Cechy wypowiedz krytycznoliterackiej:

-jest wyraźnie wielotematyczna, ktora odbierana jest jako całość;

- orzeka o konkretnym utworze literackim, daje swiadectwo przekonanion recenzenta na temat tego, co uważa on za wartosciowe w dziedzinie literatury, daje swiadectwo jego idealom literacki i postulatom, które stawia twórczość, np. odpowiedzialnosc dziela wobec domniemanych potrzeb odbiorcow, okreslonej konwencji literackiej, tematyki;

-zawiera odwołania do faktów życia literackiego (opinia o upodobaniach publicznosci literackiej, zdania lub zwroty zachęcające czytelnikow do lektury recenzowanego tekstu);

-zdania odnoszące się do samego procederu krytycznego (recenzent wyraża się krytycznie wyraża się krytycznie o krytyce „oderwanej od żywotnych spraw literatury”);

-zawiera sytuacje kulturalna: określony fakt literacki, zespół postulató, stanowiacych jak gdyby „projekt” faktu literackiego, okolicznosci zycia lirackiego;

-wielofunkcyjna (i wieloznaczny) (komplet funkcji, które są równoczesne, ale nie rownorzedne)

-krytyk jako posrednik między producenta a konsumenta

-krytyk zajmuje miejsce w kanale komunikacyjnym łączącym twórcę z czytelnikiem: zajmuje podwojne miejsce: rozrywa bezposrednia więź miedzy łącząca autora z przekazem, a takze sytuuje pomiedzy owym przekazem i odbiorca;

-dziala na dwa fronty: wobec nadawcy i wobec adresata literackiego komunikatu

-krytyka nie tlyko komplikuje stosunki miedzy autorem i odbiorca, ale sam tez staje sie osrodkiem nowych stosunkow;

-jest publiczna reakcja odbiorcy, która niejako sosjalizuje autorski monolog skrystalizowany w dziele, przekształca go w dialog;

-odgrywa wobec czytelni role sita umieszczonego w kanale komunikacyjnym, laczacym go z autorem (w wyniku czego powstaje pewna propozycja pojmowania dziela)

-stawia sobie za zadanie roszyfrowanie dziela (sprowadzenie danego komunikatu literackiego do systemu warunkujacyhc go zasad (dekodowanie) oraz ustosunkowanie owego komunikatu wobec jezyka przyzwyczajen literackich czytelnika (rekodowanie)); występuja dwa rodzaje krytyki: z jednej strony występuje krytyka towarzysząca twó®com, pozostająca na polu ich dzialan, wysnuwająca na plan pierwszy swoja role jako ich partnera, z drugiej strony pozostaje przede wszystkim na rynku odbiorcow, stawiajaca sobie cele pedagogiczne lub propagandowe

-uczestnik podwojnego dialogu (posrednik pomiedzy nadawca i odbiorca literackiego przekazu oraz równiez pomiędzy odbiorcami)

-krytyk usiluje formowac wzorce konkretyzacji okreslonych dziel literackich. Jego indywidualna konkretyzacja, obejmujaca rozumienie dziela, wypelnienie „miejsc niedookreslonych” oraz propozycje wartosciowania i oceny, ma za zadanie stac sie niejako modelem dla konkretyzacji czytelnika;

-organizuje stosunki socjalnych, których ośrodek stanowi dzieło;

-ksztaltuje sytuacje zycia literackiego nie zwiazanych bezposrednio z utworami;

-krytyka moze byc traktowana jak sui generis instytucja, jako system dzialan skierowanych na organizacje spolecznego zachowania sie wobec faktow literackich

-podejmuje zadania integracyjne, stwarza warunki dla wymiany informacji miedzy dwoma srodowiskami socjalnymi - tworcow i publicznosci;

-nieautonomicznosc: przeniesienie calego ukladu: autor - dzielo - odbiorca na pola innych dziedzin spolecznej komunikacji, w sfery wykreslone funkcjonowaniem innych instytucji: obyczajowych, religijnych, politycznych itp;

-jest przekazem slownym o innym przekazie slownym

-wskazuje bezposrednio na dzielo;

-podwojne zrelatywizowanie ocenianego przedmiotu: jest odniesiony do okreslonego systemu kryteriow, na ktorego tle okazuje sie wartosciowy badz bezwartosciowy oraz zostaje odniesiony do innych obiektow, ktore rowniez podlegaja konfrotacji z tym wlasnie systemem wartosci;

-w ujeciu krytycznym dzielo jest wartoscia w odniesieniu do przestrzeni kulturalnej jezyka

-zawiera zdania: zdania deskryptywne i interpretacyjne (odpowiadaja pewnym czynnosciom poznawczym) oraz zdania oceniajace (dzialania wartosciowujace);

- inna dwoistosc krytyki: stanowi konfrontacje dwoch sytuacji socjalnych - pisarza i czytelnika;

-w dialogu miedzy autorem i czytelnikiem wypowiedz krytyczna stanowi szczegolny przypadek nadmiaru informacji - przekaz krytyczny uwielokrotnia informacje przebiegajace na linii tworca-odbiorca;

-dwuznacznosc- nie tylko przeciwstawia sie szumom,ale tez moze sta sie jednym z czynnikow zagluszajacych dialog autora z publicznoscia;

- jest jednoczesnie „przewodnikiem w konsumpcji literackiej” oraz „przwodnikiem w produkcji literackiej”;

-powoduje podwojenie rzeczywistosci literackiej - rzeczywistosc literackich spelnien zostaje dopelniona przez rzeczywistosc idealow, wzorcow, projektow;

-staje sie wspolczynnikiem tworczosci w tym sensie, ze podejmuje probe zbudowania dziedziny wartosci, ktora moglaby byc modelem dla literackich dokonan;

-celowe przeksztalcenia istniejacej sytuacji kulturalnych;

-nakłada na rzeczywistośc literacką pewien „mit” literatury;

-„Akt krytyki” - pisał Irzykowski- jest aktem równowagi między tym, co gotowe a niegotowe, tworczosc dokonana legitymuje sie przed tworczoscia niedokonana;

-krytyka na pograniczu polityki kulturalnej tworzy modele faktów literackich usytuowane nie w perspektywie działan tworczych , lecz ujmowane z punktu widzenia sil spolecznych, dazacych do formowania caloksztaltu literackiego, do ustalenia okreslonych relacji miedzy tworca, dzielem i publicznoscia;

-autotematyczna;

-charakter instytucjonalny, poznawczy, pragmatyczny i twórczy.

- głos wtajemniczony w twórczość;

-metaliteracką- jest komunikatem, dla torego komunikowanym stanem rzecz pozostaje innym komunikat

FUNKCJE KRYTYKI:

FUNKCJA OPERACYJNA

- udział krytyki w grze między autorem a publicznością. Komunikat krytyczny komplikuje sytuację odbiorca-nadawca, ale równocześnie tworzy nowe stosunki

- dla autora jest to rodzaj zapowiedzi tego, jak dzieło zostanie odebrane; dla odbiorcy jest to rodzaj wtajemniczenia przez osobę kompetentną do wyjaśnienia i ocenienia utworu

- krytyk jest dla odbiorcy przewodnikiem w konsumpcji literackiej; przewodnik pełni funkcje reklamowe, poznawcze oraz wartościujące. Rola krytyka jest bardzo ważna, gdyż autor nie ma bezpośredniej styczności z odbiorcą. (np. w twórczości folklorystycznej nie ma krytyki, bo jest kontakt autor-czytelnik)

Krytyk dokonuje DEKODOWANIA i REKODOWANIA utworu.

DEKODOWANIE- zidentyfikowanie utworu w opozycji do systemu przyzwyczajeń czytelników

REKODOWANIE- przekład szyfru napotkanego i udostępnienie go czytelnikowi

KONKRETYZACJA- dąży albo do potwierdzenia istniejących przyzwyczajeń z życia literackiego, albo do ich rozbicia, gdy utwór pozostaje w opozycji do konwencji

KRYTYKA- rodzaj instytucji, której działania skierowane są na organizację życia społecznego wobec faktów literatury

FUNKCJA POZNAWCZO-OCENIAJĄCA

- wynika z metaliterackości krytyka (zawiera informacje o informacjach), który pracuje w tym samym materiale co pisarz (tzn. w słowie)

- zawiera zdania deskryptywne i interpretacyjne (tzn. poznawcze) oraz oceniające (tzn. wartościujące)

Zdania deskryptywne to opis, potwierdzenie faktu literackiego.

Zdania interpretujące problematyzują fakt literacki. Czynności interpretujące mogą:

a) sprowadzać nieznane do znanego

b) sprowadzać coś indywidualnego do ogólnego

Aby interpretacja była efektywna musi mieć bogate pole skojarzenia i szeroki kontekst dla danego dzieła.

WARTOŚCIOWANIE- orzekanie, które cechy utworu stanowią o jego wartości; wartościując odnosi się fakt literacki do systemu, albo do innych faktów literackich, na tle których ukazuje się wartość lub nie.

Badacz literatury odtwarza kontekst dzieła (sytuację historyczno-literacką), natomiast krytyk traktuje jako kontekst utworu swoją własną sytuację (odniesienie do przestrzeni kulturalnej)

Dla lepszego zrozumienia krytyk wprowadza wiele dodatkowych informacji o dziele i autorze. Zwiększa potencjał informacyjny dzieł. Robi to, bo jest wiele rzeczy, które mogą zniekształcić przekaz (np. osobiste gusta, upodobania publiczne, nawyki). Niestety krytyk dodając te informacje, jest również jednym z czynników zakłócających dialog autora z odbiorcą.

FUNKCJA POSTULATYWNA

Krytyk przez swoje ustosunkowanie się do dzieła formułuje postulaty. Chce nie tylko oceniać te istniejące ale mieć również wpływ na powstające. Buduje model literackich dokonań i tym samym staje się współczynnikiem twórczości.

Mogą to być różne postulaty: moralne, religijne, ideologiczne, tematyczne, dotyczące formy.

Niektórzy pisarze zaprzeczają, że istnieje twórczy aspekt krytyki. Mówią że ona jedynie pasożytuje na literaturze.

Krytyka stawia ukształtowane dzieło w sytuacji, która przywraca jak gdyby stan jego nie ukształtowania.

FUNKCJA METAKRYTYCZNA

- przekaz na temat zadań krytyki oraz norm i reguł procederu krytycznego

- analizuje własne czynności

- stawia sobie postulaty, zadania

Równoczesność wszystkich funkcji jest dynamiczna, potencjalizują się one i aktualizują. Podkreślają się wzajemnie i przytłumiają. Każdorazowo są ugrupowywane i uporządkowywane hierarchicznie.

---