NARZĄD WZROKU

(ORGANUM VISUS)

1. Budowa

Składa się z oka (oculus) i narządów dodatkowych (organa oculi accesoria):

• do oka należy:

• gałka oczna (bulbus oculi)

• nerw wzrokowy (nervus opticus)

• do narządów dodatkowych, czyli pomocniczych zalicza się:

• aparat ruchowy gałki ocznej

• aparat ochronny

• narząd łzowy

2. Gałka oczna (bulbus oculi)

• leży w oczodole (orbitae), którego pozostałą część wypełnia tkanka tłuszczowa, tworząc ciało tłuszczowe oczodołu (corpus adiposum orbitae), powięzie i mięśnie

• gałka oczna nie jest ściśle kulista. Składa się z dwóch sferycznych odcinków o różnym promieniu.

• Odcinek przedni odpowiadający rogówce jest znacznie mniejszy od tylnego-stanowi 1/6 powierzchni całej gałki, ale jednocześnie jest silniej wypukły, ma mniejszy promień krzywizny.

• Odcinek tylny natomiast jest znacznie większy, bardziej zbliżony do powierzchni kuli-zajmuje 5/6 tej powierzchni, ma większy promień krzywizny

• pod względem budowy w gałce ocznej odróżniamy zawartość gałki oraz jej ścianę. Ściany gałki ocznej budują trzy błony:

• zewnętrzna- błona włóknista (tunica fibrosa bulbi)

• środkowa- błona naczyniowa (tunica vasculosa bulbi)

• wewnętrzna błona gałki ocznej (tunica interna bulbi)

• BŁONA WŁÓKNISTA GAŁKI OCZNEJ (TUNICA FIBROSA BULBI)

• rogówka (cornea)

• stanowi przednią część błony zewnętrznej (1/6)

• ma większą krzywiznę, ta różnica krzywizn wytwarza płytki, pierścieniowaty rowek na granicy rogówki i twardówki nazywany bruzdą twardówki (sulcus sclerae)

• składa się z pięciu warstw

• przepuszczalna dla promieni świetlnych, stanowi I element łamliwy

• przezroczysta

• brak naczyń krwionośnych i limfatycznych, odżywiana jest przez łzy obmywające ją od przodu i przez ciecz wodnistą od strony komory przedniej

• bogato unerwiona, unerwiają ją nerwy rzęskowe krótkie (nervi ciliares)

• twardówka [białkówka] (sclera)

• stanowi większą część błony zewnętrznej (5/6)

• ma mniejszą krzywiznę od rogówki

• od wewnątrz twardówkę wyścieła warstwa barwnikowa

• barwa niebiesko-biaława

• nieprzepuszczalna dla promieni świetlnych

• całkowicie zamknięta z wyjątkiem blaszki sitowej (lamina cribrosa), która leży w tylnej części twardówki, gdzie znajdują się otwory dla naczyń i włókien nerwu wzrokowego (nervus opticus) i innych nerwów

• bliżej do przodu twardówkę przebijają 4 żyły wirowate (venae vorticosa), które odprowadzają większość krwi z błony naczyniówkowej

• rogówka łączy się z twardówką- wzdłóż całej granicy rogówkowo-twardówkowej okrężnie przebiega kanał zwany zatoką tylną twardówki [kanał Schlemma] (sinus venosus sclerae), przez który odpływa z komór gałki ciecz wodnista oka (humor aquosus)

• ścianę przyśrodkową zatoki tworzy więzadło grzebieniaste (ligamentum pectinatum), leżące w kącie tęczówkowo-rogówkowym (angulus iriclocornealis)

• nadaje kształt gałce ocznej i utrzymuje go

• oprócz w/w posiada otwory dla tętnic rzęskowych tylnych (arteria ciliares posteriores) i nerwów rzęskowych (nervi ciliares)

• bardzo słabo unaczyniona przez gałązki naczyń przebijających się

• BŁONA NACZYNIOWA GAŁKI OCZNEJ (TUNICA VASCULOSA BULBI)

• naczyniówka [jagodówka] (choroidea)

• stanowi tylny i największy odcinek błony naczyniowej

• przebiegają w niej tętnice rzęskowe tylne długie i krótkie (arteriae ciliares posteriores, longes et breves)

• żyły wirowate (venae vorticosae), które przebijając skośnie twardówkę wydostają się z gałki ocznej do oczodołu

• gęsta sieć naczyń włosowatych, szczególnie obfita na wysokości plamki żółtej

• nerwy

• ciało rzęskowe (corpus ciliare)

• naczyniówka od przodu przechodzi w ciało rzęskowe

• stanowi ono środkową część błony naczyniowej, poczynając od rąbka zębatego (ora serrata)

• ma ono wygląd czarnego pierścienia, a na przekroju poprzecznym kształt trójkątny

• zbudowany jest z około 70-80 wyrostków rzęskowych (processus ciliares), które tworzą wieniec rzęskowy (corona ciliari), utrzymujący soczewkę- II ciało łamliwe

• unerwiony parasympatycznie

• znajduje się tu MIĘSIEŃ RZĘSKOWY (MUSCULUS CILIARIS), zbudowany z włókien mięśniowych gładkich. Składa się z włókien południkowych (fibrae meridionales) unerwionych współczulnie i włókien okrężnych (fibrae circulares) unerwionych przez włókna przywspółczulne ze zwoju rzęskowego (ganglion ciliare). Mięsień rzęskowy jest mięśniem akomodacji oka:

• przy patrzeniu na przedmiot bliski soczewka musi być uwypuklona, co obserwujemy przy skurczu włókien okrężnych

• przy dali soczewka spłaszcza się dzięki działaniu włókien południkowych

Takie dostosowanie oka do oglądania przedmiotów z różnej

odległości nazywamy AKOMODACJĄ OKA. Wiąże się to ze

skurczem mięśnia, zmianą kształtu soczewki i wydzielaniem

płynu śródocznego. Gdy mięsień rzęskowy starzeje się, wtedy

słabnie i wówczas akomodacja oka jest utrudniona.

• Komórki nabłonka rzęskowego wydzielają płyn śródoczny- ciecz wodnistą (humor aquosus)

• funkcje ciała rzęskowego

• mięsień rzęskowy odpowiada za akomodację oka

• nabłonek rzęskowy wytwarza ciecz wodnistą

• wieniec rzęskowy utrzymuje soczewkę w prawidłowym położeniu

• tętnice rzęskowe tylne długie (arteriae ciliares posteriores, longes)

• tętnice rzęskowe przednie (arteriae ciliares anteriores)→wszystkie od tętnicy ocznej, które tworzą KOŁO TĘTNICZE TĘCZÓWKI WIĘKSZE (CIRCULUS ARTERIOSUS IRIDIS MAJOR), leżące w ciele rzęskowym, w pobliżu podstawy tęczówki i ku przodowi od włókien dużych mięśnia rzęskowego

• nerwy rzęskowe krótkie (nervi ciliare brevus)→od zwoju rzęskowego

• nerwy rzęskowe długie- czuciowe (nervi ciliare longus)

• tęczówka (iris)

• stanowi najbardziej do przodu położoną część błony naczyniowej

• ma postać krążka o nierównej budowie, ze względu na obecność beleczek (trabeculae) i cząstek tworzących wyniosłości i zagłębienia

• promieniście odchodzące od koła tętniczego większego tętnice obficie unaczyniają tęczówkę, tworząc KOŁO TĘTNICZE MNIEJSZE TĘCZÓWKI (CIRCULUS ARTERIOSUS IRIOLIS MINOR), w pobliżu brzegu źrenicznego

• występują 2 mięśnie gładkie:

• MIĘSIEŃ ZWIERACZ ŹRENICY (MUSCULUS SPHINETER PUPILLAE)- unerwiony przywspółczulnie przez układ wegetatywny, działa przy dużym natężeniu światła zwężając światło źrenicy

• MIĘSIEŃ ROZWIERACZ ŹRENICY (MUSCULUS OLILATATOR PUPILLAE)- unerwiany współczulnie działa przy małym natężeniu światła zwężając światło źrenicy

• barwa tęczówki zależy od ilości istoty barwnej. Jeżeli jest ona tylko od tyłu, to oczy są niebieskie, jeżeli jest też wśród naczyń krwionośnych- oczy są ciemniejsze. Przy całkowitym braku barwnika tzw. bielactwo (albinismus) tęczówka prześwieca czerwonawo i tęczówka ma kolor czerwony.

• Źrenica (pupilla)- środkowa część tęczówki. Jest to otwór o zmiennym świetle, zależnym od natężenia światła→mały przy dużym natężeniu, duży przy małym natężeniu światła i w ciemności

• BŁONA WEWNĘTRZNA GAŁKI OCZNEJ (TUNICA INTERNA BULBI)

• siatkówka (retina)

• część wzrokowa siatkówki (pars optica retinae)- tylna, większa, światłoczuła

• cienka

• za życia przezroczysta i różowawa. Zabarwienie jej zależy od czerwieni wzrokowej- rodopsyny zawartej w pręcikach siatkówki. Po śmierci siatkówka szybko mętnieje

• od naczyniówki oddziela ją warstwa barwnikowa (pars pigmentosa)

• w tylnym odcinku siatkówki znajduje się białawe pole- tarczka nerwu wzrokowego (discus nervi optici), w której zbiegają się włókna nerwowe siatkówki, które po opuszczeniu gałki ocznej wytwarzają nerw wzrokowy

• siatkówka pokrywająca twory nerwu wzrokowego nie zawiera elementów światłoczułych i dlatego to miejsce nazywane jest plamką ślepą

• oprócz tarczy nerwu wzrokowego, w okolicy tylnego bieguna gałki dostrzegamy również żółtawe zabarwione miejsca- plamkę żółtą (macula lutea), a w niej dołek środkowy (fovea centralis), przy której przechodzi oś wzrokowa. Plamka żółta jest w najświetliwszym miejscem siatkówki

• występują czopki, a między nimi pręciki [pręcików przybywa im dalej od dołka środkowego]

• plamka żółta jest miejscem najlepszego widzenia, obraz odbierany przez nią jest najwyraźniejszy

• siatkówka zawiera charakterystyczną dla siebie tętnicę środkową (arteria centralis retinae)

• w siatkówce występują 2 rodzaje komórek światłoczułych:

• czopki (coni)- jest ich w siatkówce ok. 6-7 mln., odpowiedzialne są za widzenie barwne- duomatyczne, odpowiedzialne są za barwę: czarną, niebieską, zieloną

• pręciki (bacilli)- jest ich w siatkówce ok. 120 mln., odpowiedzialne są za widzenie kontrastowe, za widzenie w słabym oświetleniu, przy zwiększonej pobudliwości świetlnej; zawierają barwnik wrażliwy na światło- rodopsynę [czerwień wzrokowa], który pod wpływem światła ulega rozpadowi, ale stale jest wytwarzany na nowo.

• Receptory przekształcają bodziec świetlny na nerwowy

• część ślepa siatkówki (pars ceca retinae)

• przednia część

• jest mniejsza

• niewrażliwa na światło, brak receptorów- czopków i pręcików

• siatkówka zbudowana jest z 10 warstw. W przypadku spadku ciśnienia śródocznego, w pewnych stanach patologicznych, może nastąpić odchylenie siatkówki (ablatio retinae) z jego groźnym dla widzenia efektem.

3. Zawartość gałki ocznej.

• KOMORA PRZEDNIA GAŁKI OCZNEJ (CAMERA ANTERIOR OR BULBI)

• ograniczenia:

• rogówka (cornea)

• niewielka część twardówki (sclera)

• ciało rzęskowe (corpus ciliare)- tęczówka (iris)

• część soczewki (lens) widoczna przez żrenicę (pupilla)

• czynnościowo ważną częścią komory przedniej jest kąt tęczówkowo-rogówkowy (angulus iriolocromalis), w którym znajdują się: rogówka, twardówka, ciało rzęskowe i tęczówka. W kącie tym znajduje się więzadło grzebieniaste tego kąta (ligamentum pectinatum anguli iriolocrnealis).

• Między pasmami tworzącymi to więzadło leżą przestrzenie przez które ciecz wodnista przedostaje się do zatoki żylnej twardówki. W przypadku niedrożności tej przestrzeni dochodzi do jaskry, choroby, która objawia się wzmożonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym, spowodowanym nadmierną ilością cieczy wodnistej

• KOMORA TYLNA GAŁKI OCZNEJ (CAMERA POSTERIOR OR BULBI)

• komora tylna oka podobnie jak przednia zawiera ciecz wodnistą (humor aquosus) produkowaną przez nabłonek rzęskowy

• komora tylna kontakyuje się z komorą przednią przez szczelinę między soczewką i brzegiem źrenicowym tęczówki

• ciecz wodnista [płyn śródoczny](humor aquosus)

• jest bezbarwnym, przejrzystym płynem

• wytwarzany w ilości 2 mm
  w ciągu minuty

• odżywia twory pozbawione naczyń krwionośnych, soczewki i rogówki

• odprowadza produkty przemiany materii

• dzięki swemu ciśnieniu hydrostatycznemu napina powieki nadając kształt gałce ocznej

• jest częścią złożoną gałki ocznej

• ograniczenia komory tylnej:

• tęczówka (iris)

• soczewka (lens)

• przylega do tylnej powierzchni tęczówki, a swoją tylną powierzchnią do ciała szklistego

• ciało optycznie czynne

• soczewka jest drugim elementem łamliwym

• odżywiana za pomocą dyfuzji i osmozy

• jest dwuwypukła [wypukła z obu stron]

• powierzchnia przednia soczewki (facies anterior lentis) jest mniej wypukła

• powierzchnia tylna soczewki (facies posterior lentis) jest bardziej wyoukła

• średnica soczewki wynosi 9 mm

• linia łącząca biegun przedni (polus anterior) soczewki z biegunem tylnym (polus posterior) nosi nazwę osi soczewki (axis lentis)

• soczewka utrzymywana jest w swym położeniu za pomocą obwódki rzęskowej (zonula ciliares)

• z zewnątrz soczewka objęta jest sprężystą torebką soczewki (capsula lentis)

• pod torebką leży bezbarwna kora soczewki (cortex lentis)

• wnętrze zajmuje jądro soczewki (nucleus lentis)

• ciało szkliste (corpus vitreum)

• jest przezroczystą, bezbarwną masą, która wypełnia większą część gałki ocznej (ok. 4/5)

• leży za soczewką

• powierzchnia tylna jest kulista

• na powierzchni przedniej [do której przylega soczewka] znajduje się wgłębienie- dół ciała szklistego (fossa hyaloidea)

• przez środek dołu ciała szklistego, od tarczy do jego dołu biegnie kanał ciała szklistego (canalis hyaloideus), będący pozostałością płodowej tętnicy ciała szklistego (arteria hyaloideus)

• od przodu ciało szkliste odżywiane jest przez tkanki otaczające- przede wszystkim przez błonę naczyniówkową oka

• współdziała w wytwarzaniu obrazów optycznych

• utrzymuje odpowiednie ciśnienie śródoczne zapobiegając np.: odklejeniu siatkówki

• błona szklista (membrana vitrea)osłania ciało szkliste ze wszystkich stron z wyjątkiem ????? szklistego (stroma vitreum), występującego w postaci delikatnych włókienek nie łączących się ze sobą, pomiędzy którymi przestrzenie wypełnia ciecz szklista (humor vitreus).

• ciało rzęskowe (corpus ciliare)

4. Dno gałki ocznej - dno oka.

• oglądamy przez wziernik oczny- oftalmoskop

• otrzymany obraz przedstawia:

• tylną siatkówkę, a na niej tarczkę nerwu wzrokowego (discus nervi optici), w postaci jednego krążka przesuniętego nieco w bok i do góry od środka obrazu

• naczynia krwionośne siatkówki- dwie tętnice skroniowe: dolną i górną (arterialae temporales retinae inferior et superior) i dwie nosowe: górną i dolną (arteriae nasales retinae superior et inferior) odchodzące od tętnicy środkowej siatkówki (arteria centralis retinae)

• dołek środkowy (fove centralis) wraz z plamką żółtą (macula lutea)- jest obrazem pozbawionym naczyń, prawie tej samej wielkości co tarcza nerwu wzrokowego, ciemniejszym od reszty obszaru ocznego, położony po przeciwnej stronie tarczki, również bocznie od środka obrazu, ale niżej od tarczki

• włókna nerwowe siatkówki nie są widoczne przy użyciu zwykłych źródeł światła, ponieważ w siatkówce włókna nie mają chłonki rdzennej.

• Zmiany w obrazie wziernikowym dna oka

• przy schorzeniach internistycznych zmieniają się naczynia siatkówki

• w obrazi tym widoczne są oznaki śmierci

• w ciągu 1-2 min po śmierci tarcze nerwu wzrokowego i plamka żółta zaczynają blednąć, a po kilku minutach tarczka jest biała, tętnice siatkówki stają się węższe, żyły ciemniejsze

• po 15-20 min po śmierci występuje rozpad słupa krwi w tętnicach i obserwujemy wiele ich fragmentów

• po 1-2 godz. całe dno oka przyjmuje barwę mlecznobiałą

• nieomylną oznaką śmierci jest zapadanie się żył i tętnic, występujące przy leciutkim ucisku na gałkę oczną

5. Naczynia i nerwy gałki ocznej .

• TĘTNICE

Tętnica oczna (arteria ophthalamica)

Odchodzi od tętnicy szyjnej wewnętrznej

7

tętnice rzęskowe

(arteriae ciliares)

zaopatruje całą błonę naczyniową, twardówkę i brzeg rogówki z sąsiadującą spojówką.

Tętnica środkowa siatkówki

(arteria centralis retinae)

Wnika do nerwu wzrokowego w odległości kilkunastu milimetrów za gałką oczną, biegnie wzdłóż osi nerwu do tarczy nerwu wzrokowego, gdzie wydobywa się na powierzchnię, dzieląc się na dwie gałęzie, które następnie dzielą się. Ystępuje tylko w życiu płodowym.

Tętniczki skroniowe siatkówki górne i dolne

(arteriolae temporales retinae superior et posterior)

• Siatkówka

Tętniczki nosowe siatkówki górne i dolne

(arteriolae nasales retinae superior et posterior)

• Siatkówka

Tętnice rzęskowe przednie

(arteriae ciliares anteriores)

Przeważnie w liczbie 5-7, odchodzą od tętnic mięśni prostych gałki

Oddają gałązki do przedniej części twardówki i do przodu do spojówki

Przebijają twardówkę pod kątem prostym i łącząc się z tętnicami rzęskowymi tylnymi tworzą KOŁO TĘTNICZE WIĘKSZE TĘCZÓWKI

• ciało rzęskowe

• tęczówka

• twardówka

• spojówka

Tętnice rzęskowe tylne

(arteriae ciliares posteriores)

Przebijają teardówkę w okolicy nerwu wzrokowego

Tętnice rzęskowe tylne krótkie

(arteriae ciliares posteriores breves)

Z przodu zespalają się z tętnicami rzęskowymi tylnymi długimi i tętnicami rzęskowymi przednimi

• Naczyniówka

• Twardówka

Tętnice rzęskowe tylne długie

(arteriae ciliares posteriores longae)

Biegną między twardówką a naczyniówką przeważnie w liczbie dwóch

Tworzą z tętnicami rzęskowymi przednimi KOŁO TĘTNICZE WIĘKSZE TĘCZÓWKI

• Twardówka

• Naczyniówka

• Ciało rzęskowe

• Tęczówka

---