WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA 26.10.2006

09.11.2006

TEMAT: SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA W POLSCE.

• Termin źródła prawa jest wieloznaczny

• O źródłach prawa można mówić w następujących znaczeniach:

1. źródła poznania prawa - jest to wszystko to z czego dowiadujemy się o treści norm prawnych

oficjalne źródła prawa - Dziennik Ustaw, Monitor Polski, dzienniki resortowe, wojewódzkie dzienniki rządowe

nieoficjalne źródła praw a- lec, broszury, opracowania, Rzeczpospolita

2. źródła prawa w znaczeniu materialnym - jest to wszystko to co ma wpływ na treść norm prawnych (gospodarka, ekonomia, religia, moralne)

3. źródła prawa w znaczeniu formalnym - są to formy egzystencji norm prawnych np. ustawa, rozporządzenie, zarządzenie

4. źródła prawa w znaczeniu właściwym - są to decyzje organów państwa ustanawiające normy generalne i abstrakcyjne

• Konstytucja rozdział 3 - źródła prawa - podział na tzw.:

1. źródła powszechnie obowiązujące

2. prawo wewnętrznie obowiązujące

Ad. 1 - źródła powszechnie obowiązujące

• wymóg publikacji w odniesieniu do prawa powszechnie obowiązującego

• konstytucja stwierdza, że podstawą orzeczenia (wyrok, decyzja administracyjna) nakładającego obowiązki na obywateli może by tylko prawo powszechnie obowiązujące

• do prawa powszechnie obowiązującego zaliczamy:

1. Konstytucję

2. ratyfikowane umowy międzynarodowe

3. ustawy

4. rozporządzenia

5. akty prawa miejscowego

Ad. A - Konstytucja

• Konstytucja jest najważniejszym aktem prawotwórczym danego państwa

• stoi najwyżej w hierarchii aktów prawotwórczych

• reguluje podstawy ustroju polityczno-gospodarczo-społecznego państwa jak również prawa i wolności obywatelskie

• różnice między konstytucją, a ustawą zwykłą

• Konstytucja ma wyższą moc prawną

• regulowane materie

• różnice w sposobie powstawania

Ad. B - Ratyfikowane umowy międzynarodowe

• ratyfikacji umów międzynarodowych w Polsce dokonuje prezydent

• mogą być one ratyfikowane po uprzednim wyrażeniu zgody przez sejm w formie ustawy

• jednakże nie wszystkie umowy m. wymagają zgody sejmu na ratyfikacje

Ad. C - Ustawy

• podstawowy akt prawotwórczy

• uchwalenie wymaga specjalnych procedur

• etapy:

1. przygotowanie projektu ustawy

2. inicjatywa ustawodawcza - jest to takie uprawnienie określonych podmiotów, które zobowiązuje sejm do rozpatrzenia projektu

3. czytania projektu ustawy w sejmie

4. głosowania w sejmie

kworum - wymagana liczba członków ciała kolegialnego, która musi być obecna na posiedzeniach, aby to ciało mogło ważnie działać (czyli ważnie podejmować decyzje)

od kworum należy odróżnić większość - to ona decyduje czy dany akt stanie się ustawą

większość zwykła

większość bezwzględna - 50%+1

większość kwalifikowana - 2/3, ¾, 3/5

jednomyślność

5. ustawa w senacie

6. ustawa u prezydenta - veto, podpisanie, skierowanie do TK

Ad. D - Rozporządzenia

• rozporządzenia z mocą ustawy - mają moc równe ustawie, są wydawane przez prezydenta w sytuacjach nadzwyczajnych, gdy nie obraduje sejm

• rozporządzenia wykonawcze wydawane są na podstawie ustawy i w celu wykonania ustawy

• w Polsce mogą być wydawane przez RM, premiera, poszczególnych ministrów, prezydenta, KRRiT

• aby mogło być wydane rozporządzenie wykonawcze musi istnieć wyraźne upoważnienie zawarte w ustawie, co więcej rozporządzenie w swojej treści na początku musi się na to upoważnienie ustawowe powoływać

• rozporządzenia podobnie jak ustawy są drukowane w Dzienniku Ustaw

Ad. E - Akty prawa miejscowego

• cecha charakterystyczna jest to, że obowiązują tylko na części terytorium danego kraju

• w Polsce prawo miejscowe tworzone jest przez organy samorządu terytorialnego przede wszystkim organy kolegialne - stanowiące, w pewnym ograniczonym zakresie przez organy wykonawcze

3 stopnie samorządu terytorialnego:

1. gmina - miejska (rada miasta + prezydent), wiejska (rada gminy + wójt)

2. powiat - rada powiatu i zarząd na czele którego stoi starosta

3. województwo - sejmik województwa, organ wykonawczy zarząd z marszałkiem województwa na czele

• prawo miejscowe stanowi również wojewoda

• Konstytucja wprowadza także prawo wewnętrznie obowiązujące, które wywołuje skutki tylko w ramach pewnych struktur (np. w ramach ministerstwa, czy też aparatu państwa), prawo to nie może wywoływać skutków poza tą sytuacją

• prawem wewnętrznie obowiązującym są: uchwały sejmu, uchwały senatu, zarządzenia poszczególnych ministrów

• prawo wewnętrznie obowiązujące publikowane jest zwykle w Monitorze Polskim lub Dziennikach Resortowych

TEMAT: PUBLIKACJA PRAWA.

• zasadą jest, że prawo powinno być publikowane co najmniej z 2 względów:

1. nieznajomość prawa szkodzi

nieznajomość prawa nieuniewinnia

2. za pośrednictwem prawa można kształtować społeczeństwo - adresaci powinni prawo znać

• w Polsce występują oficjalnie 4 dzienniki publikacyjne:

1. Dziennik Ustaw - publikowana jest konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy m., rozporządzenia

2. Monitor Polski - uchwały sejmu i senatu

3. Dzienniki Resortowe (urzędowe) - publikowane są zarządzenia poszczególnych ministrów, a także opinie, wyjaśnienia, dyrektywy

4. Wojewódzkie Dzienniki Urzędowe - sporządzane przez wojewodów, przeznaczone do publikacji prawa miejscowego

• Formy porządkowania prawa:

1. kompilacja - uporządkowanie prawa według daty wydania lub przedmiotu regulacji

2. unifikacja - ujednolicenie prawa w Polsce po roku 1918 - teraz proces ujednolicania prawa w ramach UE, który następuje poprzez rozporządzenia, akty prawa pochodnego (wtórnego), akty wydawane przez organy Wspólnot Europejskich, które obowiązują na terenie wszystkich krajów członkowskich

3. harmonizacja - ma również związek z prawem wspólnotowym, następuje poprzez akty prawa wtórnego jakimi są dyrektywy kierowane do państw członkowskich, poprzez które nakłada się obowiązki realizowania danych celów, ale dowolność ich realizacji, na ich skutek prawo jest podobne

4. wydawanie teksów jednolitych - jest to akt o charakterze technicznym, który obejmuje wszystkie zmiany dokonane w danym akcie prawotwórczym, publikuje się je w Dzienniku Ustaw jako obwieszczenia marszałka sejmu

TEMAT: SYSTEM PRAWNY.

• system prawa jest to ogół norm prawnych obowiązujących w danym państwie w danym odcinku czasu

• powinien być zhierarchizowany, uporządkowany, pomiędzy elementami powinny występować związki

• 2 rodzaje związków w systemie prawa:

1. związki pionowe - zhierarchizowane

2. związki poziome (treściowe) - które wynikają z tego, że system prawa oparty jest na wspólnych zasadach, jak również na wspólnej terminologii

• zasady systemy prawa - 2 ujęcia:

1. zasady prawa w znaczeniu normatywnym (dyrektywalnym) -

• są to te normy prawne bezpośrednio określone w tekście prawnym, które w systemie prawa odgrywają szczególnie ważne i istotne role - polega na tym, że w procesach interpretacji prawa odwołujemy się do tych norm

• zasady prawa wyznaczają kierunek prawotwórstwa

• stanowią one kryterium oceny innych norm

• przyjmuje się, że wszystkie normy wyrażone w konstytucji stanowią ogólne zasady danego systemu prawa

• swoje ogólne zasady maja również poszczególne gałęzie prawa - znajdują się one zwykle początkowej treści kodeksów

• swoje ogólne zasady posiadają również instytucje prawne (jest to zespół przepisów regulujących pewien typowy stosunek społeczny np. małżeństwo (zasada równouprawnienia), pożyczka

2. zasady w sensie opisowym

• związane z prawem wynikające z danej kultury prawnej

• nie są wyrażone w tekście prawnym

• np. zasada ochrony praw nabytych

• system prawa powinien spełniać 2 podstawowe postulaty:

1. powinien być niesprzeczny

2. powinien być zupełny

Ad. 1

• system prawa nie jest niesprzeczny jeżeli nie występują w nim następujące sprzeczności:

1. sprzeczności merytoryczne - np. jedna norma cos nakazuje, a 2 tego samego zakazuje

2. sprzeczności prakseologiczne - powstają wówczas, gdy realizacja 1 normy uniemożliwia realizację 2

3. sprzeczności celowościowe - normy nie są sprzeczne co do treści, ale są sprzeczne co do celów

• sprzeczności są przede wszystkim merytoryczne

• szukamy ich przy pomocy reguł kolizyjnych

• wyróżniamy następujące reguły kolizyjne:

1. reguła chronologiczna - norma późniejsza uchyla wcześniejszą, przy założeniu, że mają conamniej taką samą moc prawną

2. reguła hierarchiczna - norma późniejsza nie uchyla wcześniejszej, o ile ta ma wyższą moc prawną

3. reguła merytoryczna - norma szczególna uchyla ogólną

Ad. 2

• zupełność systemu prawa:

1. znaczenie kwalifikacyjne - w tym znaczeniu system jest zupełny jeżeli o każdym zachowaniu (stosunku społecznym) można rzec, że jest nakazany, zakazany, dowolny lub indyferentny prawnie

2. zupełność proceduralna systemu prawa - zachodzi wówczas, gdy w systemie jest reguła generalnego nakazu rozstrzygnięcia

• zupełność systemu prawa - gdy nie występują w nim luki prawne

• luka prawna - pewien stan faktyczny nie jest regulowany prawnie lub jest regulowany w sposób niewystarczający

• wyróżniamy następujące rodzaje luk:

1. luki konstrukcyjne - wynikają z niedokończenia procesu prawodawczego np. jest ustawa a nie ma przepisów wykonawczych

2. luki aksjologiczne - wynikające z ocen prawa

3. luki pozorne - wynikające z nieznajomości prawa

• luki, przede wszystkim konstrukcyjne, usuwamy w drodze analogii; wyróżniamy:

1. analogie iuris - analogia z prawa, odwołuje się do całego porządku prawnego, do ogólnych zasad systemu prawa, aby dokonać rozstrzygnięcia

analogia ta jest zakazana w Polskim systemie prawa

2. analogie legis - analogia z ustawą - dokonując rozstrzygnięcia stosuje przepis, który w sposób najbardziej podobny reguluje dany stan faktyczny

• podziały (dyferencjacje) w ramach systemu prawa:

1. podział na ius (prawo świeckie) i fas (prawo boskie)

2. podział na prawo publiczne, działające w interesie państwa rzymskiego i prawo prywatne działające w interesie obywateli

3. podział na prawo materialne - reguluje pierwotne uprawniania i obowiązki, i prawo formalne, które dzieli się na:

prawo ustrojowe - reguluje struktury i kompetencje organów

prawo procesowe (proceduralne) - reguluje sposób dochodzenia prawa materialnego

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA 26.10.2006 09.11.2006

1

---