-typy kultury- opisowo-wyliczający- definicja Edwarda Tylora: "Kultura, czyli cywilizacja, jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa."historyczny-Stefan Czarnowski stworzył definicję, znakomicie ilustrującą ten typ:"Kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń (...) Jest nią całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego,
kultura narodowa- określa całość społecznego dorobku czyli kultury danego narodu, stanowiący jeden z elementów świadomości narodowej. Kultura narodowa dysponuje zespołem dzieł artystycznych, wiedzy, norm i zasad, których znajomość uważa się za obowiązującą członków danej zbiorowości narodowej. Całość tego kanonu wpajana jest najmłodszym członkom społeczności w procesie akulturacji przez rodzinę, znaczących innych i instytucje oświatowe.
kultura polityczna- całokształt indywidualnych postaw politycznych członków danego społeczeństwa. Postawy te są wyrazem uznawanych wartości, odnoszących się przede wszystkim do systemu władzy państwowej. Od kultury politycznej danego społeczeństwa zależy stopień i charakter jego zaangażowania w politykę, gdyż to właśnie kultura polityczna reguluje stosunki między rządzącymi a rządzonymi.
kultura wysoka/elitarna- najważniejsza część kultury symbolicznej danego społeczeństwa. rodzaj kultury tworzą elity twórcze, tj. ludzie wykształceni, którzy nabywają kompetencje tworzenia jak i odbioru sztuk drogą kształcenia się. Często mówi się, że kultura wysoka jest kulturą inteligencji. Potencjalnie adresowana jest do wszystkich. Składają się na nią treści formułowane w różnych kodach i przekazywane za pomocą różnych mediów - wymaga bardzo szerokiej kompetencji kulturowych odbiorcy.
cechy kultury: Człowiek, zjawisko społeczne, powtarzalne, wyuczone, ma charakter czasowy, przestrzenny, jest to system, jest mechanizmem adaptacyjnym
płaszczyzny zjawisk kulturowych: materialna, behawioralna, psychologiczna, aksjomatywna
glówne dziedziny kultury: Kultura materialna: wszelkie wytwory człowieka, technika, umiejętności praktyczne. Kultura duchowa: wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju piśmiennictwo, sztuka, w tym: sztuki plastyczne, teatr, muzyka, film, a także wszystko co należy do wytworów umysłu, np. filozofia; Kultura symboliczna: świat jako zbiór symboli: religja
kultura języka-to troska o język ojczysty,duma z jego wielowiekowych tradycji oraz działalność mówiącego nim społeczeństwa,zmierzająca do jak najlepszego opanowania,bogacenia i doskonalenia środków językowych.
kultura ludowa- to pojęcie często utożsamiane z folklorem. Mianem kultury ludowej określa się ogół wytworów społeczności lokalnej, związanych głównie ze sztuką, językiem. Elementem spajającym daną kulturę ludową jest wspólnota dziejowa (wspólna historia) i podobieństwo warunków życia.
kultura masowa- (także: kultura popularna, popkultura) typ kultury symbolicznej oparty na takim układzie przekazu kultury, w którym treści docierają do rozproszonejpubliczności dzięki środkom masowego przekazu.
Nawiedzenie Grobu (Visitatio sepulchri) to najstarszy z zachowanych na ziemiach polskich przykład dramatu liturgicznego, tzw. oficjum dramatyczne. Odgrywano je prawdopodobnie już w połowie XIII wieku w katedrze wawelskiej, nieco później również w diecezjach płockiej i wrocławskiej. Nawiedzenie Grobu oparte jest głównie na Ewangelii św. Marka i obejmuje kilka scen ukazujących wydarzenia przypominane w liturgii rezurekcyjnej: wędrówkę niewiast z wonnościami do Grobu Pańskiego, ich rozmowę z aniołem, bieg apostołów Piotra i Jana oraz demonstrację pustych całunów. Importowany zapewne łaciński tekst dramatu wygłaszany (śpiewany) był przez "aktorów" - księży lub uczniów szkół przykościelnych. Sceneria świątyni (Grobu Pańskiego), liturgiczny kontekst, symboliczne gesty aktorów służyły obrazowemu unaocznieniu wiernym tajemnicy Zmartwychwstania Chrystusa.
Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale - opera Wojciecha Bogusławskiego z muzyką Jana Stefaniego wystawiona w niedzielę 1 marca 1794 roku w Teatrze Narodowym w Warszawie. Uważana za pierwszą operę narodową.
Premiera opery odbyła się na cztery tygodnie przed przysięgą Kościuszki. Zebrała elity polski przed trzecim rozbiorem- rosyjskich oficerów, polskich, szlachtę i bogatych mieszczan, a także magnatów i innych możnych. Dekoracje przygotował Antoni Smuglewicz. Oprócz znanych śpiewaków Teatru Narodowego w operze śpiewał sam Wojciech Bogusławski.
Libretto do opery opiera się na typowym konceptualizmie późnoklasycystycznej opery (jak w Czarodziejskim flecie Mozarta, Szarlatanie Kurpińskiego). Opera zaginęła i została odnaleziona dopiero w 1929 roku przez Leona Schillera. Ten nazwał ją "polską operą narodową". Biorąc pod uwagę napiętą sytuację polityczną przed trzecim rozbiorem Polski tekst jawi się współczesnym znawcom teatru jako mistrzostwo aluzji. W libretcie pojawiają się moralitety, które skrywają typowy niepodległościowy charakter.
Nie ma wątpliwości, że zdanie to mogło dodać otuchy wielu Polakom w okresie zaborów. Poza tym w partiach chóralnych występują nieprzypadkowo słowa "Wolność" i "Całość". "Niepodległość" jako słowo zakazane można bez wątpienia odnaleźć przy odpowiednim rozumieniu Swobody. Pojawia się topos "słowiańskiej gościnności" i szlacheckiego "umiłowania poprzestawania na małym" (szczególnie w moralitetowej arii "Nie ci nam dają, którzy są bogaci").
Operę otwiera uwertura. Partie muzyczne szczególnie z drugiego aktu przypominają bardzo rozwiązania muzyczne Mozarta i Antonio Salieriego. Innowacją jest oczywiście muzyka ludowa tworząca nowy wymiar klasycystycznej opery przed romantyzmem. Aria Doroty - Rzadko to bywa na świecie - jest polonezem. Potem pojawia się słynny krakowiak Oj da da da, tańcujmy wesoło, przenoszący wręcz typowo ludową wersję krakowiaka do klasycystycznego dzieła operowego. Następnie słynna śpiewka Raz na pniu między drzewami - element czysto sentymentalny. Podobna śpiewka przypominać może Là ci darem la mano, albo partie z Bastiana i Bastienne.
W pierwszym akcie pojawia się też polka i mazurek góralski. Akt drugi zawiera partie silnie nawiązujące do muzyki Mozarta, opery comique i opery buffa Cimarosy. Kompozytor rozwija jednak własny styl klasycystyczny oparty między innymi na konceptualnym traktowaniu partii muzycznych. Aria Basi "Jestem dobra jak baranek" podzielona jest na część "dobrą", łagodną, typowo mozartowską, i część żywą, "złą", szybką.
Syntetyczność i chłonność tej opery określa jej wysoki poziom. Kompozytor łączy muzyczny klasycyzm z polską muzyką ludową, wprowadza uderzające zróżnicowanie tańców narodowych (Polonez, Krakowiak, czeska Polka, mazur góralski i marsz), rozwija polski styl rozwiązań muzycznych później jeszcze obecnych nawet w utworach Chopina i Moniuszki. Chłonność libretta, aluzyjność, komediowe wątki miłosne, komediowy wręcz wątek walki Krakowiaków z Góralami ukazują strukturę społeczeństwa przed trzecim rozbiorem, kiedyś zaś opera pełniła bez wątpienia ważne funkcje propagandowe i kulturalne.
Do tego samego libretta, zaadaptowanego przez Jana Kamińskiego, muzykę napisał Karol Kurpiński, zmieniając nazwę na Zabobon, czyli Krakowiacy i Górale (też: Nowe Krakowiaki).
Nędza uszczęśliwiona - pierwsza polska opera
W dniu 11 lipca 1778 roku na scenie teatru w warszawskim pałacu Radziwiłów wystawiono "Nędzę uszczęśliwioną" Macieja Kamińskiego, z librettem Wojciecha Bogusławskiego. Pierwowzorem literackim libretta była kantata Franciszka Bohomolca, która powstała w 1770 roku na specjalne życzenie króla Stanisława Augusta, dla korpusu królewskich kadetów. - Kobieta, ukochany + „ten trzeci” |
XVIII w. Londyn
„Beggar's opera” [„Opera Żebracza”] 1728 r.:
Joann Pepusch - kompozytor
John Gay - aktor
Przedsiębiorstwo żebracze, oszustów, naciągaczy. Skorumpowany policjant - kapitan Mcheath i szef przedsiębiorstwa P. Peachum [Pidżam]; parodiowali utwory Mozarta.
--- > w Niemczech - „Opera za trzy grosze” w 1928r. wzorowana na „Beggar's…”
Symultanizm zagadnienie z zakresu teatru, literatury i sztuki abstrakcyjnej. Polega na przedstawieniu kilku obrazów, zdarzeń jako rozgrywających się w tym samym czasie, a w różnych miejscach. W sztuce teatralnej konieczna jest odpowiednia dekoracja pozwalająca na taką akcję. Metoda popularna w średniowieczu.
Mansjon - stała, konwencjonalna struktura sceniczna. Elementy urządzenia sceny jakich używano głównie we Francji, przy wystawianiu sztuk średniowiecznych czy renesansowych do reprezentowania miejsca, gdzie dana scena się rozgrywa, np. pałac, jaskinia, sąd.
Bracia Lumière, August Marie Louis (ur. 19 października 1862 w Besançon, zm. 10 kwietnia 1954 w Lyonie) i Louis Jean (ur. 5 października 1864 w Besançon, zm. 6 czerwca 1948 w Bandol) - francuscy chemicy, pionierzy kinematografii.
W 1895 skonstruowali i opatentowali kinematograf i 28 grudnia w Salonie Indyjskim przy bulwarze Kapucynów w Paryżu zorganizowali swoją pierwszą publiczną projekcję filmu (nosił on tytuł Wyjście robotników z fabryki), obejrzało go 35 osób. Pierwsze filmy braci Lumière były migawkami z życia. Pierwszą fabułę zawarli w obrazie pt. Polewacz polany.
JAZZ
Colers - przygotowywali repertuar mający wyznaczać rytm pracy robotników. Dialogi: krótkie pytanie - odpowiedź. Kiedy plantacje się skończyły, colers zajęli się czymś innym. Od 1865 r. Ameryka była zjednoczona - narodził się blues. Forma poetycko-muzyczna. Czterowersowe zwrotki. Rozmowa colersa z sobą samym, z instrumentem. Struktura dialogowa - bluesowa - tekst+instrumentalne dopełnienie.
Blues Rugged time (poszarpane metrum, łamanie rytmiki, zjawisko syntaksy - akcentowanie odpowiednich fragmentów utworu) jazz (improwizacja - cecha kluczowa jazzu)
Styl nowoorleański - prymitywne instrumenty, wyraźna rytmika, improwizacja, niska technika gry. Np. Mason Dickson.
USA przystąpiło do wojny w 1917 r. - zamknięto dzielnice muzykujące w Nowym Orleania. jazz przeszedł do teatrów musicalowych. 1927 r. Wystawiono na Broadway' „Statek komediantów” - trupa teatralna płynąca po Missisipi wystawiała sztukę na łodzi.
Styl chicago lata `20 - rozpoczęcie utworu przez 3 instrumenty + improwizacje + wspólne zakończenie.
Rytm legato - równoległe akcentowanie taktu = upłynnienie melodii.
swing - zjawisko w muzyce jazzowej polegające na kołysaniu się.
Swing - nowy styl muzyczny opierający się na swingu.
Bebop - styl jazzowy z początków lat 40. XX wieku. Powstał na wschodnim wybrzeżu USA. Główni twórcy: Charlie Parker (pseud. Bird), Dizzy Gillespie, Thelonious Monk. W porównaniu z wcześniejszymi stylami muzyki jazzowej, np. swingiem, charakteryzował się dużą swobodą interpretacyjną, improwizacją i bogatą rytmiką. Dał początek jazzowi nowoczesnemu. Brak swobodnej linji melodycznej, ekspresja. Muzyka wyrażała zmianę tempa życia, rozwój technologiczny.
Styl cool - zmęczenie bebopem wyciszenie muzyczne, zmniejszenie tempa, muzyka intuicyjna.
„West side story” (1956/57) - J. Robins - pomysłodawca, Leonard Bernstein - kompozytor. Wojna gangów z historią miłosną w tle. Zawarli wszystko, co było charakterystyczne dla muzyki tamtych lat - eklektyzm.
Kontrkultura - opierała się o rock. Grupy hippisowskie, rasistowskie zmiany w teatrze. „Twoja własna rzecz”, „Hair”(bez scenariusza, opracowano tylko poszczególne sceny, szokowano nagością), „Wieczór trzech króli” Szekspira. Musicale z dominantą rocka o tematyce miłosnej. Tzw. loverockmusical.
George Gershwin - amerykański kompozytor i pianista poch. żydowskiego, "król jazzu". W jego twórczości można znaleźć elementy jazzu, muzyki murzyńskiej i współczesnych tańców. Mówi się, że oczyścił jazz z wpływów innych stylów. Zamerykanizował styl. Tworzył rewie, rapsody, ale wszystko utrzymywał w klimacie operowym.
„Of thee I sing” - w latach '30 równoległe wybory prezydenckie i miss świata. Fabuła w oparciu o to wydarzenie. Prezydent miał poślubić miss, ale nie chciał. Była Francuską wiec wybuchł skandal. Poślubił ją.
„Porgi” - sztuka umuzyczniona przez Gershwina. Przyjęta krytycznie.
Irwing Berlin - ur. Na Syberii, wykorzystywał rugged time, skomponował muzykę do II hymnu Ameryki „God bless America” i do „White Christmas” oraz „Cheek to cheek” wyk. Przez Freda Astarie'a w „Panowie w cylindrach”.
reforma teatru, zw. wielką reformą, prąd odnowy teatru europejskiego na przeł. XIX i XX w.; sztukę teatru uznano za autonomiczną, wyzwolono ją spod nadmiernych wpływów literatury i malarstwa, zerwano z tzw. gwiazdorstwem aktorskim, preferowano grę zespołową, podporządkowaną wizji reżysera-inscenizatora, gł. twórcy widowiska i znawcy wszechrzemiosł teatr.; gł. przedstawiciele r.t.: .Gordon Craig (chciał zrezygnować z aktorów i odłączyć teatr od literatury - jest to niemożliwe, bo teatr jest sztuką syntetyczną), Adolf Apia (wykształcony muzycznie; „Inscenizacje Dramatu Wagnerowskiego”, plastyka z punktu widzenia światła; „Carmen” - wyreżyserował niezwykle - światło), G. Fuchs, w Polsce S. Wyspiański.
Artysta teatru = twórca teatru - wszechstronny, obejmujący wszystkie dziedziny teatru, odpowiedzialny. Promowano w szkole teatralnej we Florencji.
Motywy biblijne:
„Jesus Christ Superstar” (1971r.) Andrew Weber („Józef i jego zadziwiający płaszcz w technikolorze” - I musical organizowane przez Webera). Premiera w Polsce 1987 r. Ścigały się 2 premiery. W Warszawie mieli patent, ale szybszy był Gruza w Gdyni, nazwał więc premierę - próbą otwartą.
„Pan przyjacielem moim” 1967 r. I w Polsce msza Jazzowa. Połączono elementy łacińskie i angielszczyzny jako naturalnego języka jazzu. W 1968 r. Czerwono-czarni nagrali mszę na płytę.
Tradycja polskiej szopki krakowskiej: „Po górach, po chmurach” Brylla - folklorystyczny spektakl o Janosiku z zastosowaniem muzyki bigbeatowej.
Big beat - gatunek elektronicznej muzyki tanecznej powstały w połowie lat 90. XX w.Gatunek ten łączy elementy elektronicznej muzyki tanecznej, szczególnie z nurtów breakbeat z elementami innych gatunków, w których dominują tradycyjne instrumenty muzyczne. Połączenie to odbywa się zazwyczaj poprzez zapożyczenie fragmentów utworów, tak zwanych sampli lub loopów. Szczególnie chętnie wykorzystywane są fragmenty z utworów z gatunków takich jak: rock, hip-hop, funk, blues i wielu innych. Określana jest również mianem Funk.
Grupa bluesowa Stodoła - Zespół widowiskowy grający językiem bluesowym + jasełkowym. Płyta „Blusełka” zawiera parafrazy jasełek, pierwszy utwór to Everybody do Betlehem blues czyli jak rozpoznano Anioła, w jakich okolicznościach i co się przy tym objawiło albo też - jak kto woli - rodzaj afisza, zapowiadającego występ Świętej Rodziny na widowni ludzkości.
„Szalona lokomotywa” - teksty Witkiewicza, wyk. Maryla Rodowicz, Marek Grechuta (jego 5 album), Krystyna Janda.
„Kolenda nocka” - motyw bożonarodzeniowy, Musical Ernesta Brylla i Wojciecha Trzcińskiego wystawiany w Teatrze Muzycznym w Gdyni w latach 1980-81 - w rolach głownych wystąpiły Krystyna Prońko i Teresa Haremza - absolutna rzadkość...
„Psalm stojący w kolejce” - stała się manifestem artystycznym o wytrwałości i szarości rzeczywistości (Krystyna Prońko). Opiera się na dialogu między wykonawcą i chórem.
Miguel Hill - muzyk łączący elementy sztuki hiszpańskiej i wschodniej.