czym dzieje się to w sytuacji, w której osoba, której dotyczy zasada krwi urodziła się w państwie, które stosuje zasadę ziemi (np. jeśli dziecko Polaków urodzi się w Argentynie}.Zbieg ów może mieć miejsce także w przypadku, w którym osoby nie utraciły swego dotychczasowego obywatelstwa, chociaż nabywają nowe.

b)zbieg negatywny - w wypadku negatywnego zbiegu ustaw dotyczących obywatelstwa osoba nie nabywa obywatelstwa i staje się tym samym bezpaństwowcem. Na przykład jeśli ustawa argentyńska przewidywałaby nabycie obywatelstwa tylko zgodnie z zasada ziemi, a dziecko argentyńskie urodziłoby się w Polsce, nic nabyłoby wówczas żadnego obywatelstwa. Zbieg negatywny może mieć miejsce przypadku, gdy osoba zostanie pozbawiona obywatelstwa lub się go zrzeknie i nie nabędzie automatycznie nowego obywatelstwa.

Bezpaństwowcy są to więc osoby nie posiadające żadnego obywatelstwa. W zakresie bezpaństwowców wydano m.in. dwie istotne konwencje:

-konwencja dotycząca statusu osób nie mających obywatelstwa z 1954 r. , konwencja ta weszła w życie w 1960 r. Jej stronami jest ponad 45 państw, nie jest nią Polska

-konwencja dotycząca ograniczenia bezpaństwowości z 1961 r. -weszła ona w życie w 1975 (lub 1979 r.), jej stronami jest ok. 20 państw (bez Polski). W Polsce status bezpaństwowców nie różni się od statusu cudzoziemców. Bezpaństwowcy (tak jak uchodźcy) mają dokumenty podróży.

Bezpaństwowcy (apatrydzi)

1)regulacje dot. apatrydów w Konwencji Nowojorskiej z 1954 r.

2)jak powstaje - min. na skutek niezgodności ustawodawstw dot. Obywatelstwa:

a)gdy kobieta wychodzi za mąż, a je państwo stosuje zasadę „kobieta idzie za mężem”, a państwo jej męża nie nadaje jej obywatelstwa

b)dziecko bezpaństwowców, a państwo urodzenia nie stosuje prawa ziemi

3)ich sytuacja gorsza - podlegają prawu państwa pobytu, ale nie mają praw politycznych i innych, opieki dyplomatycznej, często też utrudnienia w wyjeździe za granicę

4)zagadnienie to stało się poważnym problemem po wojnach światowych - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r. (ONZ) - prawo każdego człowieka do posiadania obywatelstwa

5)wiele postanowień umownych mających na celu wyeliminowanie takiej sytuacji:

a)Konwencja Haska z 1930 r. - zwolnienie z obywatelstwa nie powoduje jego utraty, póki osoba nie posiada lub nie nabędzie innego; zastosowanie praw ziemi w stosunku do dziecka, które miałby stać się bezpaństwowcem

b)Komisja P.M. ONZ opracowała 2 projekty konwencji:

-o ograniczeniu bezpaństwowości - przyjęto Konwencję w sprawie ograniczenia bezpaństwowości w 1961 r.

-o wyeliminowaniu bezpań­stwowości

*oba przewidywały ułatwienia w nabywaniu obywatelstwa na podstawie prawa ziemi oraz dopuszczały utratę tylko gdy nabyte inne obywatelstwo

Podwójne obywatelstwo (a tym bardziej wielorakie) obywatel­stwo jest stanem uważanym przez wiele państw za niepożądany. Trudno jest bowiem zachować wierność i lojalność w stosunku do dwóch państw, zwłaszcza jeśli są to państwa o odmiennych ustrojach i interesach. Podwójne obywatel­stwo może doprowadzić do konfliktów, jeżeli np. każde z państw żąda wykonania obowiązku służby wojskowej. Inny rodzaj trudności powstaje jeśli chodzi o ustalenie, które z państw ma wykonywać w państwach trzecich opiekę dyplomatyczną w stosunku do jednostki o podwójnym obywatelstwie

Do podwójnego obywatelstwa może dojść w wyniku rozbieżności miedzy prawami wewnętrznymi poszczególnych państw już w chwili urodzenia dziecka albo później, jeśli jednostka nabywa nowe obywatelstwo, nie tracąc dawnego. Na przykład jeżeli dziecko pochodzi od rodziców, którzy są obywatelami państwu stosującego zasadę krwi i urodziło się w państwie, w któ­rym rządzi zasada ziemi - to nabywa ono obywatelstwo państwa przynależ­ności rodziców i równocześnie kraju urodzenia. W ten sposób w okresie międzywojennym nabywały podwójne obywatelstwo dzieci emigrantów z Polski urodzone w Stanach Zjednoczonych, gdyż Polska stosowała prawo krwi , a Stany Zjednoczone - prawo ziemi.

Ponieważ podwójne obywatelstwo przez wiele państw uważane jest za niepożądane -funkcją prawa międzynarodowego jest dążenie do eliminacji lub zmniejszenia liczby przypadków podwójnego obywatelstwa. Taki cel mają wspomniane tzw. umowy Bankrofta. Innym sposobem osiągnięcia tego celu jest przyznanie osobom mającym podwójne obywatelstwo prawa opcji tzn. prawa wyboru jednego obywatelstwa, a zrzeczenie się drugiego. Prawo opcji w takich przypadkach przewiduje np. wymieniona konwencja haska z 1930 r. (art. 6) oraz liczne umowy dwustronne. Również Polska zawierała tego typu umowy (np. umowa i ZSRR z 21 I 1958 r.). Problem eliminacji podwójnego obywatelstwa nie został jednak dotychczas przez pra­wo międzynarodowe rozwiązany.

Niektóre państwa nie uznają podwójnego obywatelstwa osób, które posiadają ich obywatelstwo. Na przykład w Polsce według ustawy o obywatelstwie z 1962 r. „Obywatel polski w myśl prawa polskiego nie może być równocześnie uznany za obywatela innego państwa" (art. 2). Oznacza to, że osoba posiadająca obywatelstwo polskie, która w myśl prawa obcego posiadałaby również lub wyłącznie obywatelstwo tego obcego państwa, w Polsce będzie traktowana tak, jakby posiadała wyłącznie obywatelstwo polskie.

Podejście takie nie rozwiązuje jednak wszystkich trudności i konfliktów traktowana przez, inne państwa jako osoba o podwójnym obywatelstwie lub jako posiadająca wyłącznie obywatelstwo obcego państwa. Nie możemy bowiem narzucić innym państwom naszego rozwiązania ustawowego w tym zakresie. Obecnie celem utrzymania i zacieśnienia więzi z emigracją dyskutowana jest sprawa faktycznego i prawnego uznawania podwójnego obywatelstwa.

Ciekawym i rozwiązaniem jest przyjęte przez traktat z Maastricht z 1992 r. tworzący Unię Europejską, koncepcji obywatelstwa Unii. Stanowi on, że każda osoba posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego jest obywatelem Unii. Osobom takim, poza powszechnym prawem do swobodnego przemieszczania się, traktat przyznaje dodatkowo prawo udziału w kandydowaniu i głosowaniu w wyborach lokalnych i w wyborach do Parlamentu Europejskiego w państwach członkowskich, w których zamieszkują, na tych samych warunkach co obywatele lego państwa, do korzystania z opieki dyplomatycznej władz, każdego z państw członkowskich oraz prawo do skła­dania petycji do Parlamentu Europejskiego i zwracania się do Rzecznika Praw Człowieka. Przyjęte rozwiązanie ma na celu usunięcie niedogodności wynikających z wyobcowania, ale nie zakłada likwidacji obywatelstwa państwowego: oba statusy mają współistnieć równolegle.

Bezpaństwowcy (apatrydzi), osoby, które nie posiadają obywatelstwa żad­nego państwa nazywane są bezpaństwowcami lub apatrydami. Istnienie bezpaństwowości jest niepożądane, gdyż apatrydzi znajdują się przeważnie w gorszej sytuacji prawnej niż obywatele. Bezpaństwowcy podlegają prawu państwa pobytu, ale nie korzystają z jego opieki dyplomatycznej, mogą być wydaleni , nie mają praw politycznych i. innych, które przysługują tylko obywatelom. Niejednokrotnie spotykają się z utrudnieniami w podróżach za granicę. Przypadki bezpaństwowości powstają m.in. na skutek niezgodności ustawodawstw dotyczących obywatelstwa. Na przykład jeżeli ustawodawstwo państwa ojczystego kobiety, która wychodzi za mąż za cudzoziemca przyjmuje zasadę, że ,,żona idzie za mężem" i pozbawia jej swego obywatelstwa, a nie nabywa ona równocześnie obywatelstwa państwa ojczystego męża to kobieta taka staje się bezpaństwowcem. Bezpaństwowość może powstać tak­że, kiedy oboje rodzice dziecka są bezpaństwowcami, a dziecko urodzi się w państwie. które nie stosuje w takim przypadku prawa ziemi oraz kiedy jednostka zostanie pozbawiona dotychczasowego obywatelstwa a nie nabę­dzie nowego obywatelstwa

Zagadnienie sytuacji prawnej bezpaństwowców stało powszechne po I i II wojnie światowej.

Status uchodźców w świetle prawa międzynarodowego i prawa polskiego

1)Podstawowe międzynarodowe akty prawne odnoszące się do uchodźców

a)konwencja genewska z 28 lipca 1951 dotycząca statusu uchodźców (niedopuszczalność dyskryminacji, uchodźca ma obowiązek przestrzegać p.m., wiza pobytowa)

Konwencja ta weszła w życie w 1954.r., a Polska jest jej stroną od 1991 r. Konwencja genewska dotyczy problemów uchodźstwa związanych z wydarzeniami sprzed 1 stycznia 1951 r. Konwencja posługuje się pojęciem uchodźcy w stosunku do:

- osób, które uzyskały ten status na podstawie dokumentów okresu międzywojennego (w okresie międzywojennym bowiem przyjęto kilka porozumień w kwestii uchodźstwa z 1926, 1928, 1933, 1938 i 1939 r.)

-osoby, które wskutek zdarzeń sprzed 1 stycznia 1951 r. opuściły kraj w obawie prze prześladowaniami (rasowymi, religijnymi, politycznymi), nie mogą z obawy przed prześladowaniami powrócić do ojczyzny.

b)Kwestie te odnosić się mogą także do bezpaństwowców, którzy z takich samych powodów, co uchodźcy opuścili miejsce swego zamieszkania.

c)Protokół nowojorski dotyczący statusu uchodźców z 1967 r. (137 państw). Protokół nowojorski wszedł w życie w 1967 r. Rozszerza ona zakres uchodźców także na osoby, które wskutek zdarzeń po 1 stycznia 1951 r. opuściły swoją ojczyznę bądź państwa swego zamieszkania.

d)oba dokumenty wprowadziły zakaz masowego wydalania uchodźców.

2)wiek XX jako „wiek uchodźców"

-Wiek XX określany jest mianem „wieku uchodźców", bo mieliśmy wówczas do czynienia z licznymi falami masowych uchodźców. Współcześnie jest na świecie ponad 20 milionów uchodźców i drugie ponad 20 milionów osób, które nie mają formalnie statusu uchodźcy, a które też zostały zmuszone do opuszczenia swego kraju

-Niekiedy na określenie uchodźców używa się określenia „displays persons" (dipisi). Są to osoby, które wskutek działań związanych z okupacją niemiecką podlegały masowym przesiedleniom i te osoby też zmuszone były do wyjazdu z ojczyzny

-Problem uchodźstwa wiąże się z. koniecznością udzielenia ochrony uchodźcom. Istnieje także reguła, według której osoby te nie mogą być wydalone do państwa, w którym będą narażone na prześladowania oraz reguła niewydalania masowego uchodźców.

3)status uchodźców w Polsce

Kwestie dotyczące uchodźców w Polsce reguluje ustawa o cudzoziemcach z 1997 r.:

-nie formułuje ona definicji uchodźcy, odwołując się w tyra zakresie do aktów międzynarodowych (Genewa -Nowy Jork)

-decyzję o przyznaniu lub odmowie przyznania statusu uchodźcy wdaje Prezes ds. Repatriacji i Cudzoziemców tym zakresie jednak istnieje możliwość odwołania się do Rady ds. Uchodźców (powoływanej na 5-letnią kadencję, składającej się z 12 osób)

-liczba wniosków składanych rocznie wzrasta (około 2000 rocznie), ale większość spraw jest bezprzedmiotowa, gdyż 3/4 uchodźców ucieka nielegalnie do Niemiec i innych atrakcyjniejszych od Polski krajów.

-decyzja powinna zapaść w ciągu 3 m-cy od daty złożenia wniosku.

-art. 79 Konstytucji -cudzoziemiec, który chce uzyskać status uchodźcy w RP nie może wnieść do Trybunału Konstytucyjnego skargi w sprawie zgodności z konstytucja ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego wydał decyzję , tak samo w przypadku azylu

Urząd wielkiego Komisarza NZ ds. Uchodźców

CUDZOZIEMCY I ICH TRAKTOWANIE

Definicja cudzoziemca (rozwinięta w większości państw) - ten kto przebywa na terenie jakiegoś państwa, ale nie posiada obywatelstwa tego państwa.(więc także apatrydzi).

Cudzoziemiec na terytorium Polski może mieć kilka obcych obywatelstw i powstaje problem opieki dyplomatycznej nad taka osobą, podstawą oceny jest dokument na podstawie którego osoba przekraczała granicę.

Pobyt cudzoziemców na terytorium Polski przewidują ustawy: czas, warunki.

1)zagadnienie to należy do kompetencji własnej państwa - ich sytuacja prawna regulowana jest przez prawo wewnętrzne,

(PL - ustawa z 13 VI 2003 r. o cudzoziemcach, w 1997 r. nowa ustawa o cudzoziemcach, a w związku z wejściem Polski do UE trzeba było dokonać zmian, ustawa z 13 VI 2003 r. o ,,udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej - azyl terytorialny, ustawa z 27 VII 2002 r. o zasadach i warunkach wjazdu i pobytu obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej oraz członków ich rodzin)

I filar:

- przepisy dotyczące azylu

-imigracji

-spraw cudzoziemców

Uregulowania prawne dotyczące obywateli - 27 VIII 2002 r. o zasadach i warunkach wjazdu i pobytu obywateli państw członkowskich UE i ich członków rodzin.

13 VI 2003 r. - ustawa o cudzoziemcach, wraz z 14 aktami wykonawczymi

-ustawa o ochronie udzielanej cudzoziemcom na terytorium RP (6 aktów wykonawczych)

-ale państwa zawierają u.m. (2- i wielostronne) dot. tego zagadnienia (umowy handlowe, osiedleńcze, z zakresu tzw. obrotu prawnego - prowadzenie dział. gosp. nabywanie nieruchomości, wykonywanie zawodów, opodatkowanie, korzystanie z pewnych praw sądowych)

2)wraz z rozwojem kapitalizmu zrównywano stopniowo sytuację prawną cudzoziemców z własnymi obywatelami (z pominięciem praw politycznych) ze względu na rozwój handlu międzynarodowego

3)główne systemy traktowania cudzoziemców wykształcone w praktyce państw:

a)traktowanie narodowe (równouprawnienie ogólne)- w zasadzie ten sam zakres praw cywilnych co obywateli, cudzoziemiec uzyskuje takie sama lub zbliżone prawa jak obywatele danego państwa

Ta zasada przyjęta w polskiej ustawie o cudzoziemcach (art. 25). Zrównanie dotyczy praw cywilnych, nie dotyczy praw politycznych.

b)traktowanie specjalne - przyznanie tylko ściśle określonych uprawnień, co może przewidywać zrównanie z obywatelami w konkretnych dziedzinach (równouprawnienie szczegółowe)

-podsystem koncesyjny - cudzoziemiec powinien uzyskiwać zgodę na podjęcie określonych czynności, wykonywanie poszczególnych zawodów, pełnienie określonych funkcji , np. nabywanie nieruchomości, muszą być one zgodne z koncesją

-podsystem wyłączenia - cudzoziemiec nie może wykonywać określonych czynności (zastrzeżenia niektórych funkcji i podjęcia czynności), pełnić funkcji

c)traktowanie w sposób najbardziej uprzywilejowany - przyznawanie obywatelom danego państwa takich praw jakie mają lub uzyskają obywatele państwa trzeciego, cudzoziemcy uzyskują takie prawa jakie ma inna grupa cudzoziemców znajdujących się w najkorzystniejszej sytuacji

4)najczęściej spotykane - klauzule wzajemności, stosowane tak przy traktowaniu narodowym jak i specjalnym

5)PL - umowy o obrocie prawnym m.in. z Węgrami (1959), Bułgarią (1961) i Rumunią (1962) - traktowanie narodowe w zakresie danej umowy, a zasadą ogólną jest, że cudzoziemcy korzystają z tych samych praw majątkowych i osobistych jak obywatele, min. prawo zwracania się do prokuratury/sądów/notariatów i in. organów, prawo składania wniosków, wytaczania powództw

Status cudzoziemców w Polsce

Status cudzoziemców w Polsce reguluje ustawa o cudzoziemcach z 1997 r. Zawiera ona reguły dotyczące pobytu cudzoziemców w Polsce:

-gdy do Polski przybywa cudzoziemiec, który posiada więcej niż jedno obce obywatelstwo, to władze traktują go jako obywatela tego państwa, na podstawie paszportu którego przekroczył granicę RP określony

-możliwe jest wydanie zezwolenia na zamieszkanie na terytorium RP na czas

-w tym celu potrzebne jest zezwolenie kompetentnych władz (pozwolenie na pobyt lub tranzyt, prawo azylu, na osiedlenie się na 5 lat przy czym jednorazowo pobyt musi trwać co najmniej 3 miesiące

-pozwolenie nu zamieszkanie na czas oznaczony uzyskuje się pod postacią tzw. wizy pobytowej, dawanej na razie nie dłużej niż 2 lata, a maksymalny okres pobytu może być przedłużony do 10 lat (o kolejne 2-letnie okresy)

-w razie osiedlenia na czas nieokreślony cudzoziemiec uzyskuje tzw. kartę stałego pobytu

-ustawa o cudzoziemcach reguluje także problematykę uchodźców (po raz pierwszy w historii Polski oraz problematykę azylu.

Wydalenie cudzoziemca

1)państwo ma prawo wydalenia ze swego terytorium lub deportowania (tzw. przymusowego odstawienia do granicy) cudzo­ziemca, który naruszył prawo danego państwa lub którego dalszy pobyt zagraża bezpieczeństwu albo interesom państwa - prawo ograniczane u.m. i zasadą niedyskryminacji

2)PL - wydalony min. gdy przebywa bez wizy; zatrudnienie „na czarno”; brak środków finansowych do pokrycia kosztów pobytu; niezgodne z prawem przekroczenie granicy; nie opuszczenie terytorium RP w terminie określonym w odpowiedniej decyzji

MIĘDZYNARODOWY RUCH OSOBOWY

1)międzynarodowy ruch osobowy - to przemieszczanie się osób połączone z przekraczaniem granicy lub granic państwowych

a)przenoszenie się jednostek okresowe lub na stałe

b)opuszczenie terytorium przez własnych obywateli jak i dopuszczenie cudzoziemców

c)ruch odbywa się przez dobrowolne przenoszenie się jednostek w warunkach pokojowych

-nie dot. przemarszu wojsk w czasie wojny i przymusowego przesiedlanie ludności

2)państwo samo określa zasady dot. przekraczania swoich granic, ale państwa zawierają u.m., które ograniczają tą swobodę, przy czym ogólną tendencją jest liberalizacja m. ruchu osobowego

3)do m. ruchu osobowego zalicza sie przede wszystkim:

a)emigrację

b)czasowe migracje pracownicze

c)mały ruch graniczny

d)szeroko pojęta turystyka

Paszporty

1)paszport to dokument stwierdzający tożsamość i upoważniający do przekroczenia granicy, a zarazem jest też dowodem, że wg prawa państwa, które go wydało, dana osoba jest jego obywatelem

a)wydawanie paszportów to kompetencja własna państw (PL - ustawa z 1990 r. o paszportach - wg której poza paszportem zwykłym są jeszcze:

-dyplomatyczne - dla osób udających się za granicę w celu wyko­nania zadania dyplomatycznego

-służbowe MSZ - dla osób wyjeżdżających w celach służbowych

-tymczasowe - wydawane w celu umożliwienia powrotu do kraju obywatelowi polskiemu

b)państwa mogą we wzajemnych stosunkach znieść obowiązek posiadania paszportu

-np. Układ Europejski w sprawie uregulowania ruchu osobowego między państwami-członkami Rady Europy z 1957 r. - zniesienie obowiązku posiadania paszportu dla okresów krótszych niż 3 m-ce

Wizy

1)wiza jest adnotacją dokonaną w paszporcie lub innym dokumencie podróży, stwierdzającą udzielenie zezwolenia na przekroczenie granicy państwa oraz pobyt lub przejazd przez jego terytorium, ale przez niektóre państwa jest ona traktowana jedynie jako obietnica (promesa)

2)wizy pobytowe - uprawniają do określonego czasowo pobytu

3)wizy tranzytowe - uprawniają wyłącznie do przejazdu przez terytorium pań­stwa, ew. z krótkim zatrzymaniem

-wiza dyplomatyczna - dla osób korzystających z przywile­jów i immunitetów dyplomatycznych

4)przyznawanie wizy to kompetencja własna państw, o ile nie ma u.m.

-w niektórych przypadkach odmowa wydania wizy może być uznana za akt mało przyjazny i w związku z nim państwo może zastosować retorsje

5)PL - odmowa gdy:

a)nie zostały spełnione przesłanki do wydania wizy określonego typu

b)nie posiada środków finansowych niezbędnych do pokrycia kosztów pobytu

c)jest obawa, że wydanie wizy mogłoby spowodować zagrożenie dla obronności lub bezpieczeństwa państwa

d)od dnia wydania poprzedniej decyzji o odmowie nie minął rok i nie pojawiły się nowe okoliczności

6)tendencja do znoszenia na zasadzie wzajemności wiz wjazdowych i tranzytowych, np. w PL - w związku z UE został zniesiony obowiązek wizowy dla państw Europy Zach., ale przywrócony obowiązek wizowy dla 14 państw Europy Wsch. i Azji (m.in. Rosja, Białoruś i Ukraina)

7)wiele państw Europy Zach. zniosło aktami jednostronnymi (bez zachowania zasady wzajemności) obowiązek wizowy dla obywateli USA

EKSTRADYCJA I AZYL

Ekstradycja

-polega na wydaniu osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa lub sprawcy przestępstwa państwu , któremu przysługuje stosunku do tej osoby jurysdykcję karną w stosunku do tej osoby w celu osadzenia lub wykonania orzeczonej kary

Europejski nakaz aresztowania miał być traktowany jako odrębna instytucja , która wynika z większego zaufania państwa

-państwem wzywającym , czyli które może ubiegać się o wydanie (ekstradycję) jest :

1)państwo obywatelstwa tej osoby

2)państwo na terytorium którego popełniono przestępstwo

3)państwu, w którym ujawniły się skutki tego przestępstwa

historyczny rozwój ekstradycji

-ekstradycja znana jest w stosunkach międzynarodowych od dawna, a przypadki ekstradycji znane już były w XVIII w. Praktyka w tym zakresie nie była jednak jednolita (brak normy zwyczajowej w tym zakresie)

-w wieku XIX coraz popularniejsze stawały; się umowy dwustronne, dotyczące ekstradycji (dotyczyły one głównie sprawców najcięższych przestępstw, gdyż procedura ekstradycyjna była wówczas dość skomplikowana i kosztowna)

główne zasady dotyczące ekstradycji:

zasady ekstradycji są określone w umowach ekstradycyjnych (umowy bilateralne i wielostronne) i przepisach prawa wewnętrznego (Polskę wiążą różne unormowania międzynarodowe).

W historycznym rozwoju wykształciły się, aktualne do dzisiaj, główne zasady ekstradycji:

1)zasada podwójnej karalności- podstawą ekstradycji może być czyn przestępny który jest zagrożony karą w obu państwach np. bigamia w świetle niektórych ustawodawstw jest przestępstwem, a wedle innych nie jest

2)zasada specjalności (ograniczenia ścigania) osobę wydalić można tylko za to przestępstwo, które było podstawą wydania i można wobec niej wykonywać taką karę dla wykonania której została ona przekazana. Chodzi tu o to, aby osoby, które zostały przekazane nie spotkały się z jakimiś dodatkowymi zarzutami.

Zasada specjalności oznacza, że czyn który jest zarzucany osobie podejrzanej jest czynem karalnym w obu państwach

3)zasada prawa azylu - osoby korzystające z azylu terytorialnego nie podlegają ekstradycji

4) zasada nie wydawania własnych obywateli - osoby posiadające obywatelstwo danego państwa nie podlegają ekstradycji np. art. 55 polskiej Konstytucji ,,ekstradycja polskiego obywatela jest zakazana”

W związku z tym przepisem prawnym pojawił się problem dotyczący ratyfikacji przez Polskę Statutu ICC. Statut ten bowiem ma na celu utworzenie stałego trybunału karnego, który sądził będzie najcięższe zbrodnie. Uznano jednak, że nie ma sprzeczności między Konstytucją a Statutem, gdyż przekazanie do ICC to przekazanie osoby organowi międzynarodowemu a nie innemu państwu.

Zasada ograniczenia ścigania - osobę można ścigać za czyn który był wymieniony we wniosku ekstradycyjnym

Niektóre państwa nie przyjmują zasady niewydawania swoich obywateli (np. USA, Wielka Brytania).

1)ekstradycja to wydanie władzom obcego państwa osoby ściganej przez te władze za popełnione przestępstwa (to wydanie osoby podejrzanej lub sprawcy przestępstwa państwu któremu przysługuje jurysdykcja karna wobec tej osoby)

2)brak normy zwyczajowej dot. ekstradycji, więc to kompetencja własna państw, ale w związku z walką z przestępczością zaczęto zawierać umowy ekstradycyjne (na zasadzie wzajemności), które z reguły dot. przestępców pospolitych, a nie politycznych, przy czym ocena charakteru przestępstwa należy do państwa wydającego, a wyjątkiem od tej zasady jest tzw. klauzula zamachowa (ekstradycja osób dokonujących z powodów politycznych zamachu na głowę państwa, szefa rządu lub innych osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe i polityczne)

a)własnych obywateli z reguły nie wydają, np. PL - art. 55 ust. 1 Konstytucji - zakaz ekstradycji

b)w PL zakaz ekstradycji podejrzanej o popełnienie przestępstwa z powodów politycznych bez użycia przemocy

c)kpk z 1997 r. - ekstradycja:

-zakazana w stosunku do obywatela i osoby, która ma prawo azylu

-można odmówić gdy przestępstwo popełnione na terytorium RP/statku/samolocie oraz gdy państwo nie zapewnia wzajemności;

-niektórych umowach między państwami socjalistycznymi nie było zastrzeżenia niewydawania przestępców politycznych

3)ekstradycja przestępców wojennych po II wojnie światowej - przewidziana w Deklaracji Moskiewskiej trzech mocarstw z 1943 r., a Porozumienie Londyńskie w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych Osi Europejskiej z 1945 r. potwierdziło postanowienie o odsyłaniu przestępców tam, gdzie popełnili zbrodnie

a)też przewidywane w paryskich traktatach pokojowych z europejskimi sojusznikami Niemiec z 1947 r.

b)obowiązek ten nie w pełni wykonany przez niektóre państwa zachodnie, a zwłaszcza przez władze okupacyjne w zachodnich strefach Niemiec.

Podstawowe uregulowania dotyczące ekstradycji wiążące Polskę :

-Europejska Konwencja o Ekstradycji z 13 XII 1957 r., zawarta w Paryżu, przyjęta przez Rade Europy wraz z 2 protokołami dodatkowymi z 1965 r. ? i 1978 r. ( Polska ją ratyfikowała w 1993 r. zastępuje ona umowy dwustronne dotyczące ekstradycji.

Jesteśmy stroną umów dwustronnych z tymi państwami, które nie należą do Rady Europy

np.z USA 1996 r.(weszła w życie 1999 r.)

czy z Australią z 1998 r. obowiązuje od 1999

2003 r. konwencja ekstradycyjna z Indiami

-W ramach UE przyjęto konwencje ekstradycyjne w 1995 r. i 1996 r. są to konwencje o uproszczeniu procedury ekstradycyjnej

Do państw członkowskich -europejski nakaz aresztowania

Osoby uzyskujące azyl nie podlegają ekstradycji.

pojęcie przestępstwa ekstradycyjnego

Przedmiotem wielu dyskusji było pojęcie przestępstwa ekstradycyjnego. Określenie to precyzują umowy ekstradycyjne. W przeszłości określano po prostu katalog przestępstw, w wypadku których możliwa jest ekstradycja. Obecnie natomiast podaje się raczej jakiś próg zagrożenia karą. Najczęściej (np. w Europejskiej Konwencji o Ekstradycji) mówi

się, że podstawą wydania mogą być: przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności o wymiarze co najmniej 1 roku lub wyższą. Taki standard ma zapobiec temu, aby drobne przestępstwa stawały się przedmiotem wniosku ekstradycyjnego (procedura ta jest bowiem długotrwała i kosztowna). Dodatkowo państwa stosując różne wymogi same

podwyższają jeszcze ten próg (np. Francja do 2 lat).

umowy ekstradycyjne

a)wiele państw jest związanych umowami ekstradycyjnymi dwustronnymi. Polska także zawarła szereg takich umów

b)dodatkowo Polska jest związana Europejską Konwencją o Ekstradycji. Konwencja ta została opracowana pod auspicjami Rady Europy, a przyjęto ją w Paryżu w 1957 r. Konwencja ta weszła w życie w 1960 r. i dodatkowo jest uzupełniona dwoma protokołami ze Strasburga z 1975 r. (wszedł w życie w 1979 r.) i z 1978 r. (wszedł w życie w 1983 r.). Polska ratyfikowała Europejską Konwencję o Ekstradycji w 1993 r.:

-zgodnie z postanowieniami konwencji między państwami, które są stronami konwencji zostały wyłączone postanowienia dwustronnych umów ekstradycyjnych, mimo to jednak Polska nadal zawiera takie dwustronne umowy ekstradycyjne (np. w 1996 r. z USA, w 1999 r. z Australią)

-konwencja paryska o ekstradycji zawiera, wyżej przedstawione zasady ekstradycyjne

-w kwestii kary śmierci konwencja paryska stanowi, iż jeśli kodeks karny wzywającego państwa przewiduje karę śmierci, natomiast KK państwa wezwanego nie przewiduje takiej kary, to państwo wezwane może zgodzić się na ekstradycję sprawcy przestępstwa zagrożonego karą śmierci stawiając warunek iż państwo to zagwarantuje, że kara śmierci nie zostanie wykonana w stosunku do tej osoby

c)w ramach Unii Europejskiej zostały przyjęte 2 konwencje dotyczące ekstradycji:

-konwencja o uproszczonej procedurze ekstradycyjnej z 1995 r..

-konwencja dotycząca ekstradycji UE z 1996 r.

Konwencje te są bardziej nowoczesne aniżeli konwencja paryska, przede wszystkim dlatego, iż przewidują bardziej uproszczoną procedurę ekstradycyjną (np. włączono do procedury ekstradycyjnej państw UE tzw. „porozumienie faksowe" z 19S9 r., które pozwala na przekazywanie dokumentów dotyczących ekstradycji także faksem, co jest niemożliwe według konwencji Rady Europy)

d)odrębną konwencją ekstradycyjną związane są państwa Beneluksu. Konwencja ta zawarta została w 1962 r.

e)przepisy dotyczące ekstradycji zawarte są także w wielu umowach międzynarodowych, zwłaszcza dotyczących zwalczania terroryzmu, np. konwencja o zwalczaniu terroryzmu z 1977 r. W konwencji tej przewidziane są pewne zasady dotyczące ekstradycji. Polska jest również stroną tej konwencji.

szczegółowe przepisy ekstradycyjne

-art. 55.ust 3 Konstytucji RP stanowi, iż „w sprawie dopuszczalności ekstradycji decyduje sąd"

-wnioski ekstradycyjne przekazywane są drogą dyplomatyczną, ale mogą także bezpośrednio kontaktować się ze sobą ministerstwa sprawiedliwości lub prokuratury generalne (zależy to od modelu poszczególnych państw)

-wszystko zmierza, aby w stosunku do najcięższych zbrodni (ludobójstwo, zbrodnie wojenne i przeciwko ludzkości) ich sprawcy nie uniknęli kary (tworzone są w tym względzie pewne standardy międzynarodowe)

-szczegółowe przepisy dotyczące ekstradycji zawiera KPK.

Azyl

Uchodźca - definicja w polskiej ustawie jest taka sama jak w prawie międzynarodowym Konwencji Genewskiej z 1951 r (wprowadzała cezurę czasową na 1 I 1951 r. - fala uchodźctwa powinna się skończyć i przyjęto ze zjawisko to będzie do 1951 r. i poszerzono tę kategorie - uchodźcy , czyli osoby która spełnia warunki by państwo przyznało jej taki status) i protokole nowojorskim z 1967 r., który znosił on cezurę czasową; (Polska przystąpiła do nich w 1991 r.),

- o przyznaniu statusu uchodźcy decydował sam minister spraw wewnętrznych i administracji, ale organem odwoławczym od decyzji ministra jest Rada do spraw uchodźców .

Obecnie, działający od 2001 r., Prezes Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców i on w I instancji podejmuje decyzje o przyznaniu statusu uchodźcy lub azylu. II instancja Rada ds. Uchodźców, składająca się z 12 członków powołanych przez Prezesa Rady Ministrów. Przynajmniej połowa jej członków musi mieć wykształcenie prawnicze. Kandydatów do rady zgłaszają minister sprawiedliwości oraz minister spraw zagranicznych.

Państwa korzystają z pomocy międzynarodowej.

Wysoki komisarz ds. uchodźców zastąpił organ ds. uchodźców.

Pomoc wiąże się z rozwiązywaniem problemów prawnych i wsparciem finansowym, uchodźca otrzymuje od państwa zasiłek. Wiele wniosków o przyznanie przyznaniu statusu uchodźcy. Ale część osób znika - wyjeżdża.

Umowa o readmisji - umowy przewidujące przekazanie osoby , która nielegalnie przekroczyła granice.

1)azyl (terytorialny/polityczny) polega na udzieleniu schronienia (tzn. prawa wjazdu i osiedlenia się) cudzoziemcowi ściganemu w kraju ojczystym lub w państwie trzecim za popełnienie przestępstwa politycznego lub z innych wzglę­dów politycznych i wiąże się z odmową wydania (ekstradycji) cudzoziemca - należy do kompetencji własnej, o ile nie ma u.m.

-PL - art. 56 ust. 1 Konstytucji - prawo azylu na zasadach z ustawy, jest instytucją powszechnego p.m.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 10 grudnia l948 r.- w art. 14 stanowi, iż ,każdy człowiek ma prawo ubiegać się o azyl i korzystać z niego w innym kraju w razie prześladowania” chyba , że popełniło się przestępstwo niepolityczne

2)Deklaracja w sprawie azylu terytorialnego uchwalona przez ZO ONZ w 1967 r. - azyl to akt pokojowy i humanitarny i powinien być respektowany przez inne państwa, ale nie przysługuje osobom winnym zbrodni przeciwko ludzko­ści, zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko pokojowi

3)Konstytucja RP - prócz prawa do azylu przewiduje możliwość nadania statusu uchodźcy - Konwencja o sta­tusie uchodźcy z 1951 r. i Protokół uzupełniający z 1967 r. - uchodźcą jest osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swej rasy, religii, narodowości i przynależności społecznej lub przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa oraz osoba, która nie ma żadnego obywatelstwa i znajduje się na skutek podobnej sytuacji poza państwem swego zamieszkania i nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa

azyl terytorialny - azyl to udzielenie schronienia na terytorium państwa osobie prześladowanej (cudzoziemcowi ) we własnym państwie za działalność, przekonania religijne, polityczne czy społeczne. O jego nadaniu decyduje Prezes Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców .Nie jest on tożsamy ze statusem uchodźcy (art. 56 Konstytucji RP).

Ustawa dotyczy ochrony cudzoziemców ale brak jest międzynarodowych uregulowań o charakterze wiążącym, traktowana jest jako uprawnienia państwa, które decyduje komu przyznać , jednostka nie roszczenia o przyznanie azylu.

-próba : Konwencja o azylu terytorialnym z 1977 r. ale skończyło się na uzgodnieniu tylko kilkunastu artykułów

-na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ przyjęto Deklarację o azylu terytorialnym w1967 r.(deklaracja - niewiążąca, dokument charakterze powszechnym)

-w niektórych umowach międzynarodowych z zakresu ochrony praw człowieka przewidziane są pewne postanowienia dotyczące azylu terytorialnego o jego udzieleniu decyduje minister spraw wewnętrznych i administracji, który działa w porozumieniu z ministrem spraw zagranicznych

historyczny rozwój azylu terytorialnego

-w okresie Wielkiej Rewolucji Konstytucja francuska z 1793 r. zawierała słynny przepis, iż ,,Naród Francuski udziela azylu cudzoziemcom, którzy zmuszeni zostali do opuszczenia ojczyzny, natomiast odmawia azylu tyranom”

-prawo do azylu stało się bardzo popularne w XIX wieku, w związku z cym pojawiło się pytanie, czy prawo to przysługuje państwu, czy jednostce. W świetle Deklaracji Praw Człowieka jednostka ma jedynie prawo ubiegania się o azyl, a od państwa zależy komu i na jakich zasadach azyl ten przyznać na swoim terytorium

-azyl terytorialny w świetle polskiej ustawy cudzoziemcach z 1597 r. cudzoziemiec może otrzymać azyl na swój wniosek, gdy jest to niezbędne co zapewnienia mu ochrony lub gdy przemawia za tym ważny interes państwa,

-azyl terytorialny na terytorium Polski może zostać odmówiony cudzoziemcowi lub można go tego prawa pozbawić, jeśli ustały przyczyny, które przyznanie mu azylu lub gdy cudzoziemiec prowadził działania godzące w bezpieczeństwo państwa

-regionalne przepisy w kwestii azylu terytorialnego

Azyl terytorialny w prawie regionalnym zawarty jest przede wszystkim w uregulowaniach amerykańskich, np.:

- Konwencja z Hawany w sprawie przyznawania azylu z I928 r.

-Konwencja z Caracas w sprawie przyznawania azylu terytorialnego z 1954 r.

2)azyl dyplomatyczny - instytucja p.m. Ameryki Łacińskiej, którego podstawą prawną jest prawo zwyczajowe i u.m. z 1928, 1933 i 1939 roku., istnieje tylko w regionalnym prawie amerykańskim i tam reglowy jest przepisami p.m., ale wiąże tylko państwa amerykańskie.

amerykańskie uregulowania w kwestii azylu dyplomatycznego

Wśród amerykańskich uregulowań w kwestii azylu dyplomatycznego możemy podać następujące:

-Konwencję z Hawany z 1928 r. (zawiera ona zarówno przepisy w kwestii azylu dyplomatycznego, jak i terytorialnego)

-Konwencje z Montevideo z 1933 i 1939 r.

-Konwencję z Caracas o azylu dyplomatycznym z 1954 r.

pojęcie azylu dyplomatycznego

-azyl dyplomatyczny oznacza udzielenie schronienia w pomieszczeniach misji dyplomatycznej. Pojęcie azylu dyplomatycznego nieodparcie kojarzy się z pojęciem eksterytorialności. Pojęcie to nie występuje we współczesnym prawie dyplomatycznym. Placówkom dyplomatycznym przysługuje przywilej nietykalności pomieszczeń, ale .nie jest on utożsamiany z eksterytorialnością. Eksterytorialność oznaczałaby bowiem wyłączenie tego terytorium spod kompetencji władz miejscowych. Taką też koncepcję prezentował Grocjusz.

Nietykalność placówek dyplomatycznych oznacza zaś obowiązek ochrony pomieszczeń misji dyplomatycznej. Władze państwa przyjmującego nie mogą bez zgody szefa misji dyplomatycznej wejść do tych pomieszczeń, co nie oznacza ich

eksterytorialności.

a)może być udzielany w pomieszczeniach misji dyplomatycz­nej, na pokładzie okrętu wojennego i samolotu wojskowego oraz w bazach wojen­nych - wyłączne prawo państwa dającego azyl

b)2 kategorie osób uprawnionych do ubiegania się o ten azyl:

-osoby ścigane ze względów politycznych

-przestępcy polityczni

c)udzielany wyłącznie w tzw. sytuacjach nie cierpiących zwłoki

d)skutkiem azylu jest wyjęcie tej osoby spod jurysdykcji państwa pobytu

azyl dyplomatyczny

-to udzielenie schronienia w pomieszczeniach misji dyplomatyczne

-instytucja ta jest uznawana przede wszystkim w regionalnym prawie amerykańskim

1) Konwencja Hawańska z 1928 r.

2) Konwncja z Montewideo z 1939 r.

3) Konwencjami Caracas z 1954 r.-o azylu dyplomatycznym, dotycząca państw Ameryki Południowej, wcześniej obowiązywała w tej kwestii konwencja hawańska z 1938 r.

-udzielenie schronienia na krótki czas, może być stosowany w nagłych przypadkach kiedy np. osoba narażona jest ( np. wskutek przewrotu ) na prześladowania władz państwa, którego obywatelstwo posiada i poszukuje schronienia w pomieszczeniach misji dyplomatycznej obcego państwa; misja dyplomatyczna powinna w takich wypadkach podjąć rozmowy z władzami państwa przyjmującego i zapewnić tej osobie bezpieczny wyjazd z terytorium państwa

-powinien on mieć charakter przejściowy

-państwo powinno umożliwić wyjechanie

azyl dyplomatyczny w polskich uregulowaniach prawnych

W konwencji konsularnej pomiędzy Polską a Federacją Rosyjską stwierdzono, iż pomieszczenia urzędów konsularnych korzystają z nietykalności, bez żadnych ograniczeń.

azyl dyplomatyczny w świetle prawa międzynarodowego i regionalnego prawa amerykańskiego

Udzielenie schronienia w pomieszczeniach misji dyplomatycznej osobom, które obawiają się prześladowań stanowi w świetle powszechnego prawa międzynarodowego naruszenie norm tegoż prawa.

Takie zachowanie jest natomiast akceptowane w prawie amerykańskim. Azyl dyplomatyczny jest tutaj traktowany jako instytucja o charakterze wyjątkowym. Przyznawany być może jedynie na określony i dość krótki czas oraz w sytuacjach nagłych (zamach, rebelia). Osoba korzystająca z tego azylu powinna opuścić pomieszczenia misji dyplomatycznej w momencie, kiedy przedstawicielstwo dyplomatyczne w porozumieniu z państwem przyjmującym zapewni tej osobie bezpieczny wyjazd z terytorium państwa.

Azyl dyplomatyczny zdarzał się także w warunkach europejskich, np. kardynał Minszend (?) przebywał przez wiele lat w ambasadzie amerykańskiej na Węgrzech, Honecker.

problematyka azylu terytorialnego w orzeczeniach MTS

Kwestię azylu terytorialnego w stosunkach amerykańskich obrazuje orzeczenie MTS w tzw. sprawie Haya de La Torre(patrz wcześniej)

Specjalne formy ochrony cudzoziemców przewidziane przez ustawę:

Pobyt tolerowany - pobyt , który może dotyczyć cudzoziemców ale których odesłanie w drodze readmisji wiąże się z zagrożeniem ich zdrowia lub życia, nie mają jednak statusu azylanta lub uchodźcy, w przypadkach gdy np. nie można cudzoziemca wydalić z terytorium Polski.

Zgoda na pobyt czasowy- gdyby w Polsce znalazła się grupa z danego państwa , masowy napływ

Ochrona czasowa cudzoziemca- ustawa o udzielaniu ochrony czasowej cudzoziemcowi, kryterium masowości napływu cudzoziemców - należy udzielić ochrony, ale ze względu na możliwości finansowe i czasowe nie może być przedłużane.

Rada ds. uchodźców - organ składający się z 12 osób, na 5 lat mianowanych przez premiera wśród kandydatów wyznaczonych przez ministra spraw zagranicznych i ministra …

OCHRONA GRUP LUDZKICH I PRAW CZŁOWIEKA

Rozwój międzynarodowej ochrony praw człowieka

-1555 r. traktat habsburski - ,, ochrona wolności religijnej”

-od XIX w. traktat dotyczący ochrony mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych

1)pierwsze umowy dot. praw mniejszości (część ludności (grupa ludzka), która różni się od pozostałej ludności danego państwa religią, językiem, pochodzeniem czy rasą):

a)Traktat Berliński z 1878 r. - obowiązek na Turcji i obszarach od niej oderwanych (Bułgarii, Czarnogórze, Rumunii i Serbii) zapewnienia swobodnego wykonywania praktyk religijnych i nieczynienia żadnej dyskryminacji w stosunku do tych grup ludnościowych, które różniły się od większości religią

b)po I wojnie światowej tzw. główne mocarstwa sprzymierzone i stowa­rzyszone oraz Liga Narodów nałożyły na nowo powstałe państwa oraz na część państw zwyciężonych obowiązek ochrony mniejszości (religia, rasa i język) w traktacie pokoju jak i w 2-stronnych umowach - min. w umowach z Polską, Jugosławią, Czechosłowacją, Rumunią i Grecją oraz w traktatach pokoju z Austrią, Bułgarią i Węgrami

-zobowiązania te miały charakter jednostronny, a główne mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone lub Liga Narodów występowały jako opiekunowie części obywateli określonego państwa (podstawa ingerencji)

-traktat mniej­szościowy z 1919 r. - polska mniejszość w Niemczech miała gorszą sytuację niż niemiecka w Polsce

Rozwój nastąpił po II wojnie światowej pod auspicjami ONZ i współcześnie mówi się o 3 generacjach praw człowieka

1.prawa klasyczne- prawa cywilne i polityczne,

- polega na nie ingerowaniu w pewną sferę swobód i wolności jednostki

a)prawo do życia

b)zakaz tortur i kar cielesnych

c)wolność wyznania sumienia i religii

d) prawo do zrzeszania się

e)prawo do wypowiedzi

2.prawa socjalne, gospodarcze, społeczne i kulturalne

-państwa zobowiązują się że będą stopniowo osiągały poziom prawa przewidzianego w dokumencie międzynarodowym poprzez stworzenie odpowiednich prawnych, finansowych i administracyjnych możliwości zagwarantowania tych praw.

-poziom zagwarantowania praw uzależniony jest od finansowych możliwości państwa

a)prawo do pracy

b)prawo do ochrony zdrowia

c)prawo do zabezpieczenia społecznego

d)prawo do wypoczynku

e)prawo do bezpłatnego nauczania

3.prawa grupowe (solidarnościowe)

-o charakterze ogólnym

a)prawo do pokoju

b)prawo do rozwoju

c)prawo do komunikowania się

d)prawo do czystego, naturalnego środowiska

Ochrona na płaszczyźnie uniwersalnej (głównie ONZ) i regionalnej (Afryka, Europa, kraje arabskie, Ameryka)

Nie jest to zamknięty katalog

System uniwersalny ochrony praw człowieka

a)Historyczny rozwój ochrony praw człowieka

-jako pierwszy akt inicjujący ochronę praw człowieka podaje się traktat augsburski z 1555 r., a mowa w nim była o wolności religijnej (pierwowzorze dzisiejszej wolności wyznania)

-w XIX w. oraz po I wojnie światowej pojawiły się umowy dotyczące praw mniejszości

-rzeczywisty rozwój dokumentów międzynarodowych z dziedziny praw człowieka został podjęty po II wojnie św. I od tego czasu zaczęły kształtować się dokumenty o charakterze uniwersalnym, jak też regionalne systemy ochrony praw człowieka

b)charakter i początki uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka

Uniwersalny system ochrony praw człowieka zwany jest również systemem powszechnym. Kształtował się on pod auspicjami Narodów Zjednoczonych, choć już w dokumentach, które składają się na genezę ONZ można znaleźć pewne postanowienia dotyczące ochrony praw człowieka. Takie wzmianki zawierają:

- Karta Atlantycka z 1941 r.

- Deklaracja Narodów Zjednoczonych z 1942 r.

- Deklaracja teherańska z 1943 r.

Podstawowe akty systemu uniwersalnego (pod auspicjami ONZ):

1)Powszechna Deklaracja Praw Człowieka -10 XII 1948 r. ONZ, nie ma charakteru wiążącego

2)Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka - 16 XII 1966 r.:

a)dotyczący praw klasycznych wszedł wżycie 23 III 1976 r. (obecnie 151 państw)

b)pakt praw gospodarczych, społecznych, kulturalnych (wszedł w życie 3 I 1976 - 148 państw)

Polska jest stroną obydwu od 1977 r.

Do paktu praw klasycznych dołączono 2 protokoły opcyjne:

1)przewiduje petycje indywidualne do Komisji Praw Człowieka (organu ONZ) w Genewie, (104 państwa, Polska jest stroną od 1991 r.)

2)dotyczy zniesienia kary śmierci z 1989 r.(obecnie 51 państw, Polska nie przystąpiła choć podpisała)

System kontroli przestrzegania praw człowieka.

1)Międzynarodowy Pakt Praw Człowieka dotyczący praw klasycznych (cywilnych i politycznych) - państwa zobowiązują się w ramach tego dokumentu do przyznania praw w tym pakcie określonych wszystkim osobom podlegającym ich jurysdykcji.

2)Międzynarodowy Pakt Praw Człowieka dotyczący praw gospodarczych, kulturalnych, społecznych - państwa przyjmują zobowiązania, że będą stopniowo dążyć do zapewnienia przestrzegania praw określonych w tym dokumencie.

Różnica polega także na systemie kontroli tych praw, które są przewidziane w obydwu paktach.

W pakcie praw cywilnych i politycznych przewidziano ustanowienie Komitetu Praw Człowieka. działającego w Genewie, do którego mogą wpływać 3 rodzaje dokumentów:

a)zawiadomienia indywidualne o naruszeniu przez państwo praw jednostki (składają osoby fizyczne będące ofiarami tych naruszeń, możliwość związania się tymi postanowieniami wynika z protokołu opcyjnego)

b)zawiadomienia państwowe (jedno państwo przeciwko drugiemu może złożyć zawiadomienie, że to drugie państwo narusza prawa przewidziane w pakcie - Art 41 )

c)sprawozdania składane przez państwa (okresowe lub zlecone przez Komitet)

W wyniku postępowania, prowadzonego przed Komitetem Praw Człowieka można stwierdzić że państwo naruszyło prawa przewidziane w pakcie ale to stwierdzenie, które zapada przed Komitetem nie ma charakteru wiążącego. Jest to sytuacja odmienna od systemu europejskiego, w którym zapada orzeczenie wiążące.

Komitet natomiast nie ma kompetencji aby związać państwo jakimiś dalszymi środkami jakie państwo powinno podjąć w danej sytuacji. Możliwość zgłaszania zawiadomień indywidualnych została ograniczona w ten sposób, że jednostka a najpierw dochodzić swych praw przed organami krajowymi.

Obywatele państw, które są związane Europejska Konwencją Praw Człowieka i Paktem Praw Człowieka muszą zdecydować czy będą składać zawiadomienie do Komitetu Praw Człowieka w Genewie czy też tzw. skargę lub petycję indywidualną do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.

W odniesieniu do Paktu praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych system kontroli obejmuje jedynie sprawozdania, które informują jakie kroki państwo podjęło by stopniowo osiągać pewien poziom implementacji praw przewidzianych w tym pakcie. Jeśli chodzi o ten pakt to początkowo organem przyjmującym te sprawozdania od państw była Rada Gospodarcza i Społeczna natomiast później postanowiono utworzyć Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych na mocy rezolucji ONZ.

System komitetu funkcjonuje także w innych dziedzinach ochrony praw człowieka, które są pod auspicjami ONZ poddane uregulowaniom prawnomiędzynarodowym:

a)Komitet ds. dyskryminacji

b)Komitet ds. tortur

c)Komitet Praw Dziecka

d)Komitet ds. pracowników- migrantów

e)Powołano także "Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka pod auspicjami ONZ.

System regionalny ochrony praw człowieka

Systemy regionalne istnieją dziś właściwie w odniesieniu do wszystkich kontynentów. System europejskiej ochrony praw człowieka jest gwarantowany przede wszystkim na mocy Konwencji rzymskiej z 4 XI 1950 r. „o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności”, obowiązującej od 1953 r. Przyjęła ją Rada Europy i od początku była traktowana jako dokument bazowy, do którego będą przyjmowane protokoły dodatkowe. Dotychczas przyjęto 13 protokołów dodatkowych do tej konwencji. Poszerzają one katalog praw, a także zmieniają system kontroli, który był przewidziany w pierwotnej wersji konwencji.

Katalog praw człowieka przewidziany w konwencji jest to zasadniczo katalog praw klasycznych poszerzony o inne prawa

Pod auspicjami Rady Europy przyjęto także Europejską Kartę Socjalną (Społeczną) - tzw. „kartę z Turynu" - w 1961 r. (weszła w życie w 1965 r.).

Polska jest związana postanowieniami Konwencji ,,o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności" od 1991 r. kiedy to przystąpiła do Rady Europy ale konwencja weszła w życie w roku 1993.

Natomiast Europejską Kartą Socjalną Polska jest związana od 1997 r.

System ochrony praw człowieka z konwencji z 1950 r.

Ustanowiono 2 organy:

1)Europejską Komisje Praw Człowieka

2)Europejski Trybunał Praw Człowieka

Konwencja początkowo obowiązywała pomiędzy państwami zachodnioeuropejskimi i wtedy liczba spraw wpływających do tych organów nie była zbyt duża. Komisją stanowiła swoisty „filtr” eliminujący pewne sprawy, które nie wpływały już do trybunału. Natomiast po przystąpieniu do konwencji przez dużą grupę państw byłego Bloku Wschodniego postanowiono zlikwidować Europejską Komisję Praw Człowieka i utworzyć nowy stały Europejski Trybunał Praw Człowieka Od listopada 1994 r. działa na nowych zasadach Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu. Jest to obecnie właściwie jedyny organ kontroli, który przyjmuje sprawy związane z naruszeniem europejskiej Konwencji „o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności".

Sędziowie trybunału są wybierani ze wszystkich państw - stron konwencji. Wybierani są zasadniczo wybierani na 6-letnie kadencje ale zdarzają się przedłużenia ich mandatów. Z Polski obecnie ? sędzią jest prof. Lech Galicki. Pierwszym sędzią z Polski w tym trybunale był prof. Makarczyk, który zrezygnował z pełnienia tej funkcji.

Zgodnie z postanowieniami zmienionej konwencji sprawy- rozpatrywane są przez 3 składy:

a)Komitety (3 sędziów)

b)Izby (7 sędziów)

c)tzw. Wielką Izbę (17 sędziów)

Sprawa która wpływa do Trybunału i jest sprawą od jednostki (skarga indywidualna) jest na początku rozpatrywana przez 3-osobowy Komitet. Może on jednomyślnie zadecydować, że sprawa ulegnie skreśleniu, nie będzie prowadzone dalsze postępowanie. Jeżeli Komitet nie podejmie takiej decyzji to sprawa trafia do Izby, która także może zdecydować o niedopuszczalności dalszego rozpatrywania skargi lub też rozpatrywać ją pod względem merytorycznym. Jeżeli Izba rozpatruje sprawę merytorycznie to jeśli zapadnie wyrok jest on wiążący ale być zaskarżony do Wielkiej Izby. Orzeczenie Wielkiej Izby jest ostateczne. Sprawa może być przekazana Wielkiej Izbie w przypadkach kiedy dotyczy jakiejś skomplikowanej kwestii prawnej lub gdy istnieje obawa że orzeczenie, które zapadnie przed Izbą będzie niezgodne z dotychczasową linią orzecznictwa. W przypadku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka zanim zdecydujemy się na oddanie sporu (w zakresie praw przewidzianych w konwencji i protokołach) pod jego rozstrzygnięcie musimy wykorzystać wszystkie krajowe środki odwoławcze.

Polska jest wśród państw, z których wpływa bardzo duża liczba skarg do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Skargi te dotyczą najczęściej spraw związanych z postępowaniem przed polskimi sądami (najczęstszy zarzut to przewlekłość polskiego postępowania sądowego). Minął także „okres ochronny" Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w stosunku do nowych państw wobec których nie stosował początkowo zbyt dotkliwych sankcji finansowych. Teraz te kary są coraz wyższe.

Europejska Karta Społeczna nie przewiduje systemu umożliwiającego zgłaszanie skarg indywidualnych. Istnieje tu system t z w. skarg zbiorowych do komitetów ekspertów. Europejska Karta Społeczna ma podobny charakter jak Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, a więc tez ustala pewien próg ochrony do którego państwo ma zmierzać.

Przystępując do Europejskiej Karty Społecznej państwo od razu określa, którymi prawami przewidzianymi w karcie będzie związane i musi przyjąć pewien minimalny pułap ochrony, który jest przewidziany w karcie i w zakresie tych wybranych praw składa sprawozdania z implementacji tych uregulowali prawnych.

Tak jak w systemie uniwersalnym powstaje także inne dokumenty dotyczące spraw bardziej szczegółowych.

W ramach systemu europejskiego poza konwencją z 1950 r. zostały przyjęte:

a)konwencja zakazująca tortur i innego niehumanitarnego postępowania z 1987 r (odpowiednik konwencji ONZ - owskiej z 1984 r.)

b)istotną rolę odgrywa tzw. konwencja biomedyczna z 1997 r. (klonowanie, eksperyment genetyczne itp.)

c)dokumenty dotyczące ochrony praw dziecka

d)ostatnio przyjętym przez Radę Europy jest konwencja dotycząca kontaktów z dziećmi.

Pod auspicjami Unii Europejskiej w Nicei (XII 2000 r.) została przyjęta Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (nie jest umową międzynarodową, ma być włączona do przyszłej Konstytucji Europejskiej i wtedy będzie prawnie wiążąca), określająca standardy ochrony praw na płaszczyźnie unijnej.

Karta NZ a prawa człowieka

Prace nad Kartą NZ

W związku z pracami nad Kartą NZ pojawiła się propozycja, aby równocześnie z kartą organiczną przyjąć Kartę Praw Człowieka., która zawierałaby katalog podstawowych praw chronionych przez państwa członkowskie ONZ. Po przyjęciu Karty NZ postanowiono kontynuować prace nad przyjęciem dokumentu z dziedziny praw człowieka, gdyż Karta NZ bardzo ogólnie (zarówno w preambule, jak i dalszych postanowieniach) wskazuje na problematykę praw człowieka (mówi się jedynie o poszanowaniu praw człowieka, o przywróceniu wiary w godność człowieka).

Wkrótce po przyjęciu Karty NZ utworzono Komisję Przygotowawczą ds. Praw Człowieka, obradującą pod przewodnictwem żony Roosevelta. Uczestnikami tej komisji byli m.in. wybitni filozofowie. Komisja ta opracowała pewną koncepcję dokumentów międzynarodowych, która miała stanowić podstawę uniwersalnego systemu ochrony. Zdaniem komisji, system uniwersalnej ochrony powinien obejmować dokumenty:

-deklarację, czyli dokument nie mający charakteru prawnie wiążącego, ale określający podstawowy katalog praw człowieka

-konwencję - umowę międzynarodową określającą najważniejsze prawa, ale już w formie wiążącej,

-umowę określającą środki kontroli przestrzegania tych praw.

Zamiar ten tylko w części został zrealizowany, gdyż w trakcie prac zmodyfikowano nieco pierwotne założenia.

Karta NZ - dopiero w niej pojawił się wymóg stosowania zasady równych praw i wolności zasadniczych dla wszystkich

a)zobowiązania z Karty nie są jednostronne, ale są zobowiązaniami wszyst­kich państw, które do ONZ należą

b)zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji stosowanej do własnych lub obcych obywateli znajdujących się pod władzą danego państwa

c)normy i dyrektywy dot. praw człowieka bardzo ogólnikowe, stąd potrzeba ich rozwinięcia w u.m.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

-pierwszym dokumentem, który został przyjęty w ramach ONZ była Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne 10 grudnia 1948 r. Składała się ona ze wstępu i 30 artykułów.

-deklaracja ta otwiera zestaw dokumentów uniwersalnych, chociaż jako .rezolucja ZO nie ma ona charakteru prawnie wiążącego

-deklaracja zawiera katalog praw politycznych, cywilnych, gospodarczych, społecznych, kulturalnych, z tym, że katalog ten rozpoczyna się od potwierdzenia trzech fundamentalnych praw , znanych jeszcze rewolucjom burżuazyjnym z XVIII w. (wolność, równość, braterstwo)

-Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ujawniła różnice stanowisk dotyczących praw człowieka, które istniały w ówczesnej społeczności międzynarodowej. Charakterystyczne było to iż państwa socjalistyczne (w tym Polska) wstrzymały się od głosu w trakcie głosowania nad deklaracją, to samo uczyniły także RPA (ze względu na politykę apartheidu) i Arabia Saudyjska (ze względu na pewne kanony islamu)

- co do charakteru prawnego deklaracji nadal istnieją spory w doktrynie. Cześć autorów skłonna jest uważać, że deklaracja uzyskała charakter umowy zwyczajowej poprzez praktykę i stosowanie. Inni uważają, iż włączenie pewnych praw z deklaracji do porządków wewnętrznych państw wyposażyło deklarację w walor prawnie wiążący. Niezależnie od tego jak ocenimy powyższą kwestię, to i tak deklarację przyjęło Zgromadzenie Ogólne ONZ, które nie ma kompetencji do stanowienia wiążących norm międzynarodowych.

1)uchwalona w 1948 r. w celu uzupełnienia Karty NZ (wstęp i 30 art.):

a)wolność i równość jednostek, dążenie do niedyskryminacji (rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, przekonania polityczne, pochodzenie narodowe lub społeczne, majątek i urodzenie), poręczenie prawa do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego; zakaz niewolnictwa; proklamuje prawo do pracy

b)jako rezolucja nie ma mocy wiążącej, ale wywarła duży wpływ na dalszy rozwój m. ochrony praw człowieka

Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka

-wkrótce po deklaracji rozpoczęto prace nad paktami praw człowieka, które miały być dokumentami prawnie wiążącymi. Początkowo zakładano, że jeden pakt będzie dotyczył katalogu praw, a drugi - środków wprowadzenia w życie tych praw. Ostatecznie zdecydowano się jednak na inne rozwiązanie i w ramach ONZ opracowano dwa pakty oraz protokół fakultatywny (opcyjny).

Zgromadzenie Ogólne ONZ 16 grudnia 1966 r. przyjęło- jako umowy międzynarodowe Międzynarodowy Pakt Praw Cywilnych i Politycznych (choć w większości tłumaczeń używa się niewłaściwego określenia Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych) oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Pakty te tworzyły zestaw podstawowych praw jednostki.

Do Paktu Praw Cywilnych i Politycznych został jednocześnie dołączony protokół dodatkowy (opcyjny), który określał możliwości zgłaszania tzw .zawiadomień indywidualnych przez osoby, które uważają się za ofiary naruszenia praw przez państwo-stronę tego paktu do Komitetu Praw Człowieka.

Te trzy dokumenty międzynarodowe stwarzały państwom możliwość odrębnego podjęcia procedur/ ratyfikacyjnej. Oba pakty weszły w życie w 1976 r., jednakże nie równocześnie (wcześniej wszedł w życie Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych). Polska związana obydwoma paktami od 1977 r.

Protokół opcyjny wszedł w życie wraz z Paktem Praw Cywilnych i Politycznych, jednak w stosunku do protokołu państwa zachowywały największą powściągliwość. Zdecydowanie przeciw protokołowi wystąpiły państwa

socjalistyczne, stąd też Polska przystąpiła do protokołu dopiero w 1991. r. (a jest on dla Polski wiążący od lutego 1992 r.)

1)Komisja Praw Człowieka ONZ opracowała pakty praw człowieka, które zostały uchwalone w 1966 r. przez ZO ONZ i przedstawiło do podpisu i ratyfikacji:

a)Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Spo­łecznych i Kulturalnych (2003 - 149 ratyf.)

b)Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycz­nych (2003 - 146 ratyf.)

art. 2 stanowi, iż państwo zobowiązuje się do zapewnienia i przestrzegania wszystkim osobom znajdującym się na jego terytorium i podlegającym jego jurysdykcji praw przewidzianych w pakcie.

Zgodnie z niepowołano Komitet Praw Człowieka w Genewie. Rozpatruje on sprawozdania , składane przez państwa co 5 lat. Uprawniony jest do przyjmowania zawiadomień indywidualnych oraz zawiadomień od państw. Niechętnie składają bojąc się rewanżu.

Komitet Praw Człowieka został przewidziany jako organ do którego można zwrócić się dopiero po wyczerpaniu wszystkich krajowych środków dochodzenia praw. Nie jest to więc organ odwoławczy.

Jeżeli ktoś decyduje się na skorzystanie z Komitetu Praw Człowieka w Genewie , to nie może z ta samą sprawą wystąpić do organów europejskich (Europejskiego Trybunału Praw Człowieka)

Zarzuty musza dotyczyć praw, które przewidziane w pakcie.

c)Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Oby­watelskich i Politycznych

-są u.m., więc mają moc wiążącą

-zawierają szerszy katalog praw człowieka niż w/w Deklaracja i potwierdzają prawo narodów do samostano­wienia oraz dot. zabezpieczenia i rzeczywistego poszano­wania praw człowieka

-różnice między paktami: MPPOiP - obowiązek natychmiastowego zastosowania paktu; MPPGSiK - strony będą się starały podjąć kroki w celu maksymalnego zastosowania środków będących w ich dyspozycji dla stopniowego osiągnięcia całkowitego za­spokojenia tych praw

2)MPGSiK - zawiera min.:

a)prawo każdego człowieka do pracy (tj. możność zapewnienia utrzymania dzięki pracy swobodnie wybranej lub przyjętej)

b)prawo do korzystania ze sprawiedli­wych i nieszkodliwych warunków pracy oraz do słusznego wynagrodzenia

c)prawo do zabezpieczenia społecznego, włączając w to ubezpieczenia społeczne

d)prawo do nauki (wykształcenie podstawowe obowiązkowe i bezpłatne, a średnie i wyższe powszechnie osiągalne i jednakowo dostępne)

3)MPPOiP - zawiera min:

a)prawo do życia każdej istoty ludzkiej

b)zakaz niewolnictwa, poddaństwa oraz zakaz pracy niewolniczej i przymusowej (przymusowej nie dot. wykonywania ciężkich robót na mocy wyroku sądu skazującego na ten rodzaj kary)

c)prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (zakaz arbitral­nego zatrzymania lub aresztowania)

d)swoboda poruszania się na terytorium państwa i wolność wyboru miejsca zamieszkania

e)prawo do wolności myśli, sumienia i religii oraz prawo do nieskrępowanych przekonań

4)w Europie - Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r. (PL od 1992 r.) oraz Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych z 1995 r. przyjęta przez Radę Europy

Inne umowy

1)pod auspicjami ONZ - szereg aktów i umów:

a)Konwencja Nowojorska w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej z 1966 r. - dyskryminacja rasowa to min. wszelkie różnice, ograniczenia lub przywileje, oparte na rasie, kolorze skóry oraz na pochodzeniu narodowym, których celem jest utrudnić lub uniemożliwić korzystanie lub wykonywanie, na zasadach równouprawnienia, praw człowieka i wolności zasadniczych.

-potępienie dyskryminacji rasowej i zobowiązanie do prowa­dzenia polityki zmierzającej do jej wykluczenia, co w szczególności dot. segregacji rasowej i apartheidu

b)ZSRR i Gwinea zgłosiły projekt Międzynarodowej Konwencji o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu - uchwalona przez ZO ONZ i otwarta do podpisu w 1973 roku

c)Konwencja o prawach dziecka (190 państw) , uchwalona w 1989 r. , RP od 1991 r.

d)konwencja w sprawie zniesienia wszelkich form dyskryminacji (prawa) kobiet z 1979 r., konwencja o prawach politycznych kobiet z 1953 r., konwencja o obywatelstwie kobiet zamężnych z 1957 r.

e)prawa mniejszości narodowych

f)obok systemów uniwersalnych regionalne prawa ochrony człowieka

Organy strasburskie - ochrona Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka Podstawowych Wolności - Rzym 4 XI 1950 r. - weszła w 1953 r. , Polska od 19 I 1993 r.

Zwalczanie zbrodni ludobójstwa

1)Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 1951 r. (uchwalona przez ZO ONZ w 1948 r.) - uznanie ludobójstwa za zbrodnię międzynarodową i obowiązek do zapobiegania i karania

2)ludobójstwo to:

a)mordowanie członków określonej grupy ludzkiej

b)powodowanie ciężkiego uszkodzenia ciała lub umysłu u członków określonej grupy ludzkiej

c)rozmyślne narzucanie grupie warunków życia tak, by spowodować jej wyniszczenie

d)stosowanie środków zmierzających do zapobieżenia urodzinom w grupie

e)przymusowe przenoszenie dzieci z jednej grupy do drugiej

3)zamiar całkowite­go lub częściowego zniszczenia grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej

4)obowiązek karania również gdy sprawca jest odpowiedzialnym zwierzchnikiem lub urzędnikiem publicznym, nie tylko osoba prywatna

5)konwencja ta to krok naprzód po statucie Między­narodowego Trybunału Wojskowego i wyroku norymberskim z 1946 r. i obecnie zakaz ludobójstwa ma charakter normy ius cogens (więc obowiązuje wszystkie państwa, a nie tylko strony konwencji)

Europejski system ochrony praw człowieka

-oprócz uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka istnieje na każdym kontynencie system regionalny ochrony praw człowieka. Przeciw takim regionalnym rozwiązaniom w przeszłości występowały państwa socjalistyczne, uważając, że prawa człowieka -mają zawsze wymiar uniwersalny. Po zmianach ustrojowych panuje powszechna akceptacja dla tych regionalnych systemów.

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r.

-gwarantuje: prawo do życia, wolności i nietykalności osobistej, ochronę korespondencji i mieszkania, wolność sumienia i wyznania, wolność przekonań i publikacji, wolność zgromadzeń i zrzeszeń. Zapewnia prawo do małżeństwa i założenia rodziny. Zatwierdza prawo poszanowania życia prywatnego, rodzinnego oraz prawo poszanowania mienia i nauki. Zapewnia wolność wyborów, swobodę przemieszczania się, prawo opuszczenia swojego kraju (przy zakazie wydalania). Wprowadza zakaz tortur, niewolnictwa, pracy przymusowej i obowiązkowej, zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców. Znosi karę śmierci.

- w zakresie sądownictwa zapewnia niezawisłość sądów i orzekanie na zasadzie domniemania niewinności. Realizuje zasadę niedziałania -prawa wstecz. Gwarantuje prawo do obrony oraz prawo do odwołania się od każdego orzeczenia w sprawie karnej i odszkodowania za niesłuszne skazanie. Sankcjonuje zakaz ponownego sądzenia za to samo przestępstwo

-Konwencja dopuszcza możliwość ograniczenia niektórych praw w określonych sytuacjach, zawieszenie praw następuje w wypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa zagrażającego egzystencji narodu (art. 15). Nie można natomiast, ani ograniczyć, ani tym bardziej zawiesić praw do: życia niestosowania tortur i zasady niedziałania prawa wstecz

-ochrona praw zawartych w Konwencji:

Do ochrony praw zawartych w Konwencji powołane zostały pierwotnie ETS oraz Europejska Komisja Praw Człowieka. Na mocy protokołu nr 11 przyjętego w 1994 r. do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, ustanowiono Stały Trybunał Praw Człowieka, który zastąpił organy dotychczasowe: Komisję i Trybunał

-przebieg postępowania przed Trybunałem

najpierw skarga indywidualna trafia do 3-osabowego komitetu. Komitet ów może jednomyślnie

zadecydować o niedopuszczalności skargi i wówczas sprawa nie jest dalej rozpatrywana przez Trybunał. Jeżeli komitet nie uzna skargi za niedopuszczalna, trafia ona wówczas do 7-osobowej izby. Ona może orzec ponownie o niedopuszczalności skargi. Jeśli natomiast uzna ją za dopuszczalną rozpatruje ją pod względem merytorycznym. Izba może wydąć wyrok, w którym stwierdza, że państwo dopuściło się naruszenia konwencji albo stwierdza, że takiego naruszenia nie było. Sprawa może być przekazana d o 17 osobowej wielkiej izby, gdy sprawa ma szczególne skomplikowany charakter albo gdy izba 7 osobowa uważa, że w tej sprawie zapadnie orzeczenie odmienne od orzeczeń wydanych w podobnych sprawach.

Możliwość odwołania:

Istnieje możliwość odwołania od wyroku. Jeżeli osoba nie jest zadowolona z wyroku 7-osobowei izby, to może w ciągu 3 miesięcy zwrócić się o rozpatrzenie sprawy do 17-osobowej izby. Wielka izba. jest więc instancją odwoławczą od wyroków izby 7-osobowej. Wyrok izby wielkiej jest ostateczny.

Wyrok 7-osobowej izby jest ostateczny, gdy upłynie okres do wniesienia środka odwoławczego (3 m-ce)

albo, gdy osoba skarżąca oświadczy, że nie będzie kierowała sprawy do wielkiej izby.

Przesłanki dopuszczalności skargi:

-osoba musi najpierw dochodzić swoich praw na płaszczyźnie krajowej

-skargę należy złożyć w ciągu 6 m-cy od ostatniego orzeczenia w sprawie podjętej na płaszczyźnie krajowej

-osoba skarżąca musi. być - ofiarą przekroczenia praw albo np. przy małoletnim, osobą

bezpośrednio związaną z ofiarą

-skarga musi dotyczyć tylko zdarzeń, które miały miejsce po wejściu życie konwencji w stosunku do danego państwa

-oprócz skarg składanych przez osoby fizyczne mogą też być skargi państwowe, które trafiają od razu do izby 7-osobowej izby.

Europejska Karta Społeczna z 1961 r.

-Europejska Karta Społeczna to dokument Rady Europy uchwalony w 1961 r., obowiązujący od 1965 r. (Polska podpisała ją w 1991 r.)

-zawiera ona katalog praw i zasad, w tym m.in. prawo do pracy, sprawiedliwych, higienicznych warunków pracy, godziwego wynagrodzenia, organizowania się i rokowań zbiorowych. Uznaje ona prawa rodziny do ochrony, pracowników , migrujących, kobiet i nieletnich, osób niepełnosprawnych;

-w 1992 r. wszedł w życie Protokół Dodatkowy, wprowadzający prawo równych szans i równego traktowania w sprawach zatrudnienia, zawodu, informacji i konsultacji pracodawca-pracownik, prawo do ochrony socjalnej osób w podeszłym wieku.

-w 1992 r. uchwalono także Drugi Protokół Dodatkowy ustalający system skarg zbiorowych, przyznający międzynarodowym organizacjom pracodawców i pracowników oraz organizacjom pozarządowym prawo składania skarg na rządy państw.

-najpoważniejsza rewizja Karty nastąpiła w 1996 r.; wykorzystano w niej część praw z poprzednich wersji, uzupełniając o 7 nowych: prawo do ochrony w razie rozwiązania stosunku pracy lub niewypłacalności pracodawcy, do ochrony godności w pracy, prawo do równych szans i równego traktowania pracowników

Międzynarodowa kontrola przestrzegania praw człowieka

a)kontrola przestrzegania praw człowieka może mieć trojaką formę:

-sprawozdania -ta forma dominuje w większości umów międzynarodowych. Państwa zobowiązane do składania sprawozdań dotyczących procesu implementacji tych konwencji, które państwa przyjęły. Jest to jednak metoda mało skuteczna. Aby zwiększyć skuteczność sprawozdań w ramach poszczególnych konwencji międzynarodowych opracowywane są formularze, na których sprawozdania powinny być składane (w przeciwnym razie państwa podają te dane, które chcą podać). Chodzi więc o ujednolicenie pewnych kryteriów oceny.

-skargi państwowe - skargi, które składają państwa, a dotyczą one naruszenia przez inne państwo-stronę konwencji z zakresu praw człowieka

-skargi indywidualne (petycje indywidualne) - osoba, która uważa, że państwo naruszyło jej prawo może zwrócić się do organu międzynarodowego

b) rodzaje umów ze względu na kontrolę międzynarodową:

-umowy, które nie przewidują żadnej procedury kontrolnej

- umowy, które nie zawierają takiej procedury kontrolnej, ale których wykony może być kontrolowane w ramach szerszego systemu

- umowy ze specjalną procedura kontrolą

c)organy kontroli

W zasadzie istnieją dwa rodzaje organów kontrolujących w zakresie międzynarodowej ochrony praw człowieka:

-organy polityczne - złożone są z przedstawicieli państw.

Można je podzielić na:

-główne,

-pomocnicze.

-organy niezależne-o charakterze międzynarodowym.

PRAWO DYPLOMATYCZNE I KONSULARNE

Prawo dyplomatyczne - to dziedzina prawa międzynarodowego, obejmująca zespół norm prawnych regulujących sprawy reprezentacji państw w stosunkach międzynarodowych. Określa status organizacji, sposoby działania organów państwowych powołanych do prowadzenia stosunków międzynarodowych.

Regulowane w prawie wewnętrznym i międzynarodowym.

Ustawa o służbie zagranicznej 27 VII 2001 r. - reguluje kompleksowo problemy reprezentacji politycznej w stosunkach międzynarodowych (naboru do stanowisk dyplomatycznych, zasad organizacji służby dyplomatycznej i konsularnej).

Było długo tylko prawe zwyczajowym, samo określenie dyplomacji - od gr. diploma - 2 tabliczki gliniane z instrukcjami dla dyplomatów wysyłanych do innych państw, ich ochrona.

Początki kodyfikacji prawa dyplomatycznego datują się od czasów Kongresu Wiedeńskiego.

UWAGI OGÓLNE

1)występujące w imieniu państwa w stosunkach międzynarodowych organy dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne

2)organy zewnętrzne to przede wszystkim przed­stawicielstwa dyplomatyczne, upoważnione do działania w imieniu państwa wysyłającego we wszystkich dziedzinach (generalna reprezentacja państwa)

a)czasem organy o specjalnym statusie określonym na podstawie porozumień między zainteresowanymi państwami

b)czasem misje przy niektórych organizacjach między­narodowych

-w/w to organy o charakterze stałym

c)też misje specjalne (misje ad hoc, czasowe) do innych państw czy organizacji o czasowo ograniczonym mandacie

3)organy wewnętrzne:

a)głowa państwa - przywileje i immunitet dyplomatyczny, nietykalność osobista - obejmują też miejsce zamieszkania, pojazdy, przedmioty użytku osobistego, korespondencja; też członkowie rodziny i „świta”; obowiązek państwa pobytu zapewnienie specjalnej ochrony; grzeczność m. nakazuje oddać szczególne honory

b)również szef rządu, MSZ i inni ministrowie korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych

STOSUNKI I SŁUŻBA DYPLOMATYCZNA

Źródła prawa dyplomatycznego

1)dyplomacja to oficjalna, urzędowa działalność państwa w stosunkach m., występującego za pośrednictwem swo­ich stałych i czasowych organów, mająca na celu realizację jego polityki zagranicz­nej w drodze prowadzenia rokowań i zawierania u.m.

2)prawo dyplomatyczne - reguluje oficjalne stosunki między państwami, okreś­la funkcje misji dyplomatycznych oraz przywileje i immunitety dyplomatyczne

3)najpierw głównie prawo zwyczajowe

4)prawo umowne:

a)Regulamin Wiedeński z 1815 r. dotyczący stopni pierwszeństwa przedstawicieli dyplomatycznych (uzupełnione Protokołem Akwizgrańskim z 1818 r.) - obecnie zagadnienie to straciło znaczenie

Regulamin wiedeński , o rangach agentów dyplomatycznych, przewidywał, że w zakresie stosunków dyplomatycznych przyjąć należy, że państwa będą posługiwać się 3 klasami: ambasadorowie nadzwyczajni, posłowie nadzwyczajni i ministrów pełnomocnych , charge d'affer.

Zawierała reguły , ze gdy chodzi o pierwszeństwo miedzy szefami dyplomacji (zasada precedensji) znaczenie będzie miał czas sprawowania funkcji dyplomatycznej w ramach określonej klasy.

Miał usunąć konflikty międzypaństwowe, żadne więzy pokrewieństwa nie wpływają na pierwszeństwo.

1818 r. - podczas Kongresu w Akwizgranie uzupełniono regulamin, przyjęto protokół akwizgrański dotyczący ministrów rezydentów. Stwierdzono wprowadzenie tej dodatkowej klasy , która miała być usytuowana jako 3 klasa, obecnie nie istnieje klasa ministrów rezydentów.

Dalsze próby podejmowano regionalnie.

b)Konwencja o przedstawicielach dyplomatycznych z 1928 r. (Hawana) - znaczenie regionalne, dotyczy urzędników dyplomacji amerykańskiej

W ramach ONZ podjęto pełną kodyfikację - powołano Komisje Prawa Międzynarodowego.

c)wynikiem prac Komisji P.M. - Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 28 IV 1961 r., weszła w życie 1964 r. (2002 r. - 179 ratyfikowało, Polska od 1965 r.), ma najszerszy zasięg -179 państw stron, dotyczy stałych misji dyplomatycznych, które są ustanawiane w stosunkach miedzy państwami ale stale działają

-stwierdzono, że uzupełniana jest przez normy prawa zwyczajowego

d)Konwencja Wiedeńska o misjach specjalnych z 1969 r.

e)Konwencja Wiedeńska o stosunkach państw z organizacjami międzynarodowymi z 1975 r.

Konwencja nowojorska o misjach specjalnych z 8 XII 1969 r. (Polska 1985 r.) , przyjęta przez ZO ONZ , dotyczy dyplomacji ad hoc -powołanie do wypełniania określonych zadań w państwie przyjmującym.

5)również wiele zasad protokołu i grzeczności międzynarodowej - nie mają mocy wiążącej

6)też prawo wew. konkretyzuje niektóre zagadnienia, np.:

a)GB - ustawa o służbie dyplomatycznej

b)USA - ustawa prawo dyplomatyczne

c)Polska - ustawa o służbie zagranicznej

6)lata 70-te - zamach na dyplomatów, postanowiono przyjąć konwencje o zapobieganiu i karaniu przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej, przyjęta w 1973 r., na forum ZO ONZ, 106 państw stron, Polska 1983 r.

W ramach prawa dyplomatycznego wyróżnia się osobny dział - prawo dyplomatyczne organizacji międzynarodowych (przywileje i immunitety)

Ustanowienie i utrzymywanie stosunków dyplomatycznych

Republiki włoskie pierwsze ustanowiły stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne, upowszechnia się ta praktyka w Europie w XVI w., Polska wyraziła zgodę na stałe przedstawicielstwa.

Postanowienia konwencji z 1961 r.

- prawo legacji -to prawo do utrzymywania stosunków dyplomatycznych, poprzez wysyłanie własnych przedstawicieli dyplomatycznych (czynne prawo legacji) i przyjmowania przedstawicieli obcych państw (bierne prawo legacji)

-przysługuje wszystkim, zakres tego prawa zależy od nawiązywania stosunków dyplomatycznych (prawo podmiotowe państw)

-przysługuje :Stolicy Apostolskiej, organizacjom międzynarodowym (częściom składowym państwa złożonego kiedyś , obecnie nie)

-porozumienie o nawiązaniu stosunków zawiera:

-data nawiązania stosunków dyplomatycznych

-klasa w jakich te stosunki dyplomatyczne są utrzymywane

Art. 2 - wysłanie stałej misji dyplomatycznej zależy od porozumienia państw zainteresowanych

1)czynne prawo legacji - prawo wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych;

bierne prawo legacji - prawo ich przyjmowania

a)wszystkie państwa posiadają oba, także Stolica Apostolska (Watykan), co potwierdzone w KW o stos. Dyplomatycznych

2)ustanowienie stosunków dyplomatycznych- prawo legacji nie oznacza konieczności ustanowienia stosunków dyplomatycznych (wymaga zgody obu państw) - nie ustanowienie misji nie oznacza nieuznania państwa, a uznanie państwa nie musi wiązać się z nawiązaniem stosunków (2001 r. Polska z 179 krajami)

3)zerwanie stosunków dyplomatycznych - akt jednostronny, który może nastąpić w wyniku:

a)reakcji na poważne naruszenie praw, interesów lub godności państwa

b)sytuacji, w której państwo nie zapewnia warunków normalnego wykonywania funkcji misji

c)jako sankcja wobec państwa naruszającego pokój lub dopuszczającego się aktu agresji (wg Karty NZ decyduje o tym Rada Bezpieczeństwa)

d)wybuchu wojny (następuje)

Funkcje misji dyplomatycznej

1)misja dyplomatyczna to stały organ państwa wysyłającego, mający swoją siedzibę w państwie przyjmującym, reprezentujący państwo wysyłające i współdziałający w jego imieniu w ustalaniu ogólnych zasad stosunków z państwem przyjmującym oraz w ich realizowaniu

2) Konwencja określa główne funkcje misji dyplomatycznej (art. 8 ), nie jest to zamknięty katalog

wg KW - funkcje misji dyplomatycznej to min.:

a)reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym, misja reprezentuje państwo wysyłające w przyjmującym, oświadczenie szefa misja dyplomatycznej traktowane jako stanowisko państwa wysyłającego, chodzi tu o oficjalne wystąpienia na konferencjach prasowych, międzynarodowych

b)ochronę w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli (w granicach p.m.), polega na ochronie interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie przyjmującym, chroni interesy osób fizycznych i prawnych - funkcja opieki dyplomatycznej

c)prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego (funkcja negocjacyjna) -polega na prowadzeniu rokowań między państwami wysyłającym i przyjmującym. Szef misji dyplomatycznej może uczestniczyć w przygotowywaniu umów międzynarodowych miedzy tymi państwami, może przyjąć tekstu dwustronnego, bez składania pełnomocnictw, uczestniczy w wyjaśnianiu sytuacji spornych między państwami

d)zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami (zgodnymi z prawem państwa przyjmującego, a członkowie misji muszą przestrzegać praw i zarządzeń państwa przyjmującego) z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz zdawa­nie z tego sprawy swojemu rządowi, przedstawicielstwo dyplomatyczne powinno zaznajamiać się ze wszystkim co dzieje się w państwie przyjmującym i wysyłać informacje do państwa wysyłającego

e)popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy państwem wysyłającym a pań­stwem przyjmującym oraz rozwijanie pomiędzy nimi stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych - novum, wprowadzone ze względu na przemiany zachodzące we współczesnym świecie - jednym z celów ONZ wg Karta NZ jest rozwijanie przyjaznych stosunków m.

-funkcja promocyjna-polega na popieraniu kontaktów , rozwoju stosunków gospodarczych, kulturalnych naukowych między państwami

-wyliczenie to nie jest wyczerpujące, min. może też pełnić funkcje konsularne - wydział konsularny w ramach misji dyplomatycznej.

Zakres funkcji dyplomatycznych może być tez wynikiem uzgodnień miedzy państwami.

3)PL - ustawa o służbie zagranicznej z 2001 r. ambasador (szef misji dyplomatycznej) pełni następujące funkcje:

a)reprezentuje RP

b)chroni interesy RP i jej obywateli zgodnie z p.m. i prawem państwa przyjmującego

c)uczestniczy w czynnościach przedstawicieli organów władzy publicznej w zakresie prowadzonych przez nich negocjacji i podejmowanych działań, zapewnia współdziałanie tych przedstawicieli, dba o zgodność ich czynności z założeniami polskiej polityki zagranicznej, a także udziela im pomocy i współdziała z nimi w zakresie ich zadań w stosunkach z państwem przyjmującym

d)działa na rzecz promocji Polski, a zwłaszcza polskiej kultury, nauki i gospodarki

e)udziela pomocy i współdziała w zakresie niezbędnym do wykonywania zadań przez członków służby zagranicznej oraz innych osób delegowanych do załatwiania określonych spraw w państwie przyjmującym

f)nadzoruje działalność wszystkich polskich placówek zagranicznych w państwie przyjmującym

g)prowadzi rokowania z państwem przyjmującym

h)popiera przyjazne stosunki między Polską a państwem przyjmującym

i)zaznajamia się z warunkami, wydarzeniami i działalnością prowadzoną przez państwo przyjmujące i przekazuje właściwym organom władzy RP informacje na ten temat.

komisja prawa miedzynarodowego

18.04.1961 Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych. Konwencja z 1961 r. dotyczy tylko stałych przedstawicieli dyplomatycznych.

1973 r. - konwencja dotycząca zapobiegania i karania przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej.

1975 - konwencja dotycząca reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi o charakterze powszechnym.

Polska obecnie utrzymuje stosunki dyplomatyczne ze 168 państwami.

Funkcje misji dyplomatycznej

-Reprezentacja i wszelkie oświadczenia członków misji są traktowane jako oficjalne oświadczenia państwa w tej sprawie.

-opieka dyplomatyczna nad własnymi obywatelami w państwie pobytu misji.

-mediacja dotycząca zawierania traktatów lub łagodzenia sporów.

-informacyjna -informacja o sytuacji w państwie przyjmującym (sposobami legalnymi)

-rozwijanie i popieranie przyjaznych stosunków na płaszczyźnie gospodarczej, kulturalnej i naukowej.

-wykonywanie funkcji konsularnych - gdy w ramach przedstawicielstwa powołany jest wydział konsularny

Członkowie misji

Kategorie członków misji

1)członek misji - wg KW każda osoba zatrudniona w misji, a najważniejszą jest szef

2)personel misji dzieli się na:

a)personel dyplomatyczny

b)personel administracyjny i techniczny

c)personel służby misji

3)„prywatny służący” nie jest członkiem misji, o ile nie jest pracownikiem pastwa przyjmującego

4)szef misji - kieruje pracą misji i jest akredytowany w państwie przyjmującym , w związku z tym teoria, że misja to jednoosobowy organ (dawniej personel misji nazywany był świtą/pocztem poselskim), ale KW nie potwierdziła tego poglądu, terminem „misja” określiła całą placówkę dyplomatyczną i wszystkich jej członków

Przynależność do grup wpływa na zakres przywilejów i immunitetów.

Klasy szefów misji

1)niegdyś bardzo sporne zagadnienie - w czasach kongresu wiedeńskiego pogląd, że ambasadorów mogą wysyłać tylko państwa, którym przysługują tzw. honory królewskie

- zwyciężyła zasada równości państw, a klasa szefa misji zależy od porozumienia między państwami

- po II wojnie światowej prawie zanikła klasa posłów - Komisja PM, a potem KW rozważały czy nie zlikwidować klasy posłów, ale ze względu na tradycję i wciąż stosowanie tej klasy utrzymano ją (tym bardziej, że różnica między ambasadorem a posłem ma znaczenie jedynie protokolarno-prestiżowe)

-PL - zrezygnowano z klasy posłów

Klasę szefów misji uzgadniają miedzy sobą państwa.

2)3 klasy szefów misji wg KW:

a)klasa I - ambasadorów i nuncjuszów (Stolica Apostolska) akredytowanych przy głowach państw oraz innych szefów misji równorzędnego stopnia

b)klasa II - posłów, ministrów i internuncjuszów (Stolica Apostolska) akredytowanych przy głowach państw

c)klasa III -charges d'affaires, akredytowanych przy ministrach spraw zagranicznych

-chodzi o stałych szefów misji, czyli tzw. charges d'affhires en pied - nie mylić z charges d'affaires ad interim, którzy chwilo kierują misją w razie nieobecności szefa (z reguły najstarszy rangą członek personelu), też w przypadku, gdy jest jeden szef na kilka krajów

Ranga przedstawiciela dyplomatycznego w ramach klasy uzależniona była od czasu sprawowania funkcji dyplomatycznej

1818 r. uzupełnienie regulaminu protokołem Akwizgrańskim, klasą ministrów rezydentów, która była III klasa, charge d'afer zaś IV .

Charge dafe ad interia - gdy szef misji dyplomatycznej w wyższej klasie nie może pełnić swych funkcji (funkcja tymczasowa)

Charge dafe ampie - powołany w charakterze stałego przedstawiciela misji dyplomatycznej, gdy państwo decyduje się na tę 3 klasę.

Przejście do wyższej klasy oznacz liczenie czasu od początku. Liczy się czas od momentu wręczenia listów uwierzytelniających lub wprowadzających podczas audiencji głowy państwa lub Ministra Spraw Zagranicznych, lub szef zawiadamia osobiście o przybyciu do państwa przyjmującego i składa kopie listów uwierzytelniających, od tego czasu też może być liczone precedecja (audiencja najczęściej jest raz w miesiącu)

3)zasada - jeden ambasador reprezentuje swoje państwo w jednym państwie, ale wyjątki (też w KW):

a)jeden ambasador reprezentuje swoje państwo w kilku (np. ambasador RP w Nigerii, też Ghanie, Kamerunie, Togo, Beninie i Nigrze

b)dwa lub więcej państw zgodnie akredytuje jedną osobę w innym państwie, np. wcześniej ambasador Polski w Iraku też USA (zerwały z Bagdadem w 1990 r. po agresji na Kuwejt); Jugosławia zerwała z USA (po zbombardowaniu przez NATO), ale USA reprezentowane przez Grecję, a Jugosławia przez Szwecję

Zagadnienie pierwszeństwa (preseance)

1)niegdyś sporne zagadnienie, gdyż wiązało się z pierwszeństwem państw, które reprezentowali ambasadorzy

- Regulamin Wiedeński zniwelował to powiązanie, stanowiąc, że w ramach tej samej klasy pierwszeństwo ustala się wg starszeństwa w pełnieniu misji (tj. data urzędowego zawiadomienia o przybyciu do państwa przyjmującego) ,

KW - pierwszeństwo w ramach tej samej klasy zgodnie z kolejnością dat i godzin objęcia funkcji (tj. np. złożenie listów uwierzytelniających lub notyfikacja o przybyciu i złożenie kopii listów uwierzytelniających w MSZ)

-w niektórych państwach katolickich tradycyjne pierwszeństwo przedstawiciela papieża, co KW usankcjonowała

Korpus dyplomatyczny (corps diplomatique)

1)2 znaczenia:

a)(wąskie) to wszyscy szefowie misji akredytowani w danym państwie

b)(szerokie) szefowie, ale i członkowie personelu dyplomatycznego z rodzinami

2)na czele stoi dziekan (szef misji najwyższej klasy, posiadający pierwszeństwo przed innymi, jako najdłużej pełniący funkcje w danym państwie)

a)w niektórych krajach dziekanem jest nuncjusz (np. Polska)

b)funkcje reprezentacyjne i protokolarne, ale też może występować w imieniu korpusu w sprawie warunków pełnienia funkcji dyplomatycznych w państwie przyjmującym (min. przestrzeganie immunitetów i przywilejów)

Personel misji

Nie są uzgadniani z państwem przyjmującym.

Są to osoby które posiadają stopień dyplomatyczny (8 stopni: ambasador tytularny, radcy ministra, pierwszy radca, radca, I sekretarz, II sekretarz, III sekretarz, attache)

1)3 grupy:

a)personel dyplomatyczny - najpełniejsze immunitety i przywileje

-wg KW członkiem jest osoba posiadająca stopień dyplomatyczny

-są to min: radcy, sekretarze, attaches

-PL - radca-minister, I radca, radca, I sekretarz, II sekretarz, III sekretarz, attache

Attache wojskowy (morski, lotniczy) - utrzymuje kontakty z ministerstwem obrony państwa przyjmującego, kandydatury uzgadniane z państwem przyjmującego

Personel misji uczestniczy bezpośrednio w wykonywaniu funkcji dyplomatycznych.

Skład osobowy nie podlega ścisłej reglamentacji, w tym zakresie , ale Konwencja wskazuje pewne zasady , liczba musi być rozsądna i normalna i powinna być skonstruowana aby mogła efektywnie o prawidłowo działać.

Czasem ustanawia się jedno przedstawicielstwo dyplomatyczne regulujące stosunki z kilkoma państwami, ze względów finansowych

b)personel administracyjny i techniczny - podobnie jak w/w, to osby zatrudnione w administracji i technicznej służbie misji, kierownik i pracownicy sekretariatu misji, lekarz, korzytaja z pełni przywilejów i immunitet dyplomatyczny

-są to: personel kancelaryjny (w tym kierownik kancelarii), tłumacze, radiotelegrafiści, szyfranci

c)personel służby - ograniczone immunitety i przywileje

-są to: kierowcy, gońcy oraz służba zatrudniona przez państwo wysyłające

-mają ograniczone przywileje i immunitet dyplomatyczny

Istnieje tez możliwość zatrudnianai prywatnych służących, te osoby nie SA już zatrudniane przez pastwo wysyłające.

2)radcy i attaches handlowi - w niektórych państwach powierzone im zadania związane z handlem zagranicznym oraz prowadzeniem polityki handlowej i dla umożliwienia wykonywania tych zadań mają do pomocy specjalnie przy­dzielony zespołu osób, określonego z reguły jako biuro radcy (attache) handlowego. Personel ten wchodzi w całości w skład przedstawicielstwa dyploma­tycznego i korzysta odpowiednio z tego samego statusu prawnego co i pozostały personel misji

Zakos przywilejów i immunitetów rozciąga się - na ten personel i członków rodziny, przysługują gdy te osoby nie maja obywatelstwa państwa przyjmującego lub nie mieszkają na stałe w państwie przyjmującym. Gdy maja obywatelstwo państwa wysyłającego to w szerokim zakresie immunitety. Te osoby to takie które prowadzą wspólne gospodarstwo domowe z członkiem personelu lub te same więzy krwi (małżonkowie, dzieci, rodzice).

Mianowanie (akredytacja) szefa misji i członków personelu

1)mianowania szefa i członków personelu dokonuje państwo wysyłające, ale w stosunku do szefa misji powinno uzgodnić kandydaturę (wymóg w KW), najpierw w drodze poufnej uzyskać (zapytanie o) tzw. agrement państwa przyjmującego (tzn. czy osoba ta będzie traktowana jako persona grata)

a)państwo nie musi podawać uzasadnienia nieudzielenia agrement

Państwo samo wybiera kandydata, a następnie zabiega o uzyskanie akredytacji (akceptacji) państwa przyjmującego tzw. zapytania o agreman.szefowie misji SA akredytowani w 3 klasach: I-ambasador, II poseł nadzwyczajny i pełnomocnicy (nuncjusz papieski), III charge d'afer (akredytowany przy MSZ)

Kandydatura szefa wysuwana jest przez Resort Spraw Zagranicznych, potem przesłuchania w Komisjach Parlamentarnych, Prezes Rady Ministrów musi dokonać akceptacji i głowa państwa podejmuje ostateczna decyzje.

Następnie przedstawia się państwu przyjmującemu (nazwisko kandydata nie podaj esię do wiadomości publicznej), ponieważ może odmówić nawet bez uzasadnienia swej negatywnej decyzji, zwykle jednak podaje takie powody (zarzuty mogą np. spraw obywatelstwa, statusu cywilnego osoby, natury osobistej).

b)po uzyskaniu agrement państwo wystawia tzw. listy uwierzytelniające, które szef misji przekazuje głowie państwa i od tego momentu zaczyna się oficjalnie pełnienie funkcji

c)mianowanie innych członków personelu dyplomatycznego nie wymaga zgody, prócz attaches wojskowych, morskich i lotniczych, co do których państwo może wymagać podania ich nazwisk wcześniej, celem wyrażenia zgody

d)akredytowanie jednej osoby w kilku państwach wymaga zgody wszystkich tych państw

Zakończenie funkcji członka misji

1)4 grupy przyczyn (obejmujących kilka różnych przypadków) zakończenia funkcji członka misji (wg K. Libery):

a)z inicjatywy samego przedstawiciela dyplomatycznego - prośba o odwołanie lub podanie się do dymisji

b)z woli państwa wysyłającego - odwołanie członka misji:

-albo w związku z normalną polityką (na zasadzie rotacji, przeniesienia na inne stanowisko czy przeniesienia w stan spoczynku)

-albo w ramach protestu czy niezadowolenia wobec polityki państwa przyjmującego, wtedy bez powołania nowej osoby

c)z woli państwa przyjmującego - przez uznanie za persona non grata (członek personelu dyplomatycznego) lub osobę niepożądaną (inne osoby nie mające statusu członka personelu dyplomatycznego)

- gdy państwo uważa, że działalność danej osoby jest sprzeczna z p.m., prawem wew. lub z obowiązkiem popierania przyjaznych stosunków

- KW daje prawo do tego państwu, również bez podania uzasadnienia, a państwo wysyłające musi albo odwołać daną osobę albo „położyć kres funkcji misji”

d)na skutek wypadków losowych lub powstania okoliczności zewnętrznych uniemożliwiających dalsze istnienie obrotu dyplomatycznego:

-wypadki losowe, jak śmierć członka misji

-okoliczności uniemożliwiających dalsze utrzymywanie obrotu dyplomatycznego, jak zerwanie stosunków dyplomatycz­nych, min. na skutek wybuchu wojny, utraty bytu niepodległościowego (wiec i iuris legationis)

Przywileje i immunitety dyplomatyczne

1)pojęcia te używane są na opisanie sytuacji prawnej szefa i personelu dyplomatycznego, ale nie są z reguły definiowane (też w KW)

- ale wg Gąsiorowskiego - przywilej to możność czegoś więcej niż to innym dozwolone, jest szerszy, gdyż każdy immunitet można uznać za pewien przywilej, natomiast nie każdy przywilej jest immunitetem (wyłączenie spod obowiązku któremu inni podlegają

Określenie przywilej - stosowane jest do wszelkich prerogatyw z wyjątkiem spraw związanych z jurysdykcja (immunitet) )

-przywileje mają charakter pozytywny (polegają na możliwości działania), a immunitety mają charakter negatywny (zwolnienie z czegoś, czemu inni podlegają), ale kryterium to jest nieostre, gdyż np. zwolnienie z podatków bezpośrednich może być immunitetem (niepodleganie prawu podatkowemu) albo przywilejem (prawo do specjalnych korzyści)

-najczęściej używa się tego terminu łącznie

Wyróżniamy trzy teorie dotyczące przywilejów i immunitetów:

-teoria reprezentacji - przywileje, i immunitety wywodzą się z faktu, że dyplomata jest bezpośrednim reprezentantem głowy pastwa, która nie podlega prawom innych państw.

-teoria eksterytorialności - misja dyplomatyczna stanowi przedłużenie prawa państwa wysyłającego, osoby znajdujące się na terenie misji podlegają tylko prawu państwa wysyłającego

Uzasadnienie przywilejów i immunitetów

-są teorie dotyczące tych spraw

-teoria terytorialności, Grocjusz - oparta na fikcji prawa, misje dyplomatyczna traktowana jako przedłużenie państwa wysyłającego (to extra terytorium na obszarze państwa przyjmującego), są wyłączone spod jurysdykcji

-teoria reprezentacji - nieaktualna, związana z monarchiami absolutnymi, przedstawiciele dyplomatyczni bezpośrednio reprezentowali monarchów, a że oni nie podlegają nawzajem swojemu prawu to i przedstawiciele nie będą podlegać władzy państwa przyjmującego (ta teoria uległa przekształceniu i tak może być przyjmowany dyplomata, reprezentuje państwo wysyłające)

-teoria funkcjonalna - zakłada , iż przywileje i immunitety SA po to aby członkowie misji i cała misja mogła wykonywać funkcje prawidłowo, dla których misja została skierowana, zakres przywilejów i immunitetów musi być ukierunkowany na efektywne działanie , tylko państwo wysyłające może zrezygnować z immunitetu i przywileju, a nie sam dyplomata

1)uzasadnieniem szczególnej sytuacji prawnej jest konieczność pozostawienia członkom misji swobody i niezależności w pełnieniu funkcji, co potwierdza KW stanowiąc, że celem ich nie są korzyści dla konkretnych osób, ale zabezpieczenie skutecznego wykonywania funkcji przez misję

2)przywileje i immunitety o charakterze osobowym (przysługujące poszczególnym osobom), to należy określić:

a)zakres przedmiotowy/treść (jakie konkretne przywileje i immunitety)

b)zakres podmiotowy/ osobowy (kto z nich korzysta)

c)zakres czasowy (od kiedy i do kiedy obowiązują)

d)zakres terytorialny (na terytorium jakich państw obowiązują)

Treść (zakres przedmiotowy) przywilejów i immunitetów dyplomatycznych

Przywileje i immunitety dzielimy na:

-dotyczące pomieszczeń misji dyplomatycznej (rzeczowe)

-dotyczące osób wchodzących w skład misji (personalne)

Rzeczowe :

1.Nietykalność pomieszczeń misji dyplomatycznej w skład , której wchodzą:

a)Zakaz wkraczania władz państwa przyjmującego do pomieszczeń misji (bezwzględny), musi być zgoda szefa misji

b)Szczególna ochrona archiwów misji, musi być wyraźna zgoda szefa misji na wejście , nie wystarczy zgoda na wejście do budynku

c)obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa pomieszczeń misji (zapobieganie aktom zakłócenia spokoju misji lub jej uchybienia, aspekt pozytywny - państwo przyjmujące nie zawsze jest w stanie skutecznie prowadzić takie działania , pomieszczenia powinny być wyszukiwane z pomoca państwa przyjmującego, mogą budować nowe, wynajmować, uprzywilejowany status rozciąga się tez na prywatną rezydencję szefa komisji i środki transportowe

Pomieszczenia misji dyplomatycznej

1)wg KW - pomieszczenia misji to bu­dynki lub część budynków i tereny przyległe do nich, użytkowane dla celów misji, łącznie z rezydencją szefa misji

a)są nietykalne, a państwo przyjmujące nie może na nie wkraczać, chyba że za zgodą szefa misji, a dodatkowo państwo ma obowiązek zapewnić odpowiednią ochronę

-np. USA wypłaciły odszkodowanie Chinom za zbombardowanie ich ambasady w Belgradzie w 1999 r.

b)prawo umieszczenia godła i flagi państwa wysyłającego

c)muszą być użytkowane zgodnie z funkcjami (obowiązek państwa wysyłającego), choć wg komentarza Komisji P.M. naruszenie tego obowiązku nie uchyla nietykalności jego pomieszczeń, ale jest naruszeniem p.m. i rodzi odp. m. oraz może być powodem zerwania stosunków dyplomatycznych

d)Prawo do utrzymywania stałej łączności z centralą i innym przedstawicielstwami (korespondencja listowa, elektroniczna, telefoniczna, radiowa - wymaga specjalnego zezwolenia). Korespondencja musi być oznaczona jako poczta dyplomatyczna, nie może być otwierać nawet gdy jest podejrzenie o zawartość, nie jest zgodna z charakterem , można ja tylko odesłać. Kurier dyplomatyczny też korzysta z nietykalności, odpowiednio je doręcza.

e)prawo do używania flagi i godła kraju wysyłającego.

Zastanawiano się nad możliwością wprowadzenia wyjścia w sytuacji nadzwyczajnej, ale ostatecznie nie wprowadzono takich wyjątków.

Personalne

Nietykalność osobista

-oznacza ze nie podlega aresztowaniu lub zatrzymaniu w żadnej formie,( aspekt negatywny)

-państwo przyjmujące jest zobowiązane zapewnić mu ochronę przeciw zamachom na jego wolność, godność (aspekt pozytywny)

1)zapewnienie nietykalności osobistej wiąże się z 2 obowiązkami państwa przyjmującego:

a)organy tego państwa nie mogą stosować jakiejkolwiek formy przymusu wobec tej osoby ani podejmować działań naruszających godność lub stanowiących jej obrazę

- wg KW nie podlega aresztowaniu, a wyjątki tylko wyjątkowo - celem zapobieżenia przestępstwu, samoobronie, obronie koniecznej, czy z bardzo ważnych względy bezpieczeństwa państwa

b)organy tego państwa mają obowiązek zapewnienia należytej ochrony, tak by zapobiec wszelkim zamachom na osobę, jej wolność czy godność (KW)

2)Konwencja o zapobieganiu i karaniu przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej, włączając w to przedstawicieli dyplomatycznych - rezolucja ZO ONZ z 1973 r., w związku z coraz częstszymi atakami terrorystycznymi na dyplomatów

Immunitet jurysdykcyjny

1)immunitet w sprawach karnych - jest immunitet pełnym, wg KW nie ma od niego wyjątków, tzn. że z urzędu postępowanie wobec takiej osoby musi zostać umorzone (wg K. Libery - na każdym etapie postępowania), a państwo przyjmujące może tylko uznać go za persona non grata i zażądać jego odwołania

-immunitet ten nie uchyla jurysdykcji państwa wysyłającego

2)immunitet w sprawach cywilnych - dot. wszystkich spraw, w których osoba ta miałaby być stroną (tak z tytułu działalności urzędowej jak i prywatnej), ale w KW uznane zostało za zasadę, od której są wyjątki (3 ograniczenia):

a)powództwa z zakresu prawa rzeczowego dotyczącego prywatnego mienia nieruchomego położonego na terytorium państwa przyjmującego

b)powództw dot. spadkobrania, w których osoba ta występuje jako wykonawca testamentu, administrator, spadkobierca lub zapisobiorca w charakterze osoby prywatnej, a nie w imieniu państwa wysyłającego

c)powództw dot. wszelkiego rodzaju zawodowej lub handlowej działal­ności wykonywanej przez tą osobę w państwie przyjmują­cym poza jego funkcjami urzędowymi

-oznacza też że przedstawiciel dyplomatyczny nie musi występować jako świadek, może złożyć zeznania w sposób i miejscu dogodnym dla siebie

-ten immunitet w panstwie przyjmującym nie oznacza posiadania takiego immunitetu w państwie wysyłającym

3)immunitet w sprawach administracyjnych - dot. wszelkiego postępowania adm. (w tym karno-adm.) oraz nie podlega jurysdykcji adm., ale nie oznacza to, że nie musza stosować się do miejscowych przepisów adm. i porządkowych, jednak państwo przyjmujące nie może stosować wobec niego środków represyjnych (np. mandat, badanie alkomatem), a jedynie uznać, go za persona non grata

Zrzeczenie się immunitetu jurysdykcyjnego

-immunitet jurysdykcyjny istnieje w interesie państwa wysyłającego, dlatego zrzec się go może tylko państwo wysyłające (potwierdzone w KW), przy czym zrzeczenie dot. spraw karnych musi być zawsze wyraźne, a w sprawach cywilnych i adm. może być dorozumiane,

ale wg KW zrzeczenie się immunitetu w sprawach cywilnych i adm. nie oznacza zrzeczenia się immunitetu egzekucyjnego, więc do wykonania wyroku konieczne jest dodatkowe oświadczenie

Expulsja - przymusowe wydalenie dyplomaty - odstawia się go do granicy lub samolotu, może nastąpić po upływie terminu wyznaczonego na opuszczenie terytorium

-osobista rezygnacja

-wystąpienie pewnych zdarzeń losowych

Inne przywileje i immunitety dyplomatyczne

1)nie musi składać zeznań w charakterze świadka (KW), a gdy jest bezwzględna konieczność ich uzyskania władze miejscowe mogą za pośrednictwem MSZ poprosić, by osoba ta zeznawała we własnym mieszkaniu przed delegowanym pracownikiem MSZ - może odmówić zeznawania i w tej formie

2)immunitet podatkowy i celny (KW) - zwolniony z wszelkich opłat i podatków (osobistych i rzeczowych, państwowych i regionalnych, też komunalnych), ale nie z podatków pośrednich. Również z opłat celnych za przedmioty osobistego użytku, oraz zwolniony z rewizji celnej, chyba że podejrzenie że przewozi rzeczy nie zwolnione lub których wwóz/wywóz jest zabroniony

3)ulgi podatkowe i celne tj. wyłączenie z obowiązku płacenia wszelkich podatków z wyjątkiem podatków pośrednich wkalkulowanych w ceny. Dyplomata nie podlega opłatom celnym oraz przepisom o ubezpieczeniach społecznych.

Osoby korzystające z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych (zakres podmiotowy)

1)pełny immunitet i przywileje - szefowie misji i członkowie personelu dyplomatycznego, oraz członkowie ich rodzin we wspólnocie domowej (o ile nie są obywatelami tego państwa) - KW

2)niejednolita praktyka dot. członków personelu administracyjnego i technicznego - KW - oni i ich rodziny (j/w oraz nie mieszkające w tym państwie) mają pełny immunitet i przywileje, ale immunitet w sprawach cywilnych i adm. tylko w ramach pełnienia przez nich obowiązków służbowych, węższy też immunitet celny

3)członkowie personelu służby (niebędący obywatelami i nie mający stałego miejsca zamieszkania) - tylko w ramach pełnienia służby

Zakres czasowy obowiązywania przywilejów i immunitetów

1)wg KW - początek - od chwili wjazdu na terytorium państwa przyjmującego w celu objęcia stanowiska lub od chwili notyfikacji jej nominacji właściwym władzom (z reguły MSZ), jeśli już znajdowała się na terytorium

2)wg KW - zakończenie - gdy wygasa funkcja wygasają immunitety i przywileje z chwilą opuszczenia terytorium (też gdy zerwanie stosunków i wybuch wojny)

-tak więc w czasie całego oficjalnego pobytu, a wyjątek to - gdy uznana za persona non grata/osobę niepożądaną, a nie opuściła terytorium w rozsądnym terminie

3)w odniesieniu do czynności urzędowych immunitet jest trwały (zgodnie z zasadą ochrony i swobody wykonywania funkcji)

Zakres terytorialny obowiązywania przywilejów i immunitetów

1)na terytorium państwa przyjmującego, ale praktyka, że też w czasie podróży urzędowej w państwach trzecich - wg KW - gdy przejeżdża przez terytorium państwa trzeciego lub podróżuje do misji lub z misji do swojego kraju przysługują mu immunitety i nietykalność (nie dot. personelu adm. i tech.)

-czasem w drodze grzeczności państwa udzielają immunitetów, gdy podróż prywatna

Obowiązek członków misji wobec państwa przyjmującego

1)poszanowanie i przestrzeganie prawa państwa przyjmującego w zakresie i dziedzinach, gdy nie narusza to immunitetów i przywilejów (potwierdzone w KW)

2)niemieszanie się do spraw wewnętrznych państwa przyjmującego - sporne rozgraniczenie, ale Komisja P.M. w komentarzu do tego, uznała, że występowanie w ochronie interesów swojego państwa i obywateli swojego państwa nie jest mieszaniem się w sprawy wew.

3)okazywanie w swym postępowaniu właściwego stosunku do państwa przyjmującego, szanowania jego instytucji, kultury i tradycji oraz powstrzymanie się od publicznej krytyki głowy państwa, rządu i innych organów

4)niedziałanie na szkodę państwa przyjmującego, w tym zakaz organizowania/popierania działalności szpiegowskiej

Protokół dyplomatyczny-zawierający zbiór reguł dyplomatycznych, nie mają z reguły charakteru wiążącego

-ma zastosowanie przy oficjalnych wizytach, przyjęciach

-określa czas obejmowania funkcji

-określa kolejność składania wizyt

-zawiera szczegółowe zasady postępowania w czasie wizyt, strojów, ubiorów dyplomatycznych

-każde ministerstwo spraw zagranicznych wydje taki protokół, ambasador Pietkiewicz go przygotował

Konwencja o misjach specjalnych (nowojorska)

-stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne pojawiły się późno, ponieważ stosunki dyplomatyczne były obsługiwane przez misje ad hoc

-powołano w ramach ONZ, przedłożone do przyjęcia ZO 8 XIIX 1969 r.. Zgromadzenie przyjęło tekst i 16 XII 1969r. otwarta do podpisu. W1985 r. moc wiążąca. Polska stała się stroną.

-ma skromny zakres obowiązywania - 31 państw stron

-problematyka ta wymagała uregulowań ze względu na potrzeby prawne.

Misja specjalna - to misja czasowa reprezentująca państwo wysyłające, wysłana przez to państwo do innego państwa za jego zgodą w celu wspólnego rozpatrzenia pewnych spraw lub w celu wypełnienia określonych zadań (definicja konwencji nowojorskiej).

-występuje w stosunkach dwustronnych

-ta definicja w sprzeczności z innymi postanowieniami konwencji, bo może być wysłana kolejno do różnych państw lub jedna misja może reprezentować kilka państw

-konwencja nowojorska ogólnie określa wysyłanie misji np. w sprawie prowadzenia rokowań w celu zawarcia uzgodnienia postanowień traktatu, może mieć do wypełnienia konkretna funkcje np. udziela w uroczystości zaślubin, pogrzebu.

Misje ze względu:

a)na szefa misji

-misje głowy państwa

-misje szefa radu lub członków rządu

-inne misje (np. kierowników resortów)

-inne - osoby mające pełnomocnictwo

b)na cel misji

-polityczno-ceremonialne (np. odwiedzanie się nawzajem, udział w uroczystościach)

-dyplomatyczne (negocjacyjne)

-techniczne (wysyłane w ściśle określonych sprawach

Gdy państwa nie utrzymuje ze sobą stałych stosunków dyplomatycznych mogą być wysyłane misje specjalne.

Konwencja zawiera liczne odwołania do konwencji wiedeńskiej, ale są też różnice np. możliwości wejścia do budynków misji specjalnej, w przypadku zagrożenia (domniemania zgody), nie trzeba specjalnego zezwolenia szefa misji

Immunitet jurysdykcyjny - jest również pełny i stały, cywilny i administracyjny -dołączono czwarte ograniczenie dotyczące wynagrodzenia szkód spowodowanych na skutek wypadków przy użyciu pojazdów członków misji specjalnej.

Skład misji specjalnej: jest kształtowany w zależności od tego jaka funkcje ma wypełnić- od kilku do kilkunastu osób.

Podobny zakres zwolnień podatkowych.

Zakres czasowy- upływa z chwilą wykonania funkcji, po wykonaniu misja opuszcza terytorium państwa.

Stosunki z organizacjami międzynarodowymi

-ukształtował się odrębny dział dotyczący stosunków państw z organizacjami międzynarodowymi

-jest konwencja , ale nie ma mocy obowiązującej, potrzeba 35 dokumentów ratyfikacyjnych

Konwencja dotycząca reprezentacji państw w stosunkach z organizacjami międzynarodowymi o charakterze powszechnym

13 III 1975 r., Polska ratyfikowała 1995 r.

-mogą być stałe przedstawicielstwa państw przy organizacjach lub ustanawianie misji obserwatorów przez państwa nie będące członkami tych organizacji

-ustanowienie stałego przedstawicielstwami zapewnić stały kontakt i zaznajomieni się z działalnością organizacji, z pracami organów organizacji, informowanie o zmianach w organizacji , popieranie celów organizacji.

-Polska ma stałe przedstawicielstwa: ONZ, Europejska Komisja Gospodarcza, Rada Europy, OECD

-konwencja dotyczy reprezentacji państw, możliwa jest też reprezentacja organizacji w państwach członkach, a nawet w innych państwach niczłonkowskich

-jest to obszerny zestaw umów dotyczących przywilejów i immunitetów organizacji międzynarodowych (np. ONZ, Rady Europy, OECD)

STOSUNKI I SŁUŻBA KONSULARNA

Źródła prawa konsularnego

-początkowo rozwijało się jako prawo zwyczajowe, ale dość szybko zaczęto zawierać umowy dwustronne , które zaczęły ograniczać zwyczaj

1)najważniejszym źródłem prawa konsularnego są umowy dwustronne, obok jednostronnej praktyki państw (prawa zwyczajowego)

2)Komisja P.M. opracowała KW o stosunkach konsularnych z 1963 r. (2000 r. - 165 ratyfikowało., Polska tak w 12 XI 1981 r.), przyjęta 23 IV 1963 r. - stwierdza, że nie narusza postanowień dwustronnych; jest lex generalis w stosunku do umów dwustronnych, charakter powszechny

-Europejska Konwencja o Funkcjach Konsularnych z 1967 r. - dotyczy funkcjonowania przedstawicielstw konsularnych miedzy państwami członkami Rady Europy

3)prawo wewnętrzne - bardzo ważna rola, gdyż uzupełniają i konkretyzują normy p.m.

-PL - ustawa o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej z 13 II 1984 r.

-rozporządzenie Rady Ministrów dotyczące praw i obowiązków pracowników służb dyplomatyczno- konsularnych z 1983 r.

-zarządzenie Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie konsulów honorowych (1986 r. uchwalono pierwsze, III 1993 r. obecne)

-zarządzenie Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie postępowania przed konsulem z 1985 r.

Polska zawarła ponad 40 konwencji bilateralnych w latach 90-tych .

Konwencje konsularne z państwami powstałymi z rozpadu Związku Radzieckiego i SA traktowane jako lex specialis w stosunku do konwencji wiedeńskiej.

Ustanowienie i utrzymywanie stosunków konsularnych

Odpowiednikiem prawa legacji jest w stosunkach konsularnych prawo konsulatu - prawo do wysyłania własnych i przyjmowania obcych urzędników konsulatu.

-to uprawnienie podmiotowe państw

-znajduje się tylko w kompetencji państwa

Stosunki dyplomatyczne a konsularne - istnieje pewna relacja między nawiązaniem stosunków dyplomatycznych i konsularnych, państwa powinny zawierać porozumienia o nawiązaniu stosunków konsularnych, ale zgoda na nawiązanie stosunków dyplomatycznych oznacza jednocześnie zgodę na nawiązanie stosunków konsularnych, o ile państwa nie postanowiły inaczej.

Zerwanie stosunków dyplomatycznych nie powoduje automatycznego zerwania stosunków konsularnych.

Porozumienie o nawiązaniu stosunków konsularnych powinno określać:

-od kiedy następuje wymiana urzędników

-w jakiej klasie

-jaki będzie zasięg urzędów konsularnych, jeśli na terytorium państwa ustanawiane jest kilka urzędów. W stosunkach dyplomatycznych może być powołana tylko jedna stała misja, a urzędów konsularnych może być kilka (wtedy należy :ustalić siedzibę urzędu, określić okręg konsularny, czyli ustalić zakres działania w odniesieniu do terytorium)

Brak skomplikowanej procedury jeśli chodzi o kierownika urzędu - wymagana jest zgoda (exekfatur), ale to nie (exekfatur), nie musi być udzielone wcześniej , nie wymagana zgoda, listy komisyjne wydawane są przez Minister Spraw Zagranicznych i przy nim następuje akredytacja.

1)ustanowienie stosunków konsularnych - czynne i bierne prawo konsulatu - wszystkie państwa, ale nawiązanie tych stosunków zależy od zgody zainteresowanych państw (a porozumienie w tej sprawie musi zawierać siedziby, klasy i okręgu konsularnego) (KW)

-nawiązanie stosunków dyplomatycznych implikuje zgodę na stosunki konsularne, a zerwanie stosunków dyplomatycznych nie oznacza ipso facto zerwania stosunków konsularnych

2)funkcje wykonywane zwykle przez urzędy konsularne lub powierzane misjom dyplomatycznym, a dokładnie specjalnie wydzielonym wydziałom konsularnym, przy czym zajęcie się sprawami konsularnymi przez misję dyplomatyczną nie wymaga zgody państwa przyjmującego, a jedynie wymagane jest by nazwiska osób zajmujących się sprawami konsularnymi były notyfikowane państwu (nie tracą oni statusu prawnego) - tak KW

3)okręg konsularny - właściwość miejscowa danego konsulatu

4)klasy urzędów konsularnych wg KW (zgodnie z praktyką)

- konsulaty generalne; konsulaty; wicekonsulaty i agencje konsularne

Funkcje konsularne

-Zestawienie nie ma charakteru pełnego

-nie ma funkcji reprezentacyjnej, bo urzędów może być kilka

-nie ma funkcji negocjacyjnej, urzędy nie uczestniczą w prowadzeniu negocjacji

Funkcje - (art. 35 konwencji z 1963 r.):

-funkcja sprawowania opieki nad obywatelami i interesami państwa wysyłającego

- funkcja informacyjna - powinien zapoznawać się z tym co dzieje się w państwie przyjmującym i informować o tym państwo wysyłające , w sposób legalny

- funkcja popierania rozwoju kontaktów gospodarczych, handlowych, kulturalnych, naukowych miedzy państwami

Funkcje konsularne obejmują tez inne dokładnie określone działania urzędów konsularnych.

-funkcje w ramach, których urząd konsularny występuje jako Urząd Stanu Cywilnego

-działanie w charakterze notariatu (sporządzenie , uwierzytelnienie dokumentów, dokonywanie tłumaczeń dokumentów

-powinny uczestniczyć w kontaktach miedzy obywatelami państw wysyłających a organami państw przyjmujących (głównie z organizacjami wymiaru sprawiedliwości)

-funkcje związane z obrotem osobowym: wydawanie paszportów, dokumentów podróży, wiz

-sprawuje opiekę nad małoletnimi

-powinny być informowane o zdarzeniach losowych, w których obywatele państwa wysyłającego, udzielają tym osobom pomocy

-udzielają pomocy w przypadku zagubienia lub skradzenia paszportu

-są organizowane do wypełniania funkcji w zakresie spadkobrania, zabezpieczenie mienia , reguluje sytuacje prawną tych rzeczy, kontaktuje się z rodziną

-funkcje związane z żegluga morską, świadczy usługi w przypadku sporów powstających na pokładzie statków, są informowane o katastrofach morskich

-pośredniczą w przekazywaniu dokumentów i pism urzędowych

1)zadania konsula to ochrona różnorodnych interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie pobytu

2)wg KW, umów dwustronnych i ustawy o funkcjach konsulów RP - funkcje:

a)pierwsza grupa funkcji konsularnych ma charakter ogólny i zróżnicowany w treści, np. czuwanie nad wykonywaniem u.m. przez pań­stwo przyjmujące, działalność informacyjna i propagandowa, uprawnienia w dzie­dzinie handlu, kultury, nauki, sportu i turystyki, zadania specjalne (polityczne) oraz funkcje dyplomatyczne wykonywane czasami w zastępstwie misji dyplomatycznej

b)druga grupa funkcji konsularnych to zadania wynikające z prawa adm. państwa wysyłającego i potwierdzone w umowie konsularnej, np. prowadzenie rejestru obywateli zamieszkałych w danym okręgu konsularnym, wydawanie paszportów, wiz i innych dokumentów podróży, przyjmowanie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński, sporządzanie aktów urodzenia i zgonów; przyjmowanie oświadczeń w sprawie wyboru, odzyskania bądź utraty obywatelstwa, prowadzenie ewidencji wojskowej

c)trzecia grupa funkcji konsularnych to uprawnienia o charakterze sądowym określone przez prawo państw wysyłającego, potwierdzone w umowie konsularnej, np. porozumiewanie się z własnymi obywatelami aresztowanymi, przesłuchiwanie własnych obywateli na wniosek władz państwa wysyłającego, doręczanie pism procesowych, uprawnienia w od­niesieniu do spraw notarialnych i spadkowych oraz opieka i kuratela

d)czwarta grupa funkcji konsularnych to funkcje związane z żeglugą morską, np. prawo nadzoru i inspekcji w stosunku do własnych statków; udzielanie im pomocy; przesłuchiwanie kapitana i członków załogi; badanie i poświadczanie dokumentów pokładowych; środki dyscyplinarne; rozstrzyganie sporów kapitan-członek załogi; pomoc lekarska oraz wszelka inna w razie uszkodzenia statku

e)piąta grupa funkcji konsularnych to funkcje związane z żeglugą powietrzną, np. prawo nadzoru i inspekcji w stosunku do własnych samolotów; udzielanie im pomocy, udzielanie pomocy lekarskiej, przesłuchiwanie załogi i pasażerów, sporządzanie lub uwierzytelnianie dokumentów

Członkowie urzędu konsularnego

Funkcje konsularne są powierzane całemu urzędowi konsularnemu.

W skład urzędu wchodzą :

-konsul generalny

-konsul

-wicekonsul

-agent konsularny (kieruje agencją konsularną)-precedencja - ustalana według daty uzyskania exekfatur, art. 16 konwencji

Kierownicy otrzymują listy komisyjne wystawione przez Ministra Spraw Zagranicznych, wręcza w państwie Szefowi Resortu Spraw Zagranicznych

1)kategorie członków urzędu konsularnego - wg KW - osoby zatrudnione w konsulacie, z szefem na czele (konsul generalny, konsul, wicekonsul lub agent konsularny), a inne osoby to:

a)funkcjonariusze (urzędnicy) konsularni - osoby wykonujące powierzone im funkcje konsularne, SA powoływane do wykonywania funkcji konsularnych

b)pracownicy konsularni - osoby zatrudnione w służbie adm. lub tech. oraz członkowie personelu służby

-osoby te nie mogą wykonywać, żadnych innych funkcji zawodowych poza konsularnymi i dostają za nie uposażenie, pełnia obsługę administracyjną i techniczna urzędu

Członkowie personelu obsługi urzędu konsularnego - osoby zatrudnione w służbie domowej.

Liczebność urzędu jest uzależniona od jego potrzeb, to ustalają miedzy sobą państwa.

Często funkcje konsularne wykonywane są przez misje dyplomatyczne . Sprawami konsularnymi w misji dyplomatycznej zajmują się specjalne utworzone wydziały konsularne. Nazwiska członków misji dyplomatycznej wykonujących funkcje konsularne powinny być notyfikowane państwu przyjmującemu. Są oni nadal traktowani jak członkowie misji dyplomatycznej i korzystają z przywilejów i immunitetów.

2)konsulowie honorowi

1986 r. pierwsze zarządzenie Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie konsulów honorowych, pierwsi na Filipinach, Sycylii, obecnie reguluje zarządzenie z 29 III 1993 r.

Funkcje tę powierza się osobie , która wykonuje inne funkcje . Nie pobiera ona wynagrodzenia państwa wysyłającego, czyni to nieodpłatnie.

MSZ zawiera umowy z konsulami honorowymi- dopuszczenie do wykonywania funkcji.

Mogą być ustanowieni w klasie: konsula generalnego, konsula, wicekonsula, agenta konsularnego.

Konsulem honorowym zostaje najczęściej obywatel państwa przyjmującego lub wysyłającego lub bez państwowości.

Korzystne jest to że nie obciążają Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Opłaty konsularne nie SA wykorzystywane na utrzymanie urzędu tylko do państwa wysyłającego.

W Polsce konsula honorowego nie powołuje się z Polonii. Polska ma ponad 100 konsulów honorowych. Nie używa się pojecia konsulat honorowy tylko konsulat kierowany przez konsula honorowego.

- (art. 287) może być obywatelem państwa wysyłającego lub trzeciego i wykonuje swoje funkcje z upoważnienia państwa wysyłającego, ale nie pobiera uposażenia, ale może pobierać opłaty konsularne oraz częściowy lub całkowity zwrot kosztów za honorowy urząd konsularny

a)może prowadzić działalność zarobkową

b)wg KW jest to instytucja fakultatywna; PL - MSZ może powołać ich określając ich zakres działań (2003 r. - 142 k.h. w 66 krajach i 99 k w 39 krajach)

c)z reguły węższy zakres przywilejów i immunitetów (uregulowane w KW)

Węższy zakres funkcji od przysługującego konsulowi: wystawianie wiz , paszportów.

d)mianowanie i odwoływanie kierownika urzędu konsularnego oraz członków personelu - państwo wysyłające ma swobodę na wystawianie tzw. listów komisyjnych (lettres de provision), ale musi uzyskać tzw. exequatur (zgoda na wykonywanie funkcji konsularnych w określonym okręgu, a odmowa nie wymaga uzasadnienia)

-odwołanie - z woli państwa wysyłającego lub przyjmującego (też gdy uznany za persona non grata)

Przywileje i immunitety konsularne

-konsul nie podlega jurysdykcji państwa przyjmującego tylko w zakresie czynności urzędowych, ale w ostatnich latach zaciera się różnica pomiędzy służbą dyplomatyczną a konsularną, co prowadzi do rozszerzenia treści oraz zakresu osobowego immunitetów konsularnych, min. w umowach dwustronnych nawet pełny immunitet

Mają zakres funkcjonalny, skierowane na ochronę funkcji konsularnych:

-państwo przyjmujące zapewnia ochronę członkom personelu, traktowanie z należytym szacunkiem

-węższy zakres nietykalności, zatrzymanie , pozbawieni wolności - gdy popełnią ciężką zbrodnie i będzie odpowiedni postanowienie władzy sądowej

- przeciwko urzędnikom konsularnym może być wszczęte i prowadzone postępowanie , w razie zatrzymania i aresztowania powiadomienie państwa wysyłającego

-immunitet jurysdykcyjny (art. 34) przysługuje w odniesieniu do czynności konsularnych

-członkowie urzędu mogą być wzywani do zeznawania w charakterze świadka

-zrzeczenie immunitetu możliwe tylko z inicjatywy państwa wysyłającego, nie ma nic o członkach rodziny

Treść (zakres przedmiotowy) przywilejów i immunitetów konsularnych

Ochrona urzędników konsularnych i ich wolności

1)obowiązek traktowania ich z szacunkiem oraz zapewnienia należytej im ochrony (KW)

2)nie mają pełnej nietykalności, ale zatrzymani/aresztowani tylko w przypadku ciężkiej zbrodni i tylko gdy jest takie postanowienie właściwej władzy sądowej, a więzieni tylko w wyniku ostatecznego i prawomocnego wyroku sądowego

-obowiązek poinformowania władz państwa wysyłającego

Immunitet jurysdykcyjny

1)immunitet o charakterze funkcjonalnym, a nie osobowym, gdyż dot. tylko czynności urzędowych, a nie każdej czynności dokonanej przez osobę pełniącą daną funkcję

2)nie ma immunitetu w przypadku powództwa cywilnego w związku z umową, w której nie występował wyraźnie lub w sposób dorozumiany jako przed­stawiciel państwa wysyłającego oraz w przypadku powództwa z tytułu szkody spowodowanej przez pojazd, statek lub samolot

Inne przywileje i immunitety

Przywileje i immunitety konsularne są węższe gdyż odnoszą się do czynności urzędowych.

1)nie mają obowiązku zeznawania, gdy dot. to wykonywania przez nich funkcji konsularnych oraz przedstawiania korespondencji i dokumentów urzędowych

2)immunitet celny i podatkowy oraz zwolnienie świadczeń osobistych i od obowiązku rejestracji cudzoziemców w państwie pobytu i zezwoleń na pobyt

Osoby korzystające z przywilejów i immunitetów konsularnych

1)zawodowi kierownicy konsulatów oraz inni urzędnicy konsularni (osoby, którym powierzono wykonywanie funkcji konsularnych) -pełne

2)osoby z personelu adm. i tech. - immunitet jurysdykcyjny; brak obowiązku zeznań dot. funkcji; immunitet podatkowy, celny (węziej niż w/w) oraz od świadczeń osobistych

3)personel służby - tylko niektóre przywileje, np. w za­kresie składania zeznań, w sprawach podatkowych

4)członkowie rodzin urzędników i pracowników konsularnych - nie mają głównych immunitetów i przywilejów (gdyż są one funkcjonalne), ale są zwolnieni od obowiązku rejestracji i zezwolenia na pobyt, też immunitet celny i podatkowy

Zakres czasowy obowiązywania przywilejów i immunitetów konsularnych

1)początek - od chwili wjazdu celem objęcia funkcji lub od chwili objęcia funkcji, jeśli już przebywał na terytorium - każdy członek urzędu konsularnego

2)koniec - z chwilą opuszczenia przez daną osobę terytorium, po wygaśnięciu funkcji

-gdy nie opuści w terminie, nie przysługuje jej immunitet, ale immunitet jurysdykcyjny w zakresie czynności urzędowych jest trwały

Zakres terytorialny obowiązywania przywilejów i immunitetów konsularnych

-sporne czy dot. tylko okręgu konsularnego czy całego terytorium państwa -KW nie ograniczyła tylko do okręgu oraz przyznaje pewne immunitety i przywileje w państwach trzecich

Pomieszczenia i archiwa konsularne

1)nietykalność wg KW ujęta bardziej wąsko niż misji:

a)państwo przyjmujące nie może wkroczyć bez zgody kierownika lub innej upoważnionej osoby tylko „do tej części pomieszczeń konsularnych, którą urząd konsularny używa wyłącznie dla potrzeb swej działalno­ści”

b)można domniemywać zgodę kierownika urzędu konsularnego w razie pożaru lub innego nieszczęśliwego wypadku wymagającego podjęcia na­tychmiastowych środków ochrony

2)archiwa i dokumenty konsularne - nietykalne w każdym czasie i niezależnie od miejsca

-wg KW archiwum konsularne to papiery lub dokumenty, korespondencja, książki, filmy, taśmy magnetofonowe i rejestry urzędu konsular­nego, materiały do szyfrowania, kartoteki oraz meble służące do ich zabezpieczenia i przechowywania

3)państwa ma obowiązek podjęcia wszelkich kroków w celu zapobieżenia naruszenia nietykalności pomieszczeń, który istnieje również w razie zerwania stosunków konsularnych, a nawet w razie wybuchu wojny

4)obowiązek na państwie wysyłającym dbania, by używać tylko do wykonywania funkcji konsularnych

5)w konsulacie nie można udzielać azylu

Nawiązanie stosunków dyplomatycznych oznacza zwykle zgodę na nawiązanie stosunków konsularnych.

N terenie państwa przyjmującego może być tylko jedna misja dyplomatyczna, placówek konsularnych może być więcej. Każda placówka posiada swój okręg konsularny. Wyróżniamy cztery klasy placówek konsularnych:

1.Konsulaty generalne

2.Konsulaty

3.Wicekonsulaty

4.Agencje konsularne.

Konsul honorowy - to osoba nieodpłatnie reprezentująca kraj wysyłający.

XI.ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE

UWAGI OGÓLNE

Powstanie i rozwój organizacji międzynarodowych

1)od drugiej połowy XIX w. zaczęły powstawać organizacje międzynarodowe, ze względu na potrzebę stałej współpracy w coraz szerszym zakresie między państwami, opartej na trwałych podstawach organizacyjnych (instytucjonalizacja)

2)obiektywne przyczyny rozwoju organizacji międzynarodowych:

a)postęp techniki

b)zacieśnianie się stos. m., które doprowadziły do powstania i wzrostu współzależności państw w wielu dziedzinach, a m.in. w łączności i komunikacji, stosunkach gospodarczych, zagadnieniach społecznych, nauki i techniki, ochrony środowiska, a przede wszystkim w sprawach politycznych i utrzymania pokoju

3)pierwszy - Międzynarodowy Związek Telegraficzny (Konwencja Paryska telegraficzna z 1856 r.) wraz z Międzynarodowy Biurem Zarządów Telegraficznych z 1868 r.

kolejne:

-Konwencja Berneńska z 1874 r. powołała Powszechny Związek Pocztowy (z międzynarodowym biurem w Bernie) -Międzynarodowe Biuro Własności Przemysłowej (1883)

- Międzynarodowe Biuro Własności Literackiej (1886)

- Międzynarodowe Biuro Higieny Publicznej (1908)

- najszersze kompetencje ma obecnie ONZ

I. Pojęcie i klasyfikacja o.m.

Pojęcie organizacji międzynarodowej (organizacje międzyrządowe)

1)organizacja międzynarodowa (rządowa) to forma współpracy państw, ustalona w wielostronnej u.m., obej­mująca względnie stały zakres uczestników i której podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych celów

a)współpraca państw - w wyjątkowych przypadkach inne podmioty, którym przysługuje z reguły jakiś zakres podmiotowości prawnomiędzynarodowej

b)współpraca stała, zinstytucjonalizowana

c)u.m. stanowi statut organizacji

d)względnie stały zakres uczestników, względnie gdyż z mogą do niej przystąpić nowe podmioty albo wystąpić

e)stałe organy, które zapewniają ciągłość i instytucjonalizację współpracy

f)wspólne cele, ale też forum ścierania się poglądów i koncepcji

1)Definicja organizacji międzynarodowych

Przez organizacje międzynarodowe rozumiemy zrzeszenia bądź to państw, bądź też innych osób prawnych lub fizycznych z różnych krajów, powołane do życia dla realizowania zadań określonych w statucie.

2.Podział organizacji międzynarodowych

Ze względu na kryterium prawnopolityczne organizacje międzynarodowe dzielimy na:

Organizacje międzynarodowe:

a)rządowe (międzyrządowe)- forma współpracy, współdziałania państw określona w wielostronnej umowie międzynarodowej, która zakłada pewien stały zakres uczestnictwa (w postaci członkostwa) i określa strukturę wewnętrzną (organy funkcjonujące w ramach tej organizacji)

-są przedmiotem zainteresowania prawa międzynarodowego

-działają na podstawie wielostronnych umów międzynarodowych, zakładających względnie stały zakres uczestnictwa oraz strukturę wewnętrzną organizacji

-powołanie do życia organizacji rządowej i przyjęcie statutu następuje w drodze zawarcia umowy międzynarodowej

b)pozarządowe -forma współpracy, współdziałania osób fizycznych, osób prawnych, instytucji i stowarzyszeń pochodzących z różnych państw działających na podstawie różnych dokumentów (tzw. porozumień nieformalnych, niekiedy aktów prawa wewnętrznego

-nie zrzeszają one państw (choć działają w rożnych państwach), ale osoby fizyczne bądź prawne

-nie działają na podstawie umów międzynarodowych, ale na podstawie nieformalnych porozumień

-skupiają osoby fizyczne, osoby prawne, komitety, związki

-Rada Gospodarczo-Społeczna ONZ zdefiniowała organizacje pozarządowe w jednej ze swoich uchwał jako organizacje międzynarodową, która nie została założona w drodze zawarcia umowy międzynarodowej .

Organizacje pozarządowe

1)członkowie - nie państwa, a związki, instytucje, osoby prawne i fizyczne z różnych państw mające wspólne interesy czy zainteresowania

2)nie działają na podstawie u.m, lecz na podstawie porozumień nieformalnych i wewnętrznoprawnych, co wg Rady Gosp.-Społ. jest podstawową cechą odróżniającą je od organizacji rządowych

3)wg Karty NZ Rada Gosp.-Społ. może nawiązywać stosunki z pozarządowymi organizacjami celem konsultacji, stąd niektóre organizacje uzyskały status konsultacyjny (uczestniczą w posiedzeniach Rady jako obserwatorzy, itp.), dzięki czemu mają pośredni wpływ na państwa

4)lista wszystkich organizacji w Yearbook of International Organizations (wydawany przez Unię Międzynarodowych Stowarzyszeń) - 500 rządowych, 5000 pozarządowych w 2003 r.

5)należą do nich min.:

-Światowa Federacja Związków Zawodowych

-Liga Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża

-Instytut P.M.

-Stowarzyszenie P.M. (ILA) i in.

Klasyfikacja organizacji międzynarodowych (rządowych)

1)według ich członkostwa:

a)organizacje powszechne/uniwersalne - zmierzają do objęcia wszystkich państw i których statuty przewidują, że są one dostępne dla wszystkich państw, ale np. ONZ ze względów politycznych przez wiele lat była zamknięta dla byłej NRD

b)organizacje regionalne/partykularne - ich członkostwo w samym założeniu jest ograni­czone np. do państw pewnego regionu geograficznego (jak Unia Afrykańska) lub pewnego regionu geograficznego i pewnej kultury (jak Liga Państw Arabskich, Konferencja Państw Islamskich, Rada Europy, Organizacja Państw Amerykanskich)

2)według zakresu ich kompetencji:

a)organizacje o kompetencjach ogól­nych - rozwijają działalność we wszystkich ważniejszych dzie­dzinach stos. m., np. ONZ, OPA, LPA, UA

b)organizacje specjalne/funkcjonalne - kompetencje ich są ograniczone do określonych, specjalnych dziedzin stos. m. np. Wspólnoty Europejskie i wszystkie tzw. organizacje wyspecjalizowane związane z ONZ

-najważniejsze stanowisko ma ONZ, gdyż jej celem jest osiągnięcie pokoju, a cele innych organizacji uzależnione są od pokoju na świecie/regionie

3)według stopnia ich władzy w stosunku do państw członkowskich

a)organizacje o charakterze koordynacyjnym - (klasyczny typ) koordynują i uzgadniają działalność państw, oparte na zasadzie suwerenności państw członkowskich

b)organizacje ponadpaństwowe - mają kompetencje ograniczające suwerenność państw członkowskich, głównie poprzez podejmowanie niektórych decyzji jako wiążących większością głosów, np. WE

-szczególna sytuacja w przypadku organizacji operacyjnych (powołane do celów operacyjnych, np. m. instytucje finansowe i organizacje zapewniające łączność satelitarną) - podejmują decyzje i ustalają normy dla wszystkich państw, które w nich uczestniczą lub chcą z nich korzystać

Funkcje organizacji międzynarodowych (typy działalności organizacji zmierzające do realizacji celów)

1)wg W. Morawieckiego podstawowa funkcja każdej współczesnej organiza­cji międzynarodowej polega na politycznym procesie:

a)ujawniania zakresu zgod­ności interesów państw członkowskich

b)osiągania ogólnego porozumienia w sprawach wspólnych zadań odpowiadających zakresowi zgodności interesów

c)osiągania porozumienia w sprawie środków realizacji takich wspólnych zadań

2)Morawiecki tą podstawową funkcję dzieli w zależności od różnych typów procesu politycznego na:

a)funkcje regulacyjne - to proces ustanawiania norm i wzorców o charakterze moralnym, politycznym i prawnym, mających na celu kształtowanie postępowania uczestników stos. m.

b)funkcje kontrolne - to proces ustalania stanu faktycznego oraz konfrontowania go z treścią norm i wzorców w celu przystosowania do nich postępowania uczestników stos. m.

c)funkcje operacyjne - to proces bezpośredniego świadczenia przez organizację różnych usług zgodnie z jej własnymi decyzjami oraz za pomocą ludzi i zasobów materialnych znajdujących się w jej dyspozycji.

3)też inne funkcje, np. rozjemcze, arbi­trażowe i sądowe, zarządzające (administracyjne), a nawet pewne funkcje władcze (np. Organizacja Dna Morskiego)

struktura wewnetrzna organizacji międzynarodowych

1)organizacje działają za pomocą odpowiednich organów, a struktura tych organów różnych org. ma cechy wspólne:

a)organ typu zgromadzenia ogólnego - reprezentowani wszyscy członkowie, kompetencje ogólne, zbiera się rzadko

b)organ typu rady - węższy zakres, kompetencje wykonawcze, zbiera się częściej, w przerwach między sesjami

c)sekretariat czy biuro - składa się z funkcjonariuszy m., urzęduje permanentnie i spełnia gł. czynności techniczne oraz biurowe

-liczne odchylenia, np. ONZ posiada 3 rady i własny organ sądowy; WE - Komisja ma bardzo szerokie kompetencje, a składa się z funkcjonariuszy m., istnieje też organ o charakterze parlamentarnym

2)próba klasyfikacji wg różnych kryteriów:

- wg składu:

a)organy składające się z państw - państwa reprezentowane są przez swych przedstawicieli, którzy otrzymują od swoich rządów instrukcje i wytyczne, a ich oświadczenia przypisywane są państwu

-organy plenarne - w ich skład wchodzą wszyscy członkowie organizacji, np. ZO ONZ, ma charakter zgromadzenia generalnego. Składa się ze wszystkich państw członkowskich danej organizacji. Zbiera się raczej rzadko - raz lub dwa w roku.

-organy o ograniczonym składzie - w ich skład wchodzą tylko niektórzy członkowie organizacji, np. Rada Bezpieczeństwa - 5 wielkich mocarstw i 10 państw wybranych przez ZO ONZ

b)organy składające się z osób fizycznych - osoby te działają we własnym imieniu, a gdy są funkcjonariuszami m. to mają obowiązek niezależnego wykonywania swoich funkcji, są to głównie sekretariaty organizacji, organy sądowe i inne organy rozstrzygania sporów oraz niektóre inne organy (jak np. Komisja P.M. ONZ)

- miejsce w strukturze organizacji

a)organy główne - przewidziane są w statucie organizacji

b)organy pomoc­nicze - przewidziane w statucie albo tworzone w miarę potrzeby przez organy główne

-powołując je należy określić ich skład, kompetencje (w ramach kompetencji organu przekazującego) i stosunek do organu głównego (z reguły podporządkowane + sprawozdania)

- czas na jaki są powołane

a)organy stale - z reguły organy główne

b)organy czasowe (organy ad hoc) - organy pomocnicze mogą być stałe i czasowe

- funkcja (wg Z.M. Klepackiego)

a)decydujące o wszystkich ważniejszych sprawach (organy polityczne, deliberujące) - organy naczelne

b)organy wykonawcze (zarządzające organizacją w oparciu o decyzje organu naczelnego), ma postać komisji, komitetu , ma węższy skład, zbiera się kilka razy do roku

c)organy administracyjne, pełniące funkcje administracyjno-usługowe i techniczne (np. Sekretariaty lub biuro)

d)organy kontrolne

e)organy pokojowego załatwiania sporów

f)organy konsultacyjne i doradcze

Funkcje organizacji międzynarodowych

-funkcje regulacyjne - oznaczają przyjmowanie pewnych standardów, reguł postępowania, które powinny być przestrzegane przez państwa należące do takiej organizacji. Formułowane są one najczęściej w postaci zaleceń

-funkcje kontrolne - oznaczają konfrontowanie postępowania państw z ustalonymi wzorcami i normami. Organizacja międzynarodowa w ramach tych funkcji ustala pewien stan faktyczny, rzeczywisty w dziedzinie działalności państw członkowskich konfrontując go z zasadami, które w ramach organizacji zostały przyjęte.

-funkcje operacyjne - oznaczają świadczenie pewnych usług przez organizację międzynarodową na rzecz państw członkowskich

-funkcje rozjemcze, arbitrażowe, sądowe

-funkcje zarządzające (administrujące)

-funkcje władcze

uchwały organizacji miedzynarodowych

Uchwały i ich charakter prawny

1)z punktu widzenia adresata:

a)uchwały przeznaczone pro foro externo - dot. postępowania państw poza organizacją, a ich adresatami są państwa członkowskie, kierowane na zewnątrz

b)uchwały przeznaczone pro foro interno - dot. zagadnień związanych z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem organizacji, a ich adresatami są zwykle organy org. m., a państwa tylko w zakresie ich działalności w danej organizacji, dotyczące wewnętrznego systemu organizacji

-taki wyraźny podział był w RWPG - decyzje (sprawy organizacyjne i proceduralne) oraz zalecenia (sprawy dot. współpracy gosp. i naukowo-technicznej)

2)z punktu widzenia skutków prawnych:

a)uchwały prawnie wiążące - albo w formie decyzji dot. konkretnych sytuacji albo w formie ustalenia norm postępowania

b)uchwały nie mające mocy prawnie wiążącej - zalecenia, życzenia, propozycje czy sugestie, choć mogą mieć duże znaczenie polityczne

proces decyzyjny

Uchwały przyjmowane są w procesie decyzyjnym, na który składają się 3 fazy postępowania:

-faza konsultacji - podczas tej fazy państwa członkowskie zapoznają się ze swoimi stanowiskami w określonej sprawie)

-faza negocjacji - po stwierdzeniu, jakie są stanowiska państw członkowskich, należy doprowadzić do pewnych ustępstw i to właśnie jest faza negocjacji. Uzgadnia się wspólne stanowiska państw, co ma na celu umożliwienie zrezygnowania przez państwa ze swoich racji i przyjęcie racji bardziej ogólnych

-faza podejmowania decyzji - decyzje organizacji międzynarodowych w określonej sprawie podejmowane są w formie głosowania lub w innej formie podejmowania decyzji.

Procedura podejmowania uchwał

1)zasada jednomyślności - plusy: najpełniej gwarantuje zabezpieczenie interesów wszystkich państw, ale nie sprzyja efektywności

2)zasada większości - sprzyja efektywności, a dla zapewnienia podejmowania uchwał wyważonych i uwzględniających interesy też innych stron czasem konieczne jest podejmowanie decyzji we współdziałaniu różnych organów o różnym składzie

a)zasada zwykłej większości (większość za niż przeciw, a wstrzymujących się nie liczy)

b)zasada większości bezwzględnej

c)zasada większości kwalifikowanej (z reguły 2/3 ale np. w Radzie Bezp. Jest 9/15)

2)zasada jedno państwo jeden głos (zgodne z zasadą równości państw), ale może to powodować że uchwała będzie martwą literą, bo nie wyrażą na nią zgody państwa mające środki na jej realizację, dlatego czasem niektórym głosom nadaje się szczególne znaczenie, np. w Radzie Bezp. zasada jednomyślności 5 wielkich mocarstw (ich szczególna rola w zapewnianiu m. pokoju i bezpieczeństwa)

-system głosów ważonych - poszczególne państwa w zależności od swojego znaczenia w org. mają różną liczbę głosów (np. w WE i in. powszechnych, finansowych org. czy w org. Operacyjnych)

3)zasada konsensusu - rozwinęła się w praktyce ONZ - podejmowanie uchwał w drodze konsultacji, bez głosowania i bez zgłoszenia formalnego sprzeciwu, przy możliwości zawarcia swoich zastrzeżeń w oświadczeniu

-coraz częściej stosowane, czasem na podstawie nieformalnej praktyki, a czasem na podstawie statutu

Uprawnienia organizacji międzynarodowych i ich sytuacja prawna

-(patrz wcześniej) kompetencje w sensie formalnym określa statut, a w sensie materialnym - wola państw, przy czym tendencja do wyposażania organizacji w coraz rozleglejsze kompetencje-

Funkcjonariusze międzynarodowi

1)funkcjonariusze m. - osoby zatrudnione w org. m., o funkcjach względnie stałych i wyłącznych (tzn. nie mogą oni równocześnie wykonywać innych stałych zajęć zawo­dowych), wykonywanych w interesie całej org. (obowiązek lojalności względem org.), w swojej działalności niezależni od władz państwowych (swojego i państwa siedziby)

a)przywileje i immunitety - określone w statutach i umowach dwu- i wielostronnych (zwłaszcza między org. a państwem siedziby)

-np. Konwencja dot. przywilejów i immunitetów NZ z 1946 r. czy Konwencja o przywi­ejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych ONZ z 1947 r.

-z reguły charakter funkcyjny (dot. działalności urzędowej), ale najwyżsi funkcjonariusze (np. Sekretarz Generalny ONZ i jego zastępcy) z reguły osobowy

b)najwyżsi funkcjonariusze zazwyczaj mianowani i odwoływani przez organy org. m. (np. SG ONZ przez ZO ONZ na zalecenie RB), a inni przez najwyższego funkcjonariusza (zazwyczaj istnieją pewne reguły ich powoływania, głównie dla zapewnienia sprawiedliwego podziału stanowisk)

c)ze względu na immunitet w zakresie działalności urzędowej z reguły istnieją organy sądowe, np. tzw. Trybunał Administracyjny ONZ - spory między pracownikami Sekretariatu a ONZ; też Trybunał Administracyjny przy Międzynarodowej Organizacji Pracy

ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

Geneza ONZ

Pierwsze organizacje międzynarodowe we współczesnym rozumieniu pojawiły się w XIX w. należały do nich tzw. Unie Administracyjne (o dość wąskim zakresie działania) nie mające kompetencji w dziedzinie spraw politycznych np. Komisje Rzeczne (1815 r. - Komisja Żeglugi na Renie, 1856 r. - Komisja Żeglugi na Dunaju), Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (1865 r). Powszechny Związek Pocztowy (1874 r.). Międzynarodowy Związek Metryczny (1875 r.).

Pierwszą organizacja międzynarodową o charakterze uniwersalnym i szerokich kompetencjach także politycznych była Liga Narodów (utworzona na mocy Paktu Ligi będącego integralną częścią traktatów pokojowych zawartych po I Wojnie Światowej z 1919 r.).

Liga Narodów nie osiągnęła swojego podstawowego celu jakim było zapewnienie społeczności międzynarodowej pokoju i bezpieczeństwa. Za kres jej działalności w sensie faktycznym uznaje się wybuch II Wojny Światowej.

Już w trakcie działań wojennych w czasie n wojny Światowej podejmowano pewne inicjatywy mające doprowadzić do powstania ONZ:

1.Karta Atlantycka - 14 VIII 1941 r. podpisana przez W. Churchilla i F. D. Roosevelta na krążowniku Prince of Wales n Oceanie Atlantyckim - określono zasady na jakich społeczność międzynarodowa miałaby być zorganizowana po zakończeniu wojny. Kartę zaakceptowało 47 państw - sygnatariuszy.

2.Deklaracja Narodów Zjednoczonych - 1 I 1942 r. podpisana w Waszyngtonie, początkowo przez 26 państw, do końca wojny 47 państw. Jednym z sygnatariuszy była Polska.

3.Deklaracja Moskiewska zwana także deklaracją „o bezpieczeństwie zbiorowym" - 30 X 1943 r. przez ministrów spraw zagranicznych ZSRR, USA, Wielkiej Brytanii i Chin - zobowiązały się do powołania w przyszłości (po wojnie) organizacji międzynarodowej opartej na zasadzie suwerennej równości państw członkowskich.

4.Deklaracja Teherańska - 1 XII 1943 r. podpisana przez Roosevelta, Churchilla i Stalina - wielkie mocarstwa będą ponosiły główną odpowiedzialność za utrzymanie pokoju na świecie.

5.Konferencja w Dumbarton Oaks - (21 VIII - 7 X 1944 r.), ministrowie spraw zagranicznych USA, ZSRR, Wielkiej Brytanii i Chin - starano się przygotować projekt Karty Narodów Zjednoczonych, nie obejmowała wszystkich kwestii, których nie udało się rozstrzygnąć (przede wszystkim formuły głosowania w Radzie Bezpieczeństwa i organu sądowego - czy nadal będzie działał Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, czy też powołać nowy organ sądowy)

6.Konferencja w Jałcie - (4-11 II 1945 r.), Roosevelt, Churchill, Stalin - przedmiotem dyskusji był problem głosowań w Radzie Bezpieczeństwa i przyjęto wtedy zasadę jednomyślności wielkich mocarstw w Radzie Bezpieczeństwa ONZ (.jałtańska reguła głosowania), postanowiono, że konferencja założycielska ONZ odbędzie się w San Francisco i rozpocznie się 25 IV 1945 r. i będą w niej uczestniczyć sygnatariusze Deklaracji Narodów Zjednoczonych z 1 I 1942 r. W 1945 r. przed rozpoczęciem konferencji odbyło się w Waszyngtonie trwające od 9 do 20 kwietnia spotkanie prawników na którym uzgodniono, że zostanie utworzony nowy organ sądowy MTS włączony do struktury organów ONZ.

7.Konferencja w San Francisco - (25 IV - 26 VI 1945 r.), 50 państw (bez udziału Polski) -sygnatariuszy Karty Narodów Zjednoczonych - podjęto decyzje o poszerzeniu składu państw o Białoruską SSR i Ukraińską SSR. oraz Argentynę i Danię, zgłoszono jeszcze ponad 1200 poprawek, ale na wprowadzenie do tekstu mogły liczyć tylko te, które miały poparcie wielkich mocarstw, 26 VI podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych, która miała wejść w życie w chwili kiedy ratyfikują ją wszystkie wielkie mocarstwa i ponad polowa pozostałych sygnatariuszy (24 X 1945 r. - weszła w życie i zarazem jest to dzień Narodów Zjednoczonych, w tym dniu także Polska złożyła swój dokument ratyfikacyjny).

Sprawą która zajmowała przez pewien czas państwa członkowskie była sprawa siedziby ONZ. Problem wyboru najpierw państwa i później miasta w tym państwie. Zwyciężyła propozycja umieszczenia siedziby w Nowym Jorku. Siedziba ONZ była budowana z pożyczki nie oprocentowanej udzielonej organizacji przez rząd USA. Poza główną siedzibą ONZ posiada także biura regionalne (w Europie jest to Genewa).

Podstawy prawne i istota ONZ

Karta Narodów Zjednoczonych z 1945 r.

1)podstawa prawna działania ONZ

2)u.m. wielostronna, otwarta warunkowo, o specjalnym znaczeniu prawnym, gdyż (art. 103) zobowiązania wynikające z Karty w razie sprzeczności z zobowiązaniami wynikającymi z u.m. mają pierwszeństwo przed nimi

3)5 języków (angielski, francuski, hiszpań­ski, rosyjski i chiński) , 5 wielkich mocarstw i hiszpański w większości Ameryki Łacińskiej

4)wstęp i 111 art. w 19 rozdziałach, a integralnym zał. jest Statut MTS

Zmiany Karty

1)2 procedury zmiany:

a)zwykłe zmiany (poprawki) uchwalone przez ZO ONZ - większością 2/3 głosów wszystkich członków, potem ratyf. przez 2/3, przy koniecznej ratyf. przez 5 mocarstw

-np. 1963 r. poprawki zwiększające skład niektórych organów i w związku z tym wymaganą liczbę głosów w RB ONZ (1965)

b)rewizja dokonana przez ogólną konferencję członków ONZ zwołana w tym celu - konferencja rewizyjna uchwala zmiany większością 2/3 głosów, a wchodzi w życie po ratyf. jak poprawka

-nie było żadnej rewizji

Charakter prawny ONZ

1)powszechna org. m. o bardzo szerokich celach i zadaniach

2)jest podmiotem p.m., w tym ma ius contrahendi, przywileje i immunitety (konwencja z 1946 r. oraz umowy dwustronne, np. umowa z USA o siedzibie), bierne prawo legacji

-na terytorium swych członków korzysta ze zdolności prawnej potrzebnej do wykonywania jej funkcji i osiągnięcia celów

Siedziba ONZ

1)uchwała ZO z 1946 r. ustaliła stałą siedzibę w Nowym Jorku + umowa z USA z 1947 r.

-okręg administracyjny ONZ - pod kontrolą i władzą ONZ, ale o ile umowa nie stanowi inaczej prawa federalne, stanowe i lokalne USA obowiązują wewnątrz okręgu

a)nietykalny i USA nie może wkraczać bez zgody SG ONZ

b)obowiązek ONZ - staranie się, by okręg nie stał się miejscem azylu

c)ONZ może wydalać ze swego terytorium, a nakładanie innych kar pozostawione do amer. Kompetencji

d)amer. ochrona policyjna granic okręgu

Finanse ONZ

1)3 rodzaje wydatków:

a)regularne - obowiązkowe wpłaty

b)na opera­cje pokojowe - obowiązkowe wpłaty

c)na pomoc humanitarną i rozwój gospodarczy - dobrowolne wpłaty

2)budżet regularny (finansuje bieżącą działalność organizacji) przygotowywany przez Sekretariat i uchwalany przez ZO ONZ na 2 lata, przy czym główne wpływy to składni od państw (obliczane na podstawie różnych wskaźników, jak zadłużenie państwa, PKB, liczba ludności), a inne wpływy (z własnej poczty, telewizji, wydawnictw) nie mają większego znaczenia

3)wydatki na pomoc humanitarną i rozwój gospodarczy - realizowane przez Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych (UNDP) oraz organizacje wyspecjalizowane ONZ (budżet z reguły większy niż b. regularny)

Głównym źródłem wpływów do budżetu ONZ są składki .państw członkowskich, których wielkość oblicza się według określonej skali, opartej na wielu wskaźnikach.

Rozkład składek (przykłady):

-USA-25%,

-Japonia - 12%,

-Rosja -ok.9%,

-Polska - o,47% (od 1992 r.),

-państwa najbiedniejsze - 0,01% (jest to najniższa składka składka)

Członkostwo w ONZ

a)Członkowie pierwotni

- Odpowiadają kryteriom określonym w Art. 3. Karty Narodów Zjednoczonych

-to 51 państw (50 uczestnicy konferencji założycielskiej, a 51 Polska). Stali się członkami poprzez udział w konferencji i podpisanie Deklaracji NZ, a następnie podpisanie i ratyfikowanie Karty NZ.

1)to państwa, które bądź uczestniczyły w konferencji w San Francisco, bądź uprzed­nio podpisały deklarację NZ z 1942 r. oraz podpisały i ratyfikowały Kartę - 51 państw (50 z konferencji + Polska, która nie brała udziału w konferencji na skutek sprzeciwu mocarstw zachodnich na zaproszenie przedstawiciela Rządu Tymczasowego, a Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej powstał dopiero w 1945 r.) - ten drugi warunek tylko po to by Polska stała się członkiem pierwotnym (podpisała Kartę w 1945 r.)

2)szczególna pozycja - 5 wielkich mocarstw - stali członkowie RB, mają szczególne obowiązki w zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, oraz szczególne prawa (uchwały RB, ratyfikacja Karty)

b)Nowi członkowie (późniejsi)

-członkowstwo jest uzależnione od spełnienia przez kandydata pewnych warunków i pozytywnego przeprowadzenia procedury przed organami ONZ.

1)przyjmowani uchwałą ZO ONZ (2/3 za) na zalecenie RB

2)warunki jakie musi spełnić państwo w świetle Art. 4.:

a)musi być państwem miłującym pokój

b)musi przyjąć zobowiązania zawarte w Karcie

c)musi być zdolne i zdecydowane zobowiązania te wykonywać (ocena należy do ONZ)

Wniosek trafia do Rady Bezpieczeństwa, gdzie uchwała zapada większością 9 głosów. W Zgromadzeniu Ogólnym przyjęcie nowego państwa wymaga większości 2/3 głosów państw członkowskich(obecnych i glosujących).

3)w 2002 r. było już 192 członków, a największe rozszerzenie doprowadziło do zmiany układu sił, gdyż większość nowo przyjętych to państwa trzeciego świata, a w okresie zimnej wojny trwał impas, gdyż państwa zachodnie nie chciały przyjmować państw socjalistycznych i dopiero w 1955 r. podczas odprężenia w stosunkach Wschód-Zachód, 16 z 18 państw oczekujących stało się członkami, ale najdłużej blokowano wejście NRD i RFN (1973 r.)

główne etapy rozszerzania ONZ:

-1955 r. - przyjęcie w poczet organizacji 16 państw z 18 państw, które oczekiwało na członkostwo (niektóre z nich od wielu lat)

-lata 70-te -pojawił się problem, czy do ONZ mogą być przyjmowane tzw. państwa miniaturowe, których wiele ubiegało się o członkostwo. Uznano wówczas, że takie państwa również mogą być członkami organizacji

-lata 90-te - przyjęcie do ONZ wielu nowych członków, głównie państw powstałych po rozpadzie ZSRR i Jugosławii, a także państw miniaturowych (San| Marino, Monako, Andora).

Sprawy członkostwa w ONZ stały się probierzem tego jak ta organizacja funkcjonowała w poszczególnych okresach swojej historii. Wkrótce po utworzeniu ONZ ten dawny sojusz który, powstał w okresie wojny przestał istnieć, narosły sprzeczności między wschodem i zachodem co odbiło się na przyjmowaniu nowych członków do ONZ. Jeśli kandydat miał poparcie ZSRR to jego kandydatura była blokowana przez któreś z państw zachodnich i z kolei kandydat z

poparciem państw zachodnich nie uzyskiwał aprobaty ZSRR.

Sprawa stała się przedmiotem 2 opinii doradczych MTS. W związku z tym zapytano MTS czy warunki, które formułuje w kwestii członkostwa traktat są konkretne czy też można uzależniać przyjęcie państwa od innych warunków a w szczególności czy można uzależniać członkostwo jednych państw od przyjęcia w poczet członków innych państw.

MTS w opinii z 1948 r. stwierdził, że tego rodzaju praktyka jest niezgodna z Kartą Narodów Zjednoczonych, która ustaliła zamkniętą liczbę kryteriów i nie można posługiwać się tym instrumentem dla działania przeciw członkostwu niektórych państw.

Następna opinia doradcza MTS była związana z próbą obejścia postanowień Karty polegającą na tym, że w świetle postanowień dotyczących przyjmowania nowych członków jest powiedziane, że Zgromadzenie Ogólne podejmuje swoją uchwałę na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Sugestia MTS polegała na tym, że w takiej sytuacji głosowanie musi się odbyć w Radzie i na Zgromadzeniu, ale Rada Bezpieczeństwa może niejako negatywnie zaopiniować kandydata i w

takim wypadku rozstrzygnie to Zgromadzenie Ogólne.

MTS w opinii z 1950 r. stwierdził że fundamentem ONZ jest jednomyślność wielkich mocarstw w związku z tym kandydat musi mieć akceptacje wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa.

Dzięki krótkotrwałemu odprężeniu w stosunkach międzynarodowych w połowie lat 50-tych w 1955 r. z 18 państw ubiegających się o członkostwo w ONZ 16 zostało przyjętych.

Kolejne problemy pojawiły się w latach 60-tych kiedy z kolei napływała bardzo liczna grupa państw nowopowstałych, które wyłonił się w wyniku procesu dekolonizacji, wśród nich pojawiła się duża grupa mikropaństw co było tematem dyskusji czy tak samo liczyć głosy np. Kiribati i USA lub Chin.

Tego rodzaju kłopotliwe sytuacje miały miejsce także w stosunku do państw podzielonych. Jeśli chodzi o Niemcy to sprawa przyjęcia do ONZ trwała jakiś czas ostatecznie oba państwa niemieckie w 1973 r. zostały równocześnie przyjęte, do organizacji.

Wietnam przed zjednoczeniem państw wietnamskich nie mógł uzyskać członkostwa. Zjednoczenie nastąpiło w 1976 r. a w 1977 r. Wietnam uzyskał członkostwo ONZ

W 1991 r. podobnie załatwiono problem państw koreańskich. Zostały one przyjęte równocześnie w tym roku do struktur ONZ.

W latach 90-tych ONZ powiększała się przede wszystkim o państwa powstałe w wyniku ZSRR, Jugosławii, przyjęto także państwa miniaturowe oraz Czechy i Słowacje powstałe po rozpadzie Czechosłowacji. Ostatnimi przyjętymi do ONZ państwami są Szwajcaria i Lesotho. Obecnie ONZ liczy 191 państw członkowskich.

Reprezentacja państwa w ONZ

1)zasada - każde państwo powinno być reprezen­towane w ONZ przez rząd, który sprawuje efektywnie władzę na jego terytorium i który tym samym może realizować prawa i obowiązki wynikające z Karty

2)sprawa Chin

- po rewolucji ludowej z 1949 r. aż do 1971 r. reprezentacja ChRL nie była właściwa, gdyż utrzymywano fikcję reprezentacji Chin przez rząd kuomintangowski z Tajwanu, pomimo, że poza Tajwanem nad całym terytorium Chin miał efektywną władzę rząd ChRL

- 1971 r. uchwała ZO ONZ przywróciła ChRL jej wszystkie prawa i uznała jej przedstawicieli jako jedynych legalnych reprezentantów Chin , to nie było przyjęcie Chin, gdyż od początku Chiny były członkiem pierwotnym i stałym członkiem RB, a jedynie przywrócenie wszystkich praw

Ustanie członkostwa ONZ

1) 3 sposoby:

a)wystąpienie z ONZ - choć Karta milczy na ten temat, to na konferencji w San Francisco uznano, że jest to suwerenne prawo państwa, co potwierdziła praktyka, gdy w 1965 r. Indonezja postanowiła wystąpić z ONZ (z powodu wybrania Malezji na członka RB, z którą była w konflikcie - 1966 r. Indonezja oświadczyła, że pragnie powrócić do ONZ i nie zastosowano procedury przyjęcia nowego członka, tylko przywrócono jej dawne prawa członkowskie), (nie jest przewidziane w Karcie Narodów Zjednoczonych, zdarzył się taki przypadek w historii - Indonezja)

b)wykluczenie z ONZ - z powodu uporczywego łamania zasad Karty, w drodze uchwały ZO (2/3 głosów), na zalecenie RB - do tej pory żadnego nie wykluczono, choć były państwa, które w przeszłości uporczywie łamały zasady Karty (np. RPA)

- wykluczenie państwa (kiedy państwo rażąco łamie postanowienia Karty Narodów Zjednoczonych, decyzje podejmuje Rada Bezpieczeństwa i Zgromadzenie Ogólne ONZ, głosowanie w Radzie Bezpieczeństwa 9 głosów w tym jednomyślność stałych członków, w Zgromadzeniu Ogólnym 2/3 państw obecnych i głosujących - takie głosowanie przeprowadzono raz wobec Jugosławii)

c)utrata podmiotowości prawnomiędzynarodowej, przykładem jest tutaj Czechosłowacja

2)Formy pośrednie ograniczające prawa członkowskie

Zawieszenie w prawach członkowskich

1)gdy RB podejmie akcję zapobiegawczą lub przymusową względem jakiegoś państwa - na zalecenie RB ZO ONZ może uchwałą zawiesić w wykonywaniu praw i przywilejów takiego członka ONZ - RB może przywrócić wykonywanie tych praw i przywilejów

2)zaleganie ze składkami - powyżej 2 lat może utracić prawo głosu w ZO, ale ZO może zezwolić na głosowanie, gdy uzna, że zaległość jest niezależna od państwa

-09.2002 r. - ZO ONZ uchwałą odebrało prawo głosu Irakowi, Kirgistanowi, Vanuatu, Nigerowi, Liberii i Republice Środkowo­afrykańskiej z powodu uporczywego niepłacenia składek

Cele i zasady ONZ

1)cele (zadania) ONZ w art. 1:

a)nadrzędny to zapewnienie trwałego pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego przez stosowanie skutecznych środków zbiorowych w celu zapobieżenia zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienie aktów agresji, załatwianie sporów w drodze pokojowej według zasad sprawiedliwości i p.m. ONZ nie jest skuteczna gdy chodzi o regionalne lub dwustronne konflikty zbrojne.

b)roz­wijanie przyjaznych stosunków między państwami oparte na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów (wg C. Berezowski to „konsolidacja pokoju powszechnego”)

c)popieranie współpracy m. w dziedzi­nie gospodarczej, społecznej, kulturalnej, humanitarnej oraz poszanowania praw człowieka

d)harmonizowanie działal­ności m. zmierzającej do w/w celów - ma stanowić płaszczyznę uzgadniania działalności międzynarodowej (państwa będą przedstawiać swoje opinie i będą podejmowane dyskusje nad różnorodnymi problemami międzynarodowymi

2)zasady działania ONZ w art. 2 (to jednocześnie zasady p.m.):

a)suwerenna równość państw członkowskich - po raz pierwszy użyte w Deklaracji Moskiewskiej z 1943 r., (jedno państwo -jeden głos)

b)nieinterwencja - wynika z w/w zasady, dodatkowo ONZ nie jest upoważniona do ingerencji w sprawy, które należą do kompetencji wewnętrznych

c)wykonywanie zobowiązań międzynarodowych - przyjętych zgodnie z Kartą, w dobrej wierze - potwierdzenie zasady pacta sunt servanda

d)pokojowe załatwianie sporów - zasada ta została wprowadzona do p.m. paktem paryskim z 1928 r. (pakt Brianda-Kelloga)

e)wyrzeczenie się siły i groźby jej użycia w stosunkach międzynarodowych - zobowiązanie do powstrzymania się od użycia siły lub groźby jej użycia, też wprowadzona paktem paryskim, a jej realizacja jest podstawowym celem ONZ

f)bezpieczeństwo zbiorowe - obowiązek członków udzielania ONZ wszelkiej pomocy w każdej akcji, podjętej zgodnie z Kartą oraz obowiązek wstrzymania się od udzielania pomocy jakiemukolwiek pań­stwu, przeciwko któremu ONZ podjęła akcję zapobiegawczą lub przymusową (napaść na członka ONZ powinna powodować reakcję i pomoc ze strony pozostałych członków ONZ)

g)powszechności- ONZ ma zapewniać, by wszystkie państwa (też nie-członkowie) postępowali zgodnie z w/w zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania m. pokoju i bezp.

3)zagadnienie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa potraktowane uniwersalistycznie

Struktura organizacyjna ONZ

1)organy główne ONZ:

a)Zgromadzenie Ogólne - organ plenarny o najszerszych kompetencjach, może omawiać wszelkie sprawy dot. kompetencji i funkcji któregokolwiek organu

b)Rada Bezpieczeń­stwa - ponosi główną odp. za utrzymanie m. pokoju i bezp.

-czasem łączne działanie (ZO na zalecenie RB)

c)Rada Gospodarczo-Społeczna

d)Rada Powiernicza

e)MTS

f)Sekretariat

2)organy pomocnicze ONZ:

a)można je tworzyć, gdy okażą się konieczne - przez ZO, RB czy Radę Gosp.-Społ.

b)pod­porządkowane organom głównym, które je powołały (+sprawozdania)

c)charakter stały lub czasowy

d)czasem duże znaczenie, jak Komisja P.M. przy ZO

e)kompetencje z zakresu kompetencji organu ustanawiającego

Zgromadzenie Ogólne

Jest organem plenarnym ONZ składającym się z wszystkich państw członkowskich (191 państw). Każde z państw podczas sesji Zgromadzenia Ogólnego może być reprezentowane przez maksymalnie 5 przedstawicieli.

1)składa się z wszystkich członków i zbiera się raz do roku na sesję zwyczajną, a w razie potrzeby na sesję nadzwyczajną

Jest to organ o charakterze sesyjnym przy czym zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych zwoływane są sesje zwyczajne ale mogą być także zwoływane sesje nadzwyczajne oraz sesje w trybie nagłym (nawet w ciągu 24 godzin od pojawienia się wniosku o ich zwołanie).

2)sesja zwyczajna - (regulamin) od 3 wtorki września do połowy grudnia; wybiera swego przewodniczącego oraz zastępców, potem debata generalna

Sesje zwyczajne rozpoczynają się zwyczajowo w trzeci wtorek września i kończyły się zwykle w trzecim tygodniu grudnia Zdarzało się jednak i tak, że sesje formalnie trwały przez cały rok i nie były zamykane np. przy przyjmowaniu nowych państw

3)powołuje 7 komisji głównych (w ich skład wszyscy członkowie ONZ):

a)Polityczna i Bezpieczeństwa

b)Gospodarcza i Finansowa

c)Społeczna, Humanitarna i Kulturalna

d)Powiernictwa i Obszarów Niesamodzielnych

e)Administracyjna i Budżetowa

f)Prawna

g)Specjalna Komisja Polityczna

Obecnie jest 6 głównych komitetów Zgromadzenia Ogólnego:

a)Komitet ds. Rozbrojenia i Międzynarodowego Bezpieczeństwa

b)Komitet Ekonomiczny (Gospodarczy) i Finansowy

c)Komitet ds. Społecznych, Humanitarnych i Kulturalnych tzw. Specjalny Komitet Polityczny i ds. Dekolonizacji

e)Komitet Administracyjny i Budżetowy

f)Komitet Prawny

Poza debatami plenarnymi toczą się także debaty w ramach poszczególnych komitetów i każde państwo członkowskie może skierować swojego przedstawiciela na obrady każdego z tych komitetów. Powoływany jest także Komitet Ogólny (Generalny) składający się z: przewodniczącego, wiceprzewodniczącego, szefów 6 komitetów Zgromadzenia.

Komitet Pełnomocnictw jest powoływany przy okazji każdej sesji i poddaje ocenie i kontroli pełnomocnictwa, którymi legitymują się przedstawiciele państw biorących udział w sesji Zgromadzenia Ogólnego

4)podejmuje uchwały bezpośrednio lub na podstawie sprawozdania komisji

5)sesja nadzwyczajna - zwoływana przez SG na żądanie RB lub większości członków ONZ

Sesje nadzwyczajne zwołuje Sekretarz Generalny ONZ przy czym to gdy z takim wnioskiem wystąpi Rada Bezpieczeństwa lub wniosek taki ma poparcie większości państw członkowskich.

Na początku każdej sesji Zgromadzenia Ogólnego dokonywany jest wybór Przewodniczącego sesji oraz 21 wiceprzewodniczących, a także przewodniczących poszczególnych głównych komitetów Zgromadzenia Ogólnego.

Funkcje i kompetencje Zgromadzenia Ogólnego

1)może omawiać wszelkie zagadnienia lub sprawy wchodzące w zakres Karty albo dotyczące kompetencji i funkcji któregokolwiek organu oraz (z zastrzeżeniem nienaruszalności kompetencji RB) może ono udzielać zaleceń członkom ONZ i RB

2)uprawnienia szczegóło­we:

a)inicjowanie badań i wydawanie zaleceń w celu:

-współpraca polityczna

-popieranie rozwoju p.m. i jego kodyfikacji

-popierania współpracy w dziedzinach gosp., społ., kulturalnej

-przyczyniania się realizacji praw człowieka

b)bada i uchwala budżet

c)analizuje sprawozdania pozostałych organów

3)decyduje min. o wyborze członków rad, przyjmowaniu nowych członków, sprawach budżetowych i finansowych

4)MTS w opinii doradczej z 1971 r. w sprawie skutków prawnych dalszej obecności RPA w Namibii stwierdziła, że ZO w określonych przypadkach, w granicach swoich kompetencji może podejmować uchwały mające cel operacyjny

Kompetencje Zgromadzenia Ogólnego w zakresie utrzymania między­narodowego pokoju i bezpieczeństwa

1)może rozważać ogólne zasady współpracy nad utrzymaniem m. pokoju i bezp. (też zasady rozbrojenia i regulowania zbrojeń) + zalecenia członkom ONZ i RB

2)może omawiać konkretne sprawy dot. utrzymania m. pokoju i bezp. oraz współ­działać w załatwieniu sporów międzynarodowych - ograniczone w zaleceniach i przeprowadzaniu akcji (robi to RB)

a)płaszczyzna merytoryczna tego ograniczenia - ZO każdą sprawę w związku z którą konieczne jest przeprowadzenie akcji przekaże RB (po lub przed omówieniu) - art. 11 ust. 2

b)płaszczyzna proceduralna tego ograniczenia - gdy RB wykonuje w związku z jakimkolwiek sporem lub sytuacją funkcje powierzone jej przez Kartę, ZO nie może w związku z tym udzielać zaleceń, chyba że RB tego zażąda - art. 12

Procedura podejmowania uchwał (głosowanie)

System podejmowania uchwał w ramach Zgromadzenia Ogólnego obejmuje kilka rodzajów głosowań, a także możliwe jest podejmowanie uchwał na zasadzie konsensusu. Nie wszystkie sprawy są poddawane pod formalne głosowanie, niektóre mogą być uzgadnianie za pomocą właśnie konsensusu (np. często w sprawach rozbrojenia).

Jeżeli sprawa jest poddawana pod głosowanie to w takim wypadku mamy 2 procedury zwykle i 2 procedury specjalne.

Procedury zwykłe. Podział spraw objętych tymi procedurami przebiega według linii znaczenia i wagi danych spraw. Jeden tryb głosowania jest zarezerwowany dla spraw ważnych, a drugi dla spraw mniejszej wagi.

Sprawy ważniejsze wymagają większości 2/3 głosów państw obecnych i głosujących. Karta Narodów Zjednoczonych wskazuje które sprawy są ważne i należą do nich:

a)sprawy członkostwa w ONZ

b)dotyczące składu innych organów ONZ

c)dotyczące budżetu

d)kwestie powiernictwa międzynarodowego

e)dotyczące pokoju i bezpieczeństwa i pokoju międzynarodowego,

W pozostałych sprawach jest większość państw obecnych i głosujących.

Procedury specjalne.

Jeden tryb specjalny dotyczy wyboru sędziów do MTS.

Drugi tryb specjalny dotyczy wprowadzania poprawek do Karty Narodów Zjednoczonych. .

Wybór sędziów MTS wymaga zgody ponad połowy państw członkowskich (bezwzględna większość głosów w stosunku do wszystkich państw członkowskich) natomiast poprawki do Karty Narodów Zjednoczonych wymagają większości 2/3 z wszystkich państw członkowskich.

Uchwały Zgromadzenia Ogólnego o charakterze wewnętrznym ONZ są wiążące natomiast te o charakterze zewnętrznym kierowane do państw członkowskich ONZ lub działających poza ONZ | nie mają charakteru prawnie wiążącego.

Kompetencje Zgromadzenia Ogólnego. Zajmuje się wszelkimi sprawami wchodzącymi w zakres Karty Narodów Zjednoczonych, a także może omawiać wszelkie kwestie dotyczące funkcji któregokolwiek z organów ONZ.

Karta Narodów Zjednoczonych przewiduje jednak, że w pewnych sytuacjach Zgromadzenie Ogólne powinno uznać wyższość Rady Bezpieczeństwa, a więc nastąpiło pewne ograniczenie kompetencji Zgromadzenia Ogólnego w stosunku do Rady Bezpieczeństwa. Chodzi tu o sprawy pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, które są główną domeną działalności Rady Bezpieczeństwa. Sprawami tymi zajmuje się także Zgromadzenie Ogólne z tym jednak, że jeżeli Zgromadzenie Ogólne zajmuje się jakąś sprawą z tego zakresu i zauważy, że w danej sprawie będzie potrzebne przeprowadzenie pewnej akcji, która będzie miała za cel utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego to w tym wypadku Zgromadzenie Ogólne przekazuje tę sprawę Radzie Bezpieczeństwa.

Podobnie jeżeli Zgromadzenie Ogólne zajmuje się jakimś sporem i jest on również rozpatrywany przez Radę Bezpieczeństwa to w takim wypadku Zgromadzenie Ogólne nie może w związku z tym sporem podejmować jakichkolwiek uchwal chyba że Rada Bezpieczeństwa zwróci się w tej sprawie do Zgromadzenia Ogólnego.

Na forum Zgromadzenia Ogólnego dyskutowane - są różne problemy np. dotyczące praw człowieka.

1)każdy członek ma 1 głos, 2 procedury podstawowe + 2 procedury szczególne:

a)zasada ogólna - większością głosów obecnych i głosujących (zwykła większość głosów), przy czym „głosujących” = głosujących za lub przeciw

b)sprawy ważne - 2/3 obecnych i głosujących, przy czym sprawy ważne to:

-zalecenia dot. utrzymania m. pokoju i bezp.

-wybór niestałych człon­ków RB

-wybór członków Rady Gospodarczo-Społecznej oraz Rady Powierniczej

-przyjmowanie nowych członków ONZ

-zawieszanie członków w prawach i przywilejach członkowskich

-wykluczanie członków

-sprawy dot. funkcjonowania systemu powiernictwa i sprawy budżetowe

*nie jest to katalog wyczerpujący, gdyż ZO zwykłą większością może ustalić taki wymóg dla innych spraw

c)wybór sędziów MTS - bezwzględna większość

d)poprawki (zmiany) Karty - 2/3 wszystkich członków

Charakter uchwał i ich moc prawna

1)prawnie wiążące - uchwały ZO dot. zagadnień związanych z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem ONZ (np. uchwały organizacyjne, proceduralne, budże­towe) - więc wybór SG ONZ, przyjęcie nowych członków, wybór niestałych członków RB

2)charakter zaleceń - uchwały dot. postępowania państw poza ONZ zgodnie z zasadą suwerenności państw, więc ZO nie jest „parlamentem świata” czy „rządem światowym”

a)jednak uchwały mają duże znaczenie polityczne i moralne, zwłaszcza jednomyślnie podjęte

b)mogą przyczyniać się do rozwoju p.m. poprzez wyrażenie wspólnego przeświadczenia państw dot. zasad p.m. lub gdy ZO uchwala projekt u.m. i zaleca jego przyjęcie

Moc wiążąca uchwal Rady Bezpieczeństwa

Uchwały RB mogą mieć dwojako charakter:

-decyzje

-zalecenia

1)niektóre prawnie wiążące dla zapewnienia skuteczności wykonywania podstawowego zadania - wynika z art. 25, wg którego członkowie ONZ zgadzają się przyjmować i wykonywać decyzje RB (nie zalecenia podejmowane w formie uchwał), przy czym Karta określa kiedy RB może podejmować decyzje:

-gdy RB stwierdza istnienie zagrożenia lub naruszenia po­koju bądź aktu agresji może udzielać zaleceń albo decydować o środkach jakie należy użyć, uchwały w spr. pokojowego załatwiania sporów to zalecenia

Charakter prawiły uchwał. Rada Bezpieczeństwa może podejmować uchwały zarówno wiążące jak i niewiążące ponieważ może uchwalać decyzje (prawnie wiążące) i zalecenie (prawnie niewiążące).

Decyzje podejmuje w przypadkach kiedy chodzi o akcje w razie zagrożenia lub naruszenia pokoju i aktów agresji.

Zalecenia nie są prawnie wiążące i określają jedynie pewien preferowany sposób zachowania się. Stąd istnieje konieczność publikacji uchwał wiążących i ich podawania do publicznej wiadomości.

Rada Bezpieczeństwa w ostatnim czasie powołała na mocy własnych uchwał Trybunały Międzynarodowe (jugosłowiański w Hadze i rwandyjski w Arushy).

Rada Bezpieczeństwa powołuje tzw. Komitet Stały, zajmujący się sprawami proceduralnymi oraz

Komitet ds. Członkostwa (przyjmowanie nowych członków).

Rada Bezpieczeństwa ONZ

Skład Rady Bezpieczeństwa

Jest organem o węższym składzie członkowskim. Składa się z 15 państw. Skład Rady Bezpieczeństwa uległ poszerzeniu zgodnie z poprawką, która była przyjęta w 1963 r. (weszła w życie w 1965 r.) i została poszerzona od 1 I 1966 r. z 11 do 15 państw.

1)obecnie składa się z 15 członków (wcześniej 11), czyli 5 stałych członków i 10 członków niestałych:

a)skład RB odpowiada głównemu zadaniu i odpowiedzialności za m. pokój i bezp., 5 wielkich mocarstw (USA, Rosja, Wlk.Brytania, Chiny, Francja, największy potencjał wojskowy i gospodarczy), choć dyskutowane jest w ostatnich latach poszerzenie liczby stałych członków o inne państwa, które odgrywają duże znaczenie w świecie (np. Niemcy, Japonia, Indie, Nigeria, Brazylia)

b)10 członków niestałych wybieranych przez ZO, przy czym należy uwzględnić ich wkład w utrzymanie m. pokoju i bezp. oraz sprawiedliwy podział geograficzny, a rezolucja (bez mocy wiążącej ZO ustaliła pewien klucz: 5 z Afryki i Azji, 1 z Europy Wschodniej (kiedyś miało być określane względami natur} ustrojowej, dla ówczesnych państw socjalistycznych - chociaż w 1960 r. Polska rywalizowała o to miejsce z Turcją i ostatecznie oba państwa sprawowały tą kadencję przez rok)., 2 z Ameryki Łacińskiej, 2 z Europy Zachodniej i innych państw.

Wybór niestałych członków 2/3 głosów państw obecnych i głosujących.

-wybierani na 2 lata (choć Polska raz była wyjątkowo tylko na rok) i nie mają prawa natychmiastowej reelekcji

2)każdy członek RB musi być ciągle reprezentowany w siedzibie ONZ, by pełniła swe funkcje bez przerwy

Polska była członkiem Rady Bezpieczeństwa w latach 1946-47, w 1967 r., w latach 1971-72. 1982-83, 1996-97.

Przez dłuższy czas jeśli chodzi o reprezentacje w Radzie to zamiast Chin zasiadała reprezentacja Tajwanu. Próbowano zmienić ten stan rzeczy co udało się na początku lat 70-tych.

Funkcje i kompetencje Rady Bezpieczeństwa

1)działanie w celu utrzymania m. pokoju i bez­. i za to ponosi główną odp., działając we wspólnym imieniu państw członkowskich ONZ (= delegacja władzy)

2)do jej kompetencji należą:

a)pokojowe załatwianie sporów

b)podejmowanie akcji w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji

c)popieranie układów regionalnych w celu utrzymania pokoju

d)spełnianie pewnych funkcji w stosunku do okręgów strategicznych obszarów powierniczych

e)opracowanie planów systemu regulowania zbrojeń

f)też inne szczegółowe uprawnienia wynikające z Karty min. związane z członkostwem, wyborem sędziów MTS, powołaniem SG

Procedura podejmowania uchwal (głosowanie)

Tryb pracy Rady Bezpieczeństwa. Pracuje w trybie stałym. Sesja Rady Bezpieczeństwa może i być zwołana w każdej chwili. Może być zwołana przez przewodniczącego Rady w dowolnym czasie gdy uzna to za wskazane i dlatego państwa mające swoich członków w Radzie , Bezpieczeństwa muszą utrzymywać stałą reprezentację.

1)każdy członek RB ma jedne głos, a większość uchwał zapada większością 9 głosów, ale:

a)w sprawach proceduralnych - 9 jakichkolwiek członków

b)w sprawach merytorycznych - przy zachowaniu jednomyślności 5 mocarstw

2)„sprawa proceduralna” - częściowa odp. w V rozdz. Karty „Procedura” - decydowanie o posiedzeniach RB poza siedzibą, powoływanie or­ganów pomocniczych, uchwalanie regulaminu, zapraszanie do udziału w dyskusji strony sporu, która nie należy do RB, a nawet do ONZ

-wstępna decyzja RB rozstrzygająca czy dane zagadnienie ma charakter proceduralny, czy merytoryczny nie jest sprawą merytoryczną (wg 4 mocarstw zapraszających na konferencję w San Francisco)

3)zasada jednomyślności członków stałych (art. 27 ust. 3) uchwały zapadają większością głosów dziewięciu członków Rady, włączając w to zgodne głosy wszystkich członków stałych , stąd czasem nazywana prawem weta (jeśli stały członek chce skorzystać z prawa veta musi głosować przeciw uchwale.)

a)wstrzymanie się od głosu - nie jest traktowane jako sprzeciw (praktyka) - potwierdził MTS w opinii doradczej z 1971 r. (w sprawie Namibii), że praktyka taka była stosowana i powszechnie akceptowana w ONZ (jeżeli Rada Bezpieczeństwa rozpatruje spór, w którym uczestniczy członek Rady Bezpieczeństwa to jest on zobowiązany do wstrzymania się od głosu)

b)jest to zasa­da ustrojowa ONZ (podstawa struktury i działania ONZ) oraz ma ona wielkie znaczenie polityczne

c)podczas okresu zimnej wojny zasada te nie pozwoliła przekształcić ONZ w koalicję państw przeciwko państwo socjalistycznym i jednocześnie zmusza ona 5 wielkich państw do współpracy i konsensusu

4)szczególna procedura podczas wyboru sędziów MTS - bezwzględna większość członków (8 głosów) bez konieczności zachowania jednomyślności

Procedura specjalna.

Jest jedna możliwość przewidziana w Karcie Narodów Zjednoczonych kiedy do podjęcia uchwały wystarczy 8 głosów (bezwzględna większość głosów) i dotyczy wyboru sędziów MTS.

Nie zmienił się od początku istnienia ONZ skład wielkich mocarstw co niektórych państw nie odzwierciedla w stopniu wystarczającym aktualnego układu sił na świecie. Od dłuższego czasu mówi się o możliwościach poszerzenia składu Rady Bezpieczeństwa, zwiększenia liczby stałych członków, trzeba zwrócić tu uwagę, że są państwa które są większymi płatnikami od innych np. Japonia i Niemcy wpłacają więcej niż Wielka Brytania i Francja, a nie są stałymi członkami.

Rada Gospodarczo-Społeczna ONZ

Składa się aktualnie z 54 państw członkowskich. Podlegał 2-krotnie poszerzeniu. Początkowo Rada liczyła 18 państw później poszerzono skład do 27 państw i od 1971 r. do 54 państw.

Kadencja jest 3-letnia z możliwością ponownego bezpośredniego wyboru. Niektóre duże państwa są w drodze reelekcji stale powoływane w skład Rady Gospodarczej i Społecznej (Rosja, Wielka Brytania, USA, Francja). Miejsca w Radzie są także podzielone zgodnie z zasadą sprawiedliwej reprezentacji geograficznej:

-14 miejsc dla Afryki .

-13 miejsc Europie Zachodniej

-11 miejsc Azji

-10 miejsc Ameryce Łacińskiej

- 6 miejsc Europie Wschodniej

1)skład - 54 państwa (wcześniej 18 ? 27), wybierane przez ZO na 3 lata, a co rok wybiera się 1/3 składu (18), nie ma zastrzeżeń do ponownej wybieralności (wielkie mocarstwa cały czas zasiadają w niej)

2)kompetencje - zagadnienia gospodarcze, kulturalne, wychowawcze, zdrowia publicznego oraz poszanowania i przestrzegania praw człowieka

3)uprawnienia - badanie, zalecanie oraz inicjatywa prawotwórcza

a)zalecenia do ZO, do członków ONZ i do organizacji wyspecjalizowanych

b)inicjatywa to opracowywanie projektów umów i przedstawianie ich ZO

c)może zwoływać konferencje międzyrządowe

d)koordynacja działalności ONZ i innych organizacji międzynarodowych „systemu ONZ” - może zawierać umowy z org. wyspecjalizowanymi, które podlegają zatwierdzeniu przez ZO o warunkach współpracy; wydawać im zalecenia i odbywać z nimi konsultacje, też może otrzymywać od nich sprawozdania oraz zapraszać ich przedstawicieli na swoje zebrania (bez prawa głosowania)

e)może zawierać porozumienia w spr. zasięgania opinii organizacji pozarządowych (z zakresu jej działania)

4)głosowanie - każdy członek ma jeden głos, a uchwały zwykłą większością, a moc wiążącą mają jedynie uchwały dot. spraw organizacyjnych i proceduralnych, natomiast uchwały adresowane do państw mają charakter zaleceń

Podejmuje uchwały w trybie bezwzględnej większości państw obecnych i głosujących.

Wytworzyła cały system organów funkcjonalnych, pomocniczych. Obecnie w składzie Radzie Gospodarczej i Społecznej zasiada także przedstawiciel Polski. ?

Podejmuje uchwały wiążące tylko w sprawach wewnętrznych, a w pozostałych uchwały są podejmowane w formie zaleceń.

Organy pomocnicze to przede wszystkim 9 komisji funkcjonalnych (ds. zrównoważonego rozwoju, ds. prewencji przestępczości, ds. statusu kobiet). Poza tym istnieją Regionalne Komisje Gospodarcze (5). 5 Stałych Komitetów oraz wiele różnych organów eksperckich lub powoływanych ad hoc dla rozpatrzenia różnych spraw.

Rada Gospodarcza i Społeczna ma bardzo szerokie spektrum działania:

-wszelkie sprawy społeczne, ekonomii światowej, kultury, oświaty, koordynuje działania organizacji wyspecjalizowanych systemu ONZ, z tymi organizacjami zawiera też umowy o współpracę.

W ramach Rady Gosp. i Społ. działają następujące komisje:

-ds. transportu i komunikacji

-ds. statusu prawnego kobiet

-ds. zagadnień ludnościowych

-ds. praw człowieka

-ds. narkotyków

-fiskalna

-statystyczna,

-ds. społecznych

-ds. pomocy technicznej,

-ds. organizacji wyspecjalizowanych

-ds. organizacji pozarządowych

komisje regionalne

Na kontynentach działa także 5 regionalnych komisji Rady Gosp. i Społ. (Europa - Genewa, Azja i Daleki Wschód - Bangkok, Afryka - Addis Abeba, Ameryka Łacińska - Santiago de Chile, Bliski Wschód - Bejrut).

Ponadto powoływane są komitety stałe i organy powoływane ad hoc.

Rada Powiernicza

-skład miał opierać się na zasadzie reprezentacji państw zarządzających i nie zarządzających obszarami powierniczymi, ale ze względu na praktyczną likwidację systemu powierniczego Rada ta przestała w zasadzie pełnić swoją funkcję

W 1994 r. właściwie zawiesiła swoją działalność, ponieważ w tym roku ostatnie terytorium powiernicze uzyskało niepodległość i Rada Powiernicza postanowiła, że od 1 XI 1994 r. nie będzie zbierała się regularnie na dorocznych sesjach i będzie mogła się zbierać w sytuacji, kiedy będzie wymagała tego sytuacja

W skład Rady Powierniczej aktualnie wchodzą stali członkowie Rady Bezpieczeństwa. W Karcie Narodów Zjednoczonych była jednak ustalona zasada parytetu pomiędzy państwami zarządzającymi terytoriami powierniczymi i takimi, które tego zarządu nie sprawowały. Przyjmowała sprawozdania dotyczące systemu powiernictwa, petycje od ludności terytoriów powierniczych, sprawowała ogólną administrację (zarząd) nad tymi obszarami.

Sekretariat

Jest typowym organem administracyjnym kierowanym przez Sekretarza Generalnego.

1)Sekretariat - składa się z SG i personelu potrzebnego ONZ, ale większość uprawnień ma SG

Sekretariat ONZ zatrudnia ok. 8900 osób ze 170 państw członkowskich. Najwyższych urzędników mianuje Sekretarz Generalny. Sekretarz Generalny pełni także funkcje polityczne. Karta Narodów Zjednoczonych nie określa szczegółowo jego funkcji. Niejednokrotnie podejmuje się działań mediacyjnych, wysyła swoich przedstawicieli w różne regiony zapalne świata aby zapobiegli eskalacji konfliktów. Sekretariat pełni także ważne funkcje w odniesieniu do umów międzynarodowych:

rejestruje umowy międzynarodowe

pełni funkcje depozytariusza umów międzynarodowych

publikuje umowy międzynarodowe

2)SG to najwyższy urzędnik ONZ

Sekretarz Generalny ONZ jest najwyższym funkcjonariuszem ONZ. Jego wyboru dokonuje Zgromadzenie Ogólne ONZ działające na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Kadencja Sekretarza Generalnego trwa 5 lat z możliwością wyboru na następną kadencję. Sekretarz Generalny musi uzyskać poparcie wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa.

Pewnym okresie proponowano aby zamiast jednego Sekretarza Generalnego była powoływana tak trójca sekretarzy generalnych (reprezentowali by państwa kapitalistyczne, socjalistyczne i rozwijające się).Są także funkcje zastępcy Sekretarza Generalnego.Obecny Sekretarz Generalny sprawuje swoją funkcję już drugą kadencję(Koffi Annan).Drugą kadencję rozpoczął w 2002 r.

Sekretarze Generalni ONZ:

1. Norweg Trygve De (1946-52 podał się do dymisji rok)

2. Szwed Dag Hammarskjold (1953- zginął w katastrofie lotniczej nad Kongo)

3. Birmańczyk U Thant (rzecznik działań ONZ w sprawach środowiska, „raport UThanta" o krytycznym stanie środowiska, 2 pełne kadencje)

4. Austriak Kurt Waldheim(2 kadencje)

5. Peruwiańczyk Javier Perez de Cuellar (2 kadencje)

6. Egipcjanin Butros Gnali (1 kadencja - brak sympatii USA)

7. Ghanijczyk Koffi Annan (od wielu lat związany z ONZ, rozpoczynał jako szeregowy pracownik WHO, założył sobie reformę, odnowę ONZ, w 2001 r. uzyskał wraz z ONZ Pokój ową Nagrodę Nobla)

a)kieruje Sekretariatem, mianuje pracowników

b)może zwrócić uwagę RB na każdą sprawę, która może zagrażać m. pokojowi i bezp.

c)praktyka i uchwały ONZ stale rozszerzają uprawnienia SG

3)powoływany przez ZO na zalecenie RB (zasada jednomyślności!) na 5 lat

4)SG i personel Sekretariatu muszą wykonywać swoje funkcje niezależnie, w interesie ONZ - bez instrukcji i działalności, która mogła by rzucić cień na och funkcję + obowiązek państw do szanowania tego charakteru funkcji SG i personelu oraz nie wywierania wpływu na nich

5)sytuacja prawna - funkcjonariusze ONZ mają odpowiednie przywileje i immunitety, a SG ma dyplomatyczne

6)przy rekrutacji brać pod uwagę kwalifikacje i zasadę sprawiedliwego podziału geograficznego - obecnie ponad 10tyś zatrudnionych (nadmierna biurokracja i rozrost agend)

-TA ONZ rozstrzyga spory miedzy członkami personelu ONZ a ONZ wynikające z niedotrzymania warunków umowy o pracę i nominacji

Mogą być również tworzone organy pomocnicze. Jedynym organem pomocniczym, który został Ę wyraźnie postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych jest tzw. Wojskowy Komitet Sztabowy ale do pewnego stopnia jest to organ ułomny z tego względu, że został powołany w celu dowodzenia oddziałami, które miały być przekazane przez państwa członkowskie ONZ do dyspozycji organizacji i wtedy dowództwem nad nimi miał się zajmować Wojskowy Komitet Sztabowy. Jednak państwa nie zawarły stosownych porozumień z ONZ i nie przekazały tych kontyngentów i te siły, które są obecnie używane są siłami pokojowymi ONZ i są organizowane na innych zasadach więc w związku z tym Wojskowy Komitet Sztabowy odbywa wprawdzie posiedzenia ale są one w gruncie rzeczy odraczane do następnego spotkania, które ma podobny przebieg.

Działalność ONZ

1)powołana w celu zapewnienia pokoju i rozwoju współpracy międzynarodowej, ale pomimo że Karta przewiduje skuteczne i realne sposoby zapobiegania konfliktom, nie udało się ONZ skutecznie zapobiegać wszystkim konfliktom - przyczyna to naruszanie jedności państw „miłujących pokój”, która była od początku naruszana, a jest konieczna do skutecznego wypełniania zadań przez ONZ (głównie podczas zimnej wojny)

2)w ostatnich latach staje się rzeczywistym instrumentem współpracy m. - osiągnięcia w dziedzinie politycznej, operacje zmierzające do zabezpieczenia pokoju, osiągnięcia w dziedzinie realizowania prawa do samostanowienia ludów kolonialnych oraz poszanowania i ochrony praw człowieka, a także wkład w rozwój p.m.

3)działalność ONZ jest odbiciem istniejącego układu sił na arenie międzynaro­dowej - układ ten zmienił się w raz z rozkładem systemu kolonialnego (lata 60'te) i przyjęciem wielu nowych państw do ONZ, które prowadzą politykę zmierzającą do realizacji prawa do samostanowienia

ORGANIZACJE WYSPECJALIZOWANE (specialized agencies)

Zajmują się węższym fragmentem stosunków międzynarodowych.

1)art. 57 Karty - różnego rodzaju org. m. wyspecjalizowane, utworzone na podstawie u.m. między rządzami mające rozległe kompetencje w dziedzinach gosp. społ., kulturalnej, wychowawczej, zdrowia publ. i dziedzin pokrewnych, będą związane z ONZ stosownie do postanowień art. 63

2)by organizacja została uznana za „wyspecjalizowaną” zgodnie z Karta NZ:

a)musi być organizacją międzynarodową (o charakterze rządowym - członkami państwa, działać na podstawie u.m.)

b)powszechną, tzn. otwartą dla wszystkich państw (taka interpretacja „o rozległych kompetencjach międzynarodowych”)

c)musi posiadać szerokie kompetencje choć­by w jednej z dziedzin wymienionych w art. 57 Karty NZ, np. organizacje społeczne, gospodarcze, kulturalne, wychowawcze, działają w oparciu o odrębny budżet

d)musi być związana z ONZ formalną umową przewidzianą przez art. 63 (zwierane przez Radę Gosp.-Społ. zatwierdzane przez ZO ONZ) , ten warunek jest najważniejszy, dopiero po nim może ona wejść do systemu ONZ.

3)organizacją centralną w tym systemie jest ONZ, która ma kompetencje koordynacyjne wynikające z Karty i umów z tymi org., a organem właściwym jest Rada Gosp.-Społ. (kompetencje patrz wcześniej)

organizacje wyspecjalizowane a Rada Społeczna i Gospodarcza ONZ - jest ona organem, który intensywnie współpracuje z organizacjami wyspecjalizowanymi:

-organizacje wyspecjalizowane mogą zawierać porozumienia z Radą Gospodarczą i Społeczną ONZ dotyczące warunków, na jakich mają one być związane z ONZ

-dodatkowo ONZ za pośrednictwem Rady Gospodarczej i Społecznej koordynuje działalność organizacji wyspecjalizowanych i udziela im zaleceń (art. 63 Krty)

-Rada może odbywać wspólne narady z organizacjami wyspecjalizowanymi

-organizacje wyspecjalizowane mogą kierować swoich przedstawicieli do prac w Radzie

- organizacje wyspecjalizowane składają sprawozdania ze swej działalności przed Radą i organizacje wyspecjalizowane mogą zwracać się do MTS o wydanie opinii doradczej dotyczącej ich kompetencji

4)układy z reguły są do siebie podobne i zawierają następują­ce postanowienia:

a)potwierdzenie uprawnień koordynacyjnych ONZ dot. działalności organizacji wyspecjalizowanych

b)obowiązek sprawozdań dla ONZ z ich działalności

c)obowiązek współpracy z ONZ i udzielania jej pomocy

d)prawo wzajemnego uczestnictwa w obradach

e)wy­miana informacji i dokumentów

f)prawo tych org. to zwraca­nia się o opinie doradcze do MTS

Organizacje wyspecjalizowane ONZ Wraz z ONZ tworzą tzw. rodzinę ONZ czy system ONZ

Powinny spełniać kilka warunków sformułowanych na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych:

a)rządowy charakter

b)powszechny charakter

c)posiadać określone kompetencje w ramach dziedzin wymienionych w Art. 57. Karty Narodów Zjednoczonych (kompetencje w dziedzinie gospodarczej, społecznej, kulturalnej, wychowawczej, zdrowia publicznego i innych dziedzinach pokrewnych)

d)musi być związana z ONZ formalną umową międzynarodową (określoną w Art. 63.), którą

w imieniu ONZ zawiera Rada Gospodarcza i Społeczna

Część tych organizacji które powstały wcześniej niż ONZ, nawet te XIX-wieczne (np. Organizacja Pracy powstała w okresie międzywojennym) zawarły z ONZ umowy. Na liście tych organizacji mamy m.in.:

a)UNESCO (ds. oświaty, nauki i kultury),

b)Organizacje ds. Wyżywienia i Rolnictwa,

c)WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) ^:

d)IKO (Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego)

e)Międzynarodowy Fundusz Walutowy

f)Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju

g)Organizacja ds. Rozwoju Przemysłowego

h)Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej

Na tej liście organizacji wyspecjalizowanych umieszcza się 15 organizacji. Nietypową jest Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej, która zawarła porozumienie ze Zgromadzeniem Ogólnym ONZ a nie Radą Gospodarczą i Społeczną.

Inne organizacje europejskie powstałe w latach 90-tych lub do których w latach 90—tych przystąpiła Polska:.

1.Rada Państw Morza Bałtyckiego

2.Inicjatywa Środkowo - Europejska

3.Grupa Wyszehradzka (wcześniej Trójkąt Wyszehradzki)

4. Rada Europy (Polska członkiem od 1991 r., zrzesza 45 państw - całokształt spraw międzynarodowych z wyjątkiem spraw obronności).

5.OBWE (Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, powstała w 1995 z przekształcenia KBWE)

przykładowe organizacje wyspecjalizowane i ich charakter

Wśród organizacji wyspecjalizowanych możemy wyróżnić:

a)te, które powstały przed II WS:

-Powszechny Związek Pocztowy (1874 r.)

-Międzynarodowa Unia Telekomunikacyjna (1932 r.)

Międzynarodowa Organizacja Pracy (1919 r.)

b)te, które powstały w czasie II WS:

-Miedz. Bank Odbudowy i Rozwoju

-Miedz. Fundusz Walutowy

-Miedz. Organizacja Lotnictwa Cywilnego:

c)te, które powstały po utworzeniu ONZ, np.:

-Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa - FAO (1945 r.)

-UNESCO (1945 r.)

-Światowa Organizacja Zdrowia - WHO (1946 r.)

-Światowa Organizacja Meteorologiczna (1.947 r.)

-Światowa Organizacja Handlu - WTO - powstała w 1994 r. z przekształcenia Układu ds. Taryf i Handlu (GATT),

-nie jest formalnie instytucją wyspecjalizowaną, choć ma wiele jej cech, organizacyjnie z ONZ związana, a założona w 1957 r, Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (TAEA);

Obecnie istnieje w sumie 15 organizacji, wyspecjalizowanych systemu ONZ (nie licząc JAEA).

ORGANIZACJE REGIONALNE

1)Karta NZ a układy regionalne - wg Karty układ regionalny to umowy polityczne zawierane przez państwa danego regionu, ale brak w definicji regionu, a z praktyki wynika, że za region może być uznany nawet cały kontynent (np. Afryka)

a)nie może być regionalną umowa między państwami:

-z różnych kontynentów, które nie tworzą żadnego geograficznego regionu

-którą zawarły państwa tego samego regio­nu, ale nie ma ona na celu utrzymania pokoju w danym regionie, lecz jest zamkniętym blokiem militarnym, wymierzonym przeciwko określonemu państwu lub grupie państw

b)wymóg Karty by były one z nią zgodne i służyły celowi zapewnienie pokoju w regionie

2)w celu obrony pokoju w regionie można użyć regionalnych środków przymusu, ale dla zgodności tych działań z Kartą wymagane jest upoważnienie RB - wtedy akcja regionalna jest pomocą dla akcji zbiorowej ONZ i do tego celu RB może wykorzystać regionalne układy lub instytucje

Organizacja Państw Amerykańskich (OPA)

1)geneza

- XIX w. - ścieranie się 2 tendencji - hegemonistycznej USA vs niezależności państw Ameryki Łacińskiej i do stworzenia organizacji, która byłaby wyrazem ich wspólnych interesów

-1889 r. I konf. panamerykańska

- potem kolejne

-VI konf. w Hawanie w 1928 r. - Konwencja w sprawie Unii Panamerykańskiej (funkcje stałego sekretariatu konferencji panamerykańskich)

-1945 r. konf. w Meksyku przyjęto Akt z Chapultapec (przewidywał zawarcie umowy w sprawie obrony kontynentu amerykańskiego oraz utworzenie organizacji regionalnej)

-1947 r. w Rio de Janeiro - Międzyamerykański Traktat o pomocy wzajemnej

-1948 r. w Bogarcie Karta OPA

-rewizja Protokołem z Buenos Aires z 1967 r.-

2)charakter i struktura - wg Karty OPA - OPA stanowi organizację regionalną w ramach NZ, a do zadań OPA należy umacnianie pokoju i bezpieczeństwa kontynentu, zapewnienie pokojowego załatwiania sporów, organizowanie wspólnej akcji na wypadek agresji, rozwiązywanie zagadnień poli­tycznych, prawnych i gospodarczych oraz popieranie rozwoju gospodarczego, spo­łecznego i kulturalnego

a)organy:

-Konferencja Międzyamerykańska

-Zjazd Konsultacyj­ny MSZ

-Rada

-Unia Panamerykańska

b)zasady - Karta OPA potwierdza zasady p.m. odpowiadające Karcie NZ, a osobny rozdział na prawa i obowiązki państw (min. zakaz interwencji, zakaz stosowania politycznych lub gospodarczych środków przymusu) - pomimo to USA wielokrotnie starały się wykorzystać OPA jako hamulec dla zmian w Ameryce Łacińskiej

-zobowiązania sojusznicze - agresja na jedno państwo amerykańskie = agresja na wszystkich członków OPA

Liga Państw Arabskich (LPA)

1)Pakt Ligi Państw Arabskich z 1945 r. (Kair) - najpierw 7 państw, potem wszystkie nowo powstałe państwa arabskie

2)organy - m.in. Rada i Sekretariat Generalny (z SG na czele)

3)cel - zacieśnianie stosunków we wszystkich dziedzinach między państwami arabskimi oraz uzgadnianie akcji politycznej w dziedzinie obrony ich niepodległości i suwerenności przy zobowiązaniu do nieużywania siły i nieingerowania w sprawy wew., a w razie napaści na jedno państwo, może ono żądać natychmiastowego zebrania się Rady - 1950 r. Rada przyjęła Traktat o wspólnej obronie i współpracy gospodarczej (wzmacnia zobowiązania wojskowe człon­ków Ligi, ale nie wszystkie do niego przystąpiły)

4)działalność nie zawsze skuteczne ze względu na wew. nieporozumienia i sprzeczności (bardzo zróżnicowane państwa jak np. Arabia Saudyjska i Algieria)

Unia Afrykańska (UA)

1)Unia Afrykańska (regionalna org. m.) powstała w 2002 z przekształcenia Organizacji Jedności Afrykańskiej po 38 latach jej działalności (duże sukcesy w walce z aparheidem, niewielkie w dziedzinie rozwoju gosp. i społ.) - podstawa prawna to Akt tworzący UA z Lome (Togo) z 2000 r., a siedzibą jest Addis Abeba

2)cele:

a)osiągnięcie większej jedności między państwami afrykańskimi

b)obrona suwerenności, integralności terytorialnej i niepodległości państw członkowskich

c)działanie na rzecz integracji politycznej i społeczno-gospodarczej kontynentu

d)zachęcanie do współpracy międzynarodowej zgodnie z Kartą NZ i PDPCz

e)popieranie pokoju, bezpieczeństwa i stabilizacji na kontynencie

g)popieranie zrównoważonego rozwoju gosp., społ. i kulturalnego oraz integracji gospodarki afrykańskiej

h)popieranie badań we wszystkich dziedzinach (gł. nauki i technologii)

3)zasady: suwerenna równość; poszanowanie granic; ustanowienie wspólnej polityki obronnej dla kontynentu afrykańskiego; zakaz użycia siły między członkami; nieingerencja; poszanowania zasad demokracji i praw człowieka; potępienia i odrzucenia rządów powstałych w drodze niekonstytucyjnej

4)organy - Zgromadzenie Unii, Rada Wykonaw­cza, Parlament Panafrykański, Trybunał Sprawiedliwości, Komisja, Komitet Stałych Reprezentantów, Wyspecjalizowane Komitety Techniczne, Rada Gospodarcza, Społeczna i Kulturalna, Instytucje Finansowe

ORGANIZACJE WOJSKOWE

Karta Narodów Zjednoczonych a przymierza

1)przymierze/sojusz - umowa, w której strony przyrzekają sobie wzajemną pomoc na wypadek wojny

2)casus foedeńs <łac. foedens - przymierze> okoliczność (określona w sojuszu) powodująca obowiązek udzielenia pomocy

3)p.m. uznaje obecnie tylko sojusze oporne/obronne, a nie zobowiązujące do pomocy w celu wojny napastniczej

4)umowy dwu- lub wielostronne (z reguły przewidują powołanie struktur)

5)Karta NZ - dopuszczalne, gdy przyczyniają się do utrzymania m. pokoju i bezp. - wg art. 51 - indywidualne i zbiorowe prawo do samoobrony jako prawo niezbywalne, wynikające z zasady suwerenności, a Karta wymaga, by była to obrona przed zbrojnym atakiem i ogranicza samoobronę czasowo - do momentu aż RB nie podejmie kroków koniecznych do przywrócenia m. pokoju i bezp.

a)wymóg natychmiastowego zawiadomienia RB o o środkach podjętych w wykonaniu przymierzy

b)pierwszeństwo środków zbiorowych - tzn. akcja podjęta na podstawie przymierza, nie może przeszkadzać w działalności RB

Pakt Północnoatlantycki

1)Pakt Północnoatlantycki z 1949 r. (Waszyngton) - 12 państw (USA, GB, Francja, Belgia, Holandia, Luk­semburg, Dania, Islandia, Norwegia, Włochy, Portugalia i Kanada) - potem Grecja, Turcja, RFN, Hiszpania, Czechy, Polska i Węgry, a w 2003 r. Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa Rumunia, Słowacja i Słowenia

2)na podstawie Paktu powstała NATO ? organizacja o charakterze wojskowo-politycznym o organach:

a)cywilnych - m.in. Rada Atlantycka, Konferencja Parlamentarzystów oraz Sek­retariat Międzynarodowy (SG)

b)wojskowych - Komitet Wojskowy, Międzynarodowy Sztab Wojskowy oraz regionalne dowództwa

3)Pakt - jako przymierze, formalnie deklaruje zgodność z Kartą NZ

4)w razie agresji na jedno jako agresja na wszystkie i każde państwo może podjąć środki jakie uzna za konieczne (włączając użycie siły) w celu przywrócenia i utrzymania bezp., a o akcji podjętej należy zawiadomić RB

5)casus foederis to atak zbrojny na:

a)terytorium jednej ze stron w Europie lub w Ameryce Płn.

b)na siły okupacyjne kontrahentów w Europie

c)na wyspy znajdujące się pod władzą stron w rejonie północnoatlantyckim na płn. od zwrotnika Raka

d)na statki morskie lub powietrzne stron w tym rejonie

6)nie jest to org. regionalna, gdyż obejmuje państwa leżące w różnych regionach geograficznych

INNE EUROPEJSKIE I POZAEUROPEJSKIE STRUKTURY WSPÓŁPRACY I CZŁONKOWSTWO W NICH POLSKI

I. Najważniejsze europejskie struktury współpracy

RADA EUROPY

1)powstała w 1949 r. na konferencji dyplomatycznej w Londynie - 10 państw (Francja, GB, Włochy, Irlandia, Dania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Szwecja, Norwegia), w 2004 r. już 45 państw (Polska od 1991 r.)

2)cel - realizacja ściś­lejszej jedności między państwami członkowskimi oraz rozwijanie ideałów, które są ich wspólnym dziedzictwem, włącznie z popieraniem rozwoju społecznego i gospodarczego. Działa na rzecz rozwoju demokracji, ochrony praw człowieka, tożsamości europejskiej.

3)członkiem - każde państwo europejskie, które zostanie uznane za zdolne do przestrzegania rządów prawa, poszanowania podstawowych praw człowieka oraz aktywnej współpracy w realizacji celów

4)Rada Europy oraz jej funkcjonariusze mają przywileje i immunitety m.

5)organy:

a)Komitet Ministrów - składa się z MSZ; kompetencje: uchwalanie u.m., przyjmowanie rekomendacji dla rządów państw członkowskich w celu realizacji wspólnej polityki, przyjmowanie nowych członków, uchwalanie programu działania organizacji i jej budżetu oraz decydowanie w spra­wach wewnętrznych organizacji

b)Zgromadzenie Parlamentarne - składa się z przedstawicieli parlamentów krajo­wych; kompetencje: dyskusja na tematy należące do kompetencji Rady, przyjmowanie różnego rodzaju uchwał, inicjowanie prac Komitetu Ministrów oraz powoływanie SG.

c)Sekretariat Generalny - wykonuje funkcje o charakterze administracyjnym oraz zadania wynikające z u.m. (np. Depozytariusz)

Kongres władz lokalnych i regionalnych (od 1994 r.)

dorobek Rady Europy w zakresie rozwoju p.m.

1)Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r. (wraz z 11 protokołami)

-katalog podstawowych praw, głównie obywatelskich i politycznych oraz system ochrony tychże praw (skarga indywidualna do ETPCz w Strasburgu)

-najbardziej efektywny system ochrony praw człowieka, uzupełniony o Konwencję o ochronie praw osób należących do mniejszości narodowych z 1995 r.

2)Konwencja o współpracy transgranicznej wspólnot lub władz lokalnych z 1980 r.,

Karta samorządu lokal­nego z 1985 r.,

Konwencja o telewizji transgranicznej z 1989 r.,

Karta języków regionalnych lub mniejszości narodowych z 1992 r.,

Konwencja o uczestnictwie cudzoziemców w życiu publicznym na szczeblu lokalnym z 1992 r.

-w ramach kształtowania standardów demokratycznych i współpracy m.

3)Konwencja o przedsiębiorczości z 1955 r.,

Konwencja o ekstradycji z 1957 r.,

Kodeks zabezpieczenia społecznego z 1990 r.,

Konwencja o karaniu przestępstw drogowych z 1964 r.,

Konwencja w sprawie adopcji dzieci z 1967 r.,

Konwencja w sprawie miejsca płatności zobowiązań pieniężnych z 1972 r.,

Konwencja w spra­wie statusu prawnego dzieci pozamałżeńskich z 1975 r.,

Konwencja o pomocy prawnej w sprawach karnych z 1959 r.,

Konwencja w sprawie międzynarodowej mocy orzeczeń w sprawach karnych z 1970 r.,

Konwencja o zwalczaniu terroryzmu międzynarodowego z 1977 roku

- w ramach standaryzacji niektórych problemów prawa cywilnego, handlowego, pracy i karnego

4)Konwencja o pokojowym rozwiązywaniu sporów międzynarodowych z 1957 r.,

Konwencja o zniesieniu obowiązku wizowego dla uchodźców z 1959 r.,

Konwencja o funkcjach konsulów z 1967 r.,

Konwencja o immunitecie jurysdykcyjnym państwa z 1972 r.,

Konwencja o nieprzedawnianiu zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych z 1974 r.

- w ramach regulacji prawnomiędzynarodowej

-stworzyła system standardów normatywnych, umożliwia współpracę i integrację Europy

-obecnie Rada Europy skupia 41 państw

-wymogi przystąpienia do Rady (takie, jakie musiała spełnić Polska):

przeprowadzenie wolnych wyborów

demokratyczny system rządów

przyjęcie Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka

-siedzibą Rady Europy jest Strasburg

Europejskie Stowarzyszenie Woinego-Handlu (EFTA)

- układ o powołaniu EFTA podpisano w 1959 r., a wszedł on w życie w 1960 r.

Pierwotnymi stronami układy były: Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Wielka Brytania, -organizacja ta miała na celu liberalizację handlu między państwami członkowskimi

-obecnie członkami EFTA są już. tylko Islandia, Norwegia, Szwajcaria, Słowenia i Lichtenstein (pozostałe państwa bowiem weszły do UE)

-w 1994 r. weszło w życie porozumienie między UE i EFTA, o utworzeniu Europejskiej Strefy Ekonomicznej

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)

-powstała na mocy umowy z l960 r. i jest w pewnej mierze kontynuacją Europejskiej Organizacji Współpracy Gospodarczej, która powstała w 1948 r. w związku z planem Marshalla ,

-OECD skupia 25 państw, w tym 18 państw europejskich.

-Celem OECD jest dążenie do osiągnięcia wzrostu produkcji i zatrudnienia, podniesienie stopy życiowej i rozwój handlu międzynarodowego

-siedzibą organizacji jest Paryż

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE)

-jest to organizacja powstała w grudniu 1994 r. na zjeździe w Budapeszcie z przekształcenia KBWE (Konferencji Bezp. i Współ. w Europie), obradującej w czterech etapach:

3 -7 lipca 1973 r. - spotkanie ministrów SZ w Helsinkach,

18 listopad 1973 - 21 lipca 1975 - spotkanie komisji roboczych w Genewie

30 lipca - 1 sierpnia 1975 r. - podpisanie w Helsinkach Aktu Końcowego KBWE przez przedstawicieli 35 państw

9 -10 lipca 1992 r. - podpisanie w Helsinkach Dokumentu Końcowego (tzw. Helsinki II)

Unia Zachodnioeuropejska (UZE)

-utworzona została na mocy paktu brukselskiego (1948 r.) i paktu paryskiego ( 1954 r.) w 1955 r.

-w jej skład wchodzą Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg. Niemcy, Wlk. Brytania, Włochy

-celem UZE jest utrwalanie pokoju i bezpieczeństwa między państwami członkowskimi, popieranie jedności europejskiej oraz udzielania wzajemnej pomocy w razie napaści zbrojnej na którekolwiek z państw

Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO)

-NATO utworzone zostało w 1949 r. w Waszyngtonie (państwami założycielskimi były: USA, Kanada, W. Brytania, Francja, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Islandia, Norwegia, Portugalia, Włochy)

-głównym celem Paktu była obrona państw Europy Zach. w możliwym konflikcie z ZSRR

-w ramach NATO istnieją struktury współpracy zarówno politycznej jak i wojskowej:

współpraca polityczna - organy:

■ Rada Północnoatlantycka

■ Komitet Planowania Obrony

■ Sekretariat NATO

współpraca wojskowa-organy:

■ Komitet Wojskowy

■ Międzynarodowy Sztab Wojskowy

■ Siły Zbrojne

Rada Nordycka

-powstała w 1952 r. jako organ współpracy pomiędzy państwami Europy Północnej

-w skład organizacji wchodzą jako państwa założycielskie: Dania, Islandia, Norwegia i Szwecja, a w 1955 r. dołączyła do nich Finlandia.

-przygotowuje zlecenia dla rządów państw członkowskich we wszystkich dziedzinach poza polityka zagraniczna

Rada Państw Morza Bałtyckiego

-powstała w 1992 r. mocą konwencji kopenhaskiej

-skupia ona państwa bałtyckie

-zajmuje się ona problematyką ochrony środowiska naturalnego

-tworzy projekty transportu i komunikacji

Inicjatywa Środkowoeuropejska

-powołana została z przekształcenia wcześniejszych form współpracy

-w 1992 r. zaproponowano nazwę

-w 1991 r. polska została członkiem

-przedstawiciele państw spotykają się regularnie, ale nie tworzy się stałych struktur

Grupa Wyszehradzka

-zwana trójkątem Wyszehradzkim :Polska, Czechosłowacja, Węgry, po rozpadzie Czechosłowacji liczy 4 członków

-Umowę o utworzeniu podpisano 15.02.1991 r. w Wyszehradzie

CEFTA (Środkowoeuropejska Umowa o Wolnym handlu)

-podpisano w XII 1992 r.

-weszła wżycie 1 III 1993 r.

Członkowstwo Polski w europejskich strukturach współpracy

--Rada Europy od -26 XI 1991 r.

-OECD- 1996 r.

-OBWE - 1994 r.

-NATO -1999 r.

Polska jest także członkiem:

-Rady Państw Morza Bałtyckiego

-Inicjatywy Środkowoeuropejskiej

-Grupy Wyszehradzkiej

-CEFTA

UMOWY I ORGANIZACJE GOSPODARCZE

UWAGI OGÓLNE

1)przedmiotem m. umów gosp. jest regulowanie zagad­nień związanych z m. obrotem gospodarczym (= międzynarodowe stosunki gospodarcze)

2)m. stos. gosp. to stosunki utrzymywane pomiędzy podmiotami gospodarczymi znajdującymi się w różnych państwach, obejmują 3 grupy zjawisk:

a)międzynarodową wymianę towarów i usług (= handel zagraniczny)

b)międzynarodowe ruchy kapitału

c)międzynarodowe ruchy siły roboczej

3)poniżej zagadnienia związane z handlem zagranicznym - regulowany w 2 płaszczyznach - cywilnoprawnej (m. transakcje handlowe dokonywane przez osoby prywatne) - z suwerenności gospodarczej wynika prawo państw do oddziaływania na handel zagraniczny - międzynarodowoprawnej (usuwanie przeszkód, zakazów i dyskryminacji w celu ułatwienia m. przepływu towarów, usług i płatności)

a)gospodarka kapitalistyczna - zasadą jest, że transakcje dokonywane są przez prywatnych kupców i firmy w celu osiągnięcia zysku, a państwo ingeruje w nie, tak by tworzyć korzystne dla siebie sytuacje (popieranie eksportu, ograniczanie importu)

b)w państwach socjalistycznych wprowadzono monopol handlu zagranicznego, np. Konstytucja PRL, który polegał na państwowym kierownictwie i plano­waniu całego handlu m., a transakcje dokonywane były przez przedsiębiorstwa, najczęściej państwowe ? istotą monopolu nie jest wyłączne przez państwo wykonywanie handlu, ale uzależnienie jego wykonywania od upoważnienia państwa

c)zlikwidowany podczas reform po 89'tym, co wpłynęło na zmianę instrumentów polityki handlu zagranicznego (zamiast bezpośredniego uczestnictwa, pośrednie środki, jak ustanawianie ceł, ograniczeń przywozowych/kontyngentów, ograniczenia dewizowe, różne formy subwencjonowania eksportu itp.)

4)zagadnienie te regulowane są głównie przez dwustronne u.m., ale też są umowy wielostronne, oraz umowy powołujące do życia m. org. Gosp.

a)ONZ i Rada Gosp.-Społ.

b)Konferencja NZ do Spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD) z 1964 r.

c)Układ Ogólny w sprawie Taryf i Handlu (GATT) - a jego następcą jest Światowa Organizacja Handlu (WTO)

d)zachodnioeuropejskie wspólnoty gospodarcze

DWUSTRONNE UMOWY GOSPODARCZE

1)okres rozwijającego się kapitalizmu - klasyczna forma umowy dwustronnej to traktat handlowy (traktat handlowy i nawigacyj­ny - dot. też żeglugi morskiej) ? okres stosunkowo liberalnej polityki handlowej, a głównym instrumentem były cła, istniała wymienialność walut i swoboda obrotów płatniczych z zagranicą

-traktat regulował całokształt obrotu gosp., a dla ochrony własnych interesów stosowano KNU i czasem klauzule narodowe

2)okres wielkiego kryzysu gosp. (od 1929 r.) - załamanie swobodnego obrotu gosp., państwa zaczęły wprowadzać różne przepisy ochronne dla zachowania równowagi bilansu płatniczego:

a)ograniczenia iloś­ciowe (kontyngentowanie) importu

b)reglamentacja obrotu dewizowego z zagranicą

-wynikiem tego było powstanie sieci umów kontyngento­wych (umów o obrocie towarowym) - państwa w nich przyznawały sobie wzajemnie kontyngenty towarów (zezwolenie na import określonej ilości)

-umowy finansowe (płatnicze) - regulują m.in. sprawę płatności m. przy istnieniu ograniczeń dewizowych

*szczególny typ to tzw. umowy rozrachunkowe/clearin­gowe - eliminują potrzebę dokonywania transferu dewiz, poprzez ograniczenie handlu - wymóg bilansowania się eksportu i importu

3)kwestie sporne:

a)były w przypadku umów między państwami socjalistycznymi i kapitalistycznymi, a podstawowym instrumentem państw socjalistycznych była KNU, choć nie w pełni zapewniała niedyskryminację, ze względu na nie obejmowanie zagadnień ograniczeń ilościowych

b)są w przypadku państw rozwijających się - żądają uprzywilejowania dla zrekompensowania ich niższego stopnia rozwoju

Klauzula największego uprzywilejowania (KNU)

1)kontrahenci gwarantują sobie wzajemnie traktowanie takie (tzn. równie uprzywilejowane, nie gorsze) jak traktowany jest jakikolwiek inny kraj trzeci najbardziej w danej dziedzinie uprzywilejowany

a)klauzula ta chroni przed niedyskryminacją

b)jest normą o charakterze blankietowym - nie daje żadnych przywilejów/uprawnień, gdyż zależą one od tego jak będą traktowane inne państwa, a wszystkie przywileje i ulgi przyznane jednemu państwu są bezwarunkowo i automatycznie przenoszone na dane państwo

c)treść może być różna - w obrocie gosp. dot. obrotu towarowego, transportu towarów, sytuacji prawnej osób fizycznych i prawnych w zakresie wykonywania handlu i in. dział. Gosp.

-np. typowa KNU w zakresie obrotu towarowego w GATT: „Wszelkie korzyści, ulgi, przywileje lub zwolnienia, przyznane przez jedną z umawiających się stron towarom pochodzącym z jakiego bądź kraju lub przeznaczonych dla tego kraju, będą, niezwłocz­nie i bez jakichkolwiek warunków, rozciągnięte na podobne towary pochodzące z obszarów lub przeznaczone dla obszarów wszystkich innych umawiających się stron. Niniejsze postanowienie dotyczy opłat celnych i wszelkiego rodzaju należności, nakładanych na lub w związku z importem lub eksportem, opłat pobieranych z tytułu przekazywania za granicę płatności importowo-eksportowych, trybu pobierania tych opłat i należności, całości przepisów i formalności dotyczących importu lub eksportu”

Wyjątki od KNU

1)polegają na tym, że w szczególnych sytuacjach korzyści lub przywileje przyznawane jakiemuś państwu lub obszarowi nie muszą być prze­noszone na inne państwa korzystające z KNU (traktowanie preferencyjne) ? istnieje 5 powszechnie uznanych wyjątków:

a)tzw. mały ruch graniczny

b)handel z własnymi koloniami i posiadłościami

c)szczególne sytuacje prawne, polityczne czy uświęcone tradycją (np. tzw. brytyjskie preferencje imperialne, preferencje celne w ramach „Unii Francuskiej”)

d)unia celna

e)handel z krajami rozwijającymi się (ten wyjątek zastępuje dawne wyjątki dot. kolonii i krajów zależnych)

2)obecnie nie odgrywa tej roli co dawniej, gdyż nie wystarcza do zapewnienie rzeczywistej niedyskryminacji, wynika to z w/w wyjątków, a przede wszystkim z tworzenia organizacji gosp. (jak WE) i stref preferencyjnych oraz z faktu, że KNU w większości przypadków nie obejmuje stosowania ograniczeń ilościowych

Ograniczenia ilościowe (kontyngentowanie) importu (pojawiły się po I wojnie światowej)

1)bezpośrednia ingerencja w handel zagraniczny przez państwo, polegająca na zezwoleniu na import tylko określonej ilości towarów w ramach corocznie ustalanego kontyngentu

a)wprowadziły je większość państw, co mocno zahamowało handel zagraniczny, dlatego w gospodarce kapitalistycznej uważane jest to za środek wyjątkowy, stosowany w sytuacjach kryzysowych - w ostatnich latach następuje stopniowa liberalizacja obrotu towarowego przez znoszenie tych ograniczeń

b)w związku ze stosowaniem tych ograniczeń pojawiły się u.m. szczególnego typu - umowy o obrocie towarowym (umowy kontyngentowe) z dołączonymi do nich listami towarowymi - zobowiązanie państwa do wydania zezwoleń na import towarów w ilościach przewidzianych w listach towarowych dołączonych do umowy

-w gospodarce rynkowej - skorzystanie z tego zobowiązania zależy od prywatnych importerów

-w gospodarce socjalistycznej - w umowach z państwami kapitalistycznymi mogło to prowadzić do niekorzystnej sytuacji dla państw socjalistycznych (ze względu na monopol handlu zagranicznego), dlatego w takich umowach wzajemne zobowiązania obejmowały także wydawanie zezwoleń na import i eksport

ORGANIZACJE GOSPODARCZE

Rola ONZ w rozwiązywaniu problemów gospodarczych

1)ONZ zajmuje się też problematyką gospodarczą (m. współpraca gosp.) - szczególne uprawnienia ma Rada Gosp.-Społ. (może badać zagadnienia gosp., zwoływać konferencje m., przygotowywać projekty umów oraz udzielać zaleceń w tej dziedzinie członkom ONZ

2)powołane też specjalne organy regionalne - np. Europejska Komisja Gos­podarcza (zadania: ułatwianie obrotów gosp. między państwami o różnych ustrojach)

-kompetencje ONZ w tej dziedzinie są ogólne i nie mogą zastąpić dwustronnych umów czy organizacji

2)Konferencja NZ do spraw Handlu i Rozwoju z 1964 r. (UNCTAD) - formalnie to organ pomocniczy ZO, ale ma własną strukturę i organy (Rada Handlu i Rozwoju oraz Sekretariat) oraz dużą samodzielność działania

a)na czoło wysuwane są interesy państw rozwijających się - konieczność przyspieszenia wzrostu gosp. krajów słabiej rozwiniętych, głównie poprzez ułatwianie eksportu (gł. surowców), czemu mają służyć różne instrumenty (uprzywilejowane tych krajów, stabilizacja cen surowców)

b)opracowano ogólny system preferencji w handlu m. na rzecz państw rozwijających

c)opracowano projekt Karty ekonomicznych praw i obowiązków państw z 1974 r. (zatwierdzona przez ZO) - przyczynianie się do ładu ekonomicznego i rozwijanie systemu preferencji dla państw rozwijających się

3)Program Rozwoju NZ z 1965 r. (UNDP) - udziela pomocy technicznej i przedinwestycyjnej (organizacyjnie i finansowo) programów krajowych, regionalnych i globalnych, mających przyczynić się do przyspieszenia rozwoju krajów rozwijających się - budżet dobrowolne składki (dlatego zbyt mało ma środków)

-Rada Zarządzająca i Sekretariat z Administratorem na czele (mianowany przez SG ONZ)

Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT) z Genewy z 1947 r.

1)układ nie powoływał do życia org., a powstała ona w drodze praktyki i uchwał jego stron - spotkania plenarne zmieniły się w sesje zwoływane 2 razy do roku (tak uchwała z 1958 r.), a w okresie międzysesyjnym działa Rada Przedstawicie­li (otwarta dla wszystkich stron Układu) oraz stały Sekretariat z Sek­retarzem Wykonawczym na czele

2)zadanie GATT - liberalizacja handlu m. i przyczynianie się do jego rozwoju poprzez zredukowanie taryf celnych oraz eliminację ograniczeń ilościowych i zasadę równości. Do głównych funkcji GATT należało:

a)ocena sytuacji w handlu m. i poszukiwanie środków dla usunięcia przeszkód w jego rozwoju

b)rokowania w sprawie redukcji ceł, prowadzone na specjalnych konferencjach (tzw. Rundach)

c)rozstrzyganie sporów dotyczących wykonywania zobowiązań

d)udzielanie członkom zezwoleń na uchylenie (derogację) niektórych zobowiązań

3)redukcja taryf celnych w systemie GATT - każdy członek musiał dokonać pewnych obniżek swej taryfy celnej, a koncesje te dokonywane były głównie w dwustronnych rokowaniach, a następnie wyszczególnione w specjalnych listach stanowiących zał. do Układu, a następnie uogólniano je na podstawie KNU, a dodatkowo GATT tzw. Rundy

3)KNU - w art. I klauzula generalna (ogólne stosowanie KNU), a w art. II klauzula dodatkowa (każda strona udzieli w stosunkach handlowych z pozostałymi stronami nie mniejszych ulg/koncesji niż te, które zostały przewidziane we właściwej liście koncesyjnej, stanowiącej zał. do Układu)

-szereg wyjątków od stosowania KNU

4)zniesienie ograniczeń ilościowych, ale nakaz ten nie miał charak­teru bezwzględnego i w Układzie Ogólnym przewidziane były liczne wyjątki, a niektóre o charakterze stałym (np. w odniesieniu do produktów rolnych i rybnych), inne o charakterze czasowym (np. ze względu na ochronę równowagi bilansu płatniczego)

5)niedyskryminacyjne stosowanie ograniczeń ilościowych, ale i tutaj wyjątki, które np. umożliwiły zastosowanie ograniczeń w stosunku do państw socjalistycznych

6)1994 r. GATT uległ rozwiązaniu - powstała Światowa Organizacja Handlu (WTO)

Światowa Organizacja Handlu (Marakesz z 1994 r.)

1)członkiem - państwo i odrębne terytorium celne posiadające pełną autonomię w prowadzeniu swych zewnętrznych stosunków handlowych - 146 członków: Polska, WE i 2 odrębne terytoria (Hongkong i Makao)

2)funkcje WTO to min.:

a)ułatwienie wprowadzania i stosowania porozumienia WTO i wielostronnych umów handlowych

b)sprzyjanie realizacji celów w/w umów oraz stworzenie forum negocjacji dot. wielostronnych stosunków handlowych członków organizacji w zakresie objętym umową założycielską

b)współpraca z IMF i IBRD w celu osiągnięcia spójności w formułowaniu globalnej polityki gosp. WTO

c)działania na rzecz liberalizacji w handlu m. m.in. poprzez ob­niżenie stawek celnych (od 1999)

3)struktura:

a)organ główny - Konferencja Ministerialna (wszyscy członkowie, raz na 2 lata, kompetencje: realizacja szeroko rozumianych funkcji WTO i podejmowanie w tym celu odpowiednich decyzji)

b)organ wykonawczy - Rada Generalna (wszyscy członkowie, obraduje w miarę potrzeby, kompetencje: pełni funkcję Konferencji Ministerialnej w przerwach między sesjami, dokonuje przeglądu spraw w zakresie bieżącej polityki handlowej oraz podejmuje różne czynności związane z rozstrzyganiem sporów między członkami, organizowanie współpracy z innymi org. o działalności w zakresie zainteresowań WTO)

c)Sekretariat z Dyrektorem Generalnym (mianowany przez Konferencję Ministerialną) - funkcje adm. i tech., a wg. umowy z 1994 r. Sekretariat GATT przekształci się w Sekretariat WTO

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary Fund - IMF)

1)powstał w 1944 r. na konferencji NZ (wszedł w życie w 1945 r.) - siedziba - Waszyngton

2)podstawowe cele Funduszu to:

a)popieranie m. współpracy walutowej

b)ułatwianie rozwoju i zrównoważonego wzrostu wymiany m. oraz przyczynianie się przez to do utrzymania wysokiego poziomu zatrudnienia i dochodów realnych ludności oraz rozwijania zasobów produkcyjnych państw członkowskich

c)przyczynianie się do utrzymania stabilności walut państw członkowskich

d)pomaganie w tworzeniu wielostronnego systemu regulowania należności w zakresie bieżących transakcji między członkami i usuwaniu ograniczeń dewizowych

e)zwiększanie zaufania do państw członkowskich przez stawianie do ich dyspozycji środków finansowych Funduszu i umożliwienie im w ten sposób korygowania niekorzystnych odchyleń ich bilansów płatniczych

3)obecnie 182 państwa (Polska też), a najważniejsze to USA, GB, Francja, Niemcy i Japonia (38% w systemie głosowania ważonego dla ważnych uchwał)

4)Rada Gubernatorów - naczelny organ, przedstawiciele wszystkich państw (raz do roku), może podejmować decyzje we wszystkich sprawach organizacji, a ponadto do jej wyłącznych kompetencji należy:

a)zatwierdzanie rocznego sprawozdania z działalności Funduszu

b)określanie warunków i kryteriów podziału czystego zysku

c)przyjmowanie nowych członków i ustalanie warunków ich przyjęcia

d)zawieranie porozumień o współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi.

5)Rada Dyrektorów Wykonawczych - organ wykonawczy (22 dyrektorów) - obowiązki to:

a)bieżące zarządzanie środkami finansowymi organizacji (sprzedaż i wykupywanie walut)

b)kształtowanie polityki udzielania kredytów państwom członkowskim

c)przygotowywanie projektów uchwał i decyzji dla Rady Gubernatorów.

6)działalność Funduszu:

a)to głównie udzielanie państwom członkowskim kredytu dla wyrównania chwilowych zakłóceń ich bilansu płatniczego przez umożliwienie im zakupu waluty innego państwa członkowskiego za własną walutę

-udzielane w ramach tzw. rachunku ogólnego oraz szeregu stałych i tymczasowych tzw. ułatwień kredytowych

-warunek - poddanie w pewnym stopniu gospodarki kontroli Funduszu oraz spełnienie warunków określonych przez org., też opracowanie dokładnego planu poprawy stanu gospodarki

b)też udzielanie pomocy technicznej, min. świadczeniu usług przez ekspertów organizacji, doradzających rządom państw członkow­skich zgłaszającym zapotrzebowanie na pomoc techniczną

7)największa organizacją finansową na świecie - organizacja wyspecjalizowana w systemie ONZ na podstawie umowy zawartej między obu organizacjami z 1947 r.

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (International Bank for Recontruction and Development - IBRD)

1)powstał w 1944 r. na konferencji NZ jednocześnie z IMF (umowa założycielska weszła w życie w 1945), siedziba w Waszyngtonie

2)podstawowe cele Banku to:

a)udzielanie państwom członkowskim pomocy w odbudowie ich gospodarki zniszczonej podczas drugiej wojny światowej

b)pomoc państwom rozwijającym się w zakresie rozbudowy ich sił wytwórczych przez ułatwianie dokonywania w nich kapitałowych inwestycji zagranicznych poprzez udzielanie gwarancji lub uczestniczenie w pożyczkach albo innych inwes­tycjach dokonywanych przez kapitał prywatny

c)popieranie rozwoju wymiany międzynarodowej i utrzymywanie równowagi bilansów płatniczych przez popieranie inwestycji zagranicznych, których celem jest rozwój gospodarczy państw członkowskich

d)udzielanie i gwarantowanie pożyczek międzynarodowych państwom członkowskim

3)obecnie 191 państw (Polska), a najważniejsze to USA, GB, Francja, Niemcy i Japonia (43% w systemie głosowania ważonego dla podejmowania decyzji)

4)Rada Gubernatorów - naczelny organ, przedstawiciele wszystkich państw (raz do roku), określa ogólną politykę Banku i może podejmować decyzje we wszystkich sprawach dotyczących jego działalności, a wyłącznie do jej kompetencji należy:

a)przyjmowanie nowych członków i określanie warunków ich przyjęcia

b)zawieszanie państw w prawach członkowskich

c)zwiększanie lub zmniejszanie kapitału Banku

d)podział zysku

e)zawieranie porozumień o współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi.

5)Dyrektorzy Wykonawczy - organ wykonawczy (5 dyrektorów mianowanych przez 5 w/w państw + 17 dyrektorów wybieranych przez pozostałe państwa) - prowadzenie bieżących operacji finansowych oraz przyznawanie pożyczek państwom członkowskim

6)działalność to udzielanie pożyczek na cele inwestycyjne (gdy nie można uzyskać z innych dogodnych źródeł) państwom i przedsiębiorcom prywatnym, gdy ich rząd/bank centralny zagwarantują spłatę pożyczek wraz z odsetkami

-udzielane wyłącznie na realizację dokładnie określonych projektów inwestycyjnych i gdy stan gospodarki i finanse publiczne gwarantują spłatę pożyczki (ocena przez ekspertów Banku)

7)organizacja wyspecjalizowana w systemie ONZ na podstawie umowy z 1947 r.

XII. POKOJOWE REGULOWANIE SPORÓW MIĘDZYNARODOWYCH

UWAGI OGÓLNE

Jest to ważna dziedzina prawa międzynarodowego. Poszukując podstaw tego zagadnienia należy wskazać przede wszystkim na:

a) Konwencje haskie „o pokojowym regulowaniu sporów międzynarodowych” (1899 r. i 1907 r., przede wszystkim konwencja z 1907 r. o pokojowym regulowaniu sporów międzynarodowych)

b)Akt Generalny Genewski (1928 r.) potwierdzony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ (1949 r.)

c)Statut MTS (stanowiący część Karty NZ)

d)postanowienia Karty Narodów Zjednoczonych dotyczące regulowania sporów międzynarodowych

1)rola p.m. w odniesieniu do sporów m. polega przede wszystkim na tym, że:

a)wprowadza obowiązek pokojowego załatwiania sporów

b)zobowiązuje w konkretnych przypadkach do poddania się określonemu sposobowi załatwiania sporów

c)tworzy systemy i sposoby pokojowego załatwiania sporów

Definicja sporu międzynarodowego - „spór” a „sytuacja”

1)Karta NZ wymienia łącznie spór i sytuacje (np. RB może badać każdy spór czy sytuację, czy nie zagraża m. pokojowi i bezp.) - ważne rozróżnienie tych pojęć, tym bardziej, że państwo zobowiązane do rozwiązywani sporów w określony sposób, może twierdzić że nie ma sporu, by uniknąć tego sposobu:

a)sytuacja m. - to określony, co do czasu i miej­sca, układ stosunków m. (szersza niż spór, gdyż z sytuacji mogą wynikać spory)

Sytuacja międzynarodowa - stan napięcia w stosunkach między państwami, któremu nie towarzyszy jeszcze konkretyzacja roszczeń, wiąże się z pogorszeniem kontaktów miedzy państwami.

b)spór m. - to taka sytuacja, w której państwa występują ze skonkretyzowanymi, sprzecznymi stanowiskami i roszczeniami (Spór międzynarodowy - sytuacja, w której jedno państwo wysuwa w stosunku do innego państwa roszczenie tzw. kontestacja - określenie podmiotu sporu, a to inne państwo odmawia jego spełnienia). Roszczenia mogą mieć charakter wzajemny.

Elementem który określa spór jest kontestacja sporu, czyli wskazanie przedmiotu sporu.

Spory należy odróżniać od konfliktów międzynarodowych, które są sporami, w których istnieje groźba użycia siły lub siła została zastosowana.

Konflikt oznacza istnienie groźby użycia siły lub użycie siły.

- w orzecznictwie:

-STSM w sprawie koncesji Mavrommatisa w Palestynie „spór jest to nieporozumienie w przedmiocie prawa lub faktu, sprzeczność stanowisk prawnych lub interesów między dwiema osobami”

-MTS w sprawie Australii vs Francja o doświadczenia jądrowe - MTS stwierdził, że spór przestał istnieć, bo Francja w jednostronnych oświadczeniach zobowiązała się nie przeprowadzać doświadczeń jądrowych w atmosferze

Klasyfikacja sporów:

Spory międzynarodowe między państwami mogą być przedmiotem różnych podziałów i klasyfikacji:

1. Ze względu na liczbę uczestników

a)powszechne (wielostronne lub regionalne)

b)bilateralne (dwustronne)

2. Ze względu na charakter sporu

a)spory prawne - rozstrzygane przede wszystkim na drodze sadowej

Spory prawne i polityczne (inne - nie używa się terminu polityczne)

-rozróżnienie to nie polega na podziale na spory teoretyczne i praktyczne - każdy spór prawny jest jednocześnie sporem politycznym, ale nie każdy spór polityczny jest jednocześnie sporem prawnym:

a)nie każdy spór da się ująć w formułę prawną

b)nie każdy spór da się rozwiązać tylko na podstawie istniejącego prawa, bez odwoływania się do elementów pozaprawnych

-wg Karty NZ przy rozstrzyganiu sporów RB powinna kierować spory prawne do MTS, gdyż nadają się do rozstrzygnięcia w drodze sądowej lub arbitrażowej

b)polityczne (dotyczą prestiżu i żywotnych interesów państwa, nie bardzo mogą być rozpatrywane na drodze sądowej)

-prawne ,obejmują 4 kategorie sporów wymienionych w statucie MTS i dotyczących:

- wykładni traktatów

- wszelkich kwestii prawa międzynarodowego

- faktu, którego stwierdzenie oznaczałoby naruszenie prawa

-wysokości i charakteru odszkodowania

Ważną zasadą jest obowiązek pokojowego regulowania sporów międzynarodowych. Środki dążące do użycia siły są uważane za bezprawne.

c)kompleksowe

3. Ze względu na doniosłość

a)spory zwykłe

b)spory kwalifikowane

Spory zwykłe i kwalifikowane (rozróżnienie wprowadzone w Karcie NZ)

-zwykłe (w danym momencie nie zagrażają pokojowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu)

-spory kwalifikowane to spory i sytuacje godzące w podstawowy cel ONZ, czyli zagrażające pokojowi -na RB spoczywa główna odp. za to zadanie i Karta daje prawo do rozstrzygania tych sporów RB - może ona zbadać każdy spór i ustalić czy dalsze jego trwanie może zagrażać pokojowi, jeśli tak, to płyną z tego określone konsekwencje prawne i organizacyjne

(stwarzają zagrożenie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego)

Spór kwalifikowany powinien być oddany procedurze jego uregulowania.

zasada pokojowego regulowania sporów miedzynarodowych

Współczesne p.m. w szczególności Karta nZ, zabrania nie tylko uciekania się do wojny, lecz w ogóle użycia siły w stosunkach międzynarodowych, a nawet groźby jej użycia, jeżeli jest to niezgodne z celami ONZ. Karta NZ stanowi w art. 1, iż jej członkowie winni załatwiać lub rozstrzygać międzynarodowe spory lub sytuacje, które mogą doprowadzić do zakłócenia pokoju w drodze pokojowej, zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego, a dodatkowo w art. 2 ust. 3 zobowiązuje państwa -członków ONZ do załatwiania sporów międzynarodowych wyłącznie środkami pokojowymi, ,,by nie dopuścić do zagrożenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz sprawiedliwości". Zasada ta znalazła swoje potwierdzenie także w wielu innych dokumentach prawnomiędzynarodowych (np. w Pakcie Arabskiej z 1945 r.).

Państwa zobowiązane są w świetle Karty NZ do załatwiania powstałych sporów w sposób pokojowy, jednakże pozostawiono im swobodę wyboru środków załatwiania sporu. Środki te zawiera natomiast art. 33 ust. 1 Karty NZ . jedynie w przypadkach , gdy dalsze trwanie sporu zagrażałoby zachowaniu pokoju międzynarodowego, Rada Bezp. może wezwać strony do załatwienia sporu przy pomocy wskazanego przez nią środka (art. 33 us . 2 Karty NZ).

Obowiązek załatwiania sporów wyłącznie metodami pokojowymi

1)nakaz p.m., też wg Karty jako podstawowa zasada postępowania członków, co ma szczególne znaczenie przy współistnieniu państw o różnych ustrojach społ.gosp., a po II wojnie światowej wobec nowego stosunku sił pokoju do sił wojny zasada ta nabrała realnego charakteru

2)obowiązek ten nie oznacza obowiązku załatwiania wszystkich sporów, który obowiązuje tylko w stosunku do sporów kwalifikowanych, a spory zwykłe wg p.m. państwa mogą pozostawić niezałatwiony

Swoboda wyboru sposobu załatwiania sporu i jej ograniczenia

1)wybór sposobu załatwiania sporu zależy od woli stron w sporze:

a)spory kwalif. - RB może zalecić (nie wiążące) odpowiednią procedurę lub sposób załagodzenia

b)ograniczana w u.m. - wtedy wystarczy żądanie państwa by rozwiązać spór w ustalony w u.m. sposób, np. klauzula fakultatywna MTS

Sposoby regulowania (załatwiania) sporów miedzynarodowych

Podstawową zasadą prawa międzynarodowego w tej kwestii jest obowiązek pokojowego regulowania sporów międzynarodowych.

Podział sposobów regulowania sporów międzynarodowych na:

a)dyplomatyczne (nie kończą się wiążącym rozstrzygnięciem, na każdym etapie strony mogą z nich zrezygnować)

- zostały ujęte w konwencjach przede wszystkim tej z 1907 r. „o pokojowym regulowaniu sporów międzynarodowych".

Są to:

- rokowania (negocjacje bezpośrednie)

-dobre usługi

-pośrednictwo (mediacja)

-komisje badawcze (śledcze)

-komisje koncyliacyjne

b) prawne (zapada orzeczenie wiążące dla stron sporu)

-stałe sądownictwo międzynarodowe

-arbitraż międzynarodowy

Do sposobów dyplomatycznych zaliczamy:

a)rokowania - postępowanie dyplomatyczne, bez udziału organu m.

b)dobre usługi - postępowanie dyplomatyczne, bez udziału organu m. + państwo trzecie

c)pośrednictwo (mediacja) - postępowanie dyplomatyczne, bez udziału organu m. + państwo trzecie

d)badania (komisje śledcze) - postępowanie z udziałem organów m.

e)koncyliacja - postępowanie z udziałem organów m.

f)arbitraż

g)sądownictwo

2)sposoby można podzielić na 2 kategorie:

a)nie prowadzące do wiążącego dla stron rozstrzygnięcia, np. rokowania, dobre usługi, pośrednictwo, badania i koncyliacja

b)kończące się wiążącym rozstrzygnięciem (zasądzeniem), np. arbitraż i postępowanie sądowe

Źródła prawa dotyczącego załatwiania sporów międzynarodowych

-u.m. - min. Konwencja Haska o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych z 1907 r., też Karta NZ (wraz ze statutem MTS) oraz różne klauzule w umowach dwu i wielostronnych, czasem umowy dwustronne dot. tylko sposobu załatwiania sporów (np. traktaty arbitrażowo-koncyliacyjne)

ROKOWANIA (NEGOCJACJE)

1)to najbardziej podstawowy typ rozwiązywania sporów, ale wymaga by każda ze stron chciała w duchu kompromisu uzgodnić swoje stanowiska i ustalić na przyszłość jednolite postępowanie, a inne sposoby są często pomocnicze i często wymagają jeszcze dodatkowych rokowań (np. po zaakceptowaniu prac komisji badawczej państwa muszą jeszcze ustalić warunki rozstrzygnięcia sporu)

a)na różnych szczeblach, też przez osoby upoważnione, a wg KW o stos. dypl. jest to jedno z zadań misji dyplomatycznej

b)forma usta lub pisemna

2)czasem u.m. nakładają obowiązek podjęcia rokowań, ale wg STSM obowiązek ten nie oznacza obowiązku osiągnięcia porozumienia

Rokowania (Negocjacje bezpośrednie)

Prowadzone są bezpośrednio przez uczestników sporu. Jest to najprostszy sposób regulowania sporów, od którego należy rozpocząć proces regulowania sporów z tego względu, że strony powinny posługiwać się możliwością rozmowy w celu osiągnięcia kompromisu, dojścia do porozumienia. Jeżeli państwa takie porozumienie osiągną to istnieją duże szansę, że takie porozumienie zostanie zrealizowane w praktyce.

Rokowania prowadzone obecnie często z udziałem mediów i środków masowego przekazu podlegają pewnym ograniczeniom gdyż strony w takich sytuacja nie ujawniają wszystkich swoich argumentów, starają się pewne kwestie ukryć przed opinią publiczną, często kończą się fiaskiem, ponieważ strony usztywniają swoje stanowiska

Podstawowym warunkiem podjęcia rokowań jest skłonność stron do ustępstw. W początkowej fazie rokowań lepiej jest gdy strony mogą negocjować spokojnie bez nagłośnienia ich stanowisk ze strony mediów i dopiero efekty rokowań przekazywać opinii publicznej. Postanowienia nie są wiążące i nie ma. sposobu na ich egzekwowanie

DOBRE USŁUGI I POŚREDNICTWO (MEDIACJA)

1)to postępowania dyplomatyczne z udziałem jednego lub więcej państw trzecich

a)rola państwa trzeciego:

-dobre usługi - ułatwienie państwom rokowań, ale bez brania w nim udziału

-pośrednictwo - bierze z reguły udział

*nie zawsze tak ostra różnica - może najpierw być dobre usługi, potem pośrednictwo

2)wg Konwencji Haskiej - państwo trzecie nie może uczestniczyć w sporze, a państwa sporu utrzymują z nim przyjazne stosunki, państwo trzecie może samo proponować swoje usługi, nawet podczas konfliktów zbrojnych

a)np. T. Roosvelt w zatargu zbrojnym rosyjsko-japońskim (1904-5) ? rokowania w Portsmouth

b)np. ZSRR w sporze indyjsko-pakistańskim o Kaszmir ? 1966 r. konf. w Taszkiencie prezydenci państw sporu podpisali deklarację o przywróceniu normal­nych i pokojowych stosunków oraz wycofaniu wojsk

3)zadanie państwa trzeciego to pogodzenie przeciwnych roszczeń i złagodzenie niechęci - koniec gdy:

a)wszystkie strony uznają, że zaproponowane środki pogodzenia nie zostały przyjęte

b)gdy spór został zakończony - albo na podstawie rokowań albo dzięki państwu trzeciemu czy z jeszcze innej przyczyny

3)w ostatnich latach też wybierane na mediatorów wybitne osobistości, np. w sporze Palestyna-Izrael - hrabia F. Bernadotte (po jego zamordowaniu R. Bunche),w konflikcie bliskowschodnim po wojnie w 1967 r. był mediator ONZ G. Jarring,też organizacje i organy m

Dobre Usługi

Świadczone są przez osobistości cieszące się dużym autorytetem, państwa, organizacje międzynarodowe zatem są to podmioty nie uczestniczące w określonym sporze. Istota usług polega na tym, że podmiot nie uczestniczący w sporze ma za zadanie doprowadzenie do rokowań miedzy stronami sporu. Dotyczy to sytuacji kiedy wcześniej takie rozmowy nie były podejmowane i chodzi o ich zainicjowanie lub też sytuacji kiedy rokowania wcześniej były podjęte lecz w skutek pewnych okoliczności zostały zerwane i podmiot świadczący dobre usługi ma doprowadzić do nawiązania ponownych rokowań. Dobre usługi maja jednak ograniczony zakres.

Podmiot świadczący dobre usługi powinien przedstawić argumenty, które zachęciłyby strony sporu do podjęcia rokowali W momencie osiągnięcia tego celu świadczący dobre usługi wycofuje się już i nie podejmuje dalszych działań.

Pośrednictwo (Mediacja)

Mediator (pośrednik) nie tylko doprowadza do rozmów między stronami sporu ale także stara się w rozmowach uczestniczyć i proponować stronom sporu różne sposoby jego uregulowania Mediator jest podmiotem nie uczestniczącym w sporze, może nim być państwo, organizacja międzynarodowa, funkcjonariusz międzynarodowy.

Mediator podejmuje próbę doprowadzenia do nawiązania bezpośrednich rozmów między stronami sporu. Jeśli do tego dojdzie proponuje stronom możliwe warianty regulacji sporu.

Mediator powinien być bezstronny i się orientować w sytuacji spornej, mieć własną wizję jej rozwiązania, a także uczynić to w taki sposób by strony nie czuły się pokonane lub niejednakowo potraktowane.

W przypadku mediacji i dobrych usług inicjatywa do podjęcia takich działań może pochodzić od stron sporu albo z inicjatywą może wystąpić właśnie ten czynnik trzeci nie uczestniczący w sporze.

Konwencja haska przewiduje specjalny tryb mediacji polegający na tym, że strony sporu wybierają mediatorów, którzy przez 30 dni reprezentują interesy stron sporu i w czasie trwania tego mandatu strony nie kontaktują się ze sobą bezpośrednio tylko za pośrednictwem tych mediatorów („artykuł sekundantów").

W konwencji haskiej z 1907 r. wszystkie środki pokojowego rozwiązania spora są traktowane jako alternatywa dla sposobów siłowych.

KOMISJE ŚLEDCZE

Komisje Badawcze (Śledcze)

Powoływane są przez strony sporu w celu wyjaśnienia stanu taktycznego, który spowodował zaistnienie tego sporu. Mogą podejmować różnego rodzaju działania (powoływanie świadków, ekspertów itp.). Przed komisją mogą występować i prezentować swoje argumenty strony sporu.

Komisja na zakończenie swoje działalności ma przygotować sprawozdanie i w nim powinna zawrzeć wszelkie ustalenia do jakich doszła na podstawie podjętych działali. Sprawozdanie jest prezentowane stronom sporu. Strony mogą przyjąć lub odrzucić ustalenia zawarte w sprawozdaniu.

Działalność komisji jest finansowana najczęściej przez strony sporu w sposób solidarny chyba że strony zlecają jakieś dodatkowe szczególne badania to wtedy są one finansowane przez stronę która zgłosiła wniosek o ich dokonanie.

1)cel: wyjaśnienia stanu faktycznego , zadanie: stwierdzenie faktów, jeśli są one sporne

2)wg KH - powoływane gdy istnieje różnica zapatrywań na kwestie stanu faktycznego, po wyczerpaniu drogi dyplomatycznej

a)fakultatywny charakter - gdy okoliczności na to pozwolą

b)skład oraz szczegółowe określenie zadań komisji ustalają strony

c)postępowanie kontradyktoryjne

d)uchwały podejmowane większością głosów

e)koniec prac sprawozdaniem o stwierdzeniu faktów - nie jest wiążące dla stron

3)np. incydent na Dogger Bank (Morze Północne) - 1904 r. flota rosyjska ostrzelała brytyjskie kutry rybackie myląc je z japońskimi torpedowcami ? po ustaleniach komisji Rosja wypłaciła odszkodowanie GB

4)klasyczna procedura śledcza stosowana bardzo rzadko ? ZO ONZ w 1967 r. wezwało państwa do bardziej efektywnego korzystania z istniejących metod ustalania faktów oraz wezwało SG ONZ do stworzenia rejestru ekspertów w różnych dziedzinach, którzy mogliby być wykorzy­stani przez strony w sporze dla ustalenia faktów (+postulat do państwo o wysunięcie do 5 ich obywateli do tego rejestru)

KONCYLIACJA

1)organ m. (komisja koncyliacyjna) po zbadaniu stanu faktycznego sporu nie wydaje wyro­ku, lecz zaleca konkretne rozstrzygnięcie sporu (elementy badań i pośrednictwa/mediacji)

a)w okresie międzywojennym liczne tzw. traktaty arbitrażowo-koncyliacyjne (np. traktaty lokarneńskie z 1925 r.)

b)organ stały lub niestały

c)początek postępowania - przedstawienie sporu przez obie strony, ale też wszczęcie na żądanie jednej strony

d)postępowanie kontradyktoryjne

e)uchwały zapadają większością głosów

f)po rozpoznaniu sprawy komisja może przedstawić stronom warunki układu, który uzna za odpowiedni i wyznaczyć im termin do wypowiedzenia się

g)koniec działalności - protokół, w którym:

-stwierdza, że strony doszły do porozumienia i uznały podane warunki porozumienia, albo

-stwierdza, że stron nie można było pojednać

h)nie wydaje decyzji wiążącej strony, to strony wydają decyzję ostateczną

Komisje Koncyliacyjne

Jest powoływana przez strony sporu. Zostały szczegółowo uregulowane w Akcie Generalnym Genewskim (1928 r.) potwierdzonym w 1949 r.

Istota jej polega na rym, że ma ona zarówno wyjaśnić okoliczności sporu jak i przedstawić propozycje jego uregulowania A więc nie tylko ustala stan faktyczny ale i przedstawia stronom propozycje jego uregulowania.

Niekiedy przewidziane są w traktatach stałe komisje koncyliacyjne lub też powoływane ad hoc (doraźnie). W licznych umowach międzynarodowych można znaleźć liczne klauzule koncyliacyjne.

Jest to sposób bardzo ceniony przez państwa w wyjaśnianiu sporów gdyż wszechstronnie wyjaśnia sytuacje i po za tym jest pewna propozycja regulacji sporu. Działalność komisji koncyliacyjnej także kończy się sporządzeniem sprawozdania, które zawiera propozycje uregulowania sporu.

POSTĘPOWANIE PRZED ORGANAMI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

-art. 1 Karty - celem NZ jest min. „łagodzić i załatwiać w drodze pokojowej, według zasad sprawiedliwości i prawa międzynarodowego spory i sytuacje mogące prowadzić do naruszenia pokoju”

a)jedynie obowiązek załatwiania sporów kwalifikowanych

b)główna rola RB, ale też ZO może podejmować uchwały w formie zaleceń

Spory kwalifikowane

1)zajmuje się nimi przede wszystkim RB:

a)na wniosek państwa lub państw

b)na wniosek ZO

c)z inicjatywy SG

d)z urzędu

2)z inicjatywą rozpatrzenia sporu przez ZO mogą wystąpić:

a)państwa

b)RB

Postępowanie na wniosek państw

1)prawo każdego członka ONZ na zwrócenie uwagi RB i ZO w stosunku do sytuacji czy sporu kwalifikowanego

a)państwo samo decyduje, czy sprawą ma zająć się RB czy ZO, ale państwo nie może przesądzić, że ZO załatwi sprawę do końca, ze względu na przepisy o ograniczonej kompetencji tego organu, które w końcu doprowadzą do przekazania sprawy RB

b)też państwo nie będące członkiem, jeśli jest stroną i w zakresie tego sporu przyjmie na siebie zobowiązania wynikające z Karty dot. pokojowego załatwiania sporów

c)obowiązek członków do skierowania sporu kwalifikowanego do RB, jeśli nie udało się im doprowadzić do jego załatwienia innymi środkami, a gdy RB uzna, że dalsze trwanie tego sporu może zagrozić m. pokojowi i bezp.:

-albo może wskazać stronom metodę załatwienia sporu

-albo zlecić merytoryczne warunki załatwienia sporu (RB występuje jako pojednawca)

Postępowanie z urzędu

1)prawo RB do wkraczania we wszystkie spory kwalifikowane - ma prawo kwalifikowania sporów i badania każdej sytuacji czy sporu, czy dalsze ich utrzymanie może zagrozić

a)może wezwać strony do załatwienia sporu metodą wskazaną przez nią - na każdym etapie sporu może zalecić państwom właściwe postępowanie lub metodę

b)niezależnie od członkowstwa, np. zalecenia GB (tak) i Albanii (nie) przedstawienia sporze dot. Korfu MTS

c)powinna wziąć pod uwagę procedurę lub metodę przyjęta przez strony ? nie jest to nakaz absolutny, gdyż RB ma dużą swobodę w wyborze sposobu i metody załatwienia sporu, ale uchwały RB mają dla stron charakter nie wiążący

Spory zwykłe

-rozdz. VI dot. sporów niezależnie od ich rodzaju - w każdym sporze wniesionym przez strony RB może wydawać zalecenia, a warunkiem ich wydania jest zgoda stron, na zwrócenie się do RB o zalecenie (RB jako pojednawca)

Sposoby o charakterze sądowym

ARBITRAŻ (SĄDOWNICTWO POLUBOWNE)

Kształtował się od bardzo dawna (w starożytnych kromkach, zapisach na stellach kamiennych) i ma bardzo długi rodowód. Początkowo postępowanie arbitraźowe było prowadzone często przez pojedyncze osoby, cieszące się autorytetem stron sporu. Arbitrem rozstrzygającym spór był często monarcha, papież, który po zapoznaniu się z takim sporem starał się. uwzględniając racje obydwu stron, przedstawić orzeczenie, które jeżeli strony takie ustalenia powzięły miało charakter wiążący dla stron sporu.

Od tzw. traktatów Jeya z 1794 r. (dotyczyły sporów granicznych między USA i Kanadą) datuje się rozwój arbitrażu, który ma charakter arbitrażu kolegialnego, w którym powoływana jest komisja arbitrażowa (złożona z nieparzystej liczby osób).

Istota arbitrażu polega na tym, że zespół osób (arbitrów) stara się już po rozstrzygnięciu kwestii, wątpliwych wydać orzeczenie, które strony będą zobowiązane wykonać. Wyrok arbitrażowy rozstrzyga spór pomiędzy jego stronami w sposób ostateczny.

Arbitraż międzynarodowy przewidziany jest w różnych dokumentach międzynarodowych przede wszystkim konwencje haskie (1899 r. i 1907 r.). Na podstawie konwencji haskiej z 1899 r. postanowiono powołać Stały Trybunał Arbitrażowy (Rozjemczy) z siedzibą w Hadze, który rozpoczął działalność w 1902 r. Cechą istotną tego trybunału jest to, że strony konwencji haskiej zgłaszały tzw. grupy narodowe (4-osobowe listy arbitrów), które były umieszczane jako skład tego trybunału.

Strony konwencji typują więc kandydatów do udziału w tym trybunale i jeżeli zaistnieje spór pomiędzy państwami stronami konwencji haskiej to wtedy może on być przekazany tym arbitrom figurującym na liście przyjętej przez strony konwencji. Stały Trybunał Rozjemczy ma stałą listę.

Państwa dość rzadko i niechętnie korzystają z tej stałej listy arbitrów (zwłaszcza, że trzeba jeszcze korzystać z procedury przewidzianej w konwencji) natomiast znacznie częściej korzystają z arbitrażu kompletując skład arbitrów w inny dowolny sposób (państwa same wtedy decydują o procedurze arbitrażu).

Procedury arbitrażowe zostały także wprowadzone w ramach KBWE czy także w konwencji „O Prawie Morza".

Strony sporu w ramach arbitrażu mogą zdecydować czy postępowanie dopuszcza rewizje w stosunku do wyroku arbitrażowego.

1)I M. Konferencja Pokojowa w Hadze w 1899 r. - kodyfikacja prawa dot. m. arbitrażu - próba instytucjonalizacji arbitrażu przez utworzenie tzw. STA - II Konferencja Pokojowa Haska w 1907 r. rozbudowała to prawo

-arbitraż międzynarodo­wy ma za przedmiot rozstrzyganie sporów między państwami przez sędziów przez nie wybranych w oparciu o poszanowanie prawa, a zastosowanie arbitrażu pociąga za sobą obowiązek poddania się z dobrą wiarą wyrokowi

2)wyrok wydany na podstawie prawa, dlatego wg Konwencji Haskiej uznany jest za najbardziej sprawiedliwy i skuteczny w załatwianiu sporów dot. interpretacji konwencji mię­dzynarodowych

Poddanie się arbitrażowi

1)zgoda państw - ex post albo z góry, może dot. konkretnych spraw lub wszystkich, czy tylko niektórych kategorii

2)zazwyczaj na podstawie specjalnej umowy zwanej kompromisem - określenie przedmiotu sporu, decyzja o poddaniu go arbitrażu, zgadzają się wykonać jego wyrok albo na podstawie klauzuli arbitrażowej

3)czasem dwustronne umowy o pokojowym załatwianiu sporów (traktaty arbitrażowe, traktaty arbitrażowo-koncyliacyjne) - z góry zgoda na ten sposób

Skład trybunału arbitrażowego

1)ustalany przez strony - jedna osoba lub komisja (z reguły nieparzysta liczba członków) - obywatele państw trzecich, ale i państw sporu

2)w kompromisie - zazwyczaj określony skład

3)w umowie arbitrażowej luz klauzuli arbitrażowej - powinien być przewidziany sposób powołania trybunału

-np. każda ze stron po jednym, a oni potem ustalają tzw. superarbitra (nie może być obywatelem państw sporu), a jeśli nie uda im się do wybrać, to wskazuje go np. przewodniczący MTS lub SG ONZ, też powinna być przewidziana sytuacja, w której jedna ze stron nie chce wyznaczyć arbitra (np. powołuje go przewodniczący MTS lub SG)

4)też w KH procedura tworzenia trybunału arbitrażowego, w razie gdy z braku zgody stron nie został on ukonstytuowany

5)postępowanie wg zasad ustalonych przez strony, a w braku ustalenia procedura z KH z 1907 r. postępowanie składa się z 2 części:

a)postępowanie pisemne

b)rozprawa ustna

-po zamknięciu rozprawy przez przewodniczącego narada (tajna), a decyzja większością głosów

Wyrok arbitrażowy

1)ustalany na naradzie większością głosów/jednomyślnie, odczytywany na posiedzeniu publicznym w obecności agentów i doradców stron, zaopatrzony w uzasadnienie - prawomocny i zakomunikowany agentom stron = ostateczny

a)wiąże strony sporu

b)w razie sporu co do jego interpretacji podlega rozpatrzeniu przez ten sam trybunał

Stały Trybunał Arbitrażowy

1)I KH - STA - nie jest stałym m. organem sądowym, a stała jest tylko lista osób

a)strony I KH mogą też powołać inne osoby, a nawet nie stosować się do tej procedury

b)stały sekretariat (Haga)

c)lista - osoby wskazane przez strony KH (do 4 osób - tzw. grupy narodowe w STA)

d)osoby o powszechnie uznanej kompetencji w dziedzinie p.m., cieszące się najwyższym szacun­kiem i gotowe podjęcia się czynności arbitra

2)znaczenie STA jest niewielkie, gdyż państwa jeśli chcą odwołać się do sztywnej procedury mogą odwołać się do MTS, a jeśli chcą bardziej elastyczną wtedy sami tworzą zasady arbitrażu, pomimo tego w umowach pojawiają się zapisy dot. arbitrażu, choć w praktyce stosowane są rzadko

Arbitraż a sądownictwo stałe

1)wiele cech wspólnych z sądownictwem stałym, które jednocześnie odróżniają je od innych sposobów załatwiania sporów: rozstrzygnięcie na podstawie prawa, wiążące wyroki

2)różnice między arbitrażem a sądownictwem m.:

a)skład sądzący - w arbitrażu przez strony, w sądzie - stały

b)procedura - arbitraż strony mają wpływ, sądy - stała

STAŁE SĄDOWNICTWO MIĘDZYNARODOWE

Stałe sądownictwo międzynarodowe (sądownictwo międzynarodowe w ścisłym tego słowa znaczeniu)

Rozstrzygany jest spór w sposób wiążący pomiędzy podmiotami prawa międzynarodowego przez stale zorganizowany trybunał, którego struktura, funkcjonowanie i procedura działania określona jest w umowie międzynarodowej. W 1907 r. został utworzony Środkowoamerykański Trybunał Sprawiedliwości i przed nim mosty występować państwa jak i osoby fizyczne. Rozstrzygała spory między takimi państwami jak Nikaragua, Kostaryka, Salwador, Honduras. Miał ograniczony terytorialnie zakres funkcjonowania.

Po powołaniu do życia Ligi Narodów zdecydowano o powołaniu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej. Projekt statutu tego trybunału został zatwierdzony w 1920 r. a w 1922 r. trybunał rozpoczął działalność. W jego skład wchodziło 15 sędziów, którzy działali bezstronnie i rozstrzygali spory między państwami.

Miał 2 zasadnicze funkcje, regulowania sporów między państwami i wydawania opinii doradczych. Rozpatrzył 79 spraw (51 spraw spornych i 28 opinii doradczych). Dość często w okresie międzywojennym występowała przed nim Polska zarówno w sprawach spornych jak i w charakterze państwa zainteresowanego przy wydawaniu opinii doradczych.

Uwagi ogólne

1)stałe sąd. m. - instytucja stosunkowo nowa, pierwsza próba w 1908 r. Środkowoamerykański Trybunał Sprawiedliwości (koniec w 1918 r., 10 spraw). Był pierwszym sądem międzynarodowym w historii. Rozpoczął działalność w 1907 r. , a mogły przed nim występować zarówno państwa, jak i osoby fizyczne.

- powołany przez Ligę Narodów Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej

Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej

1)Pakt Ligi Narodów - zasada pokojowego załatwiania sporów + powstanie trybunału o podwójnej kompetencji:

a)rozpatrywanie wszystkich sporów m. przedstawionych przez strony

do 1939 r. rozpatrzył on 79 spraw, z czego 51 stanowiły sprawy sporne, a 28 opinie doradcze. Najczęstsza stroną występująca przed STSM była Polska (9-krotnie występowała, a 11-krotnie była tzw. państwem zainteresowanym).

W skład jego wchodziło 15 sędziów, a rozstrzygali oni na ogół w pełnym składzie. Jego działalność zakończyła się po zajeciu terytorium Holandii przez wojska niemieckie.

b)wydawania na życzenie Rady lub Zgromadzenia opinii doradczych w każdym sporze lub innej sprawie

2)statut przyjęty w 1920 r. jako odrębna u.m., wszedł w życie 1921 r., a sprawy wew. regulował regulamin - 1936 r. zmiany w statucie i regulaminie - działał do 1940 r. - po II wojnie światowej zastąpiony przez MTS, obecnie jego działalność kontynuuje MTS

2)działają na podstawie p.m. - poza funkcją orzeczniczą ich działalność to też uściślanie norm p.m.

3)kompetentne do rozpatrywania sporów gdy państwa wyrażą na to zgodę

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

W miejsce Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej utworzono po II Wojnie Światowej Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, który jest jednym z słownych organów ONZ. Jego kształt został uzgodniony podczas konferencji prawników w kwietniu 1945 r. Jego statut był wzorowany na Statucie Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej.

MTS jest najważniejszym trybunałem międzynarodowym rozstrzygającym spory między państwami.

Statut MTS jest integralną częścią Karty Narodów Zjednoczonych. Jest jednym z organów głównych ONZ.

Pełni 2 zasadnicze funkcje:

-rozstrzyga spory między państwami

-wydaje opinie doradcze.

W jego skład wchodzi 15 sędziów, którzy są wybierani na 9-letnią kadencje spośród osób, których kandydatury są zgłaszane przez państwa ale powinny to być osoby posiadające kompetencje do wykonywania najwyższych funkcji sędziowskich we własnych państwach lub posiadać uznane kompetencje w dziedzinie prawa międzynarodowego (praktycy lub przedstawiciele doktryny prawa międzynarodowego). Sędziowie są wybierani na kadencje 9-letnie

ale podczas pierwszych wyborów został zastosowany tryb losowania i ustalono listę 5 sędziów, tg którzy będą sprawowali ten urząd przez 3 lata, 5 sędziów sprawujących urząd przez 6 lat i 5 sędziów sprawujących urząd przez 9 lat co umożliwia teraz kontynuowanie trybu rotacji i odnawiania składu co 3 lata 1/3 składu sędziowskiego MTS. Sędziowie mogą być wybierani wielokrotnie. Propozycje kandydatów na sędziów Trybunału zgłaszają grupy międzynarodowe Stałego Trybunału Rozjemczego w Hadze. Sędziów wybierają ZO i RB. W Trybunale nie może być jednocześnie dwóch sędziów z tego samego państwa.

Obecnie składowi sędziowskiemu przewodniczy sędzia z Chin (Dżu Jang)?, w składzie są zazwyczaj członkowie państw będących stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa - taka jest praktyka. W obecnym składzie jest jedna kobieta (sędzia z Wielkiej Brytanii p. R. Hidins), natomiast miejsce dla sędziego z Europy Wschodniej zajmuje sędzia ze Słowacji Peter Tomka, a było to miejsce przez wiele lat zajmowane przez przedstawiciela Polski (początkowo w I kadencji

prof Bogdan Winiarski przez 5 lat, potem przez prawie 3 kadencje prof. Manfred Lachs, rozpatrywana była kandydatura prof Krzysztofa Skubiszewskiego, który jednak był wtedy ministrem spraw zagranicznych).

Sędziowie wybierają spośród siebie prezesa i wiceprezesa trybunału na zasadniczo 3-letnie kadencje z możliwością powierzenia im tego stanowiska ponownie. W skład MTS mogą oprócz sędziów, którzy są wybrani w 2 niezależnych głosowaniach przez Zgromadzenie Ogólne i R.adę Bezpieczeństwa (bezwzględna większość głosów) być włączeni sędziowie tzw. ad hoc (narodowi), którzy zasiadają w MTS w sprawach, w których nie :na sędziego pochodzącego z

państwa - strony sporu.

Możliwe jest także powoływanie izb, a więc nie zawsze MTS zasiada w pełnym składzie co przewiduje statut MTS. Pierwsza izba została powołana w 1982 r. potem w 1987 r. i 2002 r.

Zasady procesowe w postępowaniu przed MTS były także kilkakrotnie zmieniane - ostatnia nowelizacja zasad procesowych pochodzi z 5 XII 2000 r. Wtedy to zaproponowano uproszczenie procedur w postępowaniu przed MTS.

MTS dotychczas wydał 78 orzeczeń w sprawach spornych i 24 opinie doradcze.

Tryb postępowania w sprawach spornych należy odróżnić od trybu postępowania przy wydawaniu opinii doradczych

Postępowanie w sprawach spornych. Rozpoczęcie postępowania wiąże się z kompetencją podmiotową MTS.

W sprawach spornych stronami mogą być państwa (strony Karty Narodów Zjednoczonych i statutu MTS). Ze statutu MTS wynikają 3 drogi przekazania sporu do kompetencji trybunałowi:

a)zgoda ex post, po zaistnieniu sporu na jego rozstrzygnięcie przez MTS (strony po zaistnieniu sporu decydują się na jego przekazanie trybunałowi, pozew wnoszą jedna lub obie strony)

b)klauzula sądowa (w umowie międzynarodowej strony zawierają ustalenie, że spory wynikłe ze stosowania tej umowy będzie rozstrzygał MTS)

c)klauzula fakultatywna (państwa składają deklaracje do MTS, że przyjmują kompetencje MTS na zasadzie wzajemności w stosunku do innych państw, które złożyły takie deklaracje, obecnie pozostają w mocy 64 deklaracje złożone przez państwa, w tym złożona przez Polskę, która złożyła 2 deklaracje w 1991 r. i tą z 1996 r. pozostającą w mocy, deklaracje są zaopatrzone w szereg ograniczeń co wyłącza pewne kategorie sporu spod kompetencji MTS, Polska wyłączyła sprawy środowiskowe, graniczne, zadłużenia międzynarodowego)

1)początek działalności - 1946 r. jako główny organ sądowy ONZ na podstawie statutu (zał. do Karty) oraz Regulaminu z 1946 r.

2)stronami są wszyscy członkowie ONZ, ale mogą też być inne państwa (np. Szwaj­caria, Liechtenstein, San Marino i Japonia)

Funkcje Trybunału

1)2 funkcje:

a)sądzenie

b)opinie doradcze - wydawane na żądanie ZO i RB, oraz na podstawie upoważnienia ZO na żądanie Rady Gosp.-Społ., Rady Powierniczej i org. wyspecjalizowanych, w sprawach wynikających z ich działalności

-nie mają charakter u prawnie wiążącego

-państwa nie mogą ich żądać

Organizacja Trybunału

1)15 sędziów, niezależnych, bez względu na przynależność państwową, o wysokim poziomie moralnym, sędziowie lub prawnicy o uznanej kompetencji w p.m.

a)wybierani na 9 lat, z prawem ponownej wybieralności, co 3 lata wymiana 5 sędziów

b)wybierani przez ZO i RB spośród kandydatów wyznaczonych przez tzw. grupy narodowe w STA, a członkowie ONZ, nie będący stroną I KH wyznaczają grupy narodowe ad hoc (powołane w trybie z I KH)

c)ZO i RB dokonują wyboru niezależnie (bezwzględna większość, w RB bez jednomyślności 5-tki)

d)konieczność uwzględnienia reprezentacji głównych form cywilizacyjnych i zasadniczych systemów prawnych świata

e)obok sędziów stałych mogą też być sędziowie narodowi (sędziowie ad hoc)

f)przywileje i immunitety dyplomatyczne gdy sprawują funkcje sędziowskie, a przywileje na terytorium Holandii uregulowane w układzie w formie wymiany not między Przewodniczącym MTA a holenderskim MSZ

g)MTS wybiera przewodniczącego i wiceprzewodniczącego na 3 lata oraz powołuje sekretarza na lat 7

MTS może być poszerzony o tzw. sędziów narodowych ad hoc w sprawach, w których strony sporu nie mają przedstawicieli swojego państwa (nie musi być obywatelem państwa, z którego pochodzi strona sporu)

Bezstronność wyrokowania

1)przepisy, których celem jest zapewnienie bezstronności wyrokowania:

a)nie może żadnego stanowiska politycznego lub administracyjnego ani innego zawodu poza sędzią, nie jest reprezentantem państwa i nie może dostawać instrukcji

b)nie może być agentem, doradcą, adwokatem i uczestniczyć w wyrokowaniu w sprawie, w której poprzednio brał udział w jakimkolwiek charakterze

c)albo sędzia mający obywatelstwo strony sporu musi się wyłączyć, albo w składzie występują sędziowie narodowości obu stron

- statut zapewnia sędziemu prawo zasiadania w składzie, a uczestnictwo obu obywateli zapewnione jest instytucją tzw. sędziów narodowych (ad hoc):

-strona może ich powołać jeśli w składzie jest obywatel drugiej strony

-obie strony mogą ich powołać

*może to być obywatel państwa trzeciego

*są sędziami tylko do czasu wydania wyroku

*muszą odpowiadać warunkom jakie statut wymaga dla kandydatów na sędziów stałych

d)każdy sędzia może wyłączyć się ze składu sądzącego w konkretnej sprawie, również przewodniczący może zwrócić uwagę sędziemu, że nie powinien w danej sprawie zasiadać - wymagana zgoda sędziego i przewodniczącego do obu przypadków, gdy jej brak decyzja sądu

KOMPETENCJE MTS:

Kompetencje możemy podzielić na dwie grupy:

a)kompetencje podmiotowe (kategorie podmiotów-stron mogących brać udział)

Należy odróżnić tutaj kompetencje rozstrzygania w sprawach spornych (stronami tutaj mogą. być tylko państwa) od opinii doradczych (o które mogą występować tylko organy ONZ oraz organizacje wyspecjalizowane systemu ONZ)

Kompetencja Trybunału ratione personae (kto może być stroną w po­stępowaniu przed Trybunałem)

-tylko państwa, a nie org. m. czy jednostki - członkowie statutu lub nie, przy czym RB ustala warunki na jakich państwa nie będące stronami Statutu mogą stawać przed MTS (przy zachowaniu równości stron);

b)kompetencje przedmiotowe

Art. 36 Statutu wskazuje kategorie sporów prawnych. Wszczęcie postępowania może nastąpić trzema sposobami:

-na podstawie zgody stron sporu (ex post) na przekazanie konkretnego sporu do MTS

-na podstawie klauzul sądowych zawartych w umowach międzynarodowych (umów międzynarodowe sprzed II wojny światowej przekazujące spory co rozstrzygnięcia przez STSM - obecnie sądem właściwym w tych sporach jest MTS)

-na podstawie tzw. klauzuli fakultatywnej - państwa mogą zgłosić oświadczenie do Trybunału, że przyjmują jego kompetencje w razie ewentualnych przyszłych sporów między państwami. Obecnie są w mocy 64 takie deklaracje (Polska złożyła ją w 1990 r.). Jednakże deklaracje te mają z reguły cały szereg ograniczeń (np. Polska wyłączyła z kompetencji MTS m.in. sprawy o zadłużenie zagraniczne, sprawy dotyczące terytorium, dotyczące środowiska naturalnego).

Kompetencja Trybunału ratione materiae (jakie sprawy może rozstrzy­gać Trybunał)

Kompetencje przedmiotowe MTS:

a)wykładnia traktatów

b)wszelkie kwestie prawa międzynarodowego

c)sprawy dotyczące wysokości i charakteru odszkodowania

d)stwierdzenie faktu, którego zaistnienie oznaczałoby naruszenie prawa międzynarodowego

Postępowanie w sprawach spornych obejmuje 2 fazy:

a)pisemną (składa się memoriały, kontrmemoriały, repliki) - gromadzenie dokumentów

b)ustną - rozprawa przed MTS, uczestniczą przedstawiciele stron, świadkowie, biegli

W zależności od stopnia skomplikowania sprawy może być różna liczba posiedzeń. Wzrasta liczba spraw rozpatrywanych przez MTS, aktualnie 22 sprawy w toku postępowania.

1)podstawą kompetencji MTS jest zgoda państw, wyrażona w sposób oczywis­ty i niezaprzeczalny

2)zgoda może dotyczyć:

a)konkretnego sporu - kompetencja nieobowiązkowa (nie rodzi obowiązku do poddania przyszłych sporów kompetencji MTS)

b)wszystkich przyszłych sporów - kompetencja obowiązkowa

3)forma i czas zgody mogą być różne ? 3 sposoby (formy) wyrażenia zgody na kompetencję MTS

a)zgoda ex post - zgoda na osądzenie konkretnego sporu (po jego zaistnieniu)

b)klauzula sądowa - zgoda na kompetencję MTS we wszystkich sporach, jakie mogą powstać w przyszłości w związku z interpretacją konkretnej u.m.

c)klauzula fakultatywna - generalne wyrażenie zgody na kompetencję MTS we wszystkich sporach o charakterze prawnym, wyrażona przez złożenie jednostronnej deklaracji

Zgoda ex post

1)orzecznictwu MTS podlegają wszelkie sprawy wniesione przez strony

2)zgoda ta wyrażana w kompromisie, ale w wyroku kompetencyjnym w sprawie cieśniny Korfu MTS uznał, że forma zgody jest obojętna i może być wyrażona sukcesywnie w odrębnych aktach

Klauzula sądowa

-kompetencji MTS podlegają wszelkie sprawy wyraźnie przewidziane w Karcie lub w innych obowiązujących umowach - ale Karta nie przewiduje żadnych takich spraw, więc znaczenie ma ten przepis w przypadku tzw. klauzul sądowych (MTS rozstrzyga spory na tle interpretacji lub stosowania danej u.m.)

-strony uznają kompetencję w zakresie pewnej kategorii spraw i wystarczy wola jednej ze stron do uruchomienia tego sposobu

Deklaracja złożona na podstawie klauzuli fakultatywnej

1)jednostronna deklaracja państwa uznająca kompetencję MTS do rozstrzygania wszystkich sporów z innymi państwami bez potrzeby specjalnego porozumienia, oparta na zasadzie wzajemności

2)spory o charakterze prawnym, które dotyczą:

a)wykładni u.m.

b)każdej kwestii p.m.

c)istnienia faktu, który w razie stwierdzenia stanowiłby naruszenie zobowiązania m.

d)rodzaju lub wysokości odszkodowania, należnego za naruszenie zobowiązania m.

3)deklaracja może być warunkowa (np. gdy wymaga wzajemności ze strony jednego lub kilku państw) i czasowa

4)możliwe zastrzeżenia

a)np. PL deklaracja wyłącza:

-spory powstałe przed dniem złożenia deklaracji albo spory powstałe w wyniku faktów lub sytuacji mających miejsce przed tą datą

-spory dot. terytorium i granic państwowych

-spory dot. zanieczyszczenia środowiska naturalnego

-spory dot. wierzytelności lub długów zagranicznych

-spory, dla których rozstrzygnięcia strony postanowiły zastosować inny sposób uregulowania

-spory dot. spraw, które zgodnie z p.m. objęte są wyłączną jurysdykcją wewnętrzną państwa

5)w razie sporu co do kompetencji rozstrzyga MTS (wyrok kompetencyjny)

Komplety orzekające. Izby.

1)orzeka w pełnym składzie (9 to kworum, nie liczy się sędziów narodowych) -gdy brak kworum przewodniczący powinien odroczyć posiedzenie do czasu jego uzyskania

2)orzeka w składzie izby:

a)izba postępowania uprosz­czonego

b)izby specjalne dla określonych kategorii sporów

c)izby ad hoc tworzo­ne dla rozpoznania konkretnej sprawy

-niewiele spraw przekazywanych do rozpatrzenia izbom, a już jeżeli to izbie ad hoc

-postępowanie w izbie ad hoc - podobne do arbitrażu (strony decydują, których sędziów wybiorą)

-wyrok wydany przez izbę uważany za wyrok MTS

Postępowanie przed MTS

1)strony reprezentowane przez agentów, mogą też powoływać doradców lub adwokatów

2)2 części:

a)pisemna - obejmuje składanie dokumentów (memoriałów, kontrmemoriaów i replik, z którymi zapoznają się sędziowie i druga strona sporu. Jest to faza niejawna.

-przesyłanie MTS i stronom za pośrednictwem sekretarza w porządku i terminach ustalonych przez MTS memoriału, kontrmemoriału oraz replik

b)ustna (rozprawa) - wysłuchanie przez MTS agentów, doradców i adwokatów, a niekiedy też świadków i rzeczoznawców

- narada (tajna, większość głosów, w razie równości przeważa przewodniczący)

-może odbywać się z udziałem publiczności

Postępowanie przed MTS odbywa się na posiedzeniach (kilkunastu, a nawet ponad 100 posiedzeniach).

Najczęściej trafiają przed MTS sprawy dotyczące terytorium granic, użycia siły (np. między Jugosławią a państwami NATO), stosunków dyplomatycznych, azylu, brania zakładników, statusu mienia itp.

Rozprawa toczy się przed MTS równocześnie w języku angielskim i francuskim. Po zamknięciu rozprawy następuje narada sędziów, którzy bezpośrednio po rozprawie formułują pewne problemy prawne, które pojawiły się w ramach rozprawy. Następnie sędziowie mają kilka dni na przygotowanie samodzielnych pisemnych odpowiedzi na pytania postawione podczas pisemnej fazy narady. Po zapoznaniu się z tymi oświadczeniami odbywa się dyskusja , w ramach której wyłania się stanowisko większości sędziów. Wówczas spośród sędziów będących w większości wyłania się 3 sędziów (losowo) jako komitet redakcyjny pod przewodnictwem Prezesa MTS w celu opracowania wyroku. Później nad opracowanym wyrokiem odbywa się dyskusja (obowiązuje kolejność zabierania głosów - od sędziów ad ho .do Prezesa MTS). Projekt wyroku przedkłada się pod głosowanie. Do jego przyjęcia konieczna jest bezwzględna większość głosów.

Sędzia może zgłosić do wyroku opinię odrębną (jeśli nie godzi się z sentencją wyroku) lub opinię indywidualną (jeśli nie godzi się z uzasadnieniem ). Wyrok przedstawiany jest następnie Sekretarzowi Generalnemu ONZ, po czym ogłaszany na jawnym posiedzeniu.

Strony są bezwzględnie zobowiązane do wypełnienia orzeczenia MTS (co nie jest konieczne przy opinii doradczej).

W grudniu 2000 r. opracowany został nowy regulamin , w którym przewidziano możliwość rewizji, jeśli zostaną ujawnione fakty i okoliczności nieznane w chwili rozpatrywania sprawy. W ciągu 6 rn-cv od ich ujawnienia, a w ciągu 10 lat od wydania pierwszego wyroku odbywa się rozprawa rewizyjna.

Wyrok

Wyrok MTS jest efektem tajnej narady- (etapy narady):

1.Najpierw sędziowie ustalają kwestie prawne wymagające rozstrzygnięcia w orzeczeniu

2.Potem przygotowują pisemne opracowania

3.Dyskusja w składzie

4. Ustalenie stanowisko większości

5. Sędziowie będący w większości tworzą komitet redakcyjny, który przygotowuje projekt orzeczenia poddawany później pod dyskusje

Wyrok zapada większością głosów, sędziowie przegłosowani mogą dołączyć swoje zdanie do orzeczenia.

W praktyce MTS wyróżnia się 2 rodzaje opinii:

a)odrębne (dołączone przez sędziów nie godzących się z sentencją wyroku)

b)indywidualne (dołączone przez sędziów nie godzących się z uzasadnieniem wyroku)

Istnieje możliwość rewizji wyroku w przypadku ujawnienia pewnych faktów i okoliczności. które nie były znane w chwili rozpatrywania sprawy a miałyby wpływ na orzeczenie. Zgłoszeni? wniosku rewizyjne musi nastąpić w ciągu 6 miesięcy od ujawnienia tych faktów i okoliczności, a najpóźniej w ciągu 10 lat od wydania wyroku.

Opinie doradcze wydawane są na wniosek organów ONZ (przede wszystkim na wniosek Zgromadzenia Ogólnego i Rady Bezpieczeństwa), a także innych organów w zakresie ich kompetencji i organizacji wyspecjalizowanych. Nie mogą się po nie zgłaszać państwa.

1)odczytywany na posiedzeniu publicznym, musi mieć uzasadnienie (oraz m.in.: data, nazwiska sędziów, streszczenie po­stępowania, ustalenie faktów, postanowienia operatywne, liczba sędziów tworzących większość oraz ew. decyzja co do kosztów)

2)w razie gdy sędzia ma inne zapatrywania może dołączyć opinię własną:

a)opinia odrębna - gdy nie zgadza się z sentencją wyroku (też z częścią)

b)opinia indywidualna - zgadza się z sentencją, lecz nie zgadza się z całością lub z częścią uzasadnienia

Moc wiążąca wyroku

1)wyrok wiąże strony, lecz tylko w danej sprawie - potwierdzone w:

a)Karcie NZ - zobowiązanie członków do zastosowania się do postanowień MTS w każdej sprawie, w której są stroną

b)Statucie - orzeczenie MTS jest ostateczne i nie podlega apelacji

2)dodatkowy środek gwarantujący wykonalność wyroków MTS to odwo­łanie do RB - gdy druga strona nie wykonuje zobowiązań z wyroku, a zadaniem RB jest zapewnienie wykonania wyroku - RB (gdy uzna za słuszny zarzut niewykonania wyroku i że chce się przyczynić do jego wykonania) może:

a)albo wydać zalecenia

b)albo uchwalić zastosowanie środków, jakie należy podjąć w celu wykonania wyroku

3)wyrok jest ostateczny i nie ma apelacji, a jedynie w wyjątkowych okolicznościach MTS może dokonać rewizji;

Interpretacja i rewizja wyroku

4)interpretacja - w razie sporu co do znaczenia lub zakresu wyroku MTS wydaje wyrok interpretacyjny na żądanie którejkolwiek ze stron

5)rewizja - strona może zgłosić wniosek o rewizję tylko gdy:

a)wniosek opiera się na wykryciu faktu, który ma dla sprawy decydujące znaczenie

b)w chwili wydania wyroku fakt ten nie był znany MTS i tej stronie (co nie było wynikiem niedbalstwa)

c)wniosek o rewizję został złożony najpóźniej w ciągu 6 miesięcy od wykrycia nowego faktu

d)wniosek o rewizję został złożony przed upływem 10 lat od dnia wydania wyroku.

-postępowanie rewizyjne - orzeczenie MTS że istnieją dostateczne podstawy

-tylko raz wystąpiono z takim wnioskiem dot. wyroku w sprawie Tunezja vs Libia w sprawie delimitacji szelfu z 1982 r. (odrzucony)

INNE SĄDY MIEDZYNARODOWE

Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza (10 spraw)

-K prawa morza z 1982 r. - powołała Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza (Hamburg) - powstał w 1996 r., a statut trybunału to aneks do konwencji z Montego bay.

a)skład: 21 sędziów z różnych systemów prawnych, wybranych przez strony Konwencji na 9 lat. Nie może być w składzie Trybunału dwóch sędziów z tego samego kraju.

b)zadanie: rozstrzyganie sporów dot. interpretacji bądź stosowania K., a wyrok jest ostateczny i wiążący

Trybunał powołał ze swego składu specjalną 11 -osobową izbę mającą zając się sporami dotyczącymi Dna Mórz i Oceanów.

Siedzibą Trybunału jest Hamburg.

ŚRODKI ODWETOWE

-środki odwetowe to nadzwyczajna działalność państwa w odpowiedzi na postępowanie innego państwa naruszające jego interesy - nie są sposobem załatwiania sporów, a jedynie środkiem ochrony

Retorsje

1)retorsje to działalność odwetową, jaką jedno państwo podejmuje w odpowiedzi na sprzeczne z jego interesami lub nieprzyjazne działanie drugiego państwa, takimi samymi środkami

a)powód retorsji to nie naruszenie p.m.

b)zwykle środki takie same lub podobne (zasada proporcjonalności/stosunkowości)

c)np. podniesienie opłat celnych, ograniczenie wiz wjazdowych, wysiedlenie obywateli, zażądanie opuszczenia państwa przez dyplomatę

Represalia

1)represalia to odwet, jaki jedno państwo podej­muje w odpowiedzi na bezprawną działalność drugiego państwa, takimi samymi środkami (bezprawnymi), lecz usprawiedliwionymi w konkretnej sytuacji bezprawną działalnością innego państwa

a)w epoce feudalne - uznawane za metoda pokojowego postępowania, ale obecnie prawo stosowania represa­liów zostało ograniczone

b)wymierzone przeciwko państwu w sposób pośredni, np. w postaci środków godzących w interesy obywateli tego państwa, np. zatrzymanie statków tego państwa, zawieszenie stosowania u.m., zajęcie majątku drugiego państwa, a dawniej środki obecnie uznane za przejaw użycia siły (okupacja części terytorium, wzięcie zakładników, ostrzeliwanie fortec)

c)szczególny rodzaj to represalia stosowane w czasie wojny za naruszenie prawa wojennego

d)zasada stosunkowości (proporcjonalno­ści) - czyny muszą być takie same lub podobne, a represalia wykraczające poza ich przyczynę uważane są za nadmierne i zakazane

e)ograniczenia dot. zakazu użycia siły i groźby użycia siły oraz wiele zakazów stosowania represaliów ze względów humanitarnych (np. zakaz czynów godzących w życie lub zdrowie ludności)

Embargo

-to rodzaj odwetu i oznacza zatrzymanie przedmiotów należących do obcego państwa, głównie statków danego państwa w swoich portach, ale też zatrzymanie jego ładunku na statkach państw trzecich

Blokada pokojowa

1)blokada pokojowa to zamknięcie komunikacji z portami lub z wybrzeżem obcego państwa w czasie pokoju, była to forma nacisku państw silniejszych na słabsze (forma stosowania przymusu) i niektóre reguły wojennego prawa morskiego miały zastosowanie

a)wymogi to uprzednie zawiadomienie o dokonaniu blokady pokojowej i blokada musiała być rzeczywista

b)ten kto łamał blokadę nie popełniał bezprawia, ale ryzykował, że statek mógł być zatrzymany i oddany (bez odszkodowania) dopiero po ustaniu blokady

c)obecnie środek ten jest zakazany i może być uznany za akt agresji

Inne ważne trybunały

1. Stały Międzynarodowy Trybunał Karny. Utworzony na podstawie statutu przyjętego 17 VII 1998 r. w Rzymie. Wszedł w życie 1 VII 2002 r. Składa się z 18 sędziów wybieranych na 9-letnią kadencje. Szczególna rola prokuratora. Rozstrzyga sprawy najcięższych zbrodni:

a)ludobójstwa

b)przeciwko ludzkości

c)zbrodni wojennych

d)zbrodnie agresji (na podstawie specjalnych uzgodnień)

Kompetencja trybunału ma charakter automatyczny.O wszczęciu postępowania może zadecydować Rada Bezpieczeństwa, państwo strona, lub z własnej inicjatywy trybunał na wniosek prokuratora Charakter komplementarny w stosunku do krajowego wymiaru sprawiedliwości. Może orzekać kary pozbawienia wolności do 30 lat lub kary dożywotniego pozbawienia wolności. Siedzibą trybunału jest Haga.

2.Trybunał ds. byłej Jugosławii z siedzibą w Hadze (powołany w 1993 r.)

3. Trybunał ds. Rwandy z siedzibą w Arushy (powołany w 1994 r.)

Obydwa zostały ustanowione na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa i są ze sobą ściśle powiązane przede wszystkim izby działające w ramach obydwu trybunałów. Izba odwoławcza w tym samym składzie.

4.Trybunał dla Sierra Leone jest najmłodszym utworzonym trybunałem. Sądzi zarówno naruszenia prawa humanitarnego jak i prawa wewnętrznego Sierra Leone. Powstał na podstawie umowy rządu Sierra Leone z ONZ (2002 r.). Ma więc mocniejsze umocowanie prawne niż trybunały rwandyjski i jugosłowiański gdyż jego podstawą jest umowa międzynarodowa , chociaż punktem wyjścia była także rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ z 2000 r.

XIII. PRAWO KONFLIKTÓW ZBROJNYCH

UWAGI OGÓLNE

Pojęcie wojny i konfliktu zbrojnego

1)wojna (w sensie prawnym) to zerwanie między państwami stosunków pokojowych i przejście do stosunków wojennych (walka zbrojna i akty wrogie)

Pojecie wojny obejmuje wszelkie przejawy walki zbrojnej niezależnie od tego czy strony walczące traktują je jako wojnę w znaczeniu tradycyjnym.

Jeszcze szersze jest pojecie użycia siły, którym posługuje się Karta NZ, obejmując nim nie tylko konflikty zbrojne dwóch lub więcej przeciwników, ale także akcje zbrojne, które nie napotykają na opór zbrojny.

- dawniej jako ius ad bellum, uznany za atrybut suwerenności państwa

2)stan wojny - walka zbrojna (działania wojenne)

3)p.m. reguluje stos. m. (w tym związane z konfliktem zbrojnym) między państwami, ale też między innymi podmiotami (np. strona wojująca)

4)pojęcie konfliktu zbrojnego jest szersze niż pojęcie wojny, gdyż obejmuje też:

a)walkę zbrojnej między państwami bez wypowiedzenia wojny

b)walkę zbrojną między stronami, które nie są uznane za podmioty p.m.

5)zagadnienie konfliktów zbrojnych nie będących wojnami ma coraz istotniejsze znaczenie

-wg R. Bierzanka „Modelem wojny w dobie obecnej zdaje się być przede wszystkim konflikt zbrojny o charakterze lokalnym, przy czym często będzie to konflikt łączący w sobie jednocześnie cechy konfliktu wewnętrznego i konfliktu międzynarodo­wego” - stąd tendencja do jak najszerszego stosowania prawa humanitarnego

Konflikty zbrojne można klasyfikować:

-o charakterze międzypaństwowym

-o charakterze międzynarodowym

Konflikt zbrojny między państwami ma niewątpliwie charakter międzynarodowy. Postępowanie stron takiego konfliktu prawo międzynarodowe wojenne reguluje w pełnym zakresie. Współczesnym przykładem konfliktu międzypaństwowego na dużą skalę były prowadzone w latach 1980-1988 działania wojenne miedzy Irakiem a Iranem.

W dzisiejszym stanie prawa m/n należy zmienić tę kwalifikację zgodnie z zasadą samostanowienia narodów, którą Karta NZ uznała za jedną z podstawowych zasad prawa międzynarodowego. Protokół dodatkowy konwencji genewskiej z 10 czerwca 1977 r. (protokół I) kwalifikuje jako konflikty m/n także konflikty zbrojne, w których narody , w wykonaniu swego prawą do samostanowienia, walczą przeciwko panowaniu kolonializmu oraz przeciwko reżimom rasistowskim. W tym określeniu mieści się wiele konfliktów zbrojnych z okresu II wojnie światowej. Jako przykład można przytoczyć konflikt francusko-algierski w latach 1954-1962.

Według Protokołu dodatkowego do konwencji genewskiej z dnia 10 czerwca 1977 r. (protokół 11), istotnym elementem o charakterze międzynarodowym jest by rozgrywał się on na terytorium jednego państwa, miedzy siłami zbrojnymi rządu a dysydenckimi siłami zbrojnymi lub innymi grupami zbrojnymi, pozostającymi pod odpowiedzialnym dowództwem i sprawującymi władzę nad częścią terytorium państwa w sposób umożliwiający im prowadzenie skoordynowanych działań zbrojnych i zdolnymi do stosowania postanowień tego Protokołu. Pojęcie takiego konfliktu nie obejmuje natomiast zamieszek wewnętrznych, rozruchów czy sporadycznych aktów przemocy, które nie są uznawane za konflikty zbrojne.

Rodzaje i środki zapobiegania konfliktom zbrojnym

Rodzaje konfliktów zbrojnych ze względu na status stron:

1)między państwami

2)między państwem - metropolia a terytorium kolonialnym

3)wewnątrzpaństwowe.

Wyróżnienie tych trzech rodzajów konfliktów zbrojnych nie wyklucza przypadków o charakterze mieszanym. Współcześnie bardzo charakterystyczne jest zwłaszcza zjawisko umiędzynarodowienia wielu konfliktów domowych, wskutek interwencji ze strony państwa lub państw trzecich.

Zapobieganie konfliktom zbrojnym

Z punktu widzenia prawa m/n za pomocą innych środków można zapobiegać konfliktom zbrojnym między państwami i za pomocą innych środków - wewnątrzpaństwowym konfliktom zbrojnym W przypadku tych drugich konfliktów możliwe, do zastosowania środki ograniczają się do międzynarodowej ochrony praw człowieka i samostanowienia narodów jako przesłanki tych praw. To samo w zasadzie dotyczy relacji między państwami - metropoliami a terytoriami kolonialnymi. Inaczej rzecz się przedstawia w odniesieniu do potencjalnych konfliktów międzypaństwowych. Można im zapobiegać za pomocą środków formalnych poza środkami materialnymi. Do kategorii środków formalnych należy przede wszystkim prawnomiedzynarodowy zakaz wojen agresywnych. O ile pakt Ligi Narodów tylko ogranicza legalność uciekania się do wojny , o tyle traktat o wyrzeczeniu się wojny z 27 sierpnia 1928 r. , nazywany również paktem paryskim, wprowadził bezwzględny zakaz wojen agresywnych. Państwa -strony tego traktatu oświadczyły uroczyście w imieniu

Swoich narodów, ze postępiają uciekanie się do wojny w celu załatwiania sporów m/n i wyrzekają się jej jako narzędzia polityki państwowej w swych wzajemnych stosunkach wzajemnych. Jednocześnie uznały one, że załatwianie i rozstrzyganie wszystkich sporów lub konfliktów (bez względu na ich naturę lub pochodzenie ), które mogłyby powstać miedzy nimi powinno być osiągane tylko za pomocą środków pokojowych. Traktat paryski wszedł w życie 24 lipca 1929 r. , od tego czasu wojna agresywna została postawiona poza prawem m/n Polska jest jednym z z 15 sygnatariuszy paktu, do którego następnie przystąpiły wszystkie państwa na świecie.

Zakaz agresji w stosunkach m/n potwierdzony w Karcie NZ. Karta potępia jednak nie tylko użycie siły, ale i groźbę użycia siły przeciwko całości terytorialnej lub niepodległości politycznej jakiekolwiek państwa. Zakazane przez Kartę NZ jest więc zarówno wszczynanie i prowadzenie wojen agresywnych, jak i uprawianie propagandy na rzecz takich wojen. Zakaz ten obejmuje wszelkie interwencje zbrojne w stosunkach miedzy państwami. Karta NZ uznaje zarazem niezbywalne prawo każdego państwa członka ONZ, przeciwko któremu dokonano napaści zbrojnej , do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej, zanim Rada Bezpieczeństwa zastosuje środki konieczne do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa m/n. Środki podjęte przez państwa w wykonaniu lego prawa-powinny być natychmiast podane do wiadomości Radzie Bezpieczeństwa i w niczym nie mogą uszczuplać jej uprawnień i odpowiedzialności do podejmowania w każdym czasie takiej akcji, jaką uzna ona za konieczną do utrzymania lub przywrócenia pokoju i bezpieczeństwa m/n. Prawo do samoobrony jest więc ograniczone zarówno pod względem przedmiotowym, jak i czasowym. Może ono być wykonywane, przez państwo. tylko w następstwie dokonania napaści zbrojnej i do czasu podjęcia przez Radę Bezpieczeństwa odpowiednich środków. W żadnym razie nie obejmuje ono jakiejkolwiek prewencyjnej akcji zbrojnej.

Samoobrona indywidualna polega na tym, ze stosuje ja samo państwo napadnięte. W samoobronie zbiorowej uczestniczą nie tylko państwa napadnięte, ale również inne państwa które przyszły z pomocą zbrojną.

Tego rodzaju pomoc z punktu widzenia prawa międzynarodowego jest dopuszczalna, a nawet konieczna, jeśli chodzi o państwa sprzymierzone (sojusznicze).Na podstawie umowy m/n .państwa mogą zobowiązać się wzajemnie, że w przypadku napaści zbrojnej na którekolwiek z nich, pozostałe udzielą mu natychmiastowej pomocy zbrojnej. Jest to system bezpieczeństwa zbiorowego . Obecnie głównym wielostronnym przymierzem (sojuszem) jest Pakt Północnoatlantycki (NATO) z dnia 4 kwietnia 1949 r. Stronami jego są następujące państwa w liczbie 19: Belgia, Czechy, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Stany Zjednoczone, Turcja, Węgry, Wielka Brytania i Włochy. Uzupełnieniem europejskiego fragmentu NATO jesit Unia Zachodnioeuropejska utworzona w 1955 r. i funkcjonująca na podstawie układu z dnia 17 marca 1948 r. Jest to organizacja współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony państw członkowskich, ale w odróżnieniu od NATO nie utworzyła ona zintegrowanych struktur wojskowych. Członkami UZE są:

Belgia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy , członkami stowarzyszonymi - Islandia, Norwegia i Turcja, a obserwatorami -Austria, Dania, Finlandia, Irlandia i Szwecja. Ponadto status partnerstwa stowarzyszonego przyznano Bułgarii, Czechom, Estonii, Litwie, Łotwie, Polsce, Rumunii, Słowacji, Słowenii i Węgrom. Państwa członkowskie są zobowiązane do udzielania sobie wzajemnej pomocy i poparcia wszelkimi będącymi w ich dyspozycji środkami wojskowymi i innymi w przypadku, gdyby którekolwiek z nich stało się przedmiotem napaści zbrojnej w Europie.

Polska -po likwidacji Układu Warszawskiego oraz wygaśnięciu dwustronnych umów o pomocy wzajemnej w razie agresji z niektórymi byłymi państwami socjalistycznymi - nie była w latach 1991- 1999 stroną żadnego przymierza. Dnia 16 grudnia 1997 r. zostały podpisane protokoły akcesyjne Polski, Czech i Węgier do Paktu Północnoatlantyckiego. Protokoły te zostały ratyfikowane przez wszystkie państwa -członków NATO i weszły w życie 12 marca 1998 r.

Prawo do samoobrony przysługuje nie tylko wszystkim członkom ONZ, ale wszystkim państwom, ono właśnie a nie w ogóle prawo do wojny jest współczesnym atrybutem ich suwerenności. Prawo do samoobrony nie jest również pozbawione państwo wieczyście neutralne, które w umowie m/n zobowiązało się nie uczestniczyć w układach sojuszniczych przewidujących wzajemną pomoc n wypadek agresji. Nie może więc ono przyjść z pomocą państwom, które stały się obiektem agresji, ale może samo bronić się , a także korzystać z pomocy innych państw.

Karta NZ nie jest układem sojuszniczym , a systemem bezpieczeństwa zbiorowego ONZ , nie działa automatycznie. System ten jest uruchamiany i kierowany przez Radę Bezpieczeństwa, w której kluczowe stanowisko zajmuje jej pięciu stałych członków. Od ich współdziałania zależy możliwość realizacji celów ONZ w dziedzinie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, co ujawniło się w operacji uwolnienia Kuwejtu spod okupacji wojennej przeprowadzonej w pierwszych miesiącach 1991 r.

Agresja jest to zastosowanie siły zbrojnej przez jedno państwo lub grupę państw przeciw ko innemu lub innym państwom . Istotnym elementem agresji jest element pierwszeństwa , co oznacza , że agresorem jest państwo, które niezależnie od tego czy z jego strony miało miejsce wypowiedzenie wojny pierwsze popełniło jeden z takich czynów, jak:

-inwazja lub atak sił zbrojnych na terytorium innego państwa oraz wszelka okupacja wojskowa lub aneksja terytorium innego państwa przy użyciu siły

-bombardowanie lub użycie jakichkolwiek broni przeciwko terytorium państwa

-blokada portów lub wybrzeży innego państwa przez siły zbrojne, zaatakowanie sił zbrojnych lądowych, morskich lub powietrznych albo marynarki

-handlowej lub lotnictwa cywilnego innego państwa

-użycie sił zbrojnych stacjonujących na terytorium innego państwa za jego zgodą, niezgodnie z warunkami określonymi przy wyrażaniu zgody lub wszelkie przedłużanie ich pobytu na tym terytorium po wygaśnięciu porozumienia

-wyrażanie zgody, by jego terytorium, które oddało do dyspozycji innemu państwu, było wykorzystane przez to inne państwo dla dokonania agresji przeciwko państwu trzeciemu

-wysłanie band zbrojnych, sił nieregularnych lub najemnych, które podejmują ataki zbrojne przeciwko innemu państwu w stopniu dorównującym atakom wyżej wymienionym albo zaangażowanie się w znaczny sposób w takie działanie.

Wyliczenie powyższe nie jest wyczerpujące i Rada Bezpieczeństwa może postanowić, ze również inne czyny państwa stanowią agresje w rozumieniu Karty NZ. Wojna agresywna jest zbrodnią m/n i pociąga odpowiedzialność m/n. Żadne nabycie terytorium, żadna korzyść wynikająca z agresji nie uznane za legalne.

Zarówno powyższa definicja agresji opracowana na forum ONZ , jak i umieszczone w 3 umowach londyńskich z 1933 r. zastrzegają, że żadne względy natury politycznej, gospodarczej, wojskowej lub jakiejkolwiek innej nie mnogą usprawiedliwić agresji. Zastrzeżenie to jest szczególnie ważne w świetle doświadczenia z próbą usprawiedliwienia agresji Związku Radzieckiego przeciwko Polsce w dniu 17 września 1939 r. zawartą w nocie rządu radzieckiego z tą datą.

Do materialnych środków zapobiegania międzypaństwowym konfliktom zbrojnym należy przede wszystkim

rozbrojenie. Rozbrojenie oznacza zmniejszenie potencjału wojskowego państw, aż do jego całkowitej likwidacji. W znaczeniu szerszym, pojecie to obejmuje także ograniczenie zbrojenia, czyli zmniejszenie nie tyle już istniejącej siły wojskowej, ile jej możliwego przyrostu. Karta NZ w art. 11 rozróżnia pojęcia przewidując rozpatrzenie zasad dotyczących rozbrojenia oraz regulacji zbrojeń.

Powszechne prawo m/n nie nakłada na państwo żadnych obowiązków w dziedzinie rozbrojenia. Obowiązki tego rodzaju mogą być treścią sankcji nałożonych przez Rade Bezpieczeństwa. ONZ, na państwo, które dokonało naruszenia pokoju i bezpieczeństwa m/n. Przykładem - ograniczenia wojskowe względem Iraku.

Współcześnie zawarto kilkanaście umów m/n , które przewidują działania na rzecz rozbrojenia powszechnego i całkowitego, to znaczy obejmującego wszystkich. Większość to umowy rozbrojeniowe wielostronne.

-traktat z 1 XII 1959 r. dotyczący Antarktyki uczynił z niej strefę zdemilitaryzowana

-układ z 27 I 1967 r. - przestrzeń kosmiczna wraz z ciałami niebieskimi stała się zdemilitaryzowana

-układ moskiewski z VIII 1963 r. wprowadził zakaz doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą

-układ z 1 VII 1968 r. państwa posiadające bron jądrowa zobowiązały się do jej nieprzekazywania komukolwiek, nieokazywania pomocy w produkowaniu i nieprodukowania jej

-układ z 11 II 1971 r. o zakazie umieszczania broni jądrowej i innej masowej zagłady na dnie mórz i oceanów

Znaczenie umów m/n dotyczących broni jądrowej podkreśla okoliczność, że stronami tych umów od czasu ich zawarcia są Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Związek Radziecki, a od 1991 r. także Chiny i Francja. Te właśnie państwa dysponują tą bronią w sposób jawny i niekwestionowany. Polska jest stroną wszystkich w/w umów.

Występują także umowy dwustronne.

Pojęcie prawa wojennego i jego obowiązywanie

1)prawo wojenne to zespół norm regulujących walkę zbroj­ną państw (lub innych podmiotów p.m.), których głównym celem jest złagodzenie okrucieństw wojny (charakter humanitarny), a których wiele jest normami ius cogens

-istnienie tego prawa było bezsprzeczne gdy wojna była legalnym instrumentem polityki, ale obecnie wobec zakazu może to budzić wątpliwości

-nie powinno, gdyż sam zakaz wojny nie wyklucza możliwości jej rozpętania, a przepisy dot. wojny należy analogicznie stosować do tzw. wojny cywilnej (gdy nie ma mowy o agresji, ale przejawy walki zbrojnej są te same, więc dla uznania powstańców/strony wojującej wymaga się by przestrzegali tego prawa)

2)prawo wojenne obowiązuje tak agresora jak i ofiarę napaści, ale dawne umowne prawo wojenne wprowadzało tzw. klauzulę powszechności - jeśli jedna strona konfliktu nie była stroną takiej umowy, wtedy to prawo nie obowiązywało, np. IV Konwencja Haskiej z 1907 r. dot. praw i zwyczajów wojny lądowej - obecnie zarzucono tą klauzulę, np. w Konwencjach Genewskich z 1949 r. postanowienia mające na celu jak najszersze zastosowanie:

a)w razie wypowiedzenia wojny lub powstania jakiegokolwiek innego zatargu zbrojnego między stronami, nawet gdyby jedna ze stron nie uznała stanu wojny

b)we wszystkich przypadkach okupacji całości lub części terytorium jednej ze stron, nawet gdyby ta okupacja nie napotkała żadnego oporu zbrojnego

c)jeżeli jedno z państw biorących udział w konflikcie nie jest stroną konwen­cji, państwa będące jej stronami pozostaną związane jej postanowieniami w swych stosunkach wzajemnych (zaprzeczenie klauzuli si omnes)

d)strony konwencji będą też związane konwencją wobec państwa nie będącego jej stroną, jeżeli przyjmie ono i będzie stosowało jej postanowienia

3)podstawowe zasady prawa wojennego:

a)strony wojujące nie mają nieograniczonego prawa wyboru środków szkodze­nia nieprzyjacielowi

- są one podporządkowane p.m. - zgodnie z tzw. klau­zulą Martensa (wstęp do IV KH z 1907 r.) - „nawet w przypadkach nie objętych obowiązującymi przepisami ludność i strony wojujące pozostają pod ochroną i władzą zasad prawa narodów, wypływających ze zwycza­jów ustanowionych między cywilizowanymi narodami oraz z zasad ludzkości i wy­magań sumienia publicznego”

b)zasadniczym celem wojny jest pokonanie przeciwnika i narzucenie mu swo­jej woli, więc stosowane środki musza być podporządkowane temu celowi

c)wyraźne rozróżnienie między siłami zbrojnymi a ludnością cywilną, między obiektami bronionymi a nie bronionymi, między celami wojskowymi a nie­wojskowymi

- działania wojenne tylko przeciwko siłom zbrojnym, a nie ludności

d)wojna jest stosunkiem między państwami, a nie między ludnością jednego państwa a drugiego

Stosowanie prawa wojennego w konfliktach zbrojnych nie mających charakteru międzynarodowego

1)wg sprawozdania Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża z 1970 r. konfliktem wewnętrz­nym jest starcie sił politycznych, przy użyciu broni, w obrębie prawnym i geografi­cznym jednego państwa

-nie dot. zwykłych zamieszek, aktów terroru i bandytyzmu ? coraz częstsze i nie stosowanie zasad prawa wojennego

2)zgodnie z czterema Konwencjami Genewskimi z 1949 r. w konfliktach o charakterze nie-m. powinno być stosowane minimum zasad ludzkości - osoby nie biorące udziału w walce traktowane humanitarnie (zakaz zabójstw, tortur, brania zakładników, kary śmierci i egzekucji bez wyroku, nakaz leczenia rannych i chorych)

a)to minimum nie jest wystarczające, gdyż nie zapewnia ochrony walczącym

b)zobowiązanie z KG do wprowadzania w życie w drodze układów specjalnych wszystkich/niektórych postanowień KG

3)ważny dla ochrony ofiar konfliktów o charakterze nie-m. jest II Protokół dodatkowy do KG z 1977 r.;

Źródła prawa wojennego

Pomimo zniesienia ius ad bellum (do wszczynania) dalej istnieje ius in bello( stosowane podczas wojny)- obejmuje

Zarówno państwa agresorskie, broniące się i neutralne.

1)prawo wojenne kształtowało się pod wpływem 2 sprzecznych tendencji:

a)konieczność wojenna

b)zasada humanitaryzmu - międzynarodowe prawo humanitarne

-ważne ruchy pacyfistyczne - stąd tendencje do tworzenia norm p.m. w duchu zasady humanitaryzmu

2)dawne prawo wojenne - prawo zwyczajowe, a umowne prawo dopiero od XIX w. - Trybunał Norymberski np. uznał Regulamin Haski z 1907 r. dot. praw i zwyczajów wojny lądowej za kodyfikację norm zwyczajowych (więc wiążące niezależnie czy są stroną KH)

3)inne umowy m.:

a)1856 - Deklaracja w przedmiocie praw wojny morskiej (Paryż) - przyjęta po zakoń­czeniu wojny krymskiej; dot. wykonywania prawa łupu, efektywności blokady mor­skiej oraz wprowadziła zakaz korsarstwa

b)1864 - Konwencja w sprawie polepszenia losu rannych wojskowych w armiach w polu będących (Genewa) - pierwsza konwencja „czerwonokrzyska” - na jej powstanie miały wpływ okrucieństwa wojny między Francją i Sar­dynią a Austrią w 1859 r.; zmieniana w 1906, 1929 i 1949 r.

c)1868 - Deklaracja petersburska o zakazie używania pocisków wybuchających małego kalibru

d)1899 - I konferencja pokojowa haska ? 3 konwencje, w tym 2 o prawie wojennym:

-II - o prawach i zwyczajach wojny lądowej

-III - o przystosowaniu do wojny morskiej zasad Konwencji Genewskiej z 1864 r.

-też deklaracje: o zakazie używania pocisków rozszerzających się lub rozpłaszczających się w ciele ludzkim; o zakazie używania pocisków, których jedynym celem jest wydzielanie gazów duszących i trujących; o zakazie zrzucania pocisków i mate­riałów wybuchowych z balonów.

e)1907 - II konferencja pokojowa haska - 13 konwencji, 11 dot. prawa wojennego:

-III - o rozpoczęciu kroków nieprzyjacielskich - ustaliła, że kroki wojenne miedzy państwami powinny rozpoczynać od umotywowanego wypowiedzenia wojny

-IV - o prawach i zwyczajach wojny lądowej (+ tzw. Regulamin Haski)

-V - o prawach i obowiązkach mocarstw i osób neutralnych w razie wojny lądowej

-VI - dot. stanowiska prawnego nieprzyjacielskich statków handlowych na początku wojny

-VII - w sprawie przemiany statków handlowych na okręty wojenne

-VIII - o zakładaniu min wybuchających automatycznie za dotknięciem

-IX - w sprawie bombardowania przez morskie siły zbrojne w czasie wojny

-X - o przystosowaniu do wojny morskiej zasad Konwencji Genewskiej

-XI - dot. pewnych ograniczeń w wykonywaniu prawa łupu w wojnie morskiej

-XII - w sprawie utworzenia międzynarodowego Trybunału Łupów (nigdy nie weszła w życie)

-XIII - dot. praw i obowiązków mocarstw neutralnych w razie wojny morskiej

f)1925 - Protokół dot. zakazu używania na wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków bakteriologicznych (Genewa)

g)1929 - Konwencja Genewska o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych oraz Konwencja Genewska o traktowaniu jeńców wojennych

h)1936 - Protokół londyński w sprawie używania lodzi podwodnych

i)1949 - Cztery Konwencje Genewskie o ochronie ofiar wojny

-I - o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach w polu będących

-II - o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków w wojnie morskiej

-III - o traktowaniu jeńców wojennych

-IV - o ochronie osób cywilnych podczas wojny.

j)1954 - Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego (Haga)

k)1977 - Dwa protokoły dodatkowe do Konwencji Genewskich z 1949 r.:

-I - protokół dodatkowy dot. ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych

-II - protokół dot. ochrony ofiar konfliktów zbrojnych nie mających charakteru międzynarodowego

4)wiele z w/w umów nie jest dostosowana do obecnych warunków technicznych

- Komisja P.M. uznała, że wobec zakazu wojny, nie będzie zajmowała się pracami nad rewizją w/w umów, gdyż stanowiłoby to dla opinii publicznej znak niewiary w skuteczność środków ONZ

- pogląd niesłuszny, gdyż wybuchło dużo konfliktów od tamtej pory

- Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża - prace nad rewizją prawa wojennego, też ZO ONZ, które w rezolucji zleciło SG zbadanie, czy nie trzeba zawrzeć nowych u.m. humanitarnych

- od 1974-1977 r. w Genewie konferencja m. dot. tego zagadnienia, a jej efektem 2 protokoły dodatkowe z 1977 r.

Obszar wojny i teatr wojny

1)obszar wojny to terytoria, na których siły zbrojne stron wojują­cych mogą prowadzić działania wojenne, są to terytoria państw wojujących (lądo­we, morskie, powietrzne) oraz obszary morza pełnego łącznie ze znajdującą się nad nimi przestrzenią powietrzną

-nie mogą być terytoria państw neutralnych oraz tzw. terytoria (obszary) zneutralizowane, a umowy o neutralizacji mogą być zawierane w czasie pokoju lub w czasie wojny, co wynika min. z IV KG z 1949 r.

2)teatr wojny to ta część obszaru wojny, na której rzeczywiście toczą się działania wojenne, więc jest to pojęcie węższe niż obszar wojny, ale czasem rzeczywiste działania wojenne odbywają się na obszarach zneutralizowanych (np. w 1956 i 1967 r. na Kanale Sueskim, który był obszarem neutralnym od 1888 r.)

3)rozróżnienie na wojnę lądową, morską i powietrzną - różne regulacje prawne

POCZĄTEK WOJNY

1)zwyczajowo powstały pewne formy wypowiadania wojny, choć nie zawsze przestrzegane i aby uniknąć podstępnych ataków na II konferencji haskiej w 1907 r. podpisano III Konwencję o rozpoczynaniu kroków nieprzyjacielskich

- wymóg uprzedniego niedwu­znacznego ostrzeżenia (może to być forma umotywowanego wypowiedzenia wojny lub ultimatum, tj. pod groźbą wojny żądanie spełnienia postulatów w krótkim terminie)

- wielokrotnie naruszane

a)fakt wypowiedzenia wojny nie zmienia kwalifikacji wojny

b)zmiana stosunków z pokojowych na wojenne, a dla państw nie biorących udziału powstają prawa i obowiązki państw neutralnych

c)między stronami wojny - zerwanie stos. dyplomatycznych i konsularnych, a umowy zawarte na czas pokoju ulegają zawieszeniu lub wygaśnięciu, też ograniczenie praw osób przynależności wrogiego państwa, a własność tego państwa jest ograniczana, sekwestrowana lub konfiskowana

WOJNA LĄDOWA

Siły zbrojne - ich skład

1)m. prawo wojenne oparte na podziale na ludność cywilną i siły zbrojne, które mogą składać się z osób walczących (kombatantów) i niewalczących (nie-kombatantów, np. personel sanitarny, korespondenci wojenni, kapelani)

a)siły zbrojne podlegają p.m. w dwojaki sposób:

-muszą przestrzegać praw i zwyczajów wojennych

-pozostają pod ochroną prawa wojennego, np. mają prawo do traktowania jak jeńcy wojenni

2)wg Regulaminu Haskiego z 1907 r. w skład sił zbrojnych mogą wchodzić:

a)armia regularna

b)siły porządkowe (milicje)

c)korpusy ochotnicze

-włączenie sił porządkowych i korpusów ochotniczych do sił zbrojnych zależy od państwa, ale muszą spełniać następujące warunki:

*mieć odpowiedzialnego dowódcę

*mieć stały i z daleka rozpoznawalny znak odróżniający

*jawnie nosić broń

*przestrzegać praw i zwyczajów wojennych

d)powstanie masowe - to ludność terytorium nie zajęte­go, która przy zbliżaniu się nieprzyjaciela spontanicznie chwyta za broń, aby walczyć z wkraczającymi wojskami (brak czasu na zorganizowanie się)

- muszą spełniać 2 warunki:

*jawnie nosić broń

*przestrzegać praw i zwyczajów wojennych.

3)partyzanci i ruch oporu - nie wymienienia ich Regulamin Haski

a)ruch oporu - na obszarach okupowanych walkę prowadziły zorganizowane siły patriotyczne, a przejawem ich działalności była min. walka prowadzona przez oddziały partyzanckie

b)ich działalność nie była sprzeczna z p.m., choć nie mówi o nich Regulamin Haski, to zawarta w IV Konwencji Haskiej tzw. klauzula Martensa wymaga stosowania ochrony prawnej także w przypadkach nieprzewidzianych wyraźnie przez prawo haskie, która wynika ze zwyczajów, zasad ludzkości i wymagań sumienia publicznego

c)partyzanci/członkowie ruchu oporu korzystają z ochrony tylko gdy występują w akcji bojowej z bronią, przestrzegając praw i zwyczajów wojennych

d)ruch oporu uznany za członków sił zbrojnych przez Konwencje Genewskie z 1949 r. (I i III) niezależnie na jakim działają terytorium

- status taki jak milicjantów i oddziałów ochotniczych (ich warunki)

e)akcja terrorystyczna, prowadzona z ukrycia, bez przestrzega­nia praw i zwyczajów wojennych, nie podlega ochronie wg KG z 1949

4)szpiedzy - to osoba, która działając potajem­nie lub pod fałszywymi pozorami, zbiera lub stara się zbierać wiadomości w obrębie działań wojennych jednej ze stron z zamiarem przekazania tych wiadomości stronie przeciwnej

a)nie są chronieni i mogą podlegać najwyższemu wymiarowi kary (ale musi być sąd), ale jeśli szpieg powróci do swojej armii, a potem dostanie się do niewoli musi być traktowany jak jeniec wojenny

b)nie jest szpiegiem zwiadowca, który w mundurze przedostanie się w strefę działań wojennych w celu zbierania informacji potrzebnych dla własnej armii, nawet jak zamaskuje swój mundur i broń

5)dezerterzy - gdy dezerter dostanie się do niewoli, państwo może ukarać go zgodnie z prawem wew., nie musi go traktować jak jeńca wojennego

6)najemnicy - dawniej używanie ich było normalne, ale obecnie ze względu na wykorzystywanie ich w walce z ruchami narodowowyzwoleńczymi i państwami nowo powstałymi tendencja do odbierania im ochrony prawnej - tak min. w I protokole dodatkowym z 1977 r. dotyczącym ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych (definicja najemnika + postanowienie, że nie posiada statusu kombatanta lub jeńca wojennego)

Kroki nieprzyjacielskie

Środki szkodzenia nieprzyjacielowi

-działania wojenne - cel osłabienie lub zniszczenie sił zbrojnych przeciwnika - wybór środków pozostawiony państwu, ale nie ma pełnej swobody, gdyż p.m. (zwyczajowe lub umowne) w duchu zasad humanitaryzmu wprowadza pewne nakazy i zakazy, np. w Regulaminie Haskim z 1907 r. zakaz używania trucizn, zdradzieckiego atakowania, atakowania poddających się, zakaz ogłaszania, że nikomu nie będzie darowane życie, zakaz używania broni zadającej zbytnie cierpienia, zakaz konfiskaty własności nieprzyjaciela, chyba, że taka konieczność;

Bombardowania i oblężenia

-Regulamin Haski - zakaz atakowania lub bombardowania nie broniących się miast, osiedli i budynków oraz ochrona specjalna budynków poświęconych nauce, sztuce i opiece społecznej, szpitali i miejsc skupienia chorych i rannych, miejsc kultu religijnego oraz pomników historycznych (ochrona także podczas oblężenia i bombardowania, a warunek ochrony to by obiekty te nie były wykorzystywane do obrony)

Broń chemiczna i bakteriologiczna (= tzw. broń masowej zagłady)

1)I konferencji haskiej w 1899 r. - próba wprowadzenia zakazu używania gazów trujących i duszących ? pierwsze Niemcy użyły, a potem inne jako represalia

2)po I wojnie światowej potępione w traktatach pokoju - 1925 r. protokół genewski dot. zakazu jej używania (40 państw, które uznały, że zakaz ten to powszechne p.m.)

3)podczas II wojny światowej - nie używane, z obawy przed represaliami

4)obecnie zakaz ten ma charakter normy powszechnie obowiązującej (wiąże wszystkich, nie tylko strony w/w protokołu), a rezolucja ZO z 1966 r. wezwała do przestrzegania protokołu przez wszystkich i potępiła działalność sprzeczną z nim ? w rezolucji ZO z 1969 r. uznano, że większość państw przystąpiła do protokołu, albo oświadczyły, że podporządkowują się jego zadaniom i celom, a zasady i cele protokołu znalazły uznanie w praktyce państw, dlatego uznano, że protokół zawiera powszechnie uznane normy p.m. (w tym zakaz broni biologicznej)

Broń jądrowa (atomowa)

1)brak umowy stwierdzającej wprost zakaz jej użycia w jakichkolwiek przypadkach, ale zakaz ten wynika z prawa zwyczajowego i pośrednio z wielu umów

2)w szczególności użycie broni atomowej sprzeczne jest:

a)z zasadą humanitaryzmu - wyraźnie uznana we wstępie do IV KH

b)z zasadą, że walka zbrojna prowadzona jest przeciwko siłom zbrojnym a nie przeciwko ludności cywilnej

c)z przepisami dot. bombardowania - zakaz bombardowanie niebronionych i niewojskowych celów

d)z zasadą, że nie wolno używać środków walki powodujących nadmierne cierpienia

e)z zasadą, że w wyniku kroków nieprzyjacielskich nie mogą być poszkodowa­ne państwa neutralne

3)1961 r. rezolucja ZO - uznano, że użycie broni jądrowej przekracza cele wojny i powodowałoby nadmierne zniszczenia i cierpienia ludności, dlatego sprzeczne jest z p.m. - nie przyjęta jednomyślnie

Własność na terytorium okupowanym

1)zakaz niszczenia ruchomości i nieruchomości (prywatnej i państwowej), z wyjątkiem sytuacji gdy było to bezwzględnie konieczne dla operacji wojskowych

2)prawo zajęcia własności ruchomej państwa, która może służyć celom wojennym, w tym pieniądze, fundusze i papiery wartościowe, magazyny i składy zaprowiantowania, środki transportu i składy broni) oraz zarządzania nieruchomościami państwowymi

3)własność prywatna - poszanowanie i zakaz konfiskaty - 2 wyjątki:

a)rekwizycje (świadczenia rzeczowe) na potrzeby armii okupa­cyjnej

b)zajęcie - użytkowanie przedmiotów zajętych (rzeczy do przesyłania wiadomości, przewozu osób lub rzeczy na lądzie, morzu i w powietrzu oraz składy broni i wszelkiego rodzaju materiał wojenny) z obowiązkiem ich zwrotu lub odszkodowaniem

-własność społ. zakładów kultu religijnego, opieki społecznej, kształcenia, sztuki i nauki - jak własność prywatna

MIEDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE

Dotyczy nie tylko sytuacji trwającego konfliktu, ale ma zastosowanie zawsze gdy zdrowie i życie są zagrożone kataklizmem.

Katalog, dokumentów:

a)konwencja genewska o poprawie losu rannych w armiach w polu zawiera tylko 10 art., najważniejsze postanowienia:

-ochrona ambulansów i szpitali wojsk

-wszyscy ranni i chorzy powinni być otoczeni ochroną bez względu na przynależność do strony wojującej.

Upowszechniła godło Czerwonego Krzyża.

b)1868 - deklaracja petersburska

W 1867 r. wynaleziono pocisk karabinowy, który przy uderzeniu w miękki przedmiot wybuchał i powodował okaleczenia

c)1899 r. przyjęto 3 konwencje z których 2 dotyczy prawa wojny

-o prawach i zwyczajach wojny lądowej

-zastosowanie do wojny morskiej tych reguł zawartych w konwencji z 1864 r.

Te 2 konwencje przyjęła także Polska, zastąpiono je uregulowaniami z 1907 i 1919 r.

d)1906 r. konwencja genewska o polepszeniu losów rannych i chorych w armiach czynnych

Jej celem było poddanie przeglądowi post konwencji z 1864 r. Składała się z 33 art. Rozciągnięto ochronę na sanitariuszy i lekarzy.

e) 1907 r. II konferencja pokojowa w Hadze -przyjęto 13 konwencji - kompleksowy etap kodyfikacji

Regulamin Haski dotyczy praw i zwyczajów prawa wojennego zawiera generalny

zakaz zadawania cierpienia osobom, które poddały się,

zakaz atakowania miast które się nie bronią,

zakaz atakowania miejscowości gdzie nie ma sił zbrojnych

f) 2 konwencje genewskie przyjęie.27.07.29

I - o polepszeniu losów rannych i chorych w armiach czynnych

II - dotyczy traktowania jeńców wojennych (1-szy akt)

g)Postanowienia statutu londyńskiego 1945 r., na mocy którego powołano Międzynarodowy Trybunał Wojskowy - zawiera definicję zbrodni: przeciwko pokojowi, ludzkości, wojennej

h)1948 r. na forum Zgromadzenia Ogólnego przyjęto konwencje dotyczące karania zbrodni ludobójstwa , obejmuje głównie zabójstwa, uszkodzenia ciała, stosowanie środków, które mają na celu zadanie cierpień danej grupie. Konwencja zaliczona do międzynarodowej ochrony praw człowieka

i) 1949 r. konferencja w Genewie, przyjęto 4 konwencje które stanowią podstawowy człon prawa wojennego i humanitarnego

I - dotyczy polepszenia losów rannych i chorych w armiach lądowych

II -...............i rozbitków w siłach zbrojnych morskich

III - o traktowaniu jeńców wojennych

IV ~ dotyczy ochrony osób cywilnych podczas wojny. Obejmują łącznie 440 art, wszystkie państwa przystąpiły do nich

-zasada niesienia pomocy humanitarnej niezależnie od przynależności do strony walczącej

-zniesiono klauzulę powszechności (jeśli 1 z uczestników walki zbrojnej nie był stroną konwencji powodował wyłączenie stosowania do innych)

-postanowienia konwencji odnoszą się również do terytorium okupowanego

Ochrona ofiar wojny

Chorzy i ranni

1)I Konwencja Genewska z 1949 r. (zastąpiła poprzednie umowy z 1864, 1906 i 1929) ? może być stosowana przy współudziale i pod kontrolą mocarstw opiekujących się interesami państw walczących (tzw. mocarstw opiekuńczych), których działalność nie stoi na przeszkodzie działalności M. Komitetu Czerwonego Krzyża lub jakiejkolwiek innej „bezstronnej organizacji humanitarnej”:

a)chorzy i ranni traktowani humanitarnie, leczeni przez tych pod których są władzą (zakaz dobijania, zostawiania)

b)nakaz po bitwie wyszukania i zebrania rannych

c)ochrona stałych zakładów służby zdrowia, szpitali i ruchomych formacji sanitarnych (też nie wolno ich tak umieszczać, by to narażało ich podczas ataków na cele wojskowe) - zakaz używania ich do działań szkodzących

-też transporty rannych i sprzętu sanitarnego

-personel sanitarny może być zatrzymany tylko gdy wymagają pomocy lekarskiej

d)znak czerwonego krzyża/czerwonego półksiężyca na białym tle - zakaz nadużywania tych znaków

status Jeńców wojennych

Jeńcem wojennym -jest osoba, która znalazła się we władzy nieprzyjaciela, a należy do jednej z wymienionych grup osób:

-członków sił zbrojnych regularnych i nieregularnych

-zorganizowanego ruchu oporu

Trzecia konwencja genewska 1949 r. reguluje położenie prawne i traktowanie jeńców

•jeniec jest we władzy państwa a nie oddziału powinien być zawsze traktowany w sposób humanitarny

•niedopuszczalne są działania odwetowe na jeńcach

•nie można zmuszać ich do walki zbrojnej przeciwko swojemu państwu

•państwo powinno utworzyć biuro informacji o jeńcach

•po zakończeniu działań jeńcy powinni być przekazani państwu, z którego pochodzą

•jeńcy mają prawo do składania wniosków i skarg

•nie mogą być skazani za czyn który nie był karalny w momencie jego popełnienia mają prawo do poszanowania godności, wymiany korespondencji i praktyk religii

•nie można stosować ani moralnej ani fizycznej presji by przyznał się do winy

Jeniec powinien udzielić informacji dotyczących jego danych personalnych, posiadanego stopnia wojskowego. Musi oddać rzeczy osobiste. Przebywając w obozie musi przestrzegać regulaminu.

Protokoły dodatkowe 1977 r. dotyczyły ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych i konfliktów nie mających charakteru międzynarodowego. Polska jest stroną .

1998 Statut MTK

1)jeńcem wojennym jest członek sił zbrojnych państwa wojującego, który znalazł się we władzy nieprzyjaciela

a)regulacje prawne - Regulamin Haski z 1907 r. i III KG z 1949 r. (w czasie II wojny KG z 1929 r.)

b)traktowani humanitarnie

c)są pod władzą państwa, a nie jednostki/oddziału, a ich uwolnienie i repatriacja najpóźniej po zakończeniu działań wojennych - odpowiedzialność za nim na państwie i jednostce

d)można ich internować w obozach, nakaz zapewnienia im pomieszczenia, wyżywienia, umundurowania, zakaz ochrony obiektów przy ich pomocy

e)nie ma zakazu ucieczki, a w razie złapania tylko kara dyscyplinarna; państwo nie odpowiada za śmierć jeńca w czasie ucieczki (po uprzedzeniu o strzelaniu)

f)jeńcy podlegają prawu, regulaminom i rozkazom państwa zatrzymującego, za naruszenie których mogą odp. (też karnie), ale z zachowaniem zasad p.m.

g)zakaz zmuszania do pracy, ale mogą być w niej zatrudnieni (nie może być niebezpieczna ani szkodliwa), podoficerowi - tylko do pracy nadzorczej, a oficerowi tylko gdy samo poproszą

h)prawo do poszanowa­nia swego honoru i czci, to traktowania na zasadzie równości i niedyskryminacyjnie

Ochrona ludności cywilnej

a)Postanowienia regulaminu haskiego dotyczą ludności na terenach okupowanych - zakaz atakowania nie bronionych miast, wsi,

obowiązek uprzedzenia o bombardowaniu

-protokół dodatkowy l977~ r. zabrania stosowania głodu jako metody prowadzenia wojny, liczne ograniczenia w metodach

-konwencje genewskie 1949 r. o ochronie ofiar wojny jedna konwencja dotyczy ochrony ludności cywilnej podczas wojny

b)protokół dodatkowy I

-kierowanie akcji tylko przeciwko celom wojskowym

-definicja osób cywilnych -każda osoba nie należąca do I z kategorii sił zbrojnych

Zabronione jest stosowanie metod mających na celu szerzenie terroru, nie mogą być atakowane domy, mieszkania i środki transportu, także zapasy żywności, zasiewy, zapory wodne, tamy

c)IV konwencja genewska przewiduje możliwość zawarcia układów między wojującymi doi stworzenia stref i miejscowości sanitarnych w celu zapewnienia ochrony rannym i chorym

1)ludność cywilna nie biorąca udziału w woj­nie musi być zabezpieczona przed skutkami działań wojennych - prawo zwyczajowe i u.m., w tym IV KG z 1949 r. (stosowanie KG przy pomocy i pod kontrolą mocarstw opiekuńczych i in., jak Czerwony Krzyż)

a)podlega cała ludność, bez dyskryminacji

b)szczególna ochrona dla rannych, chorych, kobiet ciężarnych i dzieci

c)nie mogą działać na szkodę

d)sposoby ochrony to: strefy bezpieczeństwa, strefy zneutralizowane, ewakuacja stref oblężonych lub otoczonych, ochrona szpitali cywilnych i wolność przewozu pomocy dla ludności

Sytuacja prawna i traktowanie osób chronionych

1)prawo do poszanowania ich godności, hono­ru, praw rodziny, przekonań i praktyk religijnych, zwyczajów i obyczajów - IV KG - zakaz stosowania wobec nich przymusu, środków wywołujących cierpienia fizyczne, nadmiernych kar i środków terroru, oraz rabunku i brania zakładników

-podczas II wojny światowej Niemcy głosząc hasło tzw. wojny totalnej nie oszczędzały ludności, też w ostatnich latach nie szanowanie praw ludności cywilnej i wysuwanie poglądów, że współczesna wojna jest wojną totalną i że zaciera się różnica między siłami zbrojnymi a ludnością cywilną, co jest sprzeczne z p.m., a konieczność ochrony ludności cywilnej wiele razy potwierdzona w rezolucjach ONZ

Okupacja wojenna

1)okupacja wojenna to przejściowe zajęcie przez siły zbrojne państwa wojującego części lub całości terytorium nieprzyjaciela i ustanowienie tam faktycznej władzy

2)inwazja to wtarg­nięcie sił zbrojnych na obszar drugiego państwa, bez ustanowienia tam władzy i organizacji

-inwazja to stan faktyczny, a okupacja następuje po inwazji i jest zarządzaniem obszarem

3)obowiązują 3 porządki prawne na obszarze okupowanym:

a)dawne prawo krajowe (tzn. sprzed okresu okupacji) - prawo to nadal obowiązuje, gdyż okupant nie nabywa terytorium zajętego, a jedynie zarządza nim

b)prawo wprowadzone przez okupanta - może ono zmieniać lub uchylać dotychczasowe prawo

-powinien szanować prawo, które zastał, w szczególności IV KG wymaga pozostawienie ustawodawstwa karnego, chyba, że groziłoby to bezp. państwa okupującego lub przeszkadzało w stosowaniu KG - to samo dot. sądów miejscowych

c)pra­wo międzynarodowe - normy zwyczajowe, skodyfikowane w Regulaminie Haskim z 1907 r., uzupełnione i rozszerzone w IV KG z 1949 r.

-nakazy i zakazy o charakterze bezwzględnym

4)to instytucja przejściowa, więc okupant nie może przesądzać losu zajętych terytoriów, a wg IV KG aneksja całości lub części nie wpływa na stosowanie tam p.m. o ochronie ludności cywilnej

Ochrona ludności na terytorium okupowanym1)poszanowanie życia ludzkiego, godności i prawa rodziny, przekonań religijnych i wykonywania praktyk religijnych

2)zakaz zmuszania do udzielania informacji o siłach zbrojnych i ośrodkach obrony

3)zakaz zmuszania do brania udziału w operacjach wojskowych skierowanych przeciwko ich państwu

4)zakaz zmuszania do służby w formacjach pomocniczych oraz zakaz nacisku i propagandy zaciągu ochotniczego

5)zakaz zmuszania do składania przysięgi na wierność państwu okupującemu

6)zakaz nakładania kar zbiorowych za czyny indywidualne

7)nakaz nullum crimen sine lege

8)zakaz dokonywania przesiedleń i deportacji

-prawo zwyczajowe, Regulamin Haski oraz IV KG

Odpowiedzialność za zbrodnie wojenne

-30.10. 1943 r. - ZSRR, UK, USA w imieniu 33 narodów zjednoczonych zapowiedziały, ze przestępcy wojenni zostaną

odstawieni na miejsce, gdzie popełnili zbrodnie i tam osądzeni przez narody które padły ofiarą ich przemocy, natomiast główni zbrodniarze będą ukarani na podstawie wspólnej decyzji państw sojuszniczych.

-W X.1943 r. powołano Komisję NZ do badania zbrodni wojennych

POROZUMIENIA LONDYŃSKIE 8 VIII 1945 r.

Utworzenie Międzynarodowego Trybunału Wojskowego do sadzenia głównych przestępców wojennych w Europie, których czyny nie są związane z określonym obszarem geograficznym. Składał się z 4 sędziów i 4 zastępców. Powołano też komitet głównych oskarżycieli z 4 osób.

Dla osądzenia japońskich - Trybunał w Tokio

Statut MTW wyodrębnia 3 kategorie przestępstw, za które ponoszą odpowiedzialność

-zbrodnie przeciwko pokojowi

-wojenne pogwałcenie praw i zwyczajów wojennych

-zbrodnie przeciwko ludzkości

Działanie z rozkazu rządu lub zwierzchnika nie zwalnia od odpowiedzialności, może jednak spowodować złagodzenie kary, jeśli Trybunał uzna, że wymagają tego względy sprawiedliwości

Zasady norymberskie zatwierdzone w uchwałach ZO w 1946 r.

I kto dopuścił się przestępstwa, podlega karze

II okoliczność że prawo wewnętrzne nie przewiduje kary za czyn, który wg prawa międzynarodowego jest przestępstwem nie uwalnia od odpowiedzialności

III nie uwalnia, że czynu dopuścił się szef państwa lub funkcjonariusz rządowy

IV lub ze przestępstwo na rozkaz rządu lub zwierzchnika

-zobowiązanie dla państw do wydania przepisów karnych niezbędnych do ustalenia sankcji karnych wobec osób , które naruszyły konwencję

Naruszenia:

1.umyślne zabójstwo

2.tortury lub nieludzkie traktowanie

3.umyślne sprawianie wielkich cierpień

4.niszczenie i przywłaszczanie sobie rzeczy

MPPOiP1966

Nie wyklucza sądzenia za czyn, który w momencie popełnienia stanowi przestępstwo w myśl ogólnych zasad prawa.

1968 r. Konwencja o nieprzedawnianiu zbrodni wojennych przeciwko ludzkości -zobowiązuje do niestosowania ustawowych terminów przedawnienia do - zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości

Międzynarodowy Trybunał Karny dla b. Jugosławii 1993, 11 sędziów, Haga

Międzynarodowy Trybunał Karny

WOJNA MORSKA

Uwagi ogólne

1)cel wojny na morzu - zniszczenie sił zbrojnych oraz osłabienie gosp., stąd szerokie zastosowanie wrogiej działalności nie mającej charaktery walki (= akty wrogie), które nie są wymierzo­ne bezpośrednio w siły zbrojne przeciwnika (np. zajęcie statków handlowych czy nieprzyjacielskiej własności)

-własność nieprzyjacielska w wojnie morskiej nie podlega ochronie tak jak w wojnie lądowej, a czasem nawet własność neutralna może być przedmiotem zaboru

2)regulacje prawne - głównie zwyczajowe

- 2 tendencje: wolność handlu a interesy wojujących

Morskie siły zbrojne

1)morskie siły zbrojne państw walczących to marynarka - okręty wojenne, a dawniej też okręty korsarskie (kaperskie)

a)korsarstwo - akty walki lub akty wrogie dokonywane przez statki prywatne z upoważnienia państwa, udzielanego w postaci tzw. listów kaperskich

b)Deklaracja paryska z 1856 r. dot. wojny morskiej - potępienie i zniesienie korsarstwa

2)VII Konwencja Haska z 1907 r. dot. przemiany statków hand­lowych na okręty wojenne ? definicja okrętu wojennego:

a)okręt wojenny musi być pod bezpośrednią władzą, kontrolą i odpowiedzialnością państwa bandery

b)musi mieć znak odróż­niający okręty wojenne

c)kapitan w służbie państwowej, a jego nazwisko na liście oficerów marynarki wojennej

d)załoga poddana przepisom dyscypliny

-podobna definicja w II Konwencji Genewskiej z 1958 r. o morzu pełnym

Łodzie podwodne

1)w latach 1915-1917 r. - ograniczona wojna podwodna (Niemcy) - zatopienie okrętów wojennych i statków handlowych nieprzyjaciela ? od 1917 r. - nieograniczona wojna podwodna (zatapianie bez ostrzeżenia też statków państw neutralnych na tzw. zamkniętych obszarach morskich i uzbrojonych statków hand­lowych poza tym obszarem) ? Niemcy wysuwały tezę, że ze względu na specyfikę konstrukcji i działania łodzi podwodnych ich działalność nie podlega tradycyjnym normom p.m.

a)protokół londyński z 1936 r. - łodzie podwodne względem statków handlowych powinny stosować się do p.m. jak nawodne okręty wojenne, w szczególności zakaz zatapiania czy uszkadzania statków bez zostawienia załogi, pasażerów i dokumentów okrętowych w bezpiecznym miejscu

-Niemcy (II wojna) nie stosowały się do tego, usprawiedliwiając to min. tym, że GB i in. uzbrajali statki handlowe

Akty walki

1)podstawowe normy prawa wojennego dot. wojny lądowej dot. też wojny morskiej

- zakaz używania niehumanitarnych i zakazanych środków walki, a przedmiotem ataku mogą być tylko walczący i obiekty wojskowe pływające i nabrzeżne

a)IX Konwencja Haska w sprawie bombardowania przez morskie siły zbrojne

- zakaz bombardowania nie bronionych portów, miast i miasteczek nabrzeżnych, nie dot. celów wojskowych (też ochrona specjalna)

2)miny i torpedy - mogą poważnie zagrozić też żegludze państw neutralnych (szczególnie dużo użyto w wojnie rosyjsko-japońskiej w 1904-1905), dlatego na II konferencji haskiej w 1907 r. przyjęto VIII Konwen­cja dot. zakładania min wybuchających automatycznie za dotknięciem

- cel: zakładający miny ma możność świadomego kierowania ich niszczycielskimi skutkami; zakazy:

a)stosowania min wolnych (pływających), chyba, że stają się po 1 h nieszkodliwe

b)zakładania min stałych (na uwięzi), chyba, że stają się one nieszkodliwe z chwilą zerwania połączenia z dnem

c)używania torped, chyba że po chybieniu celu stają się one nieszkodliwe

Ochrona chorych, rannych i rozbitków

1)podobnie jak na lądzie - II Konwencja Genewska z 1949 r. - min. obowiązek wyławiania rozbitków, a po każdej bitwie morskiej obowiązek wyszukania i zebrania rozbitków, rannych i chorych

-wojskowe statki szpitalne - nie podlegają atakowi lub zajęciu, ale nakaz ich oznakowania i nie używania do działań szkodzących

Akty wrogie

-tzw. prawo łupów - zajęcie statków i towarów nieprzyjaciela, dot. także statków państw neutralnych, gdy przewożą kontrabandę wojenną lub naruszają blokadę wojenną

Kontrabanda wojenna

1)kontrabanda wojenna to przedmioty, które mogą służyć do wzmocnienia potencjału wojennego nieprzyjaciela

a)zawsze można zająć, nawet na statkach neutralnych

b)spory co należy do kontrabandy:

-czy mogą one służyć do wzmocnienia potencjału wojennego

-czy są przeznaczone dla nieprzyjaciela

2)deklaracja londyńska dotycząca prawa wojny morskiej z 1909 r. (nieratyf.) dzieliła kontrabandę wojenną na:

a)bezwzględną (broń, amunicja, sprzęt wojenny)

b)względną - przedmioty i materiały mogące służyć zarówno do użytku wojennego jak i pokojowego (żywność, odzież, paliwa itp.)

-w czasie II wojny św. bardzo rozszerzono tą listę

Blokada wojenna

1)statek naruszający blokadę podlega konfiskacie wraz z ładunkiem - państwa neutralne starały się o wprowadzenie ograniczeń dot. stosowania blokady

2)blokada wojenna to zamknięcie przez morskie siły zbrojne strony walczącej dostępu do portów i wybrzeży nieprzyjaciela, a dla swej ważności wymaga:

a)oficjalnego ogłoszenia i notyfikowania zainteresowanym stronom

b)deklaracja paryska z 1856 r. - rzeczywista (efektywna), tzn. blokujący musiał mieć siły wystarczające ? potwierdzone w deklaracji londyńskiej z 1909 r.

3)w czasie II wojny światowej - alianci stosowali blokadę długodystansową (zatrzymywanie w dużej odległości od portu blokowanego statków płynących do niego lub z niego); a GB wprowadziła kontrolę żeglugi neutralnej przez system tzw. Nawicertów

Trybunały łupów

-prawo zwyczajowe - procedura sprawdzenia czy dany statek lub ładunek podlega prawu łupów ? okręty wojenne stron walczących mają prawo zatrzymać statek w celu jego przeszukania i jeśli zostanie stwierdzone, że statek handlowy/ładunek podlega zajęciu musi go sprowadzić do swojego portu, gdzie o dopuszczalności zajęcia orzekają tzw. sądy łupu (kaperskie)

-sąd łupu też możliwy na okręcie - zasada „każdy łup musi być sądzony”

WOJNA POWIETRZNA

Uwagi ogólne

1)wojna powietrzna to akty walki dokonywane w przestrzeni powietrznej państw wojujących lub nad pełnym morzem przez siły lotnicze stron wojujących i akty walki dokonywane z powietrza w stosunku do lądu lub morza, a także akty wrogie jak udział w blokadzie wojennej lub w wykonywaniu prawa łupu;

2)regulacje prawne - brak uregulowań umownych czy wykształconego prawa zwyczajowego - stosowanie w drodze analogii przepisy o wojnie lądowej i morskiej interpretując jak całe prawo wojenne na rzecz zasady humanitaryzmu

a)Deklaracja z 1899 r. o zakazie zrzucania z balonów pocisków i materiałów wybuchowych ? podobna deklaracja z 1907 r.;

b)podczas II konferencji haskiej uchwalono nowe brzmienie art. 25 Regulaminu Wojny Lądowej - zakaz bombardowania nie bronionych miast, miasteczek, osiedli i budynków „za pomocą jakichkolwiek środków”

c)1923 r. (Haga) projekt rzeczoznawców dot. reguł wojny powietrznej - nie stał się prawem

Siły zbrojne

1)to woj­skowe statki powietrzne, a członkowie sił lotniczych w razie dostania się do niewoli traktowani jak jeńcy wojenni, analogicznie w stosunku do chorych, rannych i rozbitków jak I i II KG z 1949 r.

2)sanitarne statki powietrzne - wyłącznie do ewakuacji rannych i chorych oraz do przewożenia personelu i sprzętu sanitarnego ? nie wolno atakować podczas lotów dokonywanych w warunkach uzgodnionych między wojującymi (konieczny znak czerwonego krzyża/półksiężyca obok barw państwowych)

3)I wojna - niewielkie wykorzystanie, głównie pomocnicze, II wojna - duże wykorzystanie, często z łamaniem zasad prawa wojennego

Akty walki

1)podobne zakazy i nakazy jak w walce lądowej i morskiej - zasada humanitaryzmu, zakaz używania broni masowej zagłady

2)desant - oddziały spadochronowe mogą być atakowane przed ich wylądowaniem, ale jeśli opuszczali statek w celu ratowania życia (np. uszkodzenie statku) to traktowani jak rozbitkowie i mogą być wzięci do niewoli

3)bombardowanie lotnicze - wg art. 25 Regulaminu Has­kiego - dot. też bombardowania lotniczego

a)obrona celu legalizuje przedmiot bombardowania

b)bezprawne bombardowanie ludności cywilnej oraz nie bronionych budynków i miast

c)dopuszczenie bombardowania - kryterium obiektu wojskowego - obiekty, których zupełne lub częściowe zniszczenie stanowiłoby dla wojującego oczywistą korzyść wojskową, są to siły zbrojne, wojskowe urządzenia lub składy, przedsię­biorstwa produkujące broń, amunicję lub pewne kategorie zaopatrzenia wojskowe­go, linie komunikacyjne lub transportowe, których używa się do celów wojskowych , tak w projekcie haskim z 1923 r.

SPOSOBY ZAKOŃCZENIA KONFLIKTÓW ZBROJNYCH

Zakończenie działań wojennych

1)zakończenie wojny

- zakończenie działań wojennych

2)działania wojenne kończą się z chwilą zawarcia przez strony wojujące rozejmu, rozejmu kapitulacyjnego (kapitulacji) lub na skutek rzeczywistego wygaśnięcia tych działań

3)wg Regulaminu praw i zwyczajów wojny lądowej (doł. do IV KH):

a)rozejm (rozejm ogólny) to zawieszenie wszyst­kich operacji wojennych, a celem jest umożliwienie wszczęcia rozmów nad traktatem pokojowym (cel trwały)

-np. II wojna św. rozejmy z państwami satelitami Niemiec (Włochy, Węgry, itd.)

b)zawieszenie broni (rozejm miejscowy) to zawieszenie operacji wojennych na określonym odcinku lub w określonym miejscu, a celem jest umożliwienie stronom pochowania poległych, opiekę nad rannymi (cel przemijający)

c)rozejm kapitulacyjny (kapitulacja) - ma 2 elementy: poddanie się nieprzyjacielowi (kapitulacji) i całkowite zaprzestanie działań wojennych

-po II wojnie św. powstało pojęcie „bezwarunkowej kapitulacji”, np. z Niemcami i Japonią

Zakończenie wojny

1)rozejm nie kończy stanu wojny, a dopiero wraz z wejściem w życie traktatu pokoju

-też przez jednostronne akty państw albo faktyczne nawiązanie pokojowych stosunków (np. Polska-Szwecja 1716 r., Francja-Meksyk 1897 r.)

2)traktat pokoju zawiera postanowienia o zakończeniu wojny i przywróceniu stos. Pokojowych

a)też: likwidacja skutków wojny: restytucja, odszkodowania, zobowiązanie przedwojennych u.m.)

b)też: klauzule terytorialne (cesje terytoriów) oraz klauzule wojskowe (ograniczenia potencjału armii)

-np. 1-wsze traktaty po II w.ś. - Paryż 1947 r. z Włochami, Buł­garią, Rumunią, Węgrami i Finlandią

3)traktat pokoju z Niemcami - w układzie poczdamskim z 08.1945 r. to ogólne zasady, ale państwa zach. doprowadziły do rozbicia Niemiec i jednostronnymi aktami ogłosiły zakończenie wojny z tym państwem

-też państwa socjalistyczne zakończyły stan wojny z Niemcami (całymi) jednostronnie (Polska 1955)

Rozejm a kapitulacja - skutek ten sam , różnią się tym, że przy rozejmie pozycje stron równorzędne, przy kapitulacji nie równorzędne

NEUTRALNOŚĆ W WOJNIE

Neutralne jest państwo które nie uczestniczy w wojnie. Jest to stan faktyczny z którego wynikają obowiązki prawne . Należy odróżnić od stałej neutralności na podstawie umów. Zwykle państwa neutralne wydają deklaracje zawierające reguły jakie państwo zamierza stosować wobec wojujących. Prawo neutralności wykształciło się w drodze zwyczajowej. W jego rozwoju ważne z 1871 r. USA -UK w sporze dotyczącego statku Alabama sformułowanie tzw. 3 reguł waszyngtońskich. Rząd neutralny jest obowiązany:

1.nie dopuścić do uzbrajania i zaopatrywania w swych portach

2.nie dopuszczać by utworzono z nich lub z wód terytorialnych baz wojskowych

3.dołożenie starań by dotrzymać w/w postanowień

Przepisy prawa neutralności zawarte są w deklaracji paryskiej z 1856 r. i w V i XIII konwencji haskiej z 1909 r

Obowiązki państw wojujących:

- respektowania nietykalności terytorialnej państw neutralnych

- nie przysługuje im prawo przejścia

- nie wolno zakładać urządzeń do komunikowania się

- nie mogą być formowane oddziały przeznaczone do walki

- nie ma działań wojennych na wodach terytorialnych

Państwo neutralne obowiązane jest do karania

-nie jest odpowiedzialne za fakt, że pojedyncze osoby przekraczają jego granice, by zaciągnąć się do służby jednej ze stron wojujących

-obywatele, którzy dopuszczają się czynów wrogich wobec struny wojującej lub wstępują w jej szeregi nie korzystają z przywilejów neutralności

-może dopuścić do wywozu lub tranzytu broni na koszt strony wojującej, a także umożliwić korzystanie z kabli telekomunikacji radiowej pod warunkiem że równomiernie wobec stron wojujących

-obowiązane jest internować oddziały należące do państw wojujących, które przyjmuje na swe terytorium

-nie mogą odstępować okrętów i amunicji

-neutralność nie jest naruszona przez zwykłe przejście przez wody terytorialne

-może zezwolić na korzystanie z portów

-w portach tych nie mogą odnawiać lub powiększać uzbrojenia (w tych przypadkach reguły waszyngtońskie maja charakter bezwzględnie obowiązujący)

1)gdy wojna agresywna nie zakazana państwo mogło albo wystąpić po jednej ze stron albo ogłosić neutralność, co nakładało pewne obowiązki i prawa, gł. zobowiązanie jednakowego traktowania wszystkich stron, ale od czasu zakazu wojny agresywnej ten wymóg nie ma już tej racji bytu, dlatego obecnie tradycyjne pojęcie neutralności nie ma w pełni zastosowania, np. USA pomagały państwom walczącym z Niemcami, ale nie brały udziału w walkach - potrzeba rozróżnienia: państw neutralnych i państw nie woju­jących

a)ta dwoistość w systemie ONZ: gdy akcja zbrojna przez ONZ nie wszystkie państwa muszą brać udział w walce, ale wszystkie muszą pomagać ONZ, czyli nie może być tradycyjnie neutralny

b)mimo to pojęcie neutralności występuje (gł. konwencje z 1949 r.), a państwa w konkretnym konflikcie mogą wybrać status neutralności

Neutralność w wojnie lądowej

1)V KH z 1907 r. o prawach i obowiązkach mocarstw i osób neutralnych w razie wojny lądowej:

a)terytorium państwa neutralnego jest nienaruszalne - nie dla działań wojennych ani przeprowadzania wojsk czy transportów; też nie dla formowania tam oddziałów czy biur werbunkowych

b)w razie gdy na tym terytorium są oddziały wojskowe państwo N ma obowiązek internowania ich z dala od działań wojennych, ale też żywić, odzież i pomoc humanitarna

c)osoby neutralne (obywatele państw nie biorących udziału w wojnie) - przestaje być neutralna gdy zaczyna pomagać jednej ze stron, w tym wstępuje do ich armii

Neutralność w wojnie morskiej

1)XIII KH z 1907 r. dot. praw i obowiązków mocarstw neutralnych w razie wojny morskiej:

a)strony muszą szanować suwerenne prawa państw N - zakaz jakichkolwiek kroków nieprzyjacielskich na wodach państw N (też zakaz zatrzymywania tam statków handlowych stron i wyk. prawa wizyty)

b)strony w neutralnych portach mają zakaz tworzenia baz operacyjnych czy stacji radiowych, a państwo N ma obowiązek przeszkodzić wyekwipowaniu czy uzbrojeniu stron)

c)mogą przebywać na wodach państw N, które ma obowiązek jednakowo traktować wszystkie strony

-w portach, redach i morzu terytorialnym do 24 h, a gdy okręt nie wykonał obowiązku opuszczenia państwo N może go zatrzymać (z załogą) na czas wojny

Neutralność w wojnie powietrznej

1)też obowiązek stron - szanowanie praw państwa neutralnego i obowiązek państwa N - powstrzymanie się od udzielenia pomocy stronom

2)zakaz prowadzenia działań wojennych i innych aktów wrogich przez samoloty stron

a)też nie mogą przelatywać

b)też nie można prowadzić obserwacji ruchów stron, by przekazać je drugiej stronie

ZAKAZ UZYCIA SIY ZBROJNEJ W SWIETLE OBECNIE OBOWIAZUJACEGO PRAWA MIEDZYNAROWOEGO

Karta Narodów Zjednoczonych

-powstrzymanie się od użycia siły lub groźby jej użycia przeciwko integralności terytorialnej lub niezawisłości politycznej państw bądź w jakikolwiek sposób niezgodny z celami ONZ

*patrz wyżej

Deklaracja zasad prawa międzynarodowego z 24 X 1970 r.

-określa w sposób bardziej szczegółowy treść zasady zabraniającej stosowania siły

-wojna agresywna jest zbrodnią przeciw pokojowi, za którą państwo ponosi odpowiedzialność zgodnie z prawem międzynarodowym

-na państwach ciąży obowiązek powstrzymania się od propagandy

-terytorium nie może być w wyniku użycia siły przedmiotem okupacji wojskowej ani przedmiotem nabycia przez inne państwo

-nie -będą uznane za legalne żadne nabytki terytorialne nabyte w wyniku użycia siły (nie narusza to jednak w niczym

postanowień Karty )

-na państwach ciąży obowiązek powstrzymania się od stosowania represaliów związanych z użyciem siły

-każde państwo ma obowiązek powstrzymania się od wszelkich aktów przemocy, które pozbawiają narody prawa do samostanowienia

-zakaz użycia siły nie obejmuje wojen narodowowyzwoleńczych

INTERWENCJA

-mieszanie się do spraw drugiego państwa w sposób władczy

-stanowi pogwałcenie prawa międzynarodowego.

-powszechnie uznana zasada - Żadne państwo nie ma prawa interweniować w wewnętrzne lub zewnętrzne sprawy innego państw

Deklaracja z 1970

Państwa obowiązane są powstrzymać się od organizowania nieregularnych sił lub zbrojnych grup w celu wtargnięcia na terytorium innego państwa oraz wspomagania aktów wojny domowej lub aktów terrorystycznych

Akt końcowy KBW

-Obowiązek powstrzymania się od jakiejkolwiek ingerencji (wywierania jakiegokolwiek nacisku)

-Nie ma zakazu wszczynania wojen domowych. Wyjątkiem jest użycie siły przeciwko prawu narodów do samostanowienia

-Zawarty w art. 2 Karty zakaz użycia siły nie obejmuje siły w celu samoobrony

-Art.5 .....zanim RB zastosuje środki konieczne dla utrzymania pokoju i bezpieczeństwa

„prawo naturalne":

Sojusze powojenne

-międzyamerykański traktat o wzajemnej pomocy 1948 r,.

-Pakt bagdadzki 1955 r.

-Pakt Północnoatlantycki

-Układ Warszawski 1955 r.

-Pakt Azji Płd. Wschodniej 1954 r.

PRAWO PRZECIWWOJENNE

UWAGI OGÓLNE

1)prawo przeciwwojenne to zespół norm utrudniających lub prawnie uniemożliwiających wybuch wojny między państwami (ius conta bello), są to postanowienia o zakazie agresji oraz inne, które zmniejszają prawdopodobieństwo wybuchu wojny lub ograniczają jej zasięg jak umowy dot. rozbrojenia, ograniczenia zbrojeń oraz umowy tworzące systemy bezpieczeństwa zbiorowego

-same przepisy nie zlikwidują wojen, np. po podpisaniu paktu paryskiego z 1928 r. (zakaz uciekania się do wojny) wybuchła II wojna światowa

ZAKAZ AGRESJI

1)dawne p.m. - wojna jako dopuszczalny instrument polityki (element atrybutu podmiotowości p.m, wojna sprawiedliwa, obronna), m.in. dlatego, że choć powodowała zniszczenia, nie zagrażała istnieniu cywilizacji, a ius ad bellum było uważane za jeden z atrybutów suwerenności

2)XIX w. - pewne próby wyeliminowania wojny ze stos. m. - nieudane, gdyż w okresie imperializmu i walki o podział świata najsilniejsze państwa nie chciały się na to zgodzić

3)haskie konwencje pokojowe z 1899 i 1907 r. - też nie wprowadziły zakazu wojny ani obowiązku pokojowego rozwiązywania sporów (jedynie „w miarę możliwości”), zakaz dotyczył stosowania wojen w przypadkach zabezpieczenia długu panstwowego

4)pakt Ligi Narodów - też nie wprowadził zakazu wojny, choć we wstępnie miał takie sformułowania, jednak postanowienia szczegółowe jego nie wprowadziły

-na forum Z LN podjęto uchwałę, że wojna jest zabroniona i jest zbrodnią międzynarodową, ale uchwała nie miała mocy wiążącej

5)Pakt Brianda-Kellogga (układ paryski 1 dokument o wyrzeczeniu się wojny z 1928 r., wszedł w życie w lipcu 1929 r. przez ociąganie się Japonii, dlatego w Moskwie niektóre kraje podpisały Protokół Litwinowa, wprowadzający w życie między nimi pakt ? w 1939 r. obowiązywał 60 państw, w tym wszystkich agresorów)

a)geneza

- fr. MSZ Briand wystąpił do USA z propozycją dwustronnego traktatu o przyjaźni i wyrzeczeniu się wojny

- USA chciały umowy wielostronnej, poza LN (nie były jej członkiem) więc Sekretarz Stanu Kellog zaproponował układ między mocarstwami, z możliwością przystąpienia też innych państw

b)zawiera potępienie wojny oraz wyrzeczenie się jej jako narzędzia polityki oraz nakaz pokojowego załatwiania sporów

c)nie wykluczał ani wojny obronnej (podjętej jako obrona indywidualna, lub zbiorowa, tj. gdy inni członkowie wystąpią zbrojnie przeciwko agresorowi na członka LN) ani wojny sankcyjnej, tj. akcja zbrojna LN

d)1929 r. - p.m. przestało być prawem wojny i pokoju, a stało się prawem pokoju i pokojowego współistnienia

e)to była podstawa osądzenia zbrodniarzy wojennych po II wojnie światowej

6)na zasadzie bezwzględnego zakazu agresji zbudowany jest system ONZ - główny cel i zadanie ONZ, a także odpowiedzialność RB to m. pokój i bezp.

a)zakaz użycia siły lub groźby jej użycia (też zakaz propagandy wojny agresywnej), ale przy zachowaniu niezbywalnego prawa do samoobrony i zbiorowej obrony przeciw agresorowi, zanim RB nie podejmie stosownych działań, z zachowaniem obowiązku poinformowania RB o podjętych środkach oraz zakaz by środki te nie uszczuplały władzy i odp. RB wynikających z Karty

a)zakaz agresji to podstawowa zasada powszechnie obowiązującego p.m., a jej naruszenie to zbrodnia przeciwko pokojowi - norma ius cogens

-nawet państwa, które dokonywały aktów agresji nie podważały istnienia tej zasady, a jedynie próbowały się w różny sposób usprawiedliwić

b)zakaz ten potwierdzony w wielu rezolucjach ZO ONZ, np. w Deklaracji w sprawie umocnienia bezpieczeństwa m. oraz w Deklaracji zasad p.m. dot. przyjaznych stosun­ków i współdziałania państw zgodnie z Kartą NZ

7)zasada ta potwierdzona w wielu wielostronnych umowach, np. Pakt Ligi Państw Arabskich, Karta Organizacji Państw Amery­kańskich, Układ Warszawski;

8)zasada nieagresji to jedna z pięciu zasad pokojowego współistnienia

DEFINICJA AGRESJI

Pierwsze próby określenia już w okresie międzywojennym. Na podstawie radzieckich propozycji w Komitecie ds. Bezpieczeństwa LN przyjęta została definicja napaści, podpisana w Londynie.

1)konferencja rozbrojeniowa pod auspicjami LN w Genewie w latach 1932-1934 - ZSRR podał projekt definicji agresji - nie doszło do jego uchwalenia

2)1933 r. Konwencje Londyńskie (ZSRR, Polska, Estonia, Łotwa, Rumunia, Turcja, Iran i Afganistan, Finlandia, Litwa) - agresorem jest państwo, które pierwsze popełni jeden z następujących czynów:

a)wypowie wojnę innemu państwu

b)dokona najazdu za pomocą sił zbrojnych na terytorium innego państwa, nawet bez wypowiedzenia wojny

c)zaatakuje za pomocą sił lądowych, morskich lub powietrznych terytorium, okręty lub samoloty innego państwa, nawet bez wypowiedzenia wojny

d)zastosuje blokadę morską wybrzeża lub portów innego państwa

e)udzieli poparcia zbrojnym bandom, które zorganizowały się na jego teryto­rium i dokonują napadu na terytorium innego państwa lub odmówi, pomimo żądania państwa napadniętego, wydania na swym własnym terytorium wszelkich będących w jego mocy zarządzeń w celu pozbawienia tych band pomocy lub opieki

-ważne 2 elementy:

*element pierwszeństwa - więc wszelka wojna prewencyjna jest wojną agresywną/zakazaną

*agresji może dokonać państwo przeciwko państwu, a nie np. wojna domowa, wojny narodowowyzwoleńcze czy antykolonialne

-też wyliczenie aktów, które nie usprawiedliwiają napaści:

*struktura polityczna, gospodarcza lub społeczna innego państwa

*braki w jego administracji

*zamieszki wynikłe ze strajków, rewolucji, kontrrewolucji lub wojen cywilnych

*po­gwałcenie lub groźba pogwałcenia interesów materialnych lub moralnych państwa lub jego obywateli

*zerwanie stosunków dyplomatycznych lub gospodarczych

*środ­ki bojkotu gospodarczego lub finansowego

*spory co do zobowiązań gospodarczych, finansowych lub innych

*zajścia graniczne

3)po II wojnie światowej - na forum ONZ ZSRR w 1950 r. przedstawił projekt przyjęcia definicji agresji (jak w/w, z niewielkimi zmianami) - nie przyjęty, sprawa przekazana Komisji P.M. - nie przyjęła swojej definicji - sprawa przekazana ZO ONZ - uchwała (29 sesja) - dość rozbudowana, ale ma pewne niejasności ( spory interpretacyjne) oraz nie wyczerpujące wyliczenie aktów agresji (RB może też inne uznać za agresję) - to jest uchwała, więc nie ma mocy wiążącej

W wyniku prac Komitetu Specjalnego ONZ 14.XII 1974 r. przyjęto uchwałę zawierającą definicje napaści -jest to użycie siły zbrojnej poprzez państwo przeciwko suwerenności, terytorialnej integralności lub polu niezawisłości innego państwa albo w inny sposób sprzeczny z Kartą NZ.

-użycie przez państwo siły zbrojnej wbrew Karcie stanowi prima facie dowód aktu napaści

Za akt napaści uważane są: inwazja, atak, okupacja wojskowa, aneksja, wysłanie zbrojnych band, grup.

BEZPIECZEŃSTWO ZBIOROWE

1)bezpieczeństwo zbiorowe to system wspólnego zapobiegania agresji, oparty na u.m. - zasada zbiorowej samoobrony (napad na jednego uważany za napad na wszystkich i zobowiązanie do udzielenia pomocy ofierze agresji - zadania represyjne i prewencyjne (stąd zwykle nakazy pokojowego załatwiania sporów)

a)charakter uniwersalny lub regionalny, przy czym uniwersalny nie wyklucza regionalnego

b)Karta NZ potwierdza możliwość tworzenia regionalnych systemów zabezpieczeń

c)wcześniej europejskie państwa socjalistyczne występowały z projektami utwo­rzenia europejskiego systemu bezpieczeństwa zbiorowego (z uczestnictwem USA i Kanady) - UW z 1955 r. potwierdzał to dążenie , lata 70'te Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (Helsinki), 1975 r. akt końcowy KBWE - 4 części:

-zagadnienia dot. bezp. w Europie (w tym Deklaracja zasad postępowania w stosunkach wzajemnych)

-współpraca w dziedzinie gospodarki, nauki i techniki oraz środowiska natu­ralnego

-współpraca w dziedzinie kontaktów, informacji, kultury i oświaty

-działania po Konferencji

*KBWE nie stworzyła regionalnego systemu bezp., ale stanowiła forum dyskusji i współpracy państw Europejskich

System bezpieczeństwa zbiorowego ONZ

1)uniwersalny system bezp. zbiorowego - Karta NZ - głównym celem ONZ jest utrzymanie m. pokoju i bezp., a jedynym ze środków jest stosowanie skutecznych zbiorowych środków przeciwwojennych (rozdz. VII)

2)zasada bezpieczeństwa zbiorowego - jedna z zasad postępowania ONZ i jej członków - obowiązek pomocy w razie agresji napadniętemu i ONZ oraz zakaz pomocy państwu, przeciwko któremu wystąpiła z akcją zbiorową ONZ (strona pozytywna i negatywna bezp. zbiorowego ONZ)

Rola Rady Bezpieczeństwa

1)na RB główna odp. za utrzymanie m. pokoju i bezp. - uprawnienia oparte na delegacji władzy, jaką państwa jej przekazały w tym celu, uznając że RB działa z ich ramienia, a same zobowiązały się przyjąć i wykonywać postanowienia RB

2)system bezp. zbiorowego ONZ nie działa automatycznie - jest uruchamiany i kierowany przez RB, a członkowie nie są zobowiązani do żadnej akcji przed zajęciem stanowiska przez RB, która ma 2 rodzaje uprawnień:

a)stwierdza zagrożenie pokoju, naruszenie pokoju lub dokonanie aktu agresji - uprawnienie badawcze (stwierdzenie casus actionis)

b)wydaje zalecenia lub decyzje o zastosowaniu środków przymusowych - uprawnienie do decydowania o podjęciu akcji przez ONZ

-wg Karty oba uprawnienia są uprawnieniami wyłącznymi RB

3)merytoryczne uchwały - jednomyślność 5 mocarstw, więc niemożliwa jest akcja przymusu wobec nich

System sankcji

1)RB może zastosować następujące środki:

a)środki tymczasowe - (art. 40) to nie sankcje, a jedynie środki stosowane celem zapobieżenia zaostrzeniu się sytuacji, stosowane przed podjęciem sankcji, a ich zastosowanie nie przesądza praw, roszczeń lub stanowiska stron

b)środki przymusu

-środki niewojskowe - (art. 41) środki nie wymagające użycia siły zbrojnej RB może zastosować - RB ma 2 uprawnienia:

*określa środki przymusu niewojskowego

*wzywa do zastosowania tych środków

np. zupełne lub częściowe przerwanie stosunków gosp., dypl., komunikacji kolejowej, morskiej, lotniczej, pocztowej, telegraficznej, radiowej i innej - ich skuteczność zależy od powszechnego ich stosowania

-środki wojskowe - (art. 42) środki wymagające użycia sił zbrojnych, przy czym RB nie ma obowiązku stopniować sankcji (najpierw nie-, a potem wojskowe), a akcja może polegać na: demonstracjach, blokadzie i innych operacjach sił zbrojnych powietrznych, morskich lub lądowych członków ONZ

2)RB nie posiada własnych środków zbrojnych, a aby mogła posłużyć się siłami zbrojnymi członków ONZ muszą być spełnione 2 warunki:

a)wezwania RB

b)zawarcie specjalnych układów przewidzianych w art. 43 - układy kontyngentowe (dot. liczebności i rodzaju sił zbrojnych, stopnia ich przygotowania i ogólnego rozmieszczenia oraz ułatwienia i pomoc)

-dotąd nie zawarto tych układów, dlatego ONZ nie może stosować środków przymusu wojskowego, co jest głównie spowodowane brakiem współpracy 5 mocarstw

-Karta przewiduje utworzenie Wojskowego Komitetu Sztabowego jako organu pomocniczego RB (skład - szefowie sztabów lub ich przedstawiciele 5 mocarstw) - pomaga­nie RB w wypełnianiu jej zadań wojskowych, w tym planowanie użycia sił zbrojnych oraz strategiczne kierownictwo siłami zbrojnymi

3)ze względu na brak układów kontyngentowych formalnie dalej obowiązują przepisy przejściowe w sprawie bezpieczeństwa - zanim wejdą w życie w/w układy działania konieczne dla utrzymania m. pokoju i bezp. powinny być podejmowane w imieniu ONZ przez 5 mocarstw (zasada jednomyślności) , dlatego podejmowane dotąd akcje ONZ były albo sprzeczne z Kartą, albo wykraczały poza jej postanowienia albo były niewystarczające, przy czym istniała tendencja do przerzucania kompetencji z RB na ZO, szczególnie gdy USA miały tam większość i w ten sposób omijały zasadę jednomyślności, w ten sposób w 1950 r. ZO na podstawie tzw. planu Achesona została przyjęta rezolucja Uniting for Peace (Zjednoczeni dla pokoju), która przewidywała min. przeniesienie kompetencji dot. zaleceń i użycia sił zbrojnych na ZO z RB w sytuacji złamania zakazu agresji, przy braku jednomyślności 5-tki, przy postanowieniu, że RB przestaje ponosić odp. za utrzymanie m. pokoju i bezp. (też przewidywała sesję nadzwyczajną ZO zwoływaną w ciągu 24 godz. oraz utworzenie tzw. Komisji Obserwacji Pokoju)

- rezolucja ta była sprzeczna z Kartą, min. dlatego, że tylko RB jest uprawniona do przeprowadzania akcji w zakresie m. pokoju i bezp.

Praktyka ONZ

1)ani razu nie użyto sił sankcyjnych, ale użyto sił porządkowych, które nie przeprowadzały akcji zbrojnej przeciwko żadnej ze stron konfliktu, lecz miały funkcje kontrolne i porządkowe

Sprawa koreańska

-1950 r.- wybucha konflikt między Koreą Płn. a Płd. - USA oskarżają KRLD o agresję - RB (bez udziału ZSRR, który nie brał udziału w posiedzeniach na znak protestu przeciwko „złej” reprezentacji Chin) przyjęła rezolucję uznającą KRLD za agresora i wzywające do udzielenia pomocy Korei Płd., a następnie powierzyła naczelne dowództwo nad siłami zbrojnymi ONZ USA i zezwoliła na posługiwanie się flagą , sprzeczne z Kartą (brak jednomyślności mocarstw, brak układów kontyngentowych, problem z reprezentacją Chin)

Bliski Wschód

-agresja Izraela, GB i Francji w 1956 r. na Egipt

-brak rezolucji RB, gdyż GB i Francja weto

-rezolucja ZO do wycofania wojsk i polecająca SG utworzenie Doraźnych Sił Zbrojnych (UNEF), które przebywały w Egipcie na warunkach ustalonych z tym krajem i miały za zadanie rozdzielać wojska przeciwników na linii demarkacyjnej

- na żądanie Egiptu wycofano wojska w 1967 r.

- agresja Izraela (zajął część terytorium)

- 1973 r. kolejne działania wojenne między Egiptem, Jordanią a Syrią

- powołano Doraźne Siły Zbrojne (UNEF II + Polacy)

-1974 r. porozumienie o rozdzieleniu wojsk Izraela i Syrii

-wysłano Siły Obserwacyjne ONZ (UNDOF + Polacy)

-po wkroczeniu Izraela do Libanu RB ustanowiła Tymczasowe Siły Zbrojne ONZ w Libanie (UNIFIL)

Akcja ONZ w Kongo

-1960 r. Kongo uzyskuje niepodległość, ale niedługo później Belgia wkracza pod pretekstem ochrony białej ludności i z ich inspiracji najbogatsza prowincja chce się oderwać od Konga

- Kongo występuje do RB

- RB wzywa Belgię do wycofania wojsk i upoważnia SG do udzielenia Kongo pomocy wojskowej

- utworzono siły zbrojne ONZ w Kongo (ONUC)

-ich działalność i działalność SG (Daga Hammarskjólda) były bardzo krytykowane, gdyż doprowadziły do obalenia legalnego rządu Lumumby i wydania Lumumby w ręce jego przeciwników (zamordowali go)

-ONUC opuściły Kongo w 1964 r.

Siły Zbrojne ONZ na Cyprze

-1963/1964 r. konflikt między ludnością grecką (większość) a turecką

-starcia zbrojne i interwencja Turcji

-1964 r. RB wysyła na Cypr Sił Zbrojnych ONZ (UNFICYP) o mandacie czasowym, przedłużanym

ROZBROJENIE I OGRANICZENIE ZBROJEŃ

1)tzw. overkill capacity - teoretyczna możliwość wielokrotnego uśmiercenia każdego mieszkańca kuli ziem­skiej przez mocarstwa jądrowe

2)rozbrojenie to zmniejszenie potencjału wojskowego aż do całkowitej jego likwidacji, a ograniczenie zbrojeń, w tym zahamowanie wyścigu zbrojeń - nie przewiduje likwidacji istniejącego już potencjału wojskowego, a tylko zahamowanie jego zwiększania i doskonalenia

3)rozbrojenie powszechne i całkowite jest ostatecznym celem, co zostało potwierdzone w rezolucji ZO ONZ w spra­wie powszechnego i całkowitego rozbrojenia

4)tzw. kroki częściowe mogą dot. określonych regionów i zmniejszanie potencjału wojskowego w określonej dziedzinie

5)Deklaracja zasad p.m. dot. przyjaznych stosunków i współdziałania państw zgodnie z Kartą NZ - państwa powinny kontynuować rokowania w celu całkowitego i powszechnego rozbrojenia

6)2 najpoważniejsze trudności w rokowaniach rozbrojeniowych:

a)jak dokonać stopniowego rozbrajania, aby żadna ze stron nie miała przewagi militarnej nad drugą

b)jak zorganizować kontrolę rozbrojenia, żeby nie naruszała ona suwerenności państw

7)Karta NZ - uprawnienia organów głównych:

a)ZO ONZ - rozważać i wydawać zalecenia co do zasad rozbrajania w stosunku do członków (nie mają mocy wiążącej) i RB (jako instrukcje)

b)RB - opracowywać i przedstawiać plany systemu regulacji zbrojeń

8)rokowania rozbrojeniowe po II wojnie światowej miały charakter wielo- i dwustronny - na sesji ZO ONZ ZSRR wystąpił z projektem powszech­nego i całkowitego rozbrojenia w 3 etapach, przy tworzeniu systemu m. kontroli - nie przyjęte, choć wiele razy ponawiane

-niewielkie wyniki rokowań rozbrojeniowych, a jedyne efekty to zahamowanie wyścigu zbrojeń i powolne zmniejszenie potencjałów broni masowego jądrowej

Pierwsze akcje w sprawie rozbrojenia - 2-ga poł. XIX w. W roku 1863 z inicjatywą zwołania kongresu dotyczącego redukcji zbrojeń wystąpił Napoleon III. W następstwie podobne inicjatywy Mikołaja II doszło do zwołania 2 konferencji haskich -ogólne zalecenia redukcji wydatków na zbrojenia

W pakcie LN- założenia opracowania planów redukcji zbrojeń przez Radę

1922 r. na konferencji waszyngtońskiej porozumienie dotyczące Ograniczenia zbrojeń morskich

1932 r. konferencja LN nie dała rezultatów

Stopniowe zmniejszanie potencjałów wojskowych państw zmierzające do całkowitego wyelimlinowania tych potencjałów

Ograniczenie zbrojeń- pozostawienie środków i potencjałów na określonym poziomie.

Zahamowanie wyścigu zbrojeń- prowadzenie działań zmierzających do stopniowego zmniejszania potencjałów zbrojnych wszystkich państw.

Po II WŚ umowy rozbrojeniowe z wieloma państwami. Wg Karty NZ RB ponosi odpowiedzialność za opracowanie systemów regulowania zbrojeń. Nie nałożyła na państwa obowiązków. Dalej w tym względzie idzie Deklaracja z 1970 r. - państwa rokowania w celu zawarcia traktatu o rozbrojeniu.

Rokowania rozbrojeniowe:

1945-1949 propozycje radzieckie - zakaz produkcji i stosowania broni atomowej

1954-55 zbliżenie poglądów mocarstw

1963 Moskwa - traktat o częściowym zakazie doświadczeń z bronią jądrową w przestrzeni kosmicznej i pod wodą

Od 1962 rokowania w Genewie w Komitecie Rozbrojeniowym

1969 traktat o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej

zawiera 2 ustalenia:

1.państwa które posiadają broń jądrową zobowiązują się nie przekazać jej innym państwom

2.państwa które jej nie maja nie będą dążyły do zaopatrzenia się

Zagrożenie: nie wszystkie państwa przystąpiły.

197 ?- układ o zakazie umieszczania broni jądrowej i innych rodzajów broni masowej zagłady

1978 ZO przyjęło Dokument końcowy obejmujący deklaracje i program działania w sprawie rozbrojenia

10 IX 1996 traktat o całkowitym zakazie prób z bronią jądrową

Broń biologiczna i chemiczna:

1925 próba ograniczenia użycia broni biologicznej

1972 konwencja o zakazie prowadzenia badań produkcji, gromadzenia broni biologicznej oraz niszczenia zapasów

1993 konwencja o całkowitym zakazie rozwoju, produkcji, składowania i użycia broni chemicznej oraz zniszczenia jej (Polska stroną)

- państwa powinny zniszczyć zapasy i urządzenia służące do produkcji

- niszczenie musi być podjęte w ciągu 2 lat, powinno zakończyć się w ciągu 10

- państwa nie będą podejmowały działań służących rozprzestrzenianiu

- nowoczesny system kontroli-komisje międzynarodowe

Znaczenie umów dwustronnych, np między USA a ZSRR w latach 1972 , 1987 układ o redukcji konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie

Układ o zakazie prób broni nuklearnej

1)Układ o zakazie prób broni nuklearnej w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod wodą z 1963 r. (Moskwa):

a)to nie umowa rozbrojeniowa, ale przyczynia się do zahamowania wyścigu zbrojeń, choć nie w pełni, gdyż doświadczenia podziemne nadal dozwolone, choć strony układu deklarowały chęć wprowadzenia zakazu wszelkich doświadczeń z bronią jądrową, ale USA sprzeciwiły się objęciem doświadczeń podziemnych układem, argumentując niemożnością dostatecznej kontroli

b)członkowie - 100 państw, ale bez ChRL i Francji (mocarstwa jądrowe)

2)1996 r, - ZO przyjęło Traktat o całkowitym zakazie prób z bronią jądrową (nie wszedł w życie)

- przewiduje powołanie specjalnej org. m. do nadzoru realizacji jego postanowień oraz sankcje za nieprzestrzeganie (pozbawienie praw i przywilejów oraz wspólne działania pozostałych stron”, a ew. spory w drodze rokowań i przed MTSa)

a)do 1999 r. podpisały go 154 państwa, ale konieczna ratyfikacja 44 (brak jej)

- senat USA nie wyrażił zgody na ratyf., a Indie, Pakistan i Izrael zwlekają z jego przyjęciem

Strefy bezatomowe. Propozycje Polski.

1)strefy bezatomowe to obszary, na których nie może być utrzymywana i używana broń jądrowa (strefy częściowo zdemilitaryzowane i zneutralizowane)

-np. Antarktyda (Traktat Waszyngtoński z 1959 r.; podobnie dot. przestrzeni kosmicznej

2)tzw. plan Rapackiego - propozycja utworzenia takiej strefy w Europie Środkowej na ZO ONZ w 1957 r., a następnie rozwinięty i zmodyfikowany w 1958 i 1962 r.

a)Polska, Czechosłowacja, NRD i RFN - miałyby się wyrzec produkowania i posiadania broni jąd­rowej, a inne państwa nie mogłyby posiadać na ich obszarze takiej broni, ani jej używać

b)ZSRR i USA sprzeciw, więc odrzucono

3)tzw. plan Gomułki (1963 r.) - propozycja o węższym zakresie w celu zamrożenie zbrojeń jądrowych - zamrożenie wszelkich zbrojeń jądrowych na terytorium Polski, Czechosłowacji, NRD i RFN, a państwa mające siły zbrojne w tym obszarze byłyby zobowiązane nie produkować, nie wprowadzać i nie przekazywać innym państwom z tej strefy broni jądrowej lub termojądrowej + system kontroli - odrzucony

4)1961 r. - rezolucja na wzór propozycji polskich wzywająca uznanie całej Afryki za strefę bezatomową

5)1963 r. rezolucja ZO ONZ o denuklearyzacji Ameryki Łacińskiej

-1967 r. traktat z Tlatelolco

Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej

1)z 1968 r. (wszedł w życie w 1970 r.), a stronami były 3 mocarstwa atomowe (ZSRR, USA i BG) oraz szereg innych państw, w tym Polska, ale ChRL i Francja poza układem

a)zobowiązanie do nieprzekazywania/nieprzyjmowania bezpośrednio lub pośrednio broni jądrowej oraz kontroli nad tą bronią oraz do niepomagania w jej stworzeniu, oraz do nieprodukowania jej i nieuzyskiwania w inny sposób

b)zobowiązanie się państw nieatomowych do poddania się kontroli w zakresie wykonywania w/w zobowiązań, dokonywanej przez Międzynarodową Agencję Ene­rgii Atomowej na podstawie umów między nią a nimi

c)rezolucja RB ONZ o gwa­rancjach dla państw nieatomowych i oświadczenie 3 mocarstw atomowych (stron układu) o gotowości pomocy w razie agresji ze strony państwa atomowego

Traktat o zakazie umieszczania broni jądrowej i innych rodzajów broni masowej zagłady na dnie mórz i oceanów oraz w jego podłożu

1)z 1971 r. - szereg państw (w tym ZSRR) dążyły do demilitaryzacji dna mórz i oceanów i do pokojowego ich wykorzystania, ale USA nie zgodziły się, gdyż w tym czasie już wybudowały niektóre instalacje, głównie do wykrywania łodzi podwodnych wybudowały na swoim dnie

a)nie dot. działalności w głębi­nach morskich łodzi podwodnych z wyrzutniami broni atomowej

b)zobowiązanie do dalszych rokowań

c)pełny zakaz poza 12-milową strefą przybrzeżną

d)kontrola przestrzegania jego postanowień

Konwencja o zakazie prowadzenia badań, produkcji i gromadzenia zapasów broni bakteriologicznej (biologicznej) i toksycznej oraz o ich zniszczeniu

-z 1972 r. - zobowiązanie, że w żadnych okolicznościach nie będą prowadzić badań, produkować, gromadzić, nabywać i przechowywać broni biologicznej ani środków służących do jej przeno­szenia oraz zniszczenie zapasów broni biologicznej

Ograniczenie zbrojeń w przestrzeni kosmicznej

-patrz prawo kosmiczne - księżyc i inne ciała niebieskie zostały zdemilitaryzowane, ale nie ma zakazu wykorzystywania przestrzeni kosmicznej (poza ciałami niebieskimi) do celów wojskowych nie związanych z umieszczaniem tam broni jądrowej masowej zagłady - nie ma pełnej demili­taryzacji całej przestrzeni kosmicznej

Rokowania i układy radziecko-amerykańskie

1)w wyniku rokowań między ZSRR a USA tzw. SALT (Strategie Arms Limitation Talks) w Helsinkach i Wiedniu zostały podpisane w Mos­kwie w 1972 r. 2 porozumienia między tymi państwami:

a)układ o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej

-do 200 wyrzutni i pocisków przechwytujących; też inne kwestie dot. stacji radiolokacyjnych, próby z bronią przeciwrakietową

b)tymczasowe porozumienie o niektórych środkach w zakresie ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych

-zamrożenie na 5 lat stanu ilościowego strategicznych zbrojeń ofensywnych obu stron (wyrzutnie rakiet międzykontynentalnych)

2)1979 r. - USA i ZSRR podpisały SALT II (nie ratyf. przez USA, ale stosowany w praktyce)

3)porozu­mienie Waszyngtońskie radziecko-amerykańskie o całkowitej eliminacji lądowych rakiet jąd­rowych średniego i mniejszego zasięgu (500-5500 km) z 1987 r. (ratyf. w 1988 r.):

a)eliminacja rakiet z głowicami jądrowymi rozmieszczonych w Europie

b)system kontroli postanowień porozumienia (narodowa kontrola i inspekcje na miejscu)

4)1991 r. - START I (Strategie Arms Reduction Talks) - redukcja systemów rakietowych broni jądrowej o zasięgu ponad 5tyś km średnio 25 do 30%

5)1993 r. - START II - redukcja o 2/3 głowic jądrowych do 2003 r. (nie ratyf.)

-START I i II zamykają okres kontroli zbrojeń dwóch supermocarstw i otwierają okres redukcji zbrojeń jądrowych

189

przekupstwo (art. 50)

podstęp (art. 49)

błąd (art. 48)

przekroczenie pełnomocnictw (art. 47)

przekroczenie kompetencji (art. 46)

wady oświadczenia woli

przyczyny o charakterze formalnym

sprzeczność z ius cogens (art. 53)

wobec państwa

wobec przedstawiciela (art. 51)

przymus

brak pełnomocnictw (art.8)

brak kompetencji (art. 8)

brak zdolności traktatowej (art.6)

przyczyny nieważności względnej

przyczyny nieważności bezwzględnej

przyczyny ograniczonej nieważności formalnej (brak rejestracji art. 80)

przyczyny nieograniczonej nieważności formalnej

Przyczyny nieważności zasadniczej (cz. V. dział 2)

Przyczyny nieważności formalnej

---