Część I - TEORIA INTEGRACJI, CHARAKTER PRAWNY, STRUKTURA, ZAKRES PRZEDMIOTOWY I ZASADY DZIAŁANIA UNII EUROPEJSKIEJ

ROZDZIAŁ II

Struktura prawna i zakres podmiotowy procesu integracji europejskiej

1. Od Wspólnot do UE

1946r. -początek procesu integracji - przemówienie W. Churchilla w Zurichu - propozycja ustanowienia Stanów Zjednoczonych Europy mających skupić przede wszystkim Francję i Niemcy.

1950r. - J. Monnet opracowuje plan dla Schumana (Deklaracja Schumana), w którym proponuje się poddanie przemysłu stalowego i węglowego Niemiec i Francji wspólnemu, ponadnarodowemu zarządowi. Planem tym miały być też objęte Beneluks i Włochy.

Efekt planu Monneta:

1951r. - ustanowienie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali na mocy TEWWiS - tzw. Traktat paryski (wszedł w życie w 1952r.)

1957r. - ustanowienie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom) - traktaty rzymskie (w. w życie:1958)

Nie udało się rozszerzyć procesu integracji o dziedzinę polityczną i obronną.

Traktaty ustanawiające te trzy Wspólnoty były wielokrotnie zmienianie na mocy traktatów rewizyjnych. Były to:

1. Traktat o fuzji - Bruksela 1965 (w.w ż.:1967). Unifikacja trzech Wspólnot przez ustanowienie wspólnych instytucji: Rady i Komisji (uprzednio istniały tylko TS, PE i organ doradczy-Komitet Ekonomiczno-Społeczny).

2. Jednolity Akt Europejski - 1986 (w.w ż:1987). Ustanowienie rynku wewnętrznego.

3. Traktat o Unii Europejskiej = Traktat z Maastricht - 1992 (w.w ż:1993).

- ustanowienie UE;

- ważne zmiany w TEWG - zmiana nazwy EWG na Wspólnotę Europejską.

d) Traktat z Amsterdamu - 1997 (w. w ż.:1999). Zmiany w TUE i TWE - dokonanie „uwspólnotowienia” (przeniesienia z filaru III do filaru I) istotnych dziedzin z III filara (tzw. Acquis Schengen)

e) Traktat z Nicei - 2001 (w. w ż:2003). Zadanie: przygotowanie do przyjęcia dużej ilości państw czł.

W tym samym czasie (w 2002r.) ustalono wygaśnięcie TEWWiS - EWWiS przestała istnieć. Objęte nią dziedziny przejęła Wspólnota Europ.

f) Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy (Traktat konstytucyjny) - 2004. Nie wszedł w życie. Zadanie: radykalna reforma ustrojowa Unii, przekształcenie Unii w jednolitą organizację międzynarodową (poza Unią miał być tylko Euratom).

g) Traktat z Lizbony - 2007 (w. w ż.: 01.12.2009). Rewizja TUE, TWE i TEWEA. Zmiana nazwy TWE na Traktat o funkcjonowaniu UE (TFUE). Reformy przejęte z T. Konstytucyjnego.

Reforma ustrojowa na mocy Traktatu z Lizbony:

- przekształcenie UE w jednolitą organizację międzynarodową - likwidacja struktury filarowej;

- ujednolicenie mechanizmu decyzyjnego i katalogu źródeł prawa;

- sprecyzowanie zasad podziału kompetencji

- reforma instytucji (wprowadzenie formuły podejmowania decyzji w Radzie większością kwalifikowaną);

- umocnienie ochrony praw podstawowych przez nadanie Karcie Praw Podstawowych charakteru prawnego i przystąpienie Unii do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności;

- umocnienie roli parlamentów państw czł. W sprawach UE - monitorowanie zas. pomocniczości i kontrola procesu decyzyjnego.

2. Ustanowienie UE: ewolucja jej charakteru prawnego

UE została utworzona w 1993r. na mocy Traktatu z Maastricht. Art. 1 TUE: Unię stanowią Wspólnoty Europejskie, uzupełnione politykami i formami współpracy przewidzianymi w TUE. Zadanie Unii: kształtowanie w sposób spójny i solidarny stosunków między państwami czł. oraz między ich narodami.

Pierwotna struktura UE:

1. DACH

- ustanowienie Unii

- cele Unii

- jednolite ramy instytucjonalne

- zasady demokracji, prawa podstawowe i tożsamość narodowa państw.

b) I filar - metoda wspólnotowa

- Wspólnota Europejska

- Euratom

- Europejska Wspólnota Węgla i Stali (do 2002)

c) II filar - metoda międzyrządowa

- Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa

d) III filar - met. międzyrządowa

- Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych

e) FUNDAMENT UNII

- wzmocniona współpraca

- rewizja traktatów

- przyjęcie nowego państwa.

Wyżej wskazana struktura obejmowała dwa obszary o różnym charakterze prawnym podzielone na 3 filary - struktura filarowa/stożkowa.

1. Wspólnota Europejska (dawna EWG), EURATOM i do 2002r. EWWiS stanowiły I filar. Zasadniczą rolę odgrywała WE ze względu na zadania:

- ustanowienie rynku wewnętrznego poprzez liberalizację swobód:

+ przepływu towarów

+ przepływu pracowników i przedsiębiorczości

+ świadczenia usług

+ przepływu kapitału

- prowadzenie wspólnych Polityk (Handlowej, Rolnej, Transportowej)

- realizowanie reguł konkurencji

- realizowanie Unii Gospodarczej i Walutowej.

Euratom istnieje do dziś i zajmuje się kontrolą i koordynacją w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii jądrowej.

Wspólnoty spełniały kryteria kwalifikujące je jako organizacje ponadnarodowe: utworzyły samodzielny, autonomiczny porządek prawny i mogły stanowić prawo, które wywoływało skutek bezpośredni i miało pierwszeństwo wobec prawa krajowego. Stwierdził to TS w wyroku z 1964 - Flaminio Costa v. ENEL:

1. Państwa członkowskie utworzyły samodzielną, europejską władzę publiczną

2. Traktat EWG utworzył własny porządek prawny

3. Prawo wywodzące się z Traktatu nie może być podważane przez krajowe.

2. Polityki i inne formy współpracy - dalsze dwa filary. Były to tzw. obszary międzyrządowe: Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych.

WPZiB: zadanie - umocnienie tożsamości UE w stosunkach międzynarodowych, również w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony.

WPiSwSK: pierwotnie nosiła nazwę Współpraca w dziedz. Wymiaru Sprawiedliwości i Spr. Wewn.

Od Traktatu z Amsterdamu część materii III filaru przeniesiono do I filaru. Od końca lat 90. III filar określano nazwą Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości.

Podstawowa różnica między filarami: Wspólnoty w ramach I filaru były organizacjami międzynarodowymi z reżimem wspólnotowym. W II i III filarze państwa współpracowały na mocy prawa międzynarodowego (TUE) w ramach współpracy międzyrządowej.

Na mocy Traktatu Lizbońskiego zniesiono strukturę filarową. Unię przekształcono w jednolitą organizację międzynarodową. Konsekwencje:

1. Ujednolicenie struktury instytucjonalnej

2. Ujednolicenie źródeł prawa pochodnego

3. Ujednolicenie mechanizmu decyzyjnego

4. Umocnienie wewnętrznej spójności.

3. Traktaty stanowiące podstawę UE i jej zakres przedmiotowy

1. Traktaty stanowiące podstawę UE

Unia jest spójna organizacją międzynarodową, następcą prawnym Wspólnoty Europejskiej. Wraz z likwidacją struktury filarowej wprowadzono jednolity reżim prawny tożsamy z poprzednim.

Podstawa prawna Unii:

1. Traktat o Unii Europejskiej (TUE) -dot. głównie zasad ustrojowych

2. Traktat o Funkcjonowaniu UE (TFUE) - dot. głównie postanowień dot. działania dziedzin objętych kompetencją Unii.

1. Zakres przedmiotowy Traktatów stanowiących podstawę UE

1. Traktat o UE:

a) ustanowienie Unii

b) katalog wartości

c) cele

d) podział kompetencji

e) ochrona praw podstawowych

f) zasady działania instytucji

g) zasady wzmocnionej współpracy

h) rewizja traktatów

i) akcesja

j) wystąpienie z Unii

k) Wspólna Polityka Zagr. I Bezpieczeństwa.

2. TFUE:

a) kompetencje Unii

b) obywatelstwo Unii

c) instytucje

d) finansowanie

e) regulacja dziedzin objętych kompetencją UE:

- polityki i działania wewnętrzne Unii:

+rynek wewnętrzny

+Swobody unijne

+Wspólne polityki

+Polityki społeczne

+Reguły konkurencji

-działań zewnętrznych Unii:

+Wspólna polityka handlowa

+Współpraca i stosunki z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi

+Środki restrykcyjne

+Zawieranie umów międzynarodowych.

Traktat z Lizbony nadał zakresowi regulacyjnemu UE stosunkowo przejrzysty charakter.

4. Wspólne wartości i cele UE

Katalog wspólnych wartości - art. 2 TUE. Są to wartości: poszanowania godności ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, poszanowania praw człowieka. Wartości te są wspólne w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.

Traktat z Lizbony określając katalog wspólnych wartości nakazuje ukierunkowanie polityk i działań Unii w sposób uwzględniający „wymiar społeczny”. Art. 9 TFUE: „Unia bierze pod uwagę wymogi związane ze wspieraniem wysokiego poziomu zatrudnienia, zapewnianiem odpowiedniej ochrony socjalnej, zwalczaniem wyłączenia społecznego, a także z wysokim poziomem kształcenia, szkolenia oraz ochrony zdrowia ludzkiego.”

Traktat Lizboński wprowadził horyzontalne klauzule społeczne nakierowane na zapewnienia większej skuteczności „wymiarowi społecznemu”. Mówi o nich art. 3 TUE:

- Unia ustanawia rynek wewnętrzny

- działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy, stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa, wysoki poziom ochrony środowiska naturalnego

- wspiera postęp naukowo-techniczny,

-zwalcza wyłączenie społeczne i dyskryminację

-wspiera sprawiedliwość społeczną, ochronę socjalną, równość kobiet i mężczyzn, ochronę praw dziecka.

Na mocy TUE nadano charakter prawny Karcie Praw Podstawowych i Unia przystąpiła do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Tytuł I art.3 TUE - cele Unii:

- wspieranie pokoju, wartości Unii i dobrobytu jej narodów

- zapewnienie obywatelom Unii przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

- swoboda przepływu osób

- zapobieganie i zwalczanie przestępczości

-ustanowienie rynku wewnętrznego

- trwały rozwój Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy, stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa, wysoki poziom ochrony środowiska naturalnego,

- zwalczanie wyłączenia społecznego i dyskryminacji

-wspieranie sprawiedliwości społecznej, ochrony socjalnej, równości kobiet i mężczyzn, ochrony praw dziecka,

- wspieranie spójności gospodarczej społecznej, terytorialnej oraz solidarności międzypaństwowej,

- szanowanie bogatej różnorodności kulturowej i językowej

- czuwanie nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy.

Unia realizuje te cele również z stosunkach z państwami trzecimi i innymi organizacjami międzynarodowymi. Art. 5 TUE:

- Unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy

- przyczynia się do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi,

- przyczynia się do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami,

- przyczynia się do uczciwego handlu, wyeliminowania ubóstwa

-przyczynia się do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka

- przyczynia się do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności Karty Narodów Zjednoczonych.

5. Członkostwo w Unii

1. Proces rozszerzenia

Państwa założycielskie Unii:

-Belgia,

- Francja,

-Luksemburg,

- Niderlandy,

- RFN,

- Włochy.

Poszerzanie:

1973r. - Wielka Brytania, Dania, Irlandia

1981r. - Grecja

1986r. - Hiszpania, Portugalia

1995r. - Austria, Szwecja, Finlandia

01.05.2004r. - Polska, Czechy, Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Słowacja, Słowenia, Węgry

2007r. - Bułgaria, Rumunia

Obecnie jest 27 państw członkowskich.

W 2011r.podpisano traktat akcesyjny z Chorwacją, która ma wejść do Unii w lipcu 2013r.

Status państw kandydujących mają: Turcja, Islandia, Macedonia, Czarnogóra, Serbia.

Potencjalni kandydaci: Albania, Bośnia i Hercegowina, Kosowo.

TUE określa jednolite warunki i procedurę przyjęcia nowego państwa (przed utworzeniem Unii zasady były inne). Obecnie podstawą uzyskania członkowstwa jest Traktat Akcesyjny.

2. Wystąpienie z UE

Uprzednie traktaty nie przewidywały możliwości wystąpienia ze Wspólnot, a następnie z UE. Możliwość istniała jedynie na podst. ogólnych zasad międzynarodowego prawa traktatów, czyli wystąpienie w drodze uzgodnienia jego warunków z pozostałymi państwami członkowskimi.

Dyskusyjna była możliwość jednostronnego wystąpienia z UE z powołaniem się na klauzulę zasadniczej zmiany okoliczności. Tu również musiałoby dojść do porozumienia między występującym i pozostałymi państwami w prawie politycznych i ekonomicznych następstw wystąpienia.

Trudno sobie wyobrazić samowolne wystąpienie z UE. W taki przypadku doszłoby do deliktu międzynarodowego.

TUE wprowadził klauzulę dot. dobrowolnego wystąpienia:

- każde państwo ma do tego prawo,

- notyfikuje swój zamiar Radzie Europejskiej

- Unia prowadzi negocjacje i zawiera z występującym umowę określającą warunki wystąpienia, uwzględniając jego przyszłe stosunki z Unią,

- umowa jest zawierana w imieniu Unii przez Radę, która stanowi większością kwalifikowaną po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego.

Czyli podstawą wystąpienia jest umowa międzynarodowa. Mechanizm „przymuszający”: jeżeli ta umowa nie wejdzie w życie w ciągu dwóch lat od notyfikowania decyzji o wystąpieniu, decyzja ta staje się skuteczna.

Jeśli państwo, które wystąpiło z Unii będzie chciało znów do niej przystąpić, to będzie je obowiązywała normalna procedura akcesu.

Określenie tych procedur w TUE wyklucza inne możliwości wystąpienia. Zwłaszcza nie jest możliwe jednostronne wystąpienie.

Innym problemem jest wystąpienie (wykluczenie) ze strefy euro. Pojawił się w związku z kryzysem w Grecji. Postanowienia TFUE nie zawierają klauzul dot. wystąpienia lub wykluczenia ze strefy euro. W przypadku podjęcia takiej decyzji konieczne będzie wprowadzenie stosownej klauzuli do TFUE. Można ewentualnie rozważać „odwróconą” formułę, która obecnie służy przejściu państwa UGiW ze stanu derogacji (np. Polska) do stanu członkowstwa w strefie euro.

3. Wykluczenie z UE

Traktaty nie zawierają żadnych postanowień w tej kwestii. Zasadniczo nie jest to możliwe, zwłaszcza że wymagałoby to zgodnego podjęcia decyzji przez wszystkie państwa. Można się jednak odwołać do prawa międzynarodowego. Konwencja wiedeńska (1969r.): w przypadku ciężkiego naruszenia traktatu wielostronnego przez jedno z państw członkowskich reszta państw może się porozumieć co do wygaśnięcia lub zawieszenia traktatu w odniesieniu do tego państwa.

4. Zawieszenie w prawach państwa członkowskiego

Na mocy Traktatu z Amsterdamu wprowadzono do TUE postanowienia, zgodnie z którymi możliwe było zawieszenie praw państwa członkowskiego, jeśli naruszałoby ono w sposób poważny i trwały zasady wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności.

Traktat z Nicei - rozszerzył katalog środków, jakie można było zastosować w stosunku do takiego państwa: zalecenia, badanie sytuacji przez wysłanników.

Traktat z Lizbony - niewielkie modyfikacje w TUE. Zasady podejmowania takiej decyzji określone są w TFUE:

- ocena zachowania państwa - punktem odniesienia jest katalog wartości Unii;

- na uzasadniony wniosek 1/3 państw członkowskich, PE lub Komisji Europejskiej, Rada stanowiąc większością 4/5 swoich członków po uzyskaniu zgody PE może stwierdzić istnienie wysokiego ryzyka naruszenia powyższych wartości;

- przed dokonaniem takiego stwierdzenia Rada wysłuchuje danego państwa i może skierować do niego zalecenia;

- RE stanowiąc jednomyślnie na wn. 1/3 państwa członkowskich lub KE, po uzyskaniu zgody PE, może stwierdzić poważne i stałe naruszenie;

- po tym stwierdzeniu Rada stanowiąc większością kwalifikowaną może zdecydować o zawieszeniu niektórych praw tego państwa;

- Rada powinna uwzględnić możliwe skutki zawieszenia dla praw i obowiązków osób fizycznych i prawnych. Obowiązki państwa pozostają wiążące.

- Stanowiąc większością kwalifikowaną Rada może zdecydować o zmianie lub uchyleniu podjętych środków.

Do tej pory procedura ta nie została zastosowana. Rozważana była w kontekście Węgier i Polski.

5. Czy UE można rozwiązać?

Ocenia się z reguły, że Unia jest na etapie, od którego „nie ma już powrotu”. Z prawnego punktu widzenia jest inaczej. Dotychczas traktaty były na czas nieokreślony (wyjątek: TEWWiS - 50 lat). TUE i TFUE też są na czas nieokreślony. Nie oznacza to, że państwa członkowskie nie mogą doprowadzić do ich wygaśnięcia. Traktaty nie zawierają w tej kwestii żadnych postanowień, więc w grę wchodzą tu zasady prawa międzynarodowego: na mocy zgody wszystkich państw członkowskich można ustalić wygaśnięcie traktatów. Należałoby tu zastosować zwykła procedurę zmiany określoną dla rewizji traktatów. Można by też zastosować procedurę odnoszącą się do dobrowolnego wystąpienia z Unii. W każdym wypadku trzeba by było zawrzeć umowę międzynarodową.

Państwa członkowskie mogą doprowadzić do wygaśnięcia Traktatu ustanawiającego Euratom, gdyż na mocy Traktatu z Lizbony Euratom nie jest włączony do Unii. Jest to odrębna organizacja strukturalnie połączona z UE. Zakłada się, że będzie on włączony do Unii lub przekształcony w unijną agencję - będzie się to w obu przypadkach wiązało z wygaśnięciem TEWEA.

6. Wzmocniona współpraca

W calu uniknięcia sytuacji, w której część państw podejmuje działania dot. UE poza Traktatami (metoda schengeńska), na mocy Traktatu Amsterdamskiego ustanowiono procedurę wzmocnionej współpracy. Aby ją uruchomić Rada decyduje większością kwalifikowaną, ale należy spełnić warunki:

- procedura ta nie może być stosowana w ramach kompetencji wyłącznych Unii

- musi być nakierowana na wzmocnienie celów Unii

- powinna objąć co najmniej 9 państw

- musi zachować otwartość wobec wszystkich państw członkowskich

- może być uruchomiona jedynie w ostateczności.

Decyzje podejmowane w ramach tej procedury wiążą tylko państwa w niej uczestniczące.

Dopiero w 2011r. uruchomiono tę procedurę w dwóch dziedzinach: jednolitego patentu europejskiego oraz prawa właściwego dla rozwodów i separacji.

W ramach WPZiB, poza tą procedurą, można jeszcze uruchomić stałą współpracę strukturalną w odniesieniu do szczególnie wymagających misji. Dotyczy to państw, które dysponują odpowiednią zdolnością wojskową.

7. Terytorialny zakres obowiązywania Traktatów stanowiących podstawę UE

Jest określony zasadami prawa międzynarodowego. Konwencja wiedeńska: umowa międzynarodowa jest stosowana na całym terytorium (lądowym, powietrznym, morskim) państwa strony umowy, chyba że sama umowa stanowi co innego. Od tej zasady jest wiele wyjątków określonych w TFUE.

Zakres terytorialny obowiązywania Unii może się zmienić w przypadku zmiany terytorium jednego z państw członkowskich (np. przyłączenie NRD do RFN). Zakres zwiększa się w przypadku akcesu nowego państwa do Unii.

ROZDZIAŁ IV

ZASADY DZIAŁANIA UE

1. Uwagi ogólne

1. państwa członkowskie ustanowiły między sobą „Unię”, której przyznały kompetencje do osiągnięcia ich wspólnych celów.

2. Celem Unii jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów

3. Unia zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych

4. Unia ustanawia rynek wewnętrzny, działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy i stabilność cen, społ. gosp. rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia

5. Unia ustanawia unię gosp. i walutową, gdzie wspólną walutą jest euro

6. W stosunkach zewnętrznych unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi wkład w ochronę swoich obywateli

7. Unia dąży do osiągnięcia swoich celów właściwymi środkami odpowiednio do kompetencji przyznanych jej w Traktatach.

Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania kompetencji

Wykonywanie kompetencji podlega zaś zasadom pomocniczości i proporcjonalności.

Wykonując swoje kompetencje, Unia musi zapewnić poszanowanie równości państw wobec Traktatów i ich tożsamości narodowej.

Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i państwa członkowskie muszą się wzajemnie szanować i udzielać wsparcia.

Najważniejsze zasady działania Unii:

1. Zasada pomocniczości

2. Zasada proporcjonalności

3. Zasada poszanowania równości i tożsamości narodowej państw członkowskich

4. Zasada lojalnej współpracy

5. Zasada równowagi instytucjonalnej

6. Zasada demokracji

7. Zasada państwa prawnego

8. Zasada niedyskryminacji

9. Zasada poszanowania praw podstawowych

2. Zasada przyznania kompetencji

1. Uwagi ogólne

Zasada ta oznacza, że Unia może działać tylko w zakresie swoich kompetencji i ma ich tylko tyle, ile powierzyły jej państwa członkowskie, natomiast wszelkie kompetencje niepowierzone Unii należą do państw członkowskich.

2. Wybór właściwej podstawy prawnej

Każdy akt prawa Unii musi wywodzić się z odpowiedniej normy kompetencyjnej, upoważniającej Unię do wydania aktu w danej dziedzinie

Podstawa prawna określa:

a)podział kompetencji między Unię i państwa członkowskie (podział wertykalny), kompetencję Unii ratione materiae (właściwość rzeczowa)

b) sposób w jaki Unia ma wykonać swoje kompetencje ratione materiae, instytucję, instrument(dyrektywa, decyzja), i procedurę w jakiej ma być przyjęty (czynniki te determinuje tzw. horyzontalny podział kompetencji)

c) w sytuacji gdy Traktaty nie przewidują rodzaju przyjmowanego aktu, instytucje dokonują wyboru, jakiego rodzaju akt ma w danym przypadku zostać przyjęty, w poszanowaniu obowiązujących procedur oraz zasady proporcjonalności.

Kompetencje Unii można podzielić na:

1. Kompetencje wyraźne, wyraźnie wskazane w traktatach np. cytowany art.

2. Kompetencje domniemane, dorozumiane, domniemane z funkcji lub celów organizacji

3. Kompetencje ogólne, służą do stanowienia prawa w celu ustanowienia i funkcjonowania rynku wewnętrznego, mogą być użyte gdy brakuje szczegółowego przepisu

4. Kompetencje dodatkowe, służą osiągnięciu celów Traktatów w ramach polityk określonych w Traktatach, w przypadku braku kompetencji szczegółowych i ogólnych (jeśli jednak Traktaty wykluczają harmonizację przepisów ustawowych, nie można użyć środków do tego prowadzących, podobnie kompetencje dodatkowe nie mogą służyć jako podstawa do osiągnięcia celów związanych ze wspólną polityką zagr. i bezpieczeństwa)

2.3. Zasady podziału kompetencji

2.3.1 Kompetencje wyłączne UE

Jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, a Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii.

Wyłączne kompetencje Unii to:

1. Unia celna

2. Ustanowienie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wew.

3. Polityka pieniężna, w odniesieniu do państw członkowskich, gdzie waluta jest euro

4. Zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa

5. Wspólna polityka handlowa

6. Unia ma także wyłączne kompetencje do zawierania umów międzynarodowych

2.3.2. Kompetencje dzielone

Kompetencje dzielone między Unią a Państwami Członkowskimi stosują się do następujących dziedzin:

1. Rynek wewnętrzny

2. Polityka społeczna

3. Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna

4. Rolnictwo i rybołówstw

5. Środowisko

6. Ochrona konsumentów

7. Transport

8. Sieci transeuropejskie

9. Energia

10. Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

11. Wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego

Istnieją jednak dwa ograniczenia dotyczące kompetencji dzielonych:

1. W dziedzinach badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej Unia ma kompetencje do prowadzenia działań, ale wykonywanie tych kompetencji nie może uniemożliwiać państwom członkowskim wykonywania ich kompetencji

2. W dziedzinach współpracy na rzecz rozwoju pomocy humanitarnej Unia ma kompetencje do prowadzenia działań i wspólnej polityki, ale wykonywanie tych kompetencji nie może uniemożliwiać państwom członkowskim wykonywania ich kompetencji

Jeśli Traktaty przyznają Unii kompetencje dzieloną z państwem członkowskim, to Unia i państwo członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące.

Państwa członkowskie wykonują swoja kompetencje w zakresie , w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji.

Państwa członkowskie mogą odzyskać swoje kompetencje, ponieważ ponownie wykonywać swoją kompetencje w zakresie w jakim Unia postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji.

2.3.3. Kompetencje wspierające, koordynacyjne i uzupełniające

Unia może wspierać koordynować lub uzupełniać działania państw członkowskich, nie zastępując jednak ich kompetencji.

Działania te nie mogą prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych państw członkowskich.

Dziedziny wspierane, koordynowane i uzupełniane przez działania Unii:

a)ochrona i poprawa zdrowia b) przemysł c) kultura d) turystyka e) edukacja f) ochrona ludności g) współpraca administracyjna

1. Zasada pierwszeństwa UE a podział kompetencji

1. Podstawową zasadą chroniącą kompetencje Unii jest zasada pierwszeństwa prawa Unii

2. Państwa członkowskie wykonują swoją kompetencje w odniesieniu do kompetencji dzielonych tylko w zakresie, w jakim Unia nie wykonywała swojej kompetencji (jest to odzwierciedlenie wywodzącej się z prawa amerykańskiego doktryny przejęcia) - więcej na temat doktryny przejęcia str. 90

4. Ograniczenie kompetencji UE

1. W traktatach znajdują się specjalne przepisy wskazujące dziedziny, w których państwa członkowskie zachowały własną kompetencje, czy przepisy ograniczające działania Unii:

- zasada pomocniczości

-zasada proporcjonalności

-zasada poszanowania tożsamości narodowej państw członkowskich

2.5.1 Zasada pomocniczości (subsydiarności)

a) zasadą całego prawa Unii uczynił ją traktat z Maastrich

b) zgodnie z zasadą pomocniczości , w dziedzinach które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas, i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie(na poziomie centralnym, regionalnym i lokalnym), i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii

c) nad przestrzeganiem zasady pomocniczości czuwają parlamenty:

- zostało im dane prawo wyrażania opinii czy projekt aktu ustawodawczego, który nie wchodzi w zakres wyłącznych kompetencji Unii jest z tą zasadą zgodny

- w ciągu ośmiu tyg. od daty przekazania projektu parlamentowi może on przesłać przewodniczącym Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji uzasadnioną opinię zawierającą powody, dla których uznaje, że dany projekt nie jest zgodny z zasadą pomocniczości - procedury stosowane w razie naruszenia zasady pomocniczości str. 93

d) Unia przyjmując akty ustawodawcze w zakresie kompetencji innych niż wyłączne, musi je odpowiednio uzasadnić zgodnie z zasadą pomocniczości i proporcjonalności. Obejmuje to udzielenie odp. w uzasadnieniu aktu ustawodawczego na dwa pytania:

- czy cele Unii nie mogą być w wystarczający sposób osiągnięte przez państwa członkowskie

-czy cele te mogą być osiągnięte „lepiej” przez Unię (test porównania efektywności/komparatywny test skuteczności)

e) przestrzeganie zasady pomocniczości podlega kontroli sądowej (akt prawny niezgodny z zasada pomocniczości może być uznany za nieważny)

f) prawo do wniesienia skargi o stwierdzenie nieważności aktów ust. prawa Unii z powodu niezgodności z zasadą pomocniczości, zostało rozszerzone dla parlamentów narodowych i Komitetów Regionów

g) parlament narodowy lub jego izba może wnieść skargę do TSUE(Tryb. Stanu UE) za pośrednictwem państwa członkowskiego

h) skarga Komitetu Regionów dotyczyć może tylko aktów ustawodawczych, do których przyjęcia TFUE (Traktat o funkcjonowaniu UE) wymaga jego konsultacji

2.5.2 Zasada proporcjonalności

1. zgodnie z tą zasadą zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów (działania proporcjonalne w stosunku do chęci osiąganego celu)

2. stosuję się ta zasadę do wszystkich sfer kompetencji Unii

3. zasada ta odnosi się do konkretnego środka, konieczne jest tu by środek przyjęty przez Unię nie nakładał niepotrzebnych ciężarów na państwo członkowskie lub jednostki:

-TS bada czy środek prawny jest

• odpowiedni i konieczny do osiągnięcia odpowiedniego celu

• współmierny - proporcjonalny w stosunku do nakładanych ograniczeń

1. swoboda działania jednostek nie może być ograniczana ponad to, co jest konieczne w interesie publicznym

2. w przypadku szerokich uprawnień dyskrecjonalnych WE/UE, środek musi być w oczywisty sposób niewłaściwy w stosunku do celu

3. ma kilka aspektów, np. wymaga by sankcje były proporcjonalne do powagi naruszenia

4. służy do oceny zarówno środków unijnych jak i przyjmowanych przez państwa członkowskie w zakresie stosowania prawa Unii. Dotyczy to dwóch głównych typów sytuacji kontroli środków krajowych przyjmowanych:

• w celu wykonywania prawa Unii

• w ramach dopuszczalnych derogacji od zasad swobodnego przepływu

1. powinna być uwzględniana przy interpretacji środków krajowych

3. Zasada poszanowania równości i tożsamości narodowej państw członkowskich

1. Zasada ta służy ograniczeniu kompetencji Unii

2. Akcentuje równość wobec Traktatów, autonomię, odrębność państw członkowskich, konieczność poszanowania ich kompetencji(odrębności) w szczególnych dziedzinach i tożsamość narodową

3. Dzięki tej zasadzie Unia szanuje podstawowe funkcje państwa, szczególnie te mające na celu:

- zapewnienie jego integralności terytorialnej

-utrzymanie porządku publicznego

-ochronę bezpieczeństwa narodowego

4. Zasada ta ma charakter jurydyczny, służy ochronie interesu publicznego

4. Sprawy należące do wyłącznych kompetencji państw członkowskich

1. Wprowadzenie niektórych ograniczeń w swobodnym przepływie kapitału i płatności

2. Określanie zasad systemów zabezpieczania społecznego państwa członkowskiego

3. Określanie treści nauczania i organizacji systemów edukacji oraz zapewnianie ich różnorodności kulturalnej i językowej

4. Określanie zasad prawa własności

5. Stosowanie środków do utrzymania prawa i porządku oraz zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego

6. Ochrona podstawowych interesów bezpieczeństwa państwa

7. W zakresie kompetencji wyłącznych państw członkowskich Trybunał Sprawiedliwości UE nie może co do zasady orzekać, ale TS może jednak badać czy kompetencje państw członkowskich są wykonywane zgodnie z podstawowymi zasadami prawa Unii

8. Kompetencje wyłączne państw członkowskich muszą być wykonywane z poszanowaniem prawa Unii, zwłaszcza zasad niedyskryminacji, proporcjonalności czy poszanowania swobód rynku wewnętrznego

5. Zasada lojalnej współpracy

1. Zgodnie z tą zasadą Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów

2. Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii

3. Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu Unii

4. Zasada lojalnej współpracy odzwierciedla zasadę federalnej dobrej wiary

5. Zasada ta samodzielnie nie daje żadnych praw, nie jest bezpośrednio skuteczna, może stanowić dodatkowy argument przy powoływaniu się na obronę praw Unii

6. Zasada efektywności

1. Polega na konieczności osiągnięcia zakładanego rezultatu w odpowiedni sposób

2. Zasada efektywności prawa wspólnotowego (effet utile) jest również regułą interpretacyjną

7. Zasada równowagi instytucjonalnej

Przypomnijmy, że najważniejsze organy Unii nazywane są w Traktatach instytucjami.

1. Zasada ta zastępuje zasadę trójpodziału władzy

2. Mówi o tym, że:

- każda instytucja Unii może działać jedynie na podstawie upoważnienia wynikającego z Traktatów

-żadna instytucja nie może zastępować innych instytucji w wykonywaniu ich kompetencji

- wszystkie instytucje muszą przestrzegać przewidzianych prawem procedur

-każda instytucja ustala swój wewnętrzny regulamin postępowania i żaden inny organ nie ma wpływu na kształt tego regulaminu

3. Zasada równowagi instytucjonalnej ma charakter jurydyczny (zaskarżalny)

8. Zasada poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego

1. Tożsamość europejska

1. Zasada ta określa fundament aksjologiczny Unii (tożsamość europejską)

2. Zasada ta wskazuje spoiwo państw członkowskich - wartości wspólnie uznawane

3. Nie ma charakteru zaskarżalnego

4. Nie może być samodzielnie źródłem praw jednostki

5. Dotyczy takich wartości jak wola budowania przez państwa członkowskie społeczeństwa w służbie człowiekowi, opartego na zasadzie demokracji przedstawicielskiej, rządach prawa, sprawiedliwości społecznej, poszanowaniu praw człowieka

6. Obok tych wartości za część tożsamości europejskiej uznaje się wspólny rynek, stworzone instytucje oraz rozwinięte wspólne polityki i mechanizmy współpracy

7. Tożsamość europejska została uznana za koncepcje dynamiczną

8.2. Zasada poszanowania godności osoby ludzkiej

8.3. Zasada poszanowania wolności

a) stanowi przedmiot ochrony lub prawo podmiotowe

b) jest wspólną autonomiczną wartością dla wszystkich państw członkowskich

c) nie jest wartością bezwzględnie chronioną

8.4 Zasada demokracji

1. naród jako suweren legitymizuje większościowo i na równych prawach władzę publiczną i jej akty prawne oraz ją w różny sposób kontroluje

2. legitymizacja działań Unii:

• w procesie krajowym polega na ratyfikacji Traktatów przyznających Unii kompetencje

• jednak proces krajowy uważa się za niewystarczający z uwagi na rozległość działań Unii

• legitymizacja musi następować m.in. poprzez wybory parlamentarne, przedstawicielski charakter org. władzy, pluralizm ideowy i organizacyjny

Deficyt demokratyczny - porównanie UE do państwa siłą rzeczy powodowało krytykę, wskazano m.in. dominacje władzy wykonawczej, słabą odpowiedzialność instytucji UE przed org. przedstawicielskimi, brak jawności i przejrzystości działań, te wszystkie negatywne określenia zebrały się na deficyt demokratyczny Unii

Unia nie jest państwem, a ponadnarodową strukturą władzy publicznej, w której demokracja i legitymizacja wiążą się z dwoma relacjami:

- państwo członkowskie - Unia

- obywatel - instytucje Unii

Traktat z Lizbony wzmocnił charakter demokratyczny Unii, poruszając kwestię jej obywatelstwa:

3. Obywatelem Unii jest każda osoba mająca obywatelstwo państwa członkowskiego, obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy i nie zastępuje obywatelstwa krajowego

4. Unia w swoich działaniach przestrzega zasady równości swoich obywateli

5. Podstawą funkcjonowania Unii jest demokracja przedstawicielska(obywatele bezpośrednio reprezentowani na poziomie Unii w Parlamencie Europejskim)

6. Każdy obywatel ma prawo uczestniczyć w życiu demokratycznym Unii, decyzje są podejmowane w sposób jak najbardziej otwarty i zbliżony do obywatela - zasada otwartości

7. Zasada otwartości mówi o tym, że :

• obrady Parlamentu Europejskiego i Rady gdy pracuje się nad aktami ustawodawczymi są jawne

• dostęp do dokumentów stanowi prawo gwarantowane Traktatem, dotyczy aktów głównych instytucji jak również org. i jednostek organizacyjnych Unii

• dostęp do dokumentów wybranych org. Unii jak Trybunał Sprawiedliwości obejmuje tylko dokumenty administracyjne

8. Elementem demokracji przedstawicielskiej jest reprezentacja przez europejskie partie polityczne

9. Zasada pluralizmu politycznego dotyczy swobody tworzenia i działania partii politycznych

10. Zasada społeczeństwa obywatelskiego, wymaga by obok partii mogły działać różnego rodzaju inne organizacje zrzeszające obywateli posiadające obywatelską inicjatywę polityczną

11. Zwiększono także w znaczący sposób rolę parlamentów narodowych

ROZDZIAŁ IX

Pojęcie prawa UE i jego źródła

1. Prawo pierwotne i prawo stanowione Unii

prawo pierotne- wszystkie traktaty stanowiące podstawę Unii, tzw. traktaty:

założycielskie, zmieniające, akcesyjne oraz ogólne zasady prawa.

prawo wtórne- prawo stanowione w Unii przez instytucje na podstawie kompetencji powierzonych unii. Obejmuje ono akty: ustawodawcze, delegowane, wykonawcze. Przybierają one postać: rozporządzeń, decyzji, dyrektyw.

metoda unijna- składają się na nią szczególne zasady działania prawa, TS mówi o autonomicznym charakterze unijnego porządku prawnego. Metoda ta oznacza że:

-inicjatywa prawodawcza należy do komisji

-tryb przyjmowania aktów prawnych przez instytucje ustalają traktatty założycielskie

-najważniejsze akty przyjmowane są wspólnie przez Radę i Parlament europejski

-akty instytucji:

-tworzą część porządku prawnego wewnątrz państw członkowskich, mogą być bezpośrednio stosowane i wywoływać skutek bezpośredni

-pierwszeństwo ich stosowania w stosunku do prawa krajowego

-interpretuje je i kontroluje TSUE

2.Pojęcie źródeł prawa

źródła materialne- motywy które wpynęły na treść norm, wskazuje je np: preambuła TUE

źródła formalne- formy w jakich prawo występuje

źródła formalne:

a) prawo pierwotne( traktaty,akty o charakterze konstytucyjnym, ogólne zasady prawa)

b)umowy międzynarodowe Unii

c)prawo wtórne

-akty ustawodawcze(rozporządzenia, dyrektywy, decyzje)

-akty nieustawodawcze(rozporządzenia, dyrektywy, decyzje)

• akty delegowane

• akty wykonawcze

-inne akty(zalecenia,opinie,uchwały,deklaracje itp)

d)akty wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

akt wykonawczy podporządkowany jest aktowi który wykonuje,podobnie wygląda sytuacja akt delegujący kompetencje-akt delegowany

3. Prawo pierwotne

Składają się na nie: Traktaty rzymskie, Jednolity akt europejski,Traktat z Amsterdamu, z Nicei, z Lizbony

Najważniejsze źródła prawa pierowtnego to: TUE I TFUE

Prawo pierwotne określa cele i zasady funkcjonowania Unii stąd ma charakter konstytucyjny, jest wyższe w stosunku do prawa stanowionego, ma pierwszeństwo wobec prawa wtórnego jak i krajowego

Prawo pierwotne to:

a) traktaty

b) akty Rady lub Rady Europejskiej o charakterze konstytucyjnym

c) ogólne zasady prawa

Ponadto prawo pierwotne jest:

-oparte na wspólnej zgodzie państw członkowskich

- może być zmieniane przez państwa członkowskie

-stanowi podstawę prawną działania instytucji

- ma pierwszeństwo w stosunku do p. wtórnego i p. krajowego

-może określac prawa i obowiązki jednostek(mieć bezpośredni skutek)

- interpretuje je TSUE ale nie może kontrolować jego legalności

Traktaty- najważniejsze umowy międzynarodowe stanowiące podstawę działania Unii, najważniejsze to TFUE I TUE

- mogą być bezpośrednio stosowane przez organy, instytucje itp

-postanowienia rodzące prawa dla jednostek są bezpośrednio skuteczne w stosunkach wertykalnych i horyzontalnych tzn. jednostka może powołać się przeciwko organom państwa jak i innym jednostkom

Akty konstytucyjne Rady lub Rady Europejskiej

Rada lub Rada Europejska przyjmuje akt i zleca jego przyjęcie państwom członkowskim zgodnie z ich własnymi wymogami konstytucyjnymi. Jest to tzw. procedura ograniczona, w której przyjmuje się akty Rady:

- w celu uzupełnienia praw obywateli Unii

-dotyczące bezpośrednich wyborów do PE

- dptyczące przystąpienia Unii do EuropejskieJ Konwencji Praw Człowieka;

również akty Rady Europejskiej:

-o stworzeniu wspólnej obrony

- o uproszczonej zmianie części trzeciej TFUE n apodstawie art. 48 ust. 6

akty konstytucyjne Rady i RE mają moc taką samą jak traktaty i stosuje się do nich te same zasady stosowania prawa, które dot. traktatów( prymat, bezpośrednie stosowanie, brak kontroli legalności)

Ogólne zasady prawa

przykładami ogólnych zasad uznanych w orzecznictwie TSUE są: zasada ochrony uprawnionego oczekiwania, zasada pewności prawa, nieretroaktywnego działania prawa, niedyskryminacji, prawa podstawowe

źródłami zasad ogólnych są:

a) Traktaty

b) prawo wewnętrzne państw członkowskich

c) prawo międzynarodowe

Ogólne zasady prawa:

a)stanowią prawo pierwotne

b)są stosowane do interpretacji i oceny legalności

-aktów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii

-aktów państw członkowskich, które wykonują prawo Unii

4. Umowy międzynarodowe

aby wywoływała skutki:

-musi wejść w życie lub

-musi być stosowana tymczasowo zgodnie z prawem międzynarodowym

Unia może zawierać umowy z jednym bądź większą liczbą państw trzecich lub organizacji międzynarodowych jeżeli:

-przewidują to Traktaty

-gdy zawarcie umowy jest niezbędne do osiągnięcia jednego z celów, o których mowa w Traktatach

-gdy zawarcie umowy jest przewidziane w prawnie wiążącym akcie Unii

-gdy zawarcie może mieć wpływ na wspólne zasady lub zmienić ich zakres

( patrz sprawa 22/70 ERTA, tzw. doktryna ERTA)

kompetencje Unii do zawarcia umów mogą miec charakter kompetencji:dzielonych, wyłącznych, koordynacyjnych.

Unia ma wyłączną kompetencję do zawierania umów, gdy:

-zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym

-jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji

-może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać i ch zakres

W zakresie kompetencji dzielonych działą zasada preempcji(państwa członkowskie wykonują swoje kompetencje tylko w takim zakresie w jakim Unia nie wykonała swoich)

umowy zawarte przez Unię wiążą instytucje Unii i państwa członkowskie

Łącznikiem z prawem uni jest decyzja Rady o związaniu Unii umową, istnienie tej decyzji powoduje że umowa podlega kontroli legalności TSUE- kontrola następcza( stosuje się skargę na nieważność, pytania prejudycjalne i inne), kontrola prewencyjna

Może być stosowane bezpośrednio jeśli jej norma spełnia kryteria bezpośredniej skuteczności. W tym celu Trybunał bada:

-przedmiot i cel umowy

-jasność i precyzyjność normy

-bezwarunkowość normy i jej zupełność

umowy międzynarodowe mieszane- specjalna kategoria umów

zawierane z:

- państwami trzecimi

- organizacjami międzynarodowymi

-zawierane gdy ich przedmiot obejmuje materie wchodzące w zakres kompetencji zarówno Unii jak i państw cżłonkowskich

-z orzecznictwa Trybunału wynika że mogą być bezpośrednio stosowane

-wiążą Unię w całości chyba że z umowy wynika szczególny podział kompetencji między państwa członkowskie i Unię

5. Prawo wtórne

Tworzone przez instytucje na podstwaie prawa pierwotnego

Traktat z Lizbony wprowadza podział aktów prawnych Unii na:

a) ustawodawcze( rozporządzenia, dyrektywy, decyzje przyjmowane w drodze ustawodawczej)

b)nieustawodawcze(rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, które nie są przyjmowane w zwykłej lub specjalnej procedurze ustawodawczej, oraz decyzje Rady przyjęte na podstawie art. 24 i 26 TUE); mogą mieć charakter aktów wykonawczych lub delegowanych

akty ustawodawcze

-z inicjatywy komisji(w szczególnych przypadkach z inicjatywy grup państw lub PE na zlecenie EBC lub na wniosek TS lub EBI)

- przyjmowane w zwykłej lub specjalnej procedurze

• zwykła procedura polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy, decyzji wspólnie przez PE i Radę na wniosek Komisji

• specjalna procedura- przyjęcie rozp., dec.,dyr. przez PE z działem Rady lub przez Radę z udziałem PE

-wymagają uzasadnienia i ogłoszenia

- wchodzą w życie z dniem w nich określonym lub w jego braku 20 dni po ich publikacji

-podlegają kontroli parlamentów narodowych co do zgodności z zasadą pomocniczości

akty nieustawodawcze

-to wiążące prawnie akty Komisji lub Rady o charakterze delegowanym lub wykonawczym( forma rozp., dec., dyr.); wymagają:

*uzasadnienia

*ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym UE( ogłoszenie dotyczy rozporządzeń, dyrektyw skierowanych do wszystkich państw członkowskich, decyzji niewskazujących adresata)

*notyfikacji adresatowi(dotyczy to dyrektyw wskazujących adresata, decyzji wskazujących adresata)

-nie podlegają kontroli pomocniczości parlamentów narodowych

-proces ich uchwalania w Radzie nie musi być jawny

• akty delegowane

*to akt nieustawodawczy o zasięgu ogólnym

*koncepcja aktów delegowanych wywodzi się z procedur komitologicznych , a dokładniej z procedury regulacyjnej połączonej z kontrolą, w której Rada ale też PE mogą sprzeciwić się przyjęciu aktu proponowanego przez komisję

* akty delegowane to akty Komisji wydawane na podstawie kompetencji delegowanych jej przez Radę lub PE

*aktem powierzającym Komisji kompetencje może być tylko akt ustawodawczy

*przekazanie uprawnień nie może dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny, ponieważ są one zastrzeżone dla aktu ustawodawczego

*akt Komisji może tylko zmieniać lub uzupeniać inne niż istotne elementy aktu podstawowego

Z kolei akt delegujący kompetencje to:

*akt ustawodawczy

*wyraźnie określa warunki przekazania uprawnień

*PE lub Rada mogą zdecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień

*akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy PE lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt ustawodawczy

• akty wykonawcze

*służy wcieleniu w życie aktu podstawowego

*jest aktem prawnym Komisji lub Rady

*jest wydawany gdy konieczne są jednolite warunki do wykonania aktu podstawowego

*wymaga upoważnienia w wiążącym akcie prawnym(nie musi być ustawodawczy)

*podlega kontroli państw członkowskich

6. Podstawowe formy aktów instytucji

a) rozporządzenie

-instrument ujednolicania prawa

-akt powszechnie obowiązujący o zasięgu ogólnym( może dot. działąnia instytucji, organów, podmiotów prywatnych)

-ma zastosowanie we wszystkich państwach członkowskich(wiąże w całości)

-może tworzyć prawa jak i obowiązki da jednostek

-jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich(bez potrzeby transponowania do prawa krajowego)

-moze być aktem ustawodawczym jak i nieustawodawczym(delegowanym, wykonawczym)

-wymaga uzasadnienia i ogłoszenia, wchodzi w życie w określonym w nim terminie lub 20 dni od publikacji

-jeśli w danej dziedzinie wydano rozporządzenie, państwa członkowskie traca uprawnienia do stanowienia prawa w tym obszarze, nie może być zmieniane ani uzupełniane przez państwo

-państwa członkowskie mają obowiązek zapewnienia pełnej efektywności rozporządzeniom

b)dyrektywa

-adresatem są państwa członkowskie, nie może być skierowana do jednostek

-ustanawia prawa i obowiązki tylko dla państw członkowskich

-państwa członkowskie mają obowiązek wykonania dyrektywy w odpowiednim czasie

-wymaga transpozycji

- pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków

-państwo członkowskie ma obowiązek notyfikować Komisji o podjętych środkach implementacyjnych( jeśli nie to Komisja wnosi skargę do Trybunału, może w pierwszej fazie postępowania wskazać kwotę ryczłtu do zapłacenia przez państwo)

- wiąże w odniesieniu do skutku, który ma zostać osiągnięty

- dyrektywa jest środkiem harmonizacji prawa

• harmonizacja zupełna

• harmonizacja częściowa

*sensu stricto-dyrektywa tylko częściowo normuje daną dziedzinę

*opcjonalna- norma dyrektywy pozostawia państwu wybór stosownego środka

*alternatywna- wskazuje opcje które mogą być wybrane alternatywnie

*minimalna-określa jedynie standard minimalny

-dyrektywy wymagają uzasadnienia

-wchodzi w życie w dacie okreśłonej w dyrektywie lub 20 dni po publikacji lub notyfikacji adresatowi(jeśli skierowana do adresata)-okres transpozycji zaczyn abiec

-mogą mieć charakter ustawodawczy lub nieustawodawczy

-implementacja musi być:

*zupełna(sprawa komisji przeciwko Belgii239/85, komisji przeciwko Włochom 235/84)

*efektywna(sprawa 14/83 von Colson)

-państwo ma obowiązek wykonania dyrektywy do końca okresu transpozycji

-środki w przypadku braku implementacji:

• skarga przeciwko państwu członkowskiemu do TSUE- wnosi ją Komisja lub państwo członkowskie)

• skarga wnoszona przez jednostę do sądu krajowego

*skutek bezpośredni

*skutek pośredni(wymóg zgodnej interpretacji)

*odpowiedzialność odszkodowawcza państwa

-skutek pośredni dyrektywy oznacza obowiązek interpretowania prawa krajowego zgodnie z postanowieniami dyrektywy

-norma prawna zawarta w postanowieniu dyrektywy może być bezpośrednio stosowana jeśli:

• nadaje się do bezpośredniego stosowania(spełnia kryteria bezpośredniej skuteczności)

• okres transpozycji upłynął

• brak jest transpozycji lub nastąpiła zła transpozycja

c)decyzja

-adresatem mogą być instytucje, organy, jednostki organizacyjne Unii, państwa członkowskie, przedsiębiorstwa, jednostki

-decyzja która wskazuje adresatów wiąże tyko tych adresatów

-wymaga uzasadnienia

- decyzja niewskazująca adresatów, przyjęta w zwykłej lub specjalnej procedurze ustawodawczej- wymaga ogłoszenia w Dzienniku

- wchodzą w życie z dniem w nich określonym lub 20 dni po publikacji

-decyzja która wskazuje adresatów:

• jest aktem konkretno- indywidualnym instytucji Unii

• wiąże w całości tych, do których jest skierowana

• może nałożyć obowiązki, adresat nie ma swobody co do sposobu wykonania decyzji

• jesli jest skierowana do państw członkowskich

*może być powołana przez jednostę przeciwko państwu

*nie może wywoływać skutków horyzontalnych

7. Inne akty

a) zalecenia

-nie mają mocy wiążącej, ale nie oznacza to że nie posiadają skutku prawnego(sądy krajowe są zobowiązane do wzięcia pod uwagę zaleceń w celu rozstrzygania sporów)

- zalecenia przyjmują: Rada, Komisja, EBC

b)opinie

-nie ma mocy wiążącej, ale mogą być z nimi związane skutki prawne( niezwrócenie się Rady o opinię do PE lub niepoczekanie na nią może powodowac nieważność aktubo narusza to procedurę)

c) porozumienia międzyinstytucjonalne

- stanowią one formalne akty, którymi posługują się instytucje

- przykładem może być porozumienie międzyinstytucjonale między Radą, PE, Komisją w sprawie dyscypliny budżetowej z 2006r

-nie wszystkie wiążą prawnie

d)instrumenty nieformalne(sui generis)

-są nimi np: uchwały, wytyczne, deklaracje, komunikaty, zawiadomienia....

-niektóre z nich mogą być prawnie wiążące

-mogą rodzić po stronie jednostek uprawnione oczekiwanie(mogą wywoływać skutki prawne)

- skutek każdego musi być oceniany indywidualnie z uwzględnieniem treści, przedmiotu , celu, kompetencji instytucji do wydania

-akty mogą być poddane kontroli TSUE

-akty niewiążące prawnie wraz z zaleceniami i opiniami zaliczane są do tzw, miękkiego prawa Unii( są mniej sformalizowane, łatwiej je zmienić niż uchylić)

-dziedziną, w której często stosowane są środki nieformalne to np; prawo konkurencji

8. Akty powiązane z prawem UE

a)umowy zawarte między państwami członkowskimi

-wiążą państwa cżłonkowskie

-nie wiążą automatycznie nowego państwa członkowskiego

-nie są prawem Unii, ale wchodzą w zakres acquis communautaire

-stanowią formę haronizacji prawa krajowego

-mogą wychodzić poza ramy Traktatów ale muszą być z nimi zgodne

-nie moga zmieniać istniejącego prawa Unii

b)akty przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych w Radzie

-gdy Rada widzi potrzebę działania, a nie ma w tym zakresie kompetencji, państwa członkowskie uciekają się do formuły ''aktu państw członkowskich zebranych w Radzie''

-mogą być uważane za umowy międzynarodowe państw cżłonkowskich zawierane w sposób uproszczony

-nie mogą zmieniac prawa Unii, nie są prawem Unii ale wcodzą w zakres acquis communautaire

- o ich skutkach prawnych rozstrzyga prawo międzynarodowe

-państwo cżłonkowskie decyduje o procedurze krajowej

9. Akty wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa:

-określana i realizowana przez Radę i Radę Europejską stanowiące jednomyślnie, chyba że traktat stanowi inaczej

-wyklucza się przyjmowanie aktów ustawodawczych

-wykonuje ją wysoki przedstwaiciel Unii oraz państwa członkowskie

-TSUE nie ma jurysdykcji z wyjątkiem kontroli:

*przestrzegania art.40 TUE

*legalności decyzji przewidujących środki ograniczjące dla osób fizycznych

Unia prowadzi wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa poprzez:

-określanie ogólnych wytycznych

-przyjmowanie decyzji określajacych:działania(które powinny być prowadzone przez Unię), stanowiska(które powinny być podjęte przez Unię), zasady wykonywania decyzji, umacnianie współpracy między państwami

Rodzaje decyzji podejmowanych przez Radę w ramach WPZiB

-dec. określające działania operacyjne Unii

-dec. określające stanowiska, które powinny być podjęte przez Unię;

określają podejście Unii do danego problemu, państwa zapewniają zgodność swych polityk krajowych ze stanowiskami Unii;

Obecnie do wykonania omawianych decyzji stosowane są kompetencje określone w art. 215 TFUE

''1.Jeżeli decyzja przyjęta zgodnie z tytułem V rozdziału 2 Traktatu o UE,przewiduje zerwanie lub ograniczenie w całości lub w części stosunków gospodarczych i finansowych z jednym lub większą liczbą państw trzecich,Rada przyjmuje niezbędne środki stanowiąc większością kwalifikowaną na wspólny wniosek wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych oraz Komisji. Rada informuje o tym PE.''

''2.Jeżeli przewiduje to decyzja przyjęta zgodnie z tytułem V rozdział 2 Traktatu o UE , Rada może podjąć środki ograniczające wobec osób fizycznych lub prawnych, grup lub podmiotów innych niż państwa, zgodnie z procedurą, o której mowa w ustępie 1''

-dec. określające zasady wykonywania ww. decyzji

-dec. samoistne

Ważnym instrumentem WPZiB są umowy międzynarodowe

W zakresie WPZiB mogą być stosowane też środki nieformalne np; decyzje podejmowane przez przedstawicieli państw zebranych w Radzie, zalecenia Rady

Akty prawne WPZiB:

-Decyzje Rady Europejskiej

-Decyzje Rady

-zalecenia

-umowy międzynarodowe

10. Akty przyjęte przed 1 grudnia 2009r. w zakresie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych

Akty prawne dawnego III filaru

a)wspólne stanowiska-ustalają sposób postępowania UE w danej sprawie

-wiążą państwa cżłonkowskie

-nie wywierają skutków prawnych wobec osób trzecich

-nie mogą być przedmiotem skargi na nieważność ani pytania prejudycjalnego chyba że dot. ''wspólnego stanowiska, którego zasięg, z uwagi na jego treść, przekracza zasięg przewidziany w traktacie UE dla tego rodzaju aktu''

b)decyzje ramowe-środek harmonizacji prawa krajowego

-wiążą państwa członkowskie w odniesieniu do rezultatu jaki ma być osiągnięty, swoboda wyboru formy i środków

-nie wywołują skutku bezpośredniego

-jednostki mogą się na nie powołać przed sądem krajowym

-mogą być przedmiotem skargi na nieważność albo pytania prejudycjalnego

c)decyzje

-uchwalane były przez Radę

-wiążą państwa członkowskie

-nie wywołują skutku bezpośredniego

- mogą być przedmiotem skargi o stwierdzenie nieważności lub pytania prejudycjalnego

d)umowy międzynarodowe państw członkowskich

e)umowy międzynarodowe UE

ROZDZIAŁ X

PROCEDURY STANOWIENIA PRAWA UE

1. Procedury zmiany (rewizji) Traktatów stanowiących podstawę UE

Po wejściu w życie traktatu z Lizbony podstawę UE stanowią:
1) Traktat o UE (TUE)
2) Traktat o funkcjonowaniu UE (TFUE)
Traktaty te są wynikiem ewolucji - Traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich były wielokrotnie poddawane rewizji - na mocy traktatów rewizyjnych.

EWWiS - pierwszy traktat założycielski wygasł 2002r.
-tak jak Traktaty Rzymskie został przyjęty zgodnie z zasadami dotyczącymi międzynarodowych umów wielostronnych
-ich teksty ustalone podczas specjalnych negocjacji międzyrządowych
-w przypadku Traktatów Rzymskich procedura doprecyzowana - przebiegała w ramach konferencji ministrów zagranicznych, komitetu ekspertów; zamknięcie pakietu negocjacyjnego na szczeblu najwyższym - szefów państw lub rządów

Traktat z Lizbony - ostatni traktat rewizyjny
-dokonał zmian w uprzednich traktacie o UE i Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską - TWE (zmiana nazwy z TWE na TFUE)
-ujednolicenie strukturalne Unii
-przekształcenie UE w spójną organizację międzynarodową

Etapy i sposoby przyjęcia Traktatu z Lizbony
-został przyjęty w następstwie odrzucenia Traktatu Konstytucyjnego (Traktat ustanawiający konstytucję dla Europy podpisany 29 października 2004r.)
-roboczo nazwany Traktatem reformującym (do czasu podpisania go w Lizbonie)
-forma i treść wynegocjowana zgodnie z procedurą przewidzianą dla traktów rewizyjnych:
a) ustalenie w wyniku trudnych negocjacji mandatu dla Konferencji Międzyrządowej (w jej ramach obradują przedstawiciele rządów państw członkowskich)
-mandat - ustalony na najwyższym szczeblu politycznym (przez szefów państw lub rządów członkowskich skupionych w Radzie Europejskiej)
b) obrady Konferencji Międzyrządowej
-eksperci prawni ustalają szczegółowe postanowienia traktatu; ministrowie zagraniczni zajmują się ewentualnymi problemami politycznymi
c) zatwierdzenie wyników obrad Konferencji Międzyrządowej na najwyższym szczeblu politycznym - przez szefów państw lub rządów członkowskich
d) podpisanie traktatu 13 grudnia 2007r. w Lizbonie (wszedł w życie 1 grudnia 2009r.)

Euratom
-pozostaje pozą UE
-strukturalnie z nią powiązany
-Traktat ustanawiający EWEA Euratom zmieniany stosownie do procedury określonej w art. 48 TUE

Karta Praw Podstawowych
-na mocy Traktatu z Lizbony ma taką samą moc prawną jak inne traktaty
-zmiana postanowień przeprowadzana stosownie do procedury określonej w art. 48 TUE

2. ZASADNICZE PROCEDURY ZMIANY TRAKTATÓW STANOWIĄCYCH PODSTAWĘ UE

A) zmiany Traktatów (TUE i TFUE) na podstawie traktatu rewizyjnego
-doprecyzowano procedurę zawarcia takiego traktatu (doświadczenia z negocjacji Traktatu konstytucyjnego i niepowodzenie jego ratyfikacji)
B) możliwość dokonywania zmian postanowień Traktów usystematyzowana i radykalnie poszerzona w ramach tzw. Procedur kładek (tj. na mocy decyzji Rady Europejskiej lub Rady UE)
C) możliwa zmiana postanowień Traktatu na podstawie traktatu akcesyjnego w przypadku akcesu nowego państwa
D) tzw. Metoda schengeńska - regulacja ważnych dziedzin z punktu widzenia procesu integracji europejskiej poza ramami prawnymi procesu (tj. poza traktatami); może prowadzić nawet do fragmentacji procesu

3. PROCEDURA ZAWARCIA TRAKTATU REWIZYJNEGO / ZWYKŁA PROCEDURA ZMIANY

Wymogi:
1) zakres przedmiotowy:
-może objąć zmianę wszystkich postanowień Traktatów
-cel zmiany: rozszerzenie lub ograniczenie kompetencji przyznanych UE w Traktatach

Etapy procedury:


1. propozycja zmiany przedłożona Radzie UE przez:

• rząd każdego z państw członkowskich

• Parlament Europejski

• Komisja Europejska

2. propozycja z Rady UE do Rady Europejskiej i notyfikowana parlamentom państw członkowskich

3. Rada Europejska konsultuje z Parlamentem Europejskim i Komisją (w przypadku zmian instytucjonalnych UGiW także z EBC)

4. Rada Europejska opowiada się zwykłą większością głosów za rozpatrzeniem proponowanych zmian

5. Konwent zwołany przez Przewodniczącego Rady Europejskiej (w skład przedstawiciele parlamentów, szefów państw lub rządów państw członkowskich, przedstawiciele Parlamentu Europejskiego i Komisji)

6. Konwent przyjmuje zalecenia dla Konferencji Międzyrządowej

7. Rada Europejska może podjąć decyzję o niezwoływaniu konwentu (zwykła większość głosów); określa wtedy mandat Konferencji Międzyrządowej

8. zwołanie Konferencji Międzyrządowej przez Przewodniczący Rady (przedstawiciel Prezydencji rotacyjnej); cel: uchwalenie za wspólnym porozumieniem zmian

9. traktat rewizyjny (czyli uchwalone zmiany) wchodzi w życie po ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie

10. brak ratyfikacji w ciągu 2 lat od podpisania, ale ratyfikowany przez co najmniej 4/5 państw to sprawą zajmuje się Rada Europejska

Zwykła procedura zmiany - zastosowanie w:
a) Protokół hiszpański
-traktat rewizyjny
-przedmiotem zmiany alokacji miejsc w Parlamencie Europejskim
-wystąpienie rządu Hiszpanii o zmianę postanowień Traktatów dt. liczby deputowanych PE
-zwykła procedura zmiany wszczęta przez Radę Europejską
-zgoda PE na niezwoływanie konwentu i zwołaniu Konferencji Międzyrządowej bez uprzedniego zwoływania konwentu
-konferencja przeprowadzona na poziomie COREPER, ustalenie formuły traktatu rewizyjnego, przyjęcie formy Protokołu
-Konferencja pod nazwą „15-minutowa Konferencja Międzyrządowa” - bardzo krótka

-na mocy Protokołu Hiszpańskiego 18 miejsc ma zostać rozdzielone między państwa członkowskie stosownie do projektu decyzji Rady Europejskiej
-do czasu kolejnych wyborów w 2014r. liczba deputowanych to 754 (przekroczenie traktatowego pułapu 751)
-żadne z państw nie traci posiadanych mandatów podczas legislatury
-protokół nie zmniejsza liczby mandatów wynikającej z pakietu lizbońskiego

-Protokół hiszpański miał wejść w życie 1 grudnia 2010r., ale tak się nie stało

b) Irlandia
-problem neutralizacji problemów, które przyczyniły się do zablokowania w pierwszym referendum procedury ratyfikacyjnej Traktatu z Lizbony
-gwarancje ujęte w decyzji Rady Europejskiej z zastrzeżeniem, że treść tej decyzji będzie ujęta w formie protokołu dołączonego do TUE i TFUE przy zawieraniu następnego traktatu akcesyjnego

c) Czechy
-postulat prezydenta V. Klausa grożący blokowaniem ratyfikacji traktatu z Lizbony
-projekt protokołu stosowania Karty Praw Podstawowych UE ustalony podczas spotkania Rady Europejskiej dołączony do Traktatów przy zawieraniu następnego traktatu akcesyjnego

-pierwotnie oba protokoły miały być dołączone do traktatu dotyczącego przystąpienia Chorwacji do UE
-w praktyce tak się nie stało
-w konsekwencji wszczęcie w obu przypadkach zwykłej procedury zmiany, w ramach której protokoły mają charakter traktatów rewizyjnych (protokół irlandzki i protokół czeski)

3. PROCEDURY KŁADKI

-odróżnienie rewizji Traktatów od ich modyfikacji!
-modyfikacje na mocy specjalnych postanowień traktatów, które upoważniają Radę Europejską do dokonywania zmiany traktatów w ściśle określonym przedmiocie (tzw. Procedura kładki/klauzula pomostowa/klauzula przejścia)


Rodzaje procedur kładek:
1. Procedura kładki z zastrzeżeniem zatwierdzenia decyzji Rady Europejskiej przez państwa członkowskie zgodnie z ich wymogami konstytucyjnymi
2. Procedura kładki sensu stricto - zmiana postanowień Traktatów tylko na mocy decyzji Rady Europejskiej; możliwość sprzeciwu ze strony parlamentów państw członkowskich
Obie procedury noszą nazwę „uproszczonych procedur zmiany Traktatów”

Uproszczone procedury zmiany:

A) Zmiany postanowień III części TFUE „Polityki i działania wewnętrzne UE”
Procedura:

• Wniosek: państwa, PE, KE

• Decyzja Rady Europejskiej

• Decyzja jednomyślna

• Konsultacje z PE, KE (i odpowiednio EBC)

• Ratyfikacja przez państwa członkowskie

• Nie można zwiększać kompetencji UE przyznanej w Traktatach

B) Zmiana jednomyślności w Radzie na podejmowanie decyzji większością kwalifikowaną (nie dt. kwestii wojskowych i obronnych)
Procedura jak w punkcie poniższym


C) Zmiana specjalnej procedury ustawodawczej na zwykłą procedurę ustawodawczą
Procedura:

• Parlamenty państw członkowskich informowane o zamiarze podjęcia decyzji

• Sprzeciw choć jednego parlamentu (w ciągu 6 miesięcy od przekazania informacji o zamiarze), decyzja nie może być podjęta

• Brak sprzeciwu - decyzję podejmuję RE

• Uprzednia zgoda PE podjęta przez większość członków wchodzących w skład

4. PROCEDURA KŁADKI OKREŚLONA W ART. 48 UST. 6 TUE

Zakres przedmiotowy:

• Zmiana wszystkich lub części postanowień III części TFUE

• Nie może prowadzić do zwiększania kompetencji przyznanych UE w Traktatch

Etapy procedury:

• Propozycja zmiany ze strony rządu każdego państwa członkowskiego, PE, KE kierowana do RE

• Decyzje podejmuje RE, stanowiąc jednomyślnie, po konsultacji z PE, KE oraz EBC (zmiany konstytucyjne w dziedzinie pieniężnej)

• Decyzja wchodzi w życie po zatwierdzeniu przez państwa członkowskie zgodnie z wymogami konstytucyjnymi

5. PROCEDURA KŁADKI OKREŚLONA W ART. 48 UST. 7 TUE

Zakres przedmiotowy:

• Zmiana formuły z jednomyślności na większość kwalifikowaną podczas podejmowania decyzji w RE

• Zmiana procedury uchwalenia aktu ze specjalnej na zwykłą (nie może dotyczyć decyzji mających wpływ na kwestie wojskowe i obronne)

Etapy procedury:

• RE podejmuje decyzje jednomyślnie, po uzyskaniu zgody PE (wyrażonej przez większość członków)

• Parlmenty państw członkowskich poinformowane o zamiarze podjęcia tego rodzaju decyzji

• Sprzeciw choć jednego parlamentu w ciągu 6 miesięcy od powiadomienia, decyzja nie może być podjęta przez RE

6. PROCEDURA KŁADKI ad hoc

Z zastrzeżeniem zatwierdzenia przez państwa członkowskie zgodnie z ich wymogami konstytucyjnymi w sprawach dotyczących:

• Wspólnej obrony UE na mocy jednomyślnej decyzji RE

• Uzupełnienie praw przysługujących obywatelowi UE na mocy decyzji przejętych przez RE w ramach specjalnej procedury ustawodawczej - jednomyślnie, pozyskanie zgody PE

• Związanie się umową o przystąpieniu UE do EKPC na mocy jednomyślnej decyzji Rady UE

7. PROCEDURY KŁADKI A ZWYKŁA PROCEDURA ZMIANY

Traktaty mogą być zmieniane zarówno w drodze zwykłej jak i uproszczonej procedury.
Obie procedury należy traktować równorzędnie, uwzględniając naturalne ograniczenia przedmiotowe zawarte w poszczególnych procedurach kładek.
Procedury kładkowe nie stanowią lex specialis w stosunku do zwykłej procedury zmiany.
Państwa członkowskie mają swobodę w wyborze procedury (jeśli kładka to ograniczenia przedmiotowe).

Jeśli spełnione są wymogi przedmiotowe, państwa członkowskie mogą, ale nie muszą z kładki skorzystać!

Procedura kładki w przeszłości:
-państwa podchodziły bardzo ostrożnie

8. PROCEDURA KŁADKI: PRAKTYKA

Ustanowienie stałego mechanizmu ratunkowego - gdyby jedno z państw członkowskich strefy euro znalazło się w sytuacji finansowej zagrażającej stabilności całej strefy. RE postanowiła uzupełnić art. 136 TFUE i w tym celu sięgnęła właśnie do procedury uproszczonej określonej w art. 48 ust. 6 TUE.

Zastosowanie procedury kładki jest niezwykle istotne ze względu na fakt, że wbrew początkowym sceptycznym opiniom okazało się, że państwa członkowskie są skłonne skorzystać z procedury uproszczonej. Może to przełamać pewną barierę polityczną. Uprzednio bowiem skłaniały się do procedury traktatu rewizyjnego, nawet gdy była możliwość skorzystania z procedury kładki.

9. TRAKTATY AKCESYJNE

Zakres przedmiotowy:

• Sprawy związane z przystąpieniem nowego państwa do UE (warunki przyjęcia i wynikające z tego przyjęcia dostosowania w Traktatach)

Procedura zawierania traktatu akcesyjnego:

1. Wniosek o członkowstwo w UE państwo kieruje do Rady

2. Informowanie o wniosku PE i parlamentów państw członkowskich

3. Decydowanie Rady jednomyślne po zasięgnięciu opinii KE i uzyskaniu zgody PE udzielonej większością głosów jego członków

4. Kryteria kwalifikacji uzgodnione przez RE są brane pod uwagę

5. Wszczęcie procedury - decyduje Rada zwracając się uprzednio o opinię wstępną avis do Komisji

6. Rada decyduje o wszczęciu negocjacji akcesyjnych

7. Wynik negocjacji w formie traktatu akcesyjnego ujmowany przez komitet draftingowy (redakcyjny)

8. Tekst traktatu przedkładany PE, który musi wyrazić zgodę

9. Stanowisko KE, którym Rada nie jest formalnie związana

10. Rada decyduje jednomyślnie o przyjęciu projektu traktatu

11. Podpisanie traktatu akcesyjnego przez przedstawicieli państw członkowskich i kandydujących

12. Ratyfikacja przez wszystkie umawiające się państwa zgodnie z krajowymi wymaganiami konstytucyjnymi

Rada w składzie szefów państw lub rządów państw członkowskich!

W powyższy sposób sfinalizowano prace nad Traktatem akcesyjnym z Chorwacją 2011r.

10. METODA SCHENGEŃSKA

• Sięgnięto do niej w okresie kryzysu po odrzuceniu Traktatu konstytucyjnego

• Metoda ponownie pojawiła się w celu zażegnania kryzysu w strefie euro

• Jej wyrazem są: Traktat o Europejskim Mechanizmie Stabilności oraz Traktat o unii fiskalnej

11. ZAWIERANIE UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH PRZEZ UE Z PAŃSTWAMI TRZECIMI LUB ORGANIZACJAMI MIĘDZYNARODOWYMI

• Jednolita procedura zawierania przez UE umów międzynarodowych - po wejściu w życie Traktatu z Lizbony.

• Sprecyzowano zakres kompetencji UE do zawierania umów międzynarodowych z uwzględnieniem orzecznictwa ETS

• Wszystkie umowy objęte jednolitym unijnym reżimem prawnym, tożsamym z poprzednim - wspólnotowym

Procedura zawierania umów międzynarodowych przez Unię, określona w art. 218 TFUE

1. KE lub Wysoki Przedstawiciel (jeśli materia umowy dt. WPZiB) przedstawiają zalcenia Radzie UE

2. Decyzja Rady w sprawie:
   -podjęcia rokowań
   -mianowania negocjatora lub przewodniczącego zespołu negocjatorów

3. Rada UE:
   -może kierować wytyczne do negocjatora
   -może wyznaczyć specjalny komitet, w konsultacji z którym należy prowadzić rokowania

4. Rada UE:
   -decyzja upoważniająca do podpisania umowy na wniosek negocjatora
   -decyzja o tymczasowym stosowaniu umowy do czasu jej wejścia w Zycie

5. Rada UE:
   -decyzja o zawarciu umowy na wniosek negocjatora

6. Zgoda PE wymagana dla decyzji Rady UE w sprawie zawarcia umowy w odniesieniu do:
   -układów stowarzyszeniowych
   -umów o przystąpieniu UE do EKPC
   -umów tworzących specyficzne ramy instytucjonalne
   -umów o istotnych skutkach budżetowych
   -umów dt. dziedzin objętych zwykłą procedurą ustawodawczą lub specjalną procedurą ustawodawczą, gdzie potrzebna jest zgoda PE

7. W pozostałych przypadkach decyzja Rady UE wymaga konsultacji PE

8. PE informowany natychmiast i w pełni o przebiegu wszystkich etapów procedury

9. PE nie uczestniczy w zawieraniu umów dt. wyłącznie WPZiB

10. Formuła podejmowania przez Radę UE decyzji - większość kwalifikowana

11. Jednomyślność Rady UE w stosunku do:
    -umów, w których dla przyjęcia aktu Unii wymagana jest jednomyślność
    -układy stowarzyszeniowe
    -umów w dziedzinie współpracy gospodarczej, finansowej, technicznej zawieranych z kandydatami do członkowstwa UE
    -umów o przystąpieniu UE do EKPC

12. Odrębne postanowienia dt. podjęcia decyzji przez Radę w ramach
    -uproszczonej zmiany umów międzynarodowych
    -w sprawie zatwierdzenia stosowania umowy międzynarodowej

13. Opinia TSUE w sprawie zgodności umowy z Traktatami
    -podmioty uprawnione do wystąpienia: państwa członkowskie, PE, Rada UE, KE
    -jeśli opinia negatywna to nie może wejść w życie, chyba, że nastąpi jej zmiana lub rewizja Traktatów

Odrębności proceduralne w dziedzinach:

• Wspólnej Polityki Handlowej
  

Wymogi proceduralne:

1. Zalecenie Radzie UE w sprawie podjęcia rokowań przedstawia KE

2. KE prowadzi rokowania w konsultacji ze specjalnym komitetem

3. Rada UE może kierować wytyczne do Komisji

4. Komisja składa regularnie sprawozdanie Komitetowi oraz PE

5. Rada UE stanowi większością kwalifikowaną

6. Jednomyślność Rady UE w odniesieniu do:
   -umów w dziedzinie handlu usługami i w dziedzinie handlowych aspektów własności intelektualnej, bezpośrednich inwestycji zagranicznych jeśli wymagają jednomyślności
   -umów w dziedzinie handlu usługami w dziedzinie kultury i usługami audiowizualnymi
   -umów w dziedzinie handlu usługami społecznymi
   -w zakresie edukacji zdrowia

• Ustalania kursów wymiany euro w stosunku do walut państw trzecich
  
  Wymogi proceduralne:

1. Zalecenie Radzie UE w sprawie podjęcia rokowań przedstawia EBC lub KE po konsultacji z EBC

2. Rada UE stanowi jednomyślnie po konsultacji z PE

3. Rada UE decyduje o ustaleniach dotyczących rokowań oraz zawarciu umowy na zlecenie KE i po konsultacji z EBC

12. STANOWIENIE UNIJNEGO PRAWA POCHODNEGO

Dwie główne procedury stanowienia aktów ustawodawczych:

• Zwykła procedura ustawodawcza (zastąpiła uprzednią procedurę współdecydowania)

• Specjalna procedura ustawodawcza (zastąpiła procedurę zgody i konsultacji)

Umocnienie roli KE w inicjowaniu unijnych aktów prawnych:

• Wyłączne prawo inicjatywy legislacyjnej, o ile traktaty nie stanowią inaczej (na zasadzie wyjątku prawo takie mogą mieć: państwa członkowskie, PE, EBC, TS UE, EBI i Wysoki Przedstawiciel)

Inicjatywa obywatelska:
-przedstawiciele Unii w liczbie nie mniejszej niż milion pochodzący ze znacznej liczby państw członkowskich mogą zwrócić się do KE o przedłożenie wniosku unijnego aktu prawnego

13. STANOWIENIE AKTÓW USTAWODAWCZYCH

Zwykła procedura ustawodawcza

1. Inicjatywa legislacyjna: wyłącznie KE (przedstawia projekt PE i Radzie UE)

2. Pierwsze czytanie:

1. PE uchwala stanowisko i przekazuje Radzie

2. Rada UE:
   -zatwierdza stanowisko PE - projekt przyjęty w brzmieniu, które odpowiada stanowisku PE
   -nie zatwierdza stanowiska PE - Rada przyjmuje własne stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je PE

3. Rada informuje PE o powodach ww. stanowiska

4. KE informuje PE o swoim stanowisku

3. Drugie czytanie: jeżeli PE w ciągu 3 miesięcy:

1. Zatwierdzi stanowisko Rady lub nie wypowie się - akt uważa się za przyjęty w brzmieniu odpowiadającym stanowisku Rady

2. Odrzuci stanowisko Rady - akt uważa się za nieprzyjęty

3. Zaproponuje poprawki do stanowiska Rady - zmieniony tekst do Rady i Komisji, która wydaje opinie w przedmiocie poprawek
   -Rada w ciągu 3 miesięcy od otrzymania poprawek
   a)przyjmuje wszystkie te poprawki - akt przyjęty
   b)nie przyjmuje wszystkich poprawek - przewodniczący Rady w porozumieniu z przewodniczącym PE zwołuje komitet pojednawczy (Rada stanowi jednomyślnie w sprawie poprawek, które stały się przedmiotem negatywnej opinii Komisji)

4. Procedura pojednawcza

1. Komitet pojednawczy: członkowie Rady i PE w równej liczbie

2. Zadanie: doprowadzić do porozumienia w sprawie wspolnego projektu, działając QMV

3. Termin: 6 tyg. od zwołania

4. Podstawa: stanowiska PE i Rady w II czytaniu

5. KE: uczestnicy w pracach i działa na rzecz zbliżenia stanowisk PE i Rady

6. Akt uważa się za nieprzyjęty jeśli w ciągu 6 tygodni komitet pojednawczy nie zatwierdzi wspólnego projektu

5. Trzecie czytanie:

Komitet pojednawczy zatwierdza wspólny projekt:
-PE i Rada mają 6 tygodni od zatwierdzenia na przyjęcie danego aktu zgodnie z projektem: a)PE stanowi większością oddanych głosów
b)Rada stanowi QMV
-w przeciwnym razie akt uważa się za nieprzyjęty

Terminy 3 miesięcy może być przedłużany o miesiąc, a termin 6 o dwa tygodnie z inicjatywy PE lub Rady

Specjalna procedura ustawodawcza

1. Inicjatywa: państwa członkowskie, PE, EBC, ETS, EBI

2. Środki prawne: rozporządzenia, dyrektywy i decyzje

3. Instytucje uchwalające:
   a) PE z udziałem Rady
   b) Rada z udziałem PE

Przebieg specjalnej procedury ustawodawczej określony jest przez konkretny przepis TFUE.

Mechanizm nadzorowania przez parlamenty narodowe państw członkowskich przestrzegania zasady proporcjonalności

• Działa gdy akt ustawodawczy nie jest objęty kompetencją wyłączną UE

• Traktat z Lizbony umocnił oddziaływanie parlamentów państw członkowskich

• Parlamenty monitorują czy projekt aktu spełnia wymogi zasady pomocniczości, tj. czy Unia ma uprawnienie by przyjąć taki akt

• Tzw. Żółta kartka - gdy określona liczba głosów 1/3, a w dziedzinie PWBiS ¼, przeciwko przyjęciu aktu. Komisja musi rozważyć i uzasadnić projekt.

• Tzw. Pomarańczowa kartka - większość głosów przeciwko projektowi, łatwiej odrzucić projekt na etapie I czytania w toku zwykłej procedury ustawodawczej

• Jeśli mimo to akt przyjęty - prawo inicjowania skargi do TS o zbadanie jego legalności

14. STANOWIENIE AKTÓW NIEUSTAWODAWCZYCH

A) Stanowienie aktów delegowanych (wydawanych przez KE na podstawie aktu ustawodawczego)

→ PE lub Rada może zadecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień w każdej chwili po wejściu w życie aktu ustawodawczego !

Skutki:

• Decyzja o odwołaniu kończy delegację uprawnień w zakresie określonym w decyzji.

• Decyzja nie wpływa na ważność aktów delegowanych już obowiązujących.

• Akt delegowany nie wszedł jeszcze w życie: decyzja ma efekt sprzeciwu.

→ Akt delegowany może wejść w życie tylko gdy PE lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt ustawodawczy

Sprzeciw PE lub Rady wobec wejścia w życie aktu delegowanego

1. KE - przyjęcie aktu delegowanego

2. Notyfikowanie aktu delegowanego przez KE

3. Prawo sprzeciwu: PE lub Rada w terminie 2 miesięcy od notyfikowania (możliwość przedłużenia terminu)

4. PE lub Rada wyrażają sprzeciw - akt nie może wejść w życie: a)KE przygotowuje nowy akt delegowany
   b)KE nie podejmuje pracy nad nowym aktem

5. Ani PE ani Rada nie wyrażają sprzeciwu - publikacja aktu delegowanego i wejście w życie

15. STANOWIENIE AKTÓW WYKONAWCZYCH - KOMITOLOGIA

• Przy stanowieniu aktów ustawodawczych, stosowne uprawnienia powierzane - na mocy aktów - KE lub Radzie (Rada może wydawać akty również w ramach WPZiB)

• Negatywna definicja aktu wykonawczego - przedmiotem regulacji aktu wykonawczego nie mogą być: regulacje o zasięgu ogólnym, które udostępniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego.

• Akt podstawowy na mocy którego KE powierzone zostają uprawnienia do wydawania aktów wykonawczych to wszystkie prawnie wiążące akty UE

• W przypadku aktów delegowanych aktem podstawowym może być wyłącznie akty ustawodawcze

• W przypadku aktów wykonawczych - akty ustawodawcze i nieustawodawcze

• Akty wykonawcze musza być aktami prawnymi; są one jedną z form prawa pochodnego UE - rozporządzeniem, dyrektywą, decyzją

• Uprawnienia wykonawcze powierzane głównie KE, w niektórych przypadkach Radzie (w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w zakresie WPZiB)

• Obowiązkowe powierzanie uprawnień wykonawczych jeżeli wynika to z zagwarantowania jednolitych warunków wykonywania prawnie wiążących aktów UE

• Akt wykonawczy nie może dotyczyć treści aktu podstawowego

• Celem aktu wykonawczego wprowadzenie w życie regulacji aktu podstawowego

• Akt wykonawczy wydany w ramach uprawnień powierzonych KE

System komitologiczny

• Powierzając KE określone kompetencje wykonawcze, Rada UE czuwa nad sposobem realizacji tych kompetencji przez system komitetów (przedstawiciele państw członkowskich i przedstawiciele KE)

• Rada rozpatruje przedłożone przez KE projekty wykonawczych aktów prawnych

• System ten podnosi efektywność procesu decyzyjnego - Rada UE i PE mogą skupić się na problemach procesu legislacyjnego, a sprawy techniczne na szczebel ekspercki

Stary system komitologiczny
5 procedur:

• Regulacyjna połączona z kontrolną

• Doradcza

• Zarządzania

• Regulacyjna

Nowy system komitologiczny

• Akty delegowane

• Procedura doradcza

• Procedura sprawdzająca

16. PODPISYWANIE AKTÓW PRAWA POCHODNEGO UE

Akty ustawodawcze:

• Zwykła procedura - podpisywane przez przewodniczącego PE i przewodniczącego Rady UE

• Specjalna procedura - podpisywane przez przewodniczącego instytucji, która je przyjęła

Akty o charakterze nieustawodawczym w formie rozporządzeń, dyrektyw, decyzji (bez adresata):

• Podpisywane przez przewodniczącego instytucji, która je przyjęła

17. PUBLIKACJA AKTÓW PRAWA POCHODNEGO UE

Organem publikacyjnym - Dziennik Urzędowy UE

Publikowane są tam:

• Akty ustawodawcze

• Rozporządzenia, dyrektywy (skierowane do wszystkich państw członkowskich), decyzje (bez adresata)

18. WEJŚCIE W ŻYCIE AKTÓW PRAWA POCHODNEGO UE

Akty ustawodawcze - z dniem w nich określonym lub jeśli brak - 20 dni po publikacji
Akty nieustawodawcze i akty „bez przymiotnika” w formie rozporządzenia, dyrektywy, decyzji (bez adresata) - z dniem w nich określonym lub jeśli brak - 20 dni po publikacji
Inne dyrektywy + decyzje ze wskazanym adresatem - notyfikowane adresatom i skuteczne z notyfikacją

19. FORMUŁA PODEJMOWANIA W RADZIE UE DECYZJI WIĘKOŚCIĄ KWALIFIKOWANĄ

Przed wejściem w życie Traktatu z Nicei (2003r.)
-decyzje podejmowane głosami ważonymi + jeśli projekt aktu przedłożony przez państwa członkowskie to ponadto należało zebrać 2/3 liczby państw członkowskich.

Głosy ważone - każde z państw otrzymywało pewną liczbę głosów (im większe demograficznie państwo, tym relatywnie mniej głosów); ustalano progi głosów - ile należy zebrać, aby decyzję podjąć oraz ile zebrać, żeby zablokować (tzw. Mniejszość blokująca).

Konferencja przygotowująca Traktat z Nicei
-decyzje podejmowane większością kwalifikowaną.
-zastąpienie głosów ważonych tzw. podwójną większością;
-stosowanie dwóch testów:
1) liczby państw - do podjęcia/zablokowania decyzji określona liczba państw; każde państwo ma jeden głos; chroni interesy małych państw
2) potencjału demograficznego - do podjęcia/zablokowania decyzji ustalony % potencjału demograficznego populacji UE; chroni interesy dużych państw

W wyniku braku porozumienia, kompromis

Decyzja w Radzie podjęta większością kwalifikowaną przy spełnieniu testów:
1) głosów ważonych
2) liczby państw - więcej niż połowa jeśli projekt od KE; 2/3 jeśli od państw członkowskich
3) 62% potencjału demograficznego (fakultatywnie)

Formuła większości kwalifikowanej według Traktatu z Lizbony

1. Do 1 listopada 2014r. formuła wprowadzona na mocy Traktatu z Nicei

2. Od 1 listopada 2014r. formuła oparta na podwójnej większości.
   -należy zebrać większość 55% + 1 państw członkowskich
   -państwa odpowiadające za podjęciem decyzji muszą dysponować 65% populacji UE
   -mniejszość blokująca: co najmniej 4 państwa liczące co najmniej 35% populacji
   -szczególne dziedziny (WPZiB, PWBiS etc.) zgromadzenie 72% liczby państw

Okres przejściowy między 1 listopada 2014r. a 31 marca 2017r.

• Każde państwo może zażądać powrotu do systemu nicejskiego

• Formuła z Joaniny - jeżeli państwa niezgadzające się na podjęcie decyzji zgromadzą ¾ jednego z testów mniejszości blokującej czyli 34% liczby państw lub 26% potencjału demograficznego, Rada ponownie zajmuje się sprawą

• Od 1 kwietnia 2017r. zmodyfikowana formuła z Joaniny - 55% jednego z testów mniejszości lub 19% potencjału demograficznego

ROZDZIAŁ XI

Stosowanie prawa UE

1. Zasada bezpośredniego stosowania/skutku bezpośredniego

1.1. Autonomia prawa UE

1. prawo UE stanowi część prawa krajowego i jest w nim stosowana bezpośrednio

2. istnieją dwie koncepcje stosowania prawa międzynarodowego w prawie krajowym:

ba) koncepcja monistyczna:

- prawo międzynarodowe i prawo krajowe są częściami jednego systemu prawnego

- ratyfikowane traktaty mogą być powoływane przed sądami krajowymi

- pierwszeństwo prawa międzynarodowego

bb) koncepcja dualistyczna:

- prawo międzynarodowe i prawo krajowe to dwa różne systemy prawne

- traktaty muszą być transponowane do prawa krajowego, aby wywoływać skutki prawne, traktat staje się w ten sposób np. ustawą

- w przypadku konfliktu między normami pierwszeństwo może uzyskać późniejsza ustawa

3. przy koncepcji monistycznej wymagane jest to, aby norma wynikająca z umowy musi mieć charakter samo wykonalny (self-executing)

4. sądy państw stosujących umowy bezpośrednio odwołując się do tego kryterium badają trzy elementy:

- intencja stron (subiektywną - np. czy intencją rządu jest nadanie prawa jednostce, obiektywną - obecnie częściej stosowaną, tzn. wyrażona z treści umowy i wynikająca z jej celu i przedmiotu)

- sposób określenia prawa lub obowiązku zainteresowanego podmiotu - muszą być jasno i precyzyjnie wyrażone, niepoddane żadnym warunkom

- kompletność normy - norma musi zawierać wszelkie niezbędne elementy do jej zastosowania, a więc nie wymagać implementującego ustawodawstwa

5. problem bezpośredniego stosowania Traktatu pojawił się w sprawie 26/62 van Gend i Loos przed sądem holenderskim. Holandia zmieniła sposób kwalifikacji towarów dla celów celnych. W następstwie zmiany towar podlegał różnemu cłu w zależności od celu, dla jakiego został sprowadzony. Holenderski importer zakwestionował wysokość należnego cła na towar, który sprowadzał z Niemiec, powołując się na art. 12 TWE (obecnie art. 30 TFUE lekko zmieniony - postanawiał, że „państwa członkowskie nie będą wprowadzać nowych ceł przewozowych lub wywozowych ani też opłat o podobnych skutkach, ani tez nie będą podwyższały opłat, które obowiązują w ich wzajemnych stosunkach”). Sąd holenderski zwrócił się do TS z zasadniczym pytaniem, czy kwestia stosowania TWE w prawie krajowym należy do prawa krajowego i może być samodzielnie rozstrzygnięta przez sąd krajowy, czy jest to kwestia prawa wspólnotowego i właściwy jest TS. Trybunał uznał, że jest to sprawa prawa wspólnotowego

6. kolejnym ważnym krokiem była sprawa 6/64 Costa vs. E.N.E.L. W 1962 r. Włochy, państwo stosujące koncepcję dualistyczną, w którym ustawa późniejsza ma pierwszeństwo w stosunku do wcześniejszego traktatu, znacjonalizowały wytwarzanie energii elektrycznej, powierzając je jednemu przedsiębiorstwu - E.N.E.L. Prawnik Costa, właściciel udziałów w małej spółce, oprotestował utratę dochodów, wnosząc sprawę do sądu włoskiego. Wywołał ja nie płacąc rachunków za energię elektryczną dostarczaną przez E.N.E.L. Costa argumentował, że ustawa nacjonalizująca produkcję energii elektrycznej jest niezgodna z prawem wspólnotowym. Jego zdaniem Włochy naruszyły art. 53 (prawo przedsiębiorczości) i 37 (zakaz monopoli państwowych o charakterze komercyjnym) TWE. W wyroku TS potwierdził stanowisko powoda, stwierdził, że ww. artykułu powinny być stosowane bezpośrednio

7. sprawy te dały początek autonomii prawa wspólnotowego, a Traktat stworzył własny porządek prawny

8. zasady zastosowane w Traktacie są jednolite dla wszystkich członków: zasada bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego oraz zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego w stosunku do prawa krajowego

9. państwa członkowskie nie mogą postępować wbrew Traktatowi, sądy ostatniej instancji mają obowiązek zwracania się do Trybunały w kwestiach niezgodności między prawem krajowym i prawem wspólnotowym, a nie do krajowych sądów konstytucyjnych

1.2. Kryteria bezpośredniego stosowania

1. nie każda norma prawna Unii nadaję się do bezpośredniego stosowania

2. problem ten pojawił się w sprawach 2/74 Reyners vs. Belgia. Obywatel holenderski nie mógł praktykować jako adwokat przed sądami belgijskimi. Odmawiano mu rejestracji w zawodzie ponieważ nie miał belgijskiego obywatelstwa. Twierdził, że Belgia naruszyła zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową zawarty w prawie przedsiębiorczości obecnie art. 49 TFUE. Belgia stwierdziła z kolegi, że ówcześnie ww. postanowienie zawierało warunek (termin), nie mogło być ono bezpośrednio skuteczne. Trybunał uznał, że ww. przepis jest przepisem bezpośrednio skutecznym. Okres przejściowy bowiem upłynął

3. TS potwierdził swoje stanowisko i kryteria wymienione w wyroku w sprawie 2/74 (podpunkt e) w sprawie 43/75 Defrenne przeciwko Sabenie. Stewardesa wniosła do sądy Belgijskiego skargę przeciwko liniom lotniczym Sabena na dyskryminację ze względu na płeć. Linie lotniczy przyznały, że pracujący u nich mężczyźni za taką samą pracę dostawali wyższe wynagrodzenie niż kobiety. Trybunał uznał, że art. 119 TWE, na który powoływała się pokrzywdzona jest po zakończeniu pierwszego etapu okresu przejściowego normą nadającą się do bezpośredniego stosowania. Norma ta zobowiązywała państwa członkowskie do wprowadzenia w prawie krajowym zasad równego traktowania kobiet i mężczyzn w odniesieniu do płacy od 1 stycznie 1962 r.

4. Trybunał w tych dwóch konkretnych sprawach odegrał rolę quasi-prawodawczą - przyspieszając proces integracji

5. kryteria bezpośredniego stosowania/bezpośredniej skuteczności normy, norma musi być:

- wystarczająco jasno i precyzyjna, aby nadawała się do stosowania przez sąd lub inny organ

- bezwarunkowa - jej stosowanie nie może być uzależnione od swobodnego uznania organu ją stosującego - Unii lub państwa członkowskiego

- zupełna/kompletna (prawnie perfekcyjna) - jej wykonanie nie może zależeć od późniejszych środków wykonawczych przyjmowanych przez państwa członkowskie lub inne instytucje

6. są to prawie te same kryteria, którymi kierują się sądy państw monistycznych

7. pojęcie bezpośrednie stosowanie (szersze) i bezpośredni skutek (węższe) mogą być stosowane zamiennie

1.3. Skutek bezpośredni wertykalny i horyzontalny

1. znów pojawia się sprawa van Gend i Loos, z której wynika, że prawo jednostki może być implikowane (wydedukowane bądź wynikające) z obowiązków państwa

2. stosunki wertykalne: jednostka - państwo

3. stosunki horyzontalne: jednostka - jednostka

4. taka norma, w której określone są obowiązki państwa może być powołana w stosunkach wertykalnych, które charakteryzuje pewną nierówność podmiotów, podporządkowanie jednostki państwu

5. możliwe jest również powołanie Traktatu w stosunkach horyzontalnych, a zatem Traktat zawiera normy, które rodzą nie tylko prawa dla jednostki, ale także obowiązki

6. obie cechy świadczą o bezpośredniej skuteczności normy, ale wymaga to również spełnienia pewnych warunków:

- norma musi być częścią porządku prawnego państwa (bezpośrednio obowiązywać)

- musi nadawać się do bezpośredniego stosowania, tzn. musi być: jasna i precyzyjna, bezwarunkowa, zupełna/kompletna

1.4. Zasada pierwszeństwa prawa UE

1. zasada ta została podkreślona przez Trybunał Sprawiedliwości w sprawie Costa przeciwko E.N.E.L

2. kolejną ważną sprawą dotyczącą tego zagadnienia była sprawa 106/77 Simmenthal, w której występowała sprzeczność prawa krajowego a normą wspólnotową. TS uznał, że włoska opłata za badanie weterynaryjne importowanego mięsa była niezgodna z ówczesnym art. 12 TWE. Simmenthal zażądał zwrotu opłaty pobranej niezgodnie z prawem wspólnotowym, stpokał się z odmową. Organy administracyjne nie chciały zwrotu, ponieważ nadal obowiązywała we Włoszech ustawa, na podstawie której opłata została pobrana, a ani organ administracyjny, ani są nie miały kompetencji do uchylenia ustawy. Sąd apelacyjny zwrócił się w związku z tym z pytaniem prejudycjalnym do TS dotyczącym konsekwencji kolizji normy krajowej z normą wspólnotową, a ściśle w przypadku ich sprzeczności

3. w sprawie Simmenthal Trybunał stwierdził, że:

- bezpośrednio skuteczne normy prawa wspólnotowego (obecnie unijnego) muszą być w pełni i jednolicie stosowane we wszystkich państwach członkowiskich

- zasada pierwszeństwa zobowiązuje sądy do stosowania prawa wspólnotowego do prawa krajowego (jak dla mnie zdanie bez sensu, ale tak brzmi w podręczniku)

- każdy sąd ma obowiązek niezastosowania prawa krajowego, zarówno wcześniejszego, jak i późniejszego, sprzecznego z prawem wspólnoty, bez czekania na jego uchylenie

4. konsekwencją prymatu prawa Unii nie jest nieważność sprzecznego z nim prawa krajowego, lecz obowiązek niestosowania normy krajowej

5. prymat prawa Unii nie jest prymatem obowiązywania, lecz prymat stosowania prawa Unii

6. Traktat z Lizbony potwierdza w dołączonej do niego deklaracji zasadę pierwszeństwa prawa Unii tak jak wynika ona z orzecznictwa TS

1.5.Bezpośredni skutek rozporządzeń

1. rozporządzenia muszą być bezpośrednio stosowane, wskazuje na to Traktat o funkcjonowaniu UE (dalej zwany jako TFUE)

2. według TS rozporządzenie wywołuje skutki bezpośrednie z racji swej szczególnej natury i miejsca w systemie źródeł prawa Unii

3. rozporządzenie:

- jest środkiem ujednolicenia prawa

- działa natychmiastowo, stając się w momencie wejścia w życie częścią prawa krajowego

- ustanawia prawo powszechnie obowiązujące

- transpozycja rozporządzeń nie jest co do zasady dopuszczalna, ponieważ ukrywa wspólnotowy/unijny charakter prawa

- wyjątkowo przepis rozporządzenia może wymagać wykonania przez wydanie akty prawa krajowego, jednak musi to wynikać z przepisu rozporządzenia

- państwo może również przyjąć przepisy określające sankcje, które mogą zostać nałożone na jednostkę z tytułu naruszenia rozporządzenia, pod warunkiem, że brak jest w tym zakresie postanowień wspólnotowych

- państwo może regulować pewne kwestie nieobjęte rozporządzeniem, pod warunkiem jednak, że regulacje to nie zwalniają z zobowiązań wynikających z rozporządzenia lub nie wpływają szkodliwie na rozporządzenie oraz są zgodne z przedmiotem i celem rozporządzenia

1.6. Bezpośredni skutek decyzji

1. decyzja jest aktem indywidualno - konkretnym

2. dotyczy jednostkowego, wskazanego adresata i konkretnej sprawy

3. jest to instrument instytucji Unii, które odpowiedzialne są za wykonanie Traktatów i rozporządzeń

4. decyzja może być skierowana do wszystkich lub konkretnych państw bądź do jednostek (przedsiębiorstw)

5. orzeczenie 9/70 Franz Grad

6. skutek bezpośredni decyzji wynika z:

- wiążącego charakteru decyzji (art. 288 z. 4 TFUE)

- zasady ef fet utile (dla zapewnienia jej efektywnego wykonania jednostka powinna móc powołać się na decyzję)

- art. 267 TFUE, z którego wynika, że pytania prejudycjalne kierowane przez sądy krajowe do TS mogą dotyczyć nie tylko rozporządzeń, mowa tam bowiem ogólnie o aktach instytucji

- postawienie decyzji musi ponadto spełniać kryteria bezpośredniej skuteczności

1.7. Bezpośredni skutek dyrektyw

1.7.1. Skutek wertykalny

1. widoczny w orzeczeniu 9/70 Franz Grad

2. art. 299 zd. 3 TFUE - dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków

3. przepisz ten wyraża obowiązek państwa członkowskiego pełnego i terminowego implementowania treści dyrektyw do prawa krajowego w określonym terminie

4. problem powstaje, gdy dyrektywa nie została implementowana lub została źle implementowana, wtedy to dyrektywa może wywoływać skutek bezpośredni

5. w sprawie van Duyn Trybunał stwierdził, że wykluczenie możliwości powołania się przez jednostkę, której dyrektywa dotyczy, na wynikające z dyrektywy obowiązki państwa było by nie do pogodzenia z wiążącym charakterem dyrektywy

6. sprawa va Duyn dotyczyła Holenderki, której nie chciano wpuścić na teren Wielkiej Brytanii ze względu na jej przynależność do kościoła scjentologicznego. Powołała się ona na to, że WB źle implementowała dyrektywę dotyczącą koordynacji środków specjalnych wobec cudzoziemców odnośnie do wjazdu i pobytu usprawiedliwionych ze względu na porządek publiczny, bezpieczeństwo i zdrowie publiczne. Trybunał stwierdził, że dyrektywa była dobrze implementowana, ale wypowiedział się też w kwestiach ogólnych

7. TS argumentuje swoją decyzję następująco:

- wiążący charakter dyrektywy wynika z art. 288 zd. 3 TFUE - dyrektywa wiąże państwo członkowskie

- ef fet utile „w szczególności, gdy instytucje wspólnotowe nałożyły w drodze dyrektywy obowiązek podjęcia przez państwo członkowskie określonego działania, wymagana efektywność tego aktu byłaby osłabiona, gdyby jednostki nie mogła się oprzeć na nim przed sądami krajowymi i gdyby sądy były pozbawione możliwości wzięcia pod uwagę dyrektywy jako źródła prawa wspólnotowego”

- art. 267 TFUE - z tego artykułu wynika, że jednostki mogą powoływać się na wszystkie akty wspólnotowe przed sądami krajowymi

8. aby móc stosować dyrektywę bezpośrednio musi ona posiadać cechy pozwalające na wywołanie skutków bezpośrednich

9. w wyroku w sprawie karnej przeciwko Ratti Trybunał dodał jeszcze jeden element uzasadniający skutek bezpośredni - zasadę estoppel oraz uściślił warunki bezpośredniej skuteczności dyrektywy

10. sprawa dotyczyła tego, że organu włoskie wszczęły postępowanie karne przeciwko firmie Ratti, które etykietowała swoje produkty zgodnie z dyrektywą wspólnotową, której okres na transpozycję jeszcze nie upłynął, a było to niezgodne z prawem włoskim. Firma Ratti powołała się na dyrektywę przez Trybunałem, który odrzucił taką możliwość, ponieważ okres na transpozycję jeszcze nie minął (państwo nie było zatem jeszcze w pełni zobowiązane)

11. zasada estoppel non concedit venire contra factum proprium = zasada nieprzeczenia sobie = zasada zaufania - państwo nie może czerpać korzyści z niewykonania obowiązków (gdyby okres na transpozycję upłynął, a państwo by tego nie dokonało)

12. jednocześnie Trybunał uściślił, że dyrektywa wywołuje skutki bezpośrednie w przypadku złej transpozycji lub jej braku, ale dopiero po upływie okresu transpozycji o ile postanowienie dyrektywy nadaje się do wywołania takiego skutku

1.7.2. Brak skutku horyzontalnego dyrektyw

1. Trybunał w sprawie 152/84 Marshall stwierdził, że skoro dyrektywa nie wiąże jednostka, nie może być przeciwko nim powołana

2. Pani Marshall była dietetyczką w brytyjskim szpitalu (służba zdrowia w WB jest znacjonalizowana) po ukończeniu 62 lat została zwolniona z pracy, bo przekroczyła wiek emerytalny wynoszący 60 lat, jednak powołała się na dyrektywę 207/76 podnosząc zarzut dyskryminacji, argumentując, że mężczyźni mogą pracować do 65 roku życia. Problem dotyczył tego czy jednostka może powoływać się na bezpośrednio skuteczny przepis dyrektywy przeciwko państwu, w sytuacji gdy państwo nie wykonuje władzy publicznej, lecz działa w stosunkach prywatnoprawnych. Trybunał stwierdził, że jednostka może powoływać się na dyrektywę przeciwko państwu nawet wtedy, gdy działa ono w stosunkach prywatnoprawnych. W obu przypadkach działa zasada estoppel

3. powstaje problem zatrudnienia osób w sektorze publicznym, którzy stoją na pozycji pokrzywdzonej, jednak Trybunał utrzymał swoje stanowisko nawet wbrew opinii rzecznika generalnego Trybunału, który opowiedział się za horyzontalnym bezpośrednim skutkiem dyrektyw

1.7.3. Pojęcia państwa

1. zgodnie z orzecznictwem TS dyrektywa skutkuje bezpośrednio jedynie przeciwko państwu

2. w sprawie 103/88 Fratelli Costanzo SpA przeciwko Gminie Mediolan TR wskazał, że obowiązek wynikający z dyrektywy wiąże wszystkie organy państwa, w tym wszystkie organy administracyjne, także organy administracji samorządowej

3. dodatkowo w sprawie C-188/89 Foster i inni przeciwko British Gas plc (stan faktyczny podobny jak w sprawie Marshall) TS wyjaśnił, że dyrektywy mogą być powoływane również przeciwko organizacjom lub ciałom podlegającym władzy bądź kontroli państwa lub posiadających specjalne kompetencje wychodzące poza zakres uprawnień wynikających ze zwykłych norm stosowanych między jednostkami (po lub mało ważne)

1.8 Bezpośredni skutek umów zawartych przez UE

1. umowy międzynarodowe zawarte przez Unię są częścią prawa Unii

2. mogą być zastosowane bezpośrednio, jeśli spełniają kryteria bezpośredniej skuteczności

3. w sprawie 181/73 Haegeman TS przyznał, że umowa międzynarodowa może być przedmiotem pytania prejudycjalnego, ponieważ jest aktem instytucji wspólnotowej

4. w orzeczeniu 87/57 TS wskazał kryteria bezpośredniej skuteczności. Co do zasady są to klasyczne kryteria (1.2.), ale dodał również, że muszą one uwzględniać intencję stron umowy wyrażoną w treści umowy, w jej przedmiocie i celu

5. takie umowy muszą być jednolicie stosowane w całej Wspólnocie (teraz Unii)

6. kompetencja TS rozciąga się również na umowy mieszane - np. takie, w których strona jest Unia i jej państwa członkowie, a także na decyzje organu powołanego umową międzynarodowa UE

2. Zasada pośredniego stosowania/skutku pośredniego - wymóg zgodnej wykładnie prawa krajowego

1. TS wskazał, że prawo Unii może być stosowane bezpośrednio, a dotyczy to norm nienadających się lub niemogących być bezpośrednio stosowane w danych przypadkach

2. jego wykonanie może bowiem zapewnić interpretacja całego prawa krajowego zgodna z prawem Unii (wykładnia lojalna, przyjazna prawu Unii)

3. w sprawie Colson i Kamman przeciwko Land Nordrhein-Westfalen TS wskazał na obowiązek sądów krajowych interpretowania prawa krajowego zgodnie z treścią i celem prawa wspólnotowego (sprawa dotyczy dyskryminacji co do płci przy zatrudnieniu pracowników więzienia)

4. art. 6 dyrektywy, na która powoływały się poszkodowane nie spełniał kryteriów bezpośredniego stosowania. Pozostawiał bowiem państwu członkowskiemu znaczną swobodę wyboru stosowanych unormowań dotyczących m.in. wyboru sankcji odszkodowawczej

5. w kolejnych orzeczeniach TS wynika, że obowiązek zgodnej wykładni:

- dotyczy wszystkich krajowych przepisów prawnych, zarówno wcześniejszych, jak i późniejszych w stosunku do rozpatrywanej dyrektywy

- jest nieodłączną cechą systemu traktatowego, który umożliwia sądom krajowym zapewnienie w ramach ich właściwości pełnej skuteczności prawa wspólnotowego przy rozstrzyganiu przez nie sporów

- jest ograniczony przez ogólne zasady prawa, w szczególności przez zasadę pewności prawa i braku retroaktywności prawa i nie może służyć jako podstawa do dokonywania wykładni prawa krajowego contra legem (przykładem dla zainteresowanych sprawa 80/86, C 334/92)

- wymaga, by sądy krajowe czyniły wszystko, co leży w zakresie ich kompetencji, uwzględniając wszystkie przepisy prawa krajowego i stosując uznane w porządku krajowym metody wykładni, by zapewnić pełną skuteczność rozpatrywanej dyrektywy i dokonać rozstrzygnięcia zgodnego z realizowanymi przez nią celami

6. dodatkowo przy orzekaniu w sprawie C-212/04 TS rozróżnił moment wejścia dyrektywy w życie i moment upływu terminu transpozycji:

- w rasie dokonania transpozycji do porządku prawnego danego państwa członkowskiego po terminie oraz braku bezpośredniej skuteczności przepisów tej dyrektywy, sądy krajowe śa zobowiązane, z chwilą upływu terminu dyspozycji do dokonania, tak dalece jak to jest możliwe wykładni prawa wewnętrznego w świetle brzemienia dyrektywy i realizowanego przez nią calu

- począwszy od daty wejścia w życie dyrektywy, sądy państw członkowskich zobowiązane są , tak dalece jak jest to możliwe, do powstrzymania się od dokonywania wykładni prawa wewnętrznego w sposób, które poważnie zagrażałby - po upływie terminu dyspozycji dyrektywy - osiągnięciu wskazanego w niej rezultatu

3. Incydentalny horyzontalny skutek dyrektywy

1. sprawa C-194/94 CIA Security International są przeciwko Signalson są i Securitel SPRL. CIA wniosła skargę wniosła skargę przeciwko dwóm innym spółkom, ponieważ rozpowszechniały one w swojej reklamie nieprawdziwe, jej zdaniem informacje o tym, że alarmy produkowane przez CIA nie spełniają wymogów prawa belgijskiego (nie mają wymaganych atestów). Pozwani żądali z kolei, aby sąd nakazał CIA zaprzestanie wprowadzania na rynek nieautoryzowanych produktów. CIA przyznała, że jej produkty nie mają wymaganych atestów, podniosła jednak, że prawo belgijskie jest niezgodne z dyrektywą 83/189. dyrektywa ta pozwalała państwom na regulacje warunków technicznych jakie mają spełniać alarmy, ale uprzednio powinny uzyskać zgodę Komisji i powinno to być notyfikowane w Komicji. Belgia nie dopełniła tego obowiązku.

2. TS orzekł, że naruszenie przez państwo obowiązku notyfikacji stanowi poważny defekt prawa belgijskiego, co znacząco osłabia efektywność dyrektywy

3. prawo belgijskie nie może być stosowane

4. zatem z tego orzeczenia wynika, że jednostka może powoływać nieimplementowaną dyrektywę w stosunkach horyzontalnych

5. przywołuję tą dyrektywę by kwestionować skuteczność prawa, które miało być do niej zastosowane, a nie wywodzi konkretne prawo czy obowiązek innej jednostki

6. kolejno Trybunał rozwinął tę linię orzecznictwa w następnych orzeczeniach np. C-129/94, C-441/93, C-443/98

7. dyrektywa w takich sytuacjach nie tworzy, ani praw, ani obowiązków jednostek

8. tego typu sytuacje TS nazwał trójkątnymi

9. w innych orzeczeniach widać, że stosunki trójkątne mogą mieć różny charakter, np. jednostka powołując dyrektywę przeciwko państwu, może jednocześnie spowodować pogorszenie sytuacji jednostki

10. ten rodzaj skutku nazywamy niekorzystnym oddziaływaniem dyrektywy na prawa jednostki

4. Skutek obiektywny dyrektyw

1. pojawia się w orzeczeniach TS linia orzeczeń, w których sformułowany jest wyraźny wymóg uwzględnienia przez sądy krajowe z urzędu prawa Unii w celu zapewnienia mu pełnej efektywności

2. sądy kontrolują zgodność z urzędu, a nie tylko na wniosek stron i badają czy państwo właściwie implementowało dyrektywę

3. kwestia ta pojawia się między innymi w sprawie C-72/95 oraz sprawach połączonych C-240/98 i C-244/98

5. Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa członkowskiego za naruszenie prawa UE

5.1. Odpowiedzialność za brak transpozycji dyrektywy

1. wynika z orzecznictwa TS, wywiódł to z zapisów Traktatu mówiących o tym, że jednostka jest ważnym podmiotem prawa Unii, potrzeby zapewnienia efektywności prawa Unii i ochrony praw jednostki wynikających z prawa Unii

2. kluczowym orzeczeniem w tej kwestii jest wyrok z sprawach połaczonych C-6/90 i C-9/90 Francovich i inni. Dotyczyło skutku dyrektywy. Francovich i inni wnieśli skargę odszkodowawczą przeciwko państwu włoskiemu do sądy włoskiego z powodu braku w odpowiednim czasie transpozycji dyrektywy 80/987/EWG. Dyrektywa ta zobowiązywała Włochy do stworzenia specjalnego funduszu, z którego zaspokajani byliby pracownicy bankrutujących przedsiębiorstw. Przepisy dyrektywy nie mogły być stosowane bezpośrednio, nie mogły być także zastosowane do implementacji prawa krajowego

3. TS stwierdził wówczas, że gdy rezultat, który przewiduje dyrektywa nie może być osiągnięty w drodze wykładni, prawo wspólnotowe nakłada na państwa członkowskie obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej jednostkom wskutek braku transpozycji tej dyrektywy, o ile spełnione zostaną 3 przesłanki

4. ocena tych przesłanek należy do sądy krajowego, do którego jednostka wniosła skargę

5. kryteria Francovich (3 przesłanki):

- celem takiej dyrektywy musi być nadanie jednostkom uprawnień

- treść tych uprawnień musi wynikać z postanowienia dyrektywy

- musi występować związek przyczynowo-skutkowy między naruszeniem ciążącego na państwie członkowskim zobowiązania a poniesioną szkodą

5.2. Odpowiedzialność za akty prawodawcze

1. w sprawie C-48/93 Factortame TS rozszerzył rozszerzył zasady odpowiedzialności odszkodowawczej na inne naruszenia prawa wspólnotowego będące wynikiem działań legislacyjnych państw

2. ww. sprawie chodzi o roszczenie hiszpańskich armatorów statków rybackich, którym władze brytyjskie odmówiły rejestracji pod banderą brytyjską, a tym samym dokonywania połowów w strefie brytyjskiej, czym omijali ograniczenia połowów w strefie hiszpańskiej korzystając z tych w strefie brytyjskiej, czemu WB przeciwdziałała

3. TS przy orzeczeniu ustalił kryteria odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego z tytułu bezprawności legislacyjnej:

- norma, na która powołuje się skarżący, musi mieć na celu nadanie jednostce uprawnienia (ma miejsce naruszenie nadrzędnej normy prawnej przyznającej uprawnienia jednostkom)

- naruszenie jest wystarczająco istotne (władze prawodawcze w sposób oczywisty i poważny przekroczyły granice swobodnej oceny)

- musi występować związek przyczynowo-skutkowy między naruszeniem ciążącego na państwie członkowskim zobowiązania a poniesioną szkodą

4. aby ustalić, czy naruszenie jest wystarczająco istotne, sąd krajowy rozpatrujący skargę odszkodowawczą musi wziąć pod uwagę kilka elementów:

- stopień jasności i precyzyjności naruszonej normy

- zakres swobody oceny pozostawionej przez naruszoną normę organom państwowym lub wspólnotowym

- zamierzony lub niezamierzony charakter popełnionego czynu lub wyrządzonej szkody

- dopuszczalny bądź niedopuszczalny błąd co do prawa

- możliwość ewentualnego przyczynienia się przez organy wspólnotowe do naruszenia

- przyjęcie lub otrzymanie przez władze państwowe praktyk społecznych z prawem wspólnotowym

5.3. Odpowiedzialność za akty administracyjne i inne naruszenia

1. państwo odpowiada także za akty o charakterze administracyjnym i to na tych samych zasadach jak za akty legislacyjne

2. sprawa C-5/94. Dyrektywa w tej sprawie nakazywała państwom członkowskim zapewnienie, by zwierzęta przeznaczone na rzeź były traktowane w sposób humanitarny. Hiszpania implementowała dyrektywę, nie przywidując jednak żadnych sankcji w celu zapewnienia jej skuteczności. Stąd władze WB odmawiały wydania licencji na import i eksport zwierząt z i do Hiszpanii, twierdzi że zwierzęta są zabijane w sposób naruszający postanowienia dyrektywy. Firma irlandzka, które odmówiono licencji eksportowej wniosła skargę odszkodowawczą do sądy, twierdząc, że decyzja administracyjna władz brytyjskich narusza ówczesny art. 34 TWE dotyczący zakazu ograniczeń ilościowych w wywozie oraz wszelkich środków o podobnych skutkach. Przepisy te nie pozostawiały WB prawnej możliwości wyboru rodzaju postępowania

3. TS stwierdził, że jeśli państwo członkowskie, które dokonało naruszenia postanowień prawa wspólnotowego przyznających prawa jednostkom, w czasie popełnienia naruszenia nie miało prawnej możliwości wyboru lub miało ograniczone możliwości działania według swojego uznania lub nie miało ich wcale, to jakiekolwiek naruszenie prawa wspólnotowego może być wystarczające do uznania, iż miało miejsce wystarczająco istotne naruszenie

5.4. Odpowiedzialność za orzeczenie sądowe

1. orzeczenie w sprawie C-224/01 Gerhard Köbler przeciwko Austrii stwierdził, że państwo ponosi odpowiedzialność na tych samych ogólnych zasadach za działania i zaniechania swoich organów, w tym sądów

2. sprawa ta dotyczyła odpowiedzialności państwa za naruszenie prawa wspólnotowego przez wyrok sądu ostatniej instancji

3. prawo Unii zobowiązuje państwo członkowskie do zrekompensowania szkody wyrządzonej jednostce przez wystarczająco istotne naruszenie tego prawa dokonane przez organ państwa

4. odpowiedzialność odszkodowawcza stanowi ogólną zasadę prawa Unii

6. Dochodzenie roszczeń opartych na prawie UE przed sądami krajowymi

1. naruszenie prawa Unii przez państwo czy przez jednostkę powoduje powstanie rozszczenia po stronie podmiotów dotkniętych tym naruszeniem

2. TS sformułował w tej dziedzinie pewne prawa jednostki, które wywiódł z systemu Traktatu:

- prawo do zwrotu opłaty/cła/podatku pobranych niezgodnie z prawem wspólnotowym np. sprawa 199/82

- prawo do odszkodowania w przypadku szkody poniesionej w wyniku naruszenia prawa Unii (była o tym mowa wcześniej)

- prawo do tymczasowego środka zabezpieczającego powództwo

Unijne środki ochrony prawnej dotyczą:

- restytucji prawa (przywróceniu stanu sprzed naruszenia)

- tymczasowych środków zabezpieczających powództwo

- odszkodowania

3. dochodzenie praw opartych na prawie Unii odbywa się przede wszystkim przed sądami krajowymi, a nie przed TS

4. państwo korzysta przy tym z tzw. autonomii proceduralnej - prawo Unii reguluje tylko niektóre kwestie dochodzenia roszczeń

5. rola TS ogranicza się tylko do formułowania pewnych wskazówek ogólnych dla sądów krajowych

6. prawo Unii wymaga jednak, by przepisy krajowe nie naruszały prawa do skutecznej ochrony sądowej

7. wskazuje, że na państwach członkowskich spoczywa obowiązek ustanowienia systemu środków prawnych i procedur zapewniających poszanowanie tego prawa

8. normy proceduralne pozostają pod kontrolą TS, co oznacza, że państwo członkowskie ma obowiązek zapewnienia skutecznej ochrony sądowej, a jednostka - prawo odpowiadające temu obowiązkowi

9. TS sformułował dwa warunki istotne dla spełnienia zasady skutecznej ochrony sądowej:

- zasada niedyskryminacji/równoważności/ekwiwalencji - przepisy odnoszące się do roszczeń wspólnotowych nie mogę być mniej korzystne niż te, które dotyczą podobnych roszczeń prawa krajowego

- zasada skuteczności/efektywności - norma nie może prowadzić do uniemożliwienia wykonywania w praktyce praw uzyskanych przez jednostki na mocy prawa Unii lub nadmiernie je utrudniać

10. roszczenia podobne (odnosi się to do zasady niedyskryminacji) - ocena, czy w konkretnym wypadku roszczenia oparte na prawie Unii są podobne należy do sądu państwa członkowskiego

11. środki krajowe przeciwko naruszeniom prawa Unii muszą być: proporcjonalne do charakteru naruszenia, adekwatne, efektywne

12. środki ochrony prawnej przysługują nie tylko wtedy, gdy jednostka dochodzi roszczeń przeciwko państwu członkowskiemu, ale również przeciwko jednostce

13. TS rozwinął zasady dochodzenia roszczeń w stosunkach horyzontalnych:

- jednostka może powołać się na naruszenie tego przepisu w celu uzyskania zadośćuczynienia od innej strony

- z rozporządzenia wspólnotowego jednostka może wywodzić swoje prawa do żądania przestrzegania przepisów tego rozporządzenia przez inną jednostkę

- jednostka może wnieść skargę odszkodowawczą przeciwko innej jednostce do sądu krajowego nawet wtedy, gdy rozporządzenie tego wyraźnie nie przewiduje

ROZDZIAŁ XII

- Ochrona praw podstawowych i niektóre zasady ogólne prawa UE

1. Ochrona praw podstawowych w UE.

1.1.Uwagi ogólne

• pojęcie praw podstawowych wywodzi się z tradycji konstytucyjnych państw członkowskich a także z umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka;

• zgodnie z orzecznictwem TS prawa podstawowe są przestrzegane jako zasady ogólne prawa; stanowią prawo pierwotne UE, mają rangę równą Traktatom;

• obowiązek poszanowania praw podstawowych wprowadził do Traktatów Traktat z Maastricht; obecnie określa go art. 6 TUE;

• zasada poszanowania praw podstawowych obejmuje m.in. prawo do godności, do prywatności, prawo własności, prawo do sądu, zakaz retroakcji, prawo do niedyskryminacji;

• TS w zakresie swojej kompetencji interpretuje i kontroluje zgodność z prawami podstawowymi aktów:

1. instytucji, organów i jednostek organizacyjnych UE;

2. państw członkowskich;

• TS nie kontroluje całego prawa wewnętrznego, ale tylko część wchodzącą w zakres prawa UE, która obejmuje dwa następujące przypadki:

1. akty państw członkowskich wykonujące prawo UE ->

• 5/88 Wachauf - Wachauf po wygaśnięciu okresu dzierżawy domagał się odszkodowania za okres, w którym nie produkował mleka; prawo niemieckie w celu wykonania rozporządzenia nr 857/84 przewidywało takie odszkodowanie pod warunkiem zgody wydzierżawiającego w przypadku, gdy wnioskodawcą był dzierżawca gruntu (czyli w tej sprawie W.); wydzierżawiający odmówił tej zgody; TS stwierdził, że postanowienia, które po wygaśnięciu dzierżawy skutkują pozbawienia dzierżawcy owoców jego pracy bez odszkodowania, byłyby niezgodne z wymogami ochrony praw podstawowych we wspólnotowym porządku prawnym; wymogi te wiążą państwa członkowskie, gdy wykonują one prawo wspólnotowe;

1. akty wprowadzające dozwolone derogacje od swobód rynku ->

• C-260/89 ERT - sprawa dotyczyła ustanowenia przez prawo greckie monopolu telewizyjnego na rzecz towarzystwa państwowego ERT, wyjątkiem miały być lokalne telewizje kablowe; w 1988 burmistrz Salonik i prywatne przedsiębiorstwo uruchomili stację cywilną, natomiast ERT wniosła przeciwko nim skargę; TS stwierdził, że jeśli państwo opiera się połączonych postanowieniach art. 56 i 66 TWE w celu usprawiedliwienia ograniczeń swobody świadczenia usług z przyczyn związanych z porządkiem publicznym, to uzasadnienie takie, oparte na prawie wspólnotowym, musi być interpretowane w świetle ogólnych zasad prawa, szczególnie praw podstawowych (nie można blokować prawa swobody wypowiedzi);

• orzecznictwo TSUE wskazuje, że prawa podmiotowe wymienione w Karcie praw podstawowych stosuje się do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych UE, przy poszanowani zasady pomocniczości, oraz do państw członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo UE,

• szczególną rolę w ochronie praw podstawowych odgrywa europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (1950), której stronami są wszystkie państwa europejskie (oprócz Białorusi);

1. przyjęta w ramach Rady Europy;

2. wiąże państwa członkowskie, nie wiąże jednak samej UE;

3. wraz z protokołami dodatkowymi zawiera ograniczony katalog praw jednostki;

4. ustanowiła Europejski Trybunał Praw Człowieka:

• różny od TSUE;

• skargę z tytułu naruszenia Konwencji przez państwo-stronę wnosi do niego jednostka lub inne państwo - strona;

• jego wyroki są wiążące, egzekwowane różnymi metodami (presja polityczna Rady Europy);

• w praktyce TSUE dąży do zachowania zgodności z interpretacją EKPC dokonywaną przez ETPCZ;

• prawa podmiotowe zagwarantowane w EKPC są przestrzegane przez UE na podstawie art. 6 TUE, ponieważ stanowią ogólne zasady prawa;

• TS, oceniając czy interwencja instytucji UE lub państwa członkowskiego stanowi niedopuszczalną ingerencję w prawa podstawowe jednostki, stosuje test wypracowany wcześniej przez ETPCZ, czyli sprawdza, czy ta interwencja:

1. była określona przez prawo lub zgodna z prawem;

2. miała uprawniony cel;

3. była ,,niezbędna w społeczeństwie demokratycznym” do realizacji tego celu (proporcjonalność);

• sprawy będące przykładem działania praw podstawowych w prawie WE/UE:

• C-112/00 Schmidberger vs. Austria - niemiecki przedsiębiorca transportowy dochodził odszkodowania za straty poniesione w związku z zamknięciem na ponad 30 godzin autostrady prowadzącej z Austrii do Włoch przez przełęcz Brenner (odbywał się tam protest ekologów, wcześniej zapowiedziany, władze Austrii nie wyraziły sprzeciwu wobec tej manifestacji, ale nie sprawdziły, czy jest ona zgodna z prawem wspólnotowym); TS uznał, że niezabronienie przez państwo manifestacji, która zablokowała ważny szlak komunikacyjny, jest niezgodne z przepisami TWE o swobodnym przepływie towarów oraz o zasadzie lokalnej współpracy, o ile to ograniczenie nie da się uzasadnić ważnym interesem publicznym ze względu na ochronę praw podstawowych (tu: swobody wypowiedzi i prawa gromadzenia się); TS po raz pierwszy stwierdził, że swoboda przepływu towarów może być ograniczona ze względu na konieczność zapewnienia ochrony praw podstawowych (jednak rozstrzygnięcie pozostawił sądowi krajowemu);

• C-36/02 Omega - policja niemiecka zakazała spółce O. prowadzenia działalności usługowej polegającej na prowadzeniu laserdromu, a na nim gry zakupionej w Wielkiej Brytanii, polegającej na celowaniu do tarcz noszonych przez graczy za pomocą lasera (na ,,zabijaniu”); zakaz uzasadniano tym, że gra ta zagraża bezpieczeństwu publicznemu, ponieważ akty symulujące zabijanie są sprzeczne z podstawowymi wartościami przeważającymi w opinii publicznej (taka gra narusza godność ludzką); O. odwołując się od zakazu powoływała się m.in. na swobodę przepływu usług (bo gra z Wielkiej Brytanii);
  TS - prawo do godności chronione jest także na szczeblu wspólnotowym, chociaż jego treść nie jest do końca precyzyjna; rozstrzygnięcie pozostawił jednak sądowi krajowemu;
  z tej sprawy wynika, że TS chroni pewien standard wspólny, ale gdy go nie ma, pozostawia większą swobodę państwu członkowskiemu;

• niektóre orzeczenia pokazują relację między prawem międzynarodowym a prawem Unii,
  np. wyrok w sprawach połączonych C-402/05 P i C-415/05 P Kadi, TSUE stwierdził tam, ,że kompetencje Wspólnoty powinny być wykonywane z poszanowaniem prawa międzynarodowego.

1.2. Karta praw podstawowych UE

• przyjęta przez trzy instytucje Wspólnoty/UE: Parlament, Komisję i Radę, 7 grudnia 200 r. w Nicei jako dokument niewiążący prawnie, jej status zmienił Traktat z Lizbony, została potem jeszcze raz uroczyście proklamowana 12 grudnia 2007;

• obecnie ma taką samą moc jak Traktaty, czyli stanowi prawo pierwotne UE;

• źródła praw wskazanych w Karcie:

1. postanowienia Traktatów założycielskich;

2. Europejska Konwencja Praw człowieka

• Prawa zawarte w Karcie odpowiadające prawom zagwarantowanym przez EKPC mają takie samo znaczenie i ten sam zakres jak te ustanowione przez Konwencję, muszą mieć zatem co najmniej taki sam poziom ochrony;

• UE nie jest jednak związana EKPC, nie jest więc ona wprost powoływana przez TSUE jako źródło prawa podstawowego;

• konstytucyjne tradycje państw członkowskich;

• umowy międzynarodowe dotyczące ochrony praw człowieka - niekoniecznie muszą wiązać wszystkie państwa członkowskie;

• orzecznictwo TS i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

• dodane zostały do niej WYJAŚNIENIA - dokument wypracowany przez Konwent, który przyjął kartę w 2000 r., ponownie proklamowano je wraz z Kartą w grudniu 2007; wskazują wykładnię Karty;

• obecnie dokument wiążący prawnie; większość praw w niej zawartych nie przysługuje jednak tylko na mocy samej Karty (prawa te istniały wcześniej, Karta tylko je potwierdza);

• prawa w niej wymienione stosuje się do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych UE, przy poszanowaniu zasady pomocniczości, oraz do państw członkowskich wyłącznie w tym zakresie, w jakim stosują one prawo UE (Karta nie ma zastosowania do całego prawa krajowego);

• nie nadaje UE żadnych nowych kompetencji, w związku z tym obowiązek instytucji i organów UE, w tym TS, dotyczący przestrzegania zasad określonych w Karcie, może powstać jedynie w granicach tych uprawnień;

• ograniczenia co do jej stosowania umacnia DEKLARACJA (nr 1),dołączona do Traktatu lizbońskiego;

• potwierdza, że prawa podstawowe nie mają charakteru bezwzględnego - możliwe są ich ograniczenia, muszą one jednak spełniać podstawowe warunki określone w art. 52 Karty:

1. muszą być przewidziane przez prawo i szanować jego istotę (tyczy się to ustaw krajowych i prawa UE);

2. muszą być konieczne i odpowiadać istotnie celom interesu ogólnego lub potrzebom ochrony praw i wolności innych osób;

3. muszą wypełniać kryteria proporcjonalności.

• orzeczenie ilustrujące stosowanie KPP po wejściu w życie Traktatu lizbońskiego:

• C-555/07 Seda Kucukdeveci - TS w tej sprawie pierwszy raz odniósł się do KPP jako wiążącego dokumentu; TS stwierdził, że prawo niemieckie nieuwzględniające okresów zatrudnienia ukończonych przez pracownika, zanim ukończył on 25 lat, przy obliczaniu okresu wypowiedzenia stosunku pracy, stanowi odmienne traktowanie ze względu na wiek; TS potwierdził, że zasadę niedyskryminacji ze względu na wiek należy uważać za ogólną zasadę prawa UE; wiążący charakter KPP nie ma tu decydującego znaczenia (bo niedyskryminacja to przede wszystkim zasada ogólna prawa) ale wzmacnia stwierdzenie TS;
  *potem pojawiały się też orzeczenia odnoszące się bezpośrednio do KPP i interpretujące jej postanowienia, jak np. w sprawach połączonych C-297/10 i C-298/10 Sabine Hennings;

• rozróżnia prawa, wolności i zasady oraz przepisy odsyłające do prawa krajowego; prawa podmiotowe są przestrzegane (jak zakaz dyskryminacji ze względu na wiek) a zasady wymagają implementującego i rozwijającego je prawa; mogą być wykonywane zarówno przez akty prawodawcze lub wykonawcze Unii albo jej państw członkowskich, gdy te wykonują prawo UE; mogą być stosowane przez sądy jedynie w celu interpretacji lub kontroli takich aktów;

• niektóre jej przepisy wyraźnie odsyłają do szczegółowych unormowań UE lub prawa państw członkowskich; są wówczas stosowane zgodnie ze wskazanym prawem;

• w jaki sposób KPP skutkuje w stosunku do Polski - Polska nie ratyfikowała KPP, ale

to nie powoduje, że może nie przestrzegać praw podstawowych (obowiązują one jako zasady zaliczające się do prawa pierwotnego, czyli mają pierwszeństwo przed prawem krajowym, KPP je tylko potwierdziła, a one obowiązywały już wcześniej); w związku z tym na Kartę nie można powołać się przeciwko Polsce (i Wielkiej Brytanii, która również jej nie ratyfikowała), zgodnie z Protokołem nr 30 do Traktatu Lizbońskiego, co chroni nas przed narzucaniem unijnych standardów ochrony praw podstawowych, gdyby były one niezgodne ze standardami krajowymi;

2. Przystąpienie UE do europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

2.1. Skargi przeciwko państwom członkowskim

• skarga z tytułu naruszenia praw człowieka do ETPCZ w Strasburgu:

1. może być wniesiona przeciwko państwu-stronie przez jednostkę lub inne państwo-stronę EKPCZ (Konwencji);

2. wyrok wiążący dla państwa, egzekwowane innymi metodami niż wyroki TS (presja polityczna Rady Europy);

3. skarga może dotyczyć niezgodności prawa UE z Konwencją - istnieje więc inny niż TS sąd, mogący orzekać o tym, czy norma prawa UE lub prawa krajowego wykonującego normę unijną jest zgodna np. z prawem do prywatności czy wolności zgromadzeń;

• ETPCZ przyjął, że państwa członkowskie UE jako strony EKPCZ ponoszą odpowiedzialność za własne zobowiązania międzynarodowe oraz za działania stworzonej przez siebie organizacji międzynarodowej, o ile organizacja ta nie zapewnia ekwiwalentnej ochrony praw człowieka.

2.2. Kryterium ekwiwalentnej ochrony

• jak stwierdził ETPCZ w sprawie 45036/98 Bosphorus Airways vs. Irlandia, państwa członkowskie nie ponoszą odpowiedzialności za działania organizacji międzynarodowej ,,tak długo, jak odnośna organizacja uważana jest za chroniącą prawa podstawowe, zarówno w odniesieniu do oferowanych gwarancji materialnych jak i mechanizmów kontrolujących ich przestrzeganie, w sposób, który może być uważany przynajmniej za równoważny w stosunku do oferowanego przez EKPCZ”;

• domniemanie równoważności ochrony jest wzruszalne, gdy ,,w szczególnych okolicznościach konkretnego przypadku okaże się, że ochrona praw gwarantowanych EKPCZ jest w oczywisty sposób niedostateczna” - wtedy interes współpracy międzynarodowej musi ustąpić wobec roli EKPCZ;

• wobec powyższego państwom członkowskim może zostać przypisane naruszenie praw podstawowych dokonane w istocie przez organizację, organizacja natomiast nie ma możliwości obrony swojego stanowiska, bo nie jest uczestnikiem postępowania przed ETPCZ, w ETPCZ natomiast może brakować sędziego znającego specyfikę prawa UE (składa się on z sędziów narodowych); z drugiej strony test ekwiwalentnej ochrony pozwala na stosowanie nieco łagodniejszych kryteriów dla aktów UE, domniemanie jest wzruszalne tylko przy ochronie ,,w oczywisty sposób niedostatecznej”.

2.3. Skargi przeciwko UE

• w obecnym systemie jednostka nie może bezpośrednio skarżyć aktów organów UE przed ETPCZ w Strasburgu; działania UE nie są całkowicie kontrolowane przez niezależny organ (test ekwiwalentnej ochrony pozostawia spory margines), tymczasem rośnie liczba skarg kierowanych do ETPCZ w związku z aktami instytucji i organów UE;

• przystępowanie UE do EKPCZ:

1. w 1979 r. Komisja Europejska złożyła propozycję przystąpienia WE do EKPCZ, wniosek ponowiła w 1990, a RE przed podjęciem decyzji zwróciła się o opinię do TS, który przyznał, że poszanowanie praw człowieka jest warunkiem legalności aktów WE, stwierdził jednak, że WE nie ma niezbędnych kompetencji do przystąpienia do EKPCZ;

2. odpowiedni przepis kompetencyjny wprowadzono dopiero do Traktatu Konstytucyjnego, przeniesiono go następnie do Traktatu z Lizbony, a ściśle do art. 6 TUE;

3. treść art. 6 TUE ,,Unia przystępuje do europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych wolności. Przystąpienie do Konwencji nie narusza kompetencji UE określonych w Traktatach” -> art. ten nie tylko wyposaża UE w kompetencje, ale też zobowiązuje do przystąpienia do EKPCZ (nie oznacza to jednak samego przystąpienia, do którego wymagana jest odpowiednia umowa);

4. to przystąpienie zostało w Traktacie lizbońskim obwarowane wieloma warunkami określonymi w Protokole dotyczącym art. 6 TUE oraz w Deklaracji odnoszącej się do tego art.:

• zgodnie z art. 1 Protokołu umowa ta musi zachować szczególne cechy i prawa UE, zwłaszcza w odniesieniu do szczególnych warunków ewentualnego udziału UE w organach kontrolnych EKPCZ oraz mechanizmów niezbędnych do zapewnienia, aby skargi państw nieczłonkowskich i skargi indywidualne były kierowane prawidłowo przeciwko państwom członkowskim lub UE, zależnie od przypadku;

• przystąpienie do EKPCZ nie będzie oznaczało automatycznego związania państw członkowskich protokołami dodatkowymi do Konwencji, których wcześniej nie były stronami, ani nie zmieni w inny sposób zakresu związania tych państw Konwencją;

• art. 218 TFUE przewiduje specjalną procedurę zawarcia umowy o przystąpienie do EKPCZ, wymaga jednomyślności Rady oraz zgody Parlamentu Europejskiego; decyzja dotycząca zawarcia tej umowy wchodzi w życie po jej zatwierdzeniu przez państwa członkowskie, zgodnie z ich wymogami konstytucyjnymi - wobec tego po stronie UE będzie to tylko umowa Unii przyjęta na podstawie decyzji zatwierdzonej zgodnie z odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi państw członkowskich UE, natomiast państwa członkowskie będą jej stronami tak jak pozostałe państwa strony EKPCZ;

• umowa o przystąpieniu UE do EKPCZ będzie miała charakter prawa pierwotnego UE (wynik specjalnej procedury zatwierdzenia przez państwa członkowskie - procedury aktu organicznego);

• oficjalne negocjacje między Komisją a Radą Europy rozpoczęły się 7 lipca 2010;

• 27 stycznia 2011 przewodniczący ETPCZ oraz przewodniczący TSUE wydali wspólne oświadczenie wskazujące na konieczność rozważnego uregulowania istotnej kwestii: uprzedniego zaangażowania TSUE w sprawach, w których skarżący do ETPC zarzucają niezgodność postanowienia prawa UE z EKPC;

• Pod koniec 2011 projekt umowy o przystąpieniu przedstawiono Komitetowi Ministrów RE, negocjacje nadal trwają.

3. Zasada niedyskryminacji.

• zawarta w art. 21 KPP, obejmuje:

1. zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną;

2. w zakresie stosowania Traktatów i bez uszczerbku dla ich postanowień zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową;

• w Traktatach zawarte są też:

1. zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową;

2. zakaz dyskryminacji w ramach swobód rynku;

3. zapewnienie jednakowego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie możliwości na rynku pracy i traktowania w pracy (głównie w zakresie tego samego wynagrodzenia za pracę);

4. zakaz dyskryminacji między producentami lub konsumentami w rolnictwie;

• art. 19 TFUE upoważnia instytucje do podejmowania odpowiednich działań (też: wydawania aktów prawnych) w celu zwalczania dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, religię, inwalidztwo, wiek, orientację seksualną;

• TS już w 1980 r. w orzeczeniu w sprawie 147/79 Hochstrass uznał zasadę niedyskryminacji za ogólną zasadę prawa UE (postanowienia traktatowe odnoszą się tylko do niektórych jej aspektów);

• treścią zasady dysk.: zakaz zróżnicowanego traktowania podmiotów znajdujących się w takiej samej lub podobnej sytuacji, jeśli to różnicowanie jest arbitralne i nieuzasadnione; nie ma ona zatem zastosowania, gdy różne traktowanie jest uzasadnione obiektywnymi kryteriami;

• dyskryminacja może być:

1. jawna (bezpośrednia) - wynika z przepisów, z treści aktu prawnego (np. wymaganie opłaty rejestracyjnej na studia tylko od zagranicznych studentów);

2. ukryta (pośrednia) - akt prawny zawiera kryterium z pozoru neutralne, ale jednak powoduje dyskryminację (ten skutek może być niezamierzony);

3. odwrotna - gdy państwa członkowskie przyznają swoim obywatelom mniej korzystne traktowanie; dopuszczalna w obszarach niewchodzących w zakres prawa UE ,,w sytuacjach czysto wewnętrznych”.

4. Zasada pewności prawa.

• wspólna zasada systemów prawnych wszystkich państw członkowskich;

• stosowanie prawa do konkretnych sytuacji musi być przewidywalne - podmioty prawa, zachowując się w określony sposób, podejmując decyzje, muszą być w stanie przewidzieć, jakie prawo będzie miało zastosowanie w danej sytuacji, jakie będą prawne skutki ich zachowań;

• normy prawne powinny być jasne i przewidywalne dla wszystkich zainteresowanych podmiotów, stąd:

1. aby akt UE wywierał skutki prawne, musi być oparty na odpowiedniej podstawie prawnej;

2. akt prawny musi zawierać uzasadnienie i zostać notyfikowany wszystkim zainteresowanym podmiotom

• C-161/06 Skoma Lux - nie można wywodzić obowiązków jednostki z rozporządzenia, którego oficjalna wersja językowa nie została jeszcze ogłoszona w Dzienniku Urzędowym UE, nawet jeśli ukazały się już Dzienniki w innych językach i jest dostępna nieformalna wersja elektroniczna w danym języku;

• C-345/06 Gottfried Heinrich - nie można powołać się względem jednostek na listę przedmiotów zakazanych na pokładzie samolotu, zawartą w załączniku do rozporządzenia, jeśli ten załącznik nie został opublikowany;

1. przepis karny musi określać jasno zarówno przestępstwo jak i karę (nulla poena sine lege);

2. prawo nie może działać wstecz, retroakcja możliwa tylko w wyjątkowych przypadkach;

• zasada pewności prawa to część szerszej koncepcji prawa do dobrej administracji.

5. Zasada nieretroakcji

• akty prawne UE nie powinny wywoływać skutków prawnych, zanim nie zostaną oficjalnie ogłoszone, czyli zanim jednostki nie otrzymają okazji poznania ich treści;

• C-161/06 Skoma Lux - TS stwierdził, że jedyną autentyczną wersją aktu wspólnotowego jest wersja opublikowana w Dzienniku urzędowym UE, co oznacza, że nie można powołać się wobec jednostek na wersję elektroniczną wcześniejszą od tej publikacji, nawet jeśli okażę się ona zgodna z wersją opublikowaną;

• 63/83 Kent Kirk - TS wyłączył możliwość retroaktywnego skutku przepisów prawa karnego, stwierdzając, że zasada absolutnej nieretroakcji przepisów karnych stanowi jedną z ogólnych zasad prawa, których ochronę zapewnia TS;

• 98/7 Racke - TS stwierdził, że akt prawny wyjątkowo może mieć retroaktywny skutek, jeśli wymaga tego osiągnięcie zamierzonego celu, a uprawnione oczekiwania zainteresowanych podmiotów są właściwie respektowane;

• akt prawny może skutkować retroaktywnie, jeśli:

1. jego retroaktywny charakter jasno wynika z jego treści lub z celów ogólnego systemu, którego jest częścią;

2. jest to uzasadnione ważnym interesem UE;

3. w sposób należyty ochronione zostało uprawnione oczekiwanie podmiotów, których dotyczy.

6. Zasada ochrony uprawnionego oczekiwania (ochrony zaufania)

• oznacza, że środki podejmowane przez UE nie mogą naruszać uprawnionego oczekiwania danego podmiotu, jeśli nie jest to uzasadnione względami nadrzędnego interesu publicznego;

• może być stosowana:

1. jako reguła interpretacji przepisów;

2. do unieważnienia aktu prawnego;

3. jako podstawa skargi o odszkodowanie w ramach odpowiedzialności pozaumownej UE;

• aby powołać się na zasadę, podmiot powinien wskazać:

1. istnienie uprawnionego oczekiwania (oczekiwania rozsądnej osoby, że nastąpią wydarzenia, jakie w normalnych okolicznościach miałyby miejsce);

2. to, że poniósł stratę lub znalazł się w niekorzystnej dla siebie sytuacji, ponieważ na tym oczekiwaniu polegał;

• nie jest naruszeniem uprawnionego oczekiwania zmiana przepisów na niekorzyść podmiotu:

1. przewidywana, na przykład ze względu na specyfikę danego sektora;

2. mieszcząca się w granicach zwykłego ryzyka gospodarczego;

3. mająca na celu ukrócenie spekulacji, poprawienie obowiązującej regulacji itd.

• nie korzysta z ochrony działania w złej wierze podmiot, który wykorzystał niedoskonałości regulacji czy luki w prawie do osiągnięcia maksymalnych korzyści

• 2/75 EVGF vs. Mackprang - firma M. wykorzystała zmianę kursu walut, kupiła zboże po tańszej cenie we Francji z zamiarem korzystnej odsprzedaży w niemieckiej agencji skupu, nie mogła jednak zrealizować swojego planu, bo nowa regulacja wspólnotowa, mająca na celu przeciwdziałanie tego typu spekulacji, przyjęta w momencie gdy zboże jechało do Niemiec, nakazała agencjom krajowym skupować tylko zboże wyprodukowane w danym państwie członkowskim; Mackprang nie mógł więc powołać się na zasadę ochrony zaufania

• z ochrony zaufania korzysta podmiot, którego oczekiwania opierają się na szczególnego rodzaju zapewnieniu ze strony instytucji lub organów UE (porozumienie między władzami a podmiotem, pewny tryb postępowania, wyraźne zapewnienie ze strony władz); podmiot powinien wskazać źródło swego uprawnionego oczekiwania ->

• 120/86 Mulder - w celu ograniczenia nadprodukcji mleka Rada wydała rozporządzenie, zgodnie z którym producenci mleka mieli zaprzestać produkcji na 5 lat w zamian za premię; Mulder zaprzestał tej produkcji (zawarł umowę z władzami); kiedy po 5 latach chciał ją wznowić, obowiązywał nowy system, w ramach którego każdy producent mógł wyprodukować określoną ilość mleka, od której nie musiałby uiszczać dodatkowych opłat; Mulder wystąpił do władz o ustalenie ilości mleka, jaką mógłby wyprodukować bez tych dodatkowych opłat - jego wniosek odrzucono, bo tę ilość ustalano na podstawie produkcji z zeszłego roku, której on nie miał; skutkiem tego cała produkcja została obciążona opłatami i stała się nieopłacalna; Mulder kwestionował ważność rozporządzenia (z powodu naruszenia zasady pewności prawa) - TS uznał je za ważne, ale uznał, że powód znajdował się w sytuacji szczególnej, stosując się do zaleceń WE miał prawo oczekiwać, że po wygaśnięciu porozumienia będzie mógł wznowić produkcję na nie mniej korzystnych warunkach niż producenci, którzy tego porozumienia nie zawierali.

CZĘŚĆ IV
SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ UE

Wprowadzenie

• dochodzenie roszczeń opartych na prawie UE odbywa się głównie przed sądami państw członkowskich;

• prawo UE podlega też właściwości TSUE, który obejmuje trzy sądy:

• Trybunał Sprawiedliwości - rozpatruje najważniejsze kategorie spraw, np. skargi przeciwko państwu członkowskiemu, pytania prejudycjalne itd.;

• Sąd - rozpatruje m.in. wszystkie skargi wnoszone przez osoby fizyczne i prawne oraz niektóre skargi wnoszone przez instytucje;

• Sąd do Spraw Służby Publicznej - skargi pracowników UE;

• jurysdykcja TS może mieć charakter:

• sporny:

• skargi przeciwko państwu członkowskiemu z tytułu uchybienia zobowiązaniom;

• skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawnego UE;

• skarga na bezczynność UE;

• skarga odszkodowawcza przeciwko UE;

• niesporny:

• postępowanie prejudycjalne;

• postępowanie w sprawie opinii o zgodności przewidywanej umowy międzynarodowej z Traktatami.

• TSUE nie jest właściwy w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa i aktów wydanych w jej ramach, z wyjątkiem dwóch sytuacji:

• sprawy dotyczące kontroli procedur i kompetencji instytucji w celu zagwarantowania, aby realizacja WPZiB nie naruszała procedur i kompetencji przewidzianych w TFUE i odwrotnie, aby realizacja polityk określonych w art. 3-6 TFUE nie naruszała procedur i kompetencji przewidzianych dla WPZiB;

• sprawy dotyczące kontroli legalności decyzji przewidujących środki ograniczające wobec osób fizycznych/prawnych przyjętych przez Radę na podstawie postanowień szczególnych dotyczących WPZiB;

• TSUE nie może orzekać w sprawach:

• ważności/proporcjonalności działań policji lub innych organów ścigania w państwie członkowskim;

• wykonywania przez państwa członkowskie obowiązków dotyczących utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego.

ROZDZIAŁ XXI

Zapewnienie efektywności prawu UE w Polsce.

1. Bezpośrednie stosowanie prawa pierwotnego UE.

1. Podstawy prawne.

Na mocy Traktatu akcesyjnego Polska jest związana prawem UE (od 1 maja 2004 r.):

1. jest stroną Traktatów stanowiących podstawę Unii,

2. jest związana aktami instytucji: rozporządzeniami, dyrektywami, decyzjami itp. - przyjętymi przed dniem przystąpienia.

Traktat akcesyjny i jego integralne części stanowią ratyfikowaną umowę międzynarodową za uprzednią zgodą wyrażoną w referendum ogólnokrajowym. Polska związana jest także umowami zmieniającym Traktaty założycielskie (Traktat o przystąpieniu Bułgarii i Rumunii z 2005 r., Traktat z Lizbony).

Art. 90 Konstytucji RP!

Umowa ratyfikowana jest źródłem prawa powszechnie obowiązującego i może być bezpośrednio stosowana, jeżeli została ogłoszona w Dzienniku Ustaw, o ile nie wymaga przepisów wykonawczych. Umowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo w stosunku do ustawy.

Bezpośrednie stosowanie/skuteczność związana jest także ze stanowiskiem wypracowanym przez Trybunał Sprawiedliwości UE: norma jasna, bezwarunkowa, zupełna. Polskie organy nie mogą jednak samodzielnie decydować, które normy nadają się do bezpośredniego stosowania - interpretacji dokonuje Trybunał Sprawiedliwości UE.

Z prawa Unii wynika pierwszeństwo stosowania prawa pierwotnego i pochodzącego do instytucji Unii w stosunku wobec norm prawa krajowego. Kwestia prymatu nie jest uregulowana w pełni w Konstytucji, nie budzi wątpliwości prymat prawa pierwotnego w stosunku do ustawy (potwierdza to orzeczenie TK z 11.05.05 w sprawie Traktatu o przystąpieniu do UE.

1. Orzeczenie TK z 19.12.06 w sprawie podatku akcyzowego na samochody używane.

Ustawa z 2004r. wymagała od rejestrującego samochód używany, sprowadzony do Polski z innego państwa członkowskiego Unii, opłacenia podatku akcyzowego, którego wysokość zależała od poj. silnika, wieku pojazdu itd. Ustawa była sprzeczna z art. 110 TFUE, zakazującym dyskryminacyjnego opodatkowania importu.

TS w odpowiedzi warszawskiemu WSA wyjaśnił, że ówczesny art. 90TWE (110TFUE) wyklucza nakładanie podatku w sposób określony w powyższej ustawie. Podatek płacony od podobnych pojazdów krajowych był znacznie niższy niż podatek od pojazdów z zagranicy.

WSA w Olsztynie skierowało w związku z tym pytanie prawne do TK - Trybunał potwierdził:

1. Obowiązek sądy bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego

2. Brak konieczności zwracania się do TK z pytaniami prawnymi dot. zgodności pr. krajowego ze wspólnotowym czy czekania na uchylenie lub zmianę ustawy

3. Prymat prawa wspólnotowego nad ustawą.

W przypadku kolizji między normą międzynarodową (wspólnotową) a normą krajową sąd ma obowiązek niestosowania normy prawa krajowego (bez potrzeby jej uchylania) a zastosowania normy pr. międzynarodowego. Sąd istnienie kolizji stwierdza samodzielnie (jeśli ma wątpliwości, zwraca się do TS, nie TK.

2. Bezpośrednie stosowanie i prymat prawa pochodnego UE.

Prawo pochodzące od instytucji Unii stosowane jest w Polsce bezpośrednio na podstawie art.91 ust.3 Konstytucji RP i ma pierwszeństwo w stosunku do ustaw.

1. PRYMAT PRAWA UE W STOSUNKU DO KONSTYTUCJI RP

2.1.1 Akceptacja prymatu w stosunku do konstytucji przez inne państwa członkowskie - na przykładzie Niemiec

Trybunał oparł prymat obecnego prawa UE na autonomicznym charakterze ówczesnego prawa wspólnotowego i zasadzie efektywności, pośrednio na zasadzie lojalnej współpracy (art.10TWE, obecnie art.4.ust.3TUE).

W 1974 r. Federalny Sąd Konstytucyjny stwierdził, że pierwszeństwo wspólnotowych aktów prawa pochodnego nie będzie uznawane bezwarunkowo; akty te będą podlegać kontroli FSK co do ich zgodności z prawami podstawowymi gwarantowanymi przez niemiecką konstytucję tak długo jak (solange) Wspólnota nie wypracuje własnych gwarancji ochrony praw podstawowych.

Postanowienia FSK w sprawie Traktatu z Maastricht z 1993r:

1. państwa członkowskie są „panami Traktatu”;

2. akty instytucji WE lub orzeczenia TS wykraczające poza kompetencje WE nie będą miały w RFN mocy wiążącej;

3. TS nie jest w tych sprawach sądem „ostatniego słowa”.

Skarga dotycząca naruszenia praw podstawowych przez wspólnotowe prawo pochodne jest niedopuszczalna, jeśli w jej uzasadnieniu nie wykaże się, że prawo WE łącznie z orzecznictwem TS znalazło się poniżej wymaganego standardu, określonego w orzeczeniu Solange I.

FSK i inne sądy niemieckie akceptują prymat norm prawa WE:

1. Nie na postawie prawa wspólnotowego, ale art. 24 Konstytucji

2. Jeśli nie są one sprzeczne z niemiecką konstytucją i jeśli instytucje, przyjmują te normy, nie przekroczyły swoich kompetencji.

Z ostatniego orzecznictwa niemieckiego wynika, że sądy będą korzystały z tej kompetencji tylko, gdy instytucja Unii w sposób oczywisty wykroczy poza kompetencje przyznane Traktatem lub jeśli akt prawa Unii narusza konstytucję w sposób oczywisty.

FSK w sprawie ratyfikacji Traktatu z Lizbony nie dopatrzył się zagrożenia dla niemieckiej państwowości. Wyrok podkreślił wymóg zachowania proporcji między kompetencjami unijnymi i państwowymi.

Niedopuszczalne byłoby takie przekształcenie organizacji władzy państwowej, które prowadziłoby do pozbawienia Bundestagu zadań o istotnym znaczeniu politycznym: kształtujących warunki życia obywateli i rozstrzygnięć politycznych, uwarunkowanych historycznie, kulturalnie czy językowo (prawo karne, obywatelstwo, polityka budżetowa, system edukacji, relacje z religiami)

Sędziowie zastrzegli sobie prawo FSK do kontroli aktów prawnych Unii w zakresie przestrzegania podziału kompetencji i zasady pomocniczości oraz zachowania „nienaruszalnego rdzenia niemieckiej tożsamości konstytucyjnej”

2.1.2. Konstytucyjny pluralizm

Trybunał Sprawiedliwości UE ma monistyczną wizję relacji między prawem Unii a prawem krajowym. Niektóre sądy krajowe i doktryna postrzegają ją w kategoriach pluralizmu konstytucyjnego, np. P. Kirchof, były sędzia FSK twierdzi, że konflikty istniejące między pr. krajowym a prawem UE mogą być rozwiązane nie przez hierarchiczne podporządkowanie i derogowanie norm, lecz wzajemne poszanowanie i współpracę.

1. STANOWISKO POLSKIEGO TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

1. Orzeczenie z 11.05.2005 w sprawie Traktatu Akcesyjnego

- „art. 8 ust. 1 Konstytucji jednoznacznie gwarantuje postanowieniom Konstytucji status `najwyższego prawa Rzeczypospolitej Polskiej'” (pkt 2.1. uzasadnienia)

- dotyczy to także ratyfikowanych umów międzynarodowych o przekazaniu kompetencji „w niektórych sprawach”

- Konstytucja ma pierwszeństwo obowiązywania i stosowania

- w wypadku kolizji między normami konieczna byłaby ewentualna zmiana Konstytucji lub nawet wystąpienie z UE

- uznanie prymatu prawa UE dotyczy regulacji, które nie kolidują z konstytucyjnymi prawami i wolnościami jednostki i które zostały wydane w granicach przyznanych instytucjom kompetencji

2.2.2. Orzeczenie z 27.04.2005 w sprawie Europejskiego Nakazu Aresztowania

„W sytuacji gdy utrata nicy obowiązującej przez przepis uznany nie konstytucyjny mogłaby spowodować naruszenie międzynarodowych zobowiązań RP, instytucja przedłużania okresu jego stosowania nabiera więc znaczenia w sferze zobowiązań międzynarodowych państwa. Korzystanie z niej jest rozwiązaniem zapewniającym (do czasu, gdy zostaną usunięte sprzeczności w wewnętrznym porządku prawnym) wywiązywanie się przez Polskę z przyjętych przez nią zobowiązań.”

2.2.3 Orzeczenie z 24.11.2010 w sprawie zgodności niektórych przepisów Traktatu z Lizbony oraz deklaracji nr 17 odnoszącej się do pierwszeństwa z polską konstytucją (sprawa K 32/09)

- TK wywiódł z Konstytucji zasadę zachowania suwerenności w procesie integracji europejskiej - granicę transferu kompetencji wyznacza wskazana w preambule suwerenność państwa jako wartość narodowa;

-przekazanie kompetencji jest dopuszczalne jako niezagrażające tożsamości narodu i suwerenności w takim zakresie, w jakim nie narusza konstytucyjnych podstaw państwa

2.2.4 Orzeczenie z 16.11.2011 (SK 45/09) dotyczące konstytucyjności rozporządzenia UE

- wobec pozycji Konstytucji jako najwyższego prawa RP dopuszczalne jest badanie zgodności z nią rozporządzeń UE

-skarżący musi nie tylko wskazać argumenty przemawiające za merytoryczną niezgodnością unormowań stanowiących przedmiot skargi z przepisami Konstytucji, ale równocześnie należycie uprawdopodobnić, że kwestionowany akt pochodnego prawa unijnego istotnie obniża poziom ochrony praw i wolności w porównaniu z tym, który gwarantuje Konstytucja.

2.2.5. Podsumowanie

1. W wypadku ustaw pierwszeństwo prawa UE wynika z art. 8,9,87 i 91 Konstytucji.

2. TK uznał bezwzględny prymat Konstytucji RP wobec prawa Unii i odrzucił w przypadku kolizji możliwość niezastosowania normy Konstytucji

3. Sądem „ostatniego słowa” jest polski TK, nie Trybunał Sprawiedliwości UE.

4. W przypadku niezgodności aktu Unii z Konstytucją, jego stosowanie powinno być przedłużone zgodnie z art. 190 ust. 3 Konstytucji, dając czas na ewentualne dostosowania.

---