WIZJE RZECZYWISTOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ
Wizja realistyczna.
inaczej: egoistyczna, państwowo - centrystyczna
nawiązuje do Rousseau, Machiavellego, Spinozy
sformułowana w latach 40. XX w. w polemice z wizją liberalną
przedstawiciele: E. H. Carr, N. Spykmann, R. Niebuhr, H. Morgenthau
Państwa podstawowymi uczestnikami życia m/n -> stosunki między nimi tworzą stos. m/n.
pełna kontrola swego terytorium, ludności, zasobów i proc. wewn.
integralne, suwerenne jednostki
wzajemne stos. jedynie poprzez rządową polit. zagr.
podmiotu pozapaństw. nie są samodzielnymi uczestnikami stos. m/n -> służą interesom państw
Zdecentralizowana polit. organizacja świata
brak „rządu światowego” wynikający z zasady suwerenności
„anarchia m/n” (international anarchy, G. L. Dickinson) - państwa zdolne do użycia siły nie mają nad sobą władzy centr.
- nie oznacza chaosu, nieładu, lecz brak „nadrzędnej władzy”
- niezależność i brak nad sobą mocy powoduje stan ciągłej wojny, nie tylko zmagania, lecz także gotowości do niego (Hobbes)
Permanentna „strukturalna nieufność” (J. B. Duroselle)
brak czynnika określającego reguły zachowania, zapobiegającego konfliktom, broniącego przed napaścią
niepewność wobec zamiarów i intencji innych
kształtowanie się stos. „w cieniu wojny”
ciągłe potencjalne zagrożenie -> brak bezp. absolutnego
zapewnienie bezp. celem polit. zagr., integralność i niezależność najwyższymi wartościami
Konieczność „samopomocy” (self - help)
samodzielne zapewnianie sobie bezp.
powodem nieufność i zagrożenie
działania: zbrojenia, sojusz, hegemonia, neutralność, kompromis
Kluczowe znaczenie „potęgi” (power)
warunkuje sposób zapewnienia bezp.
względny charakter - w odniesieniu do potęgi innych państw, dążenie do jej wzrostu względem innych, szczególnie sąsiadów
niemożliwość osiągnięcia innych celów bez osiągnięcia odp. potęgi
potęga jako „interes narodowy” -> polityka autonomiczną sferą działania, ciągłość polit. zagr.
power politics - ciągłe dążenie do maksymalizacji potęgi
- wynika z anarchii, nieufności, zagrożenia (Waltz, Herz)
- egoist. natura człowieka - stałe dążenie do władzy i potęgi; efekt przeniesienia tych cech do polit. m/n (Morgenthau, Thompson)
- dążenie do potęgi kwestią konieczności, a nie wyboru
państwo jako „kula bilardowa” - działa pod wpływem sił i czynników zewn. (anarchia m/n)
Ciągła przeciwstawność interesów państw
wynika z dążenia państw do potęgi w warunkach anarchii m/n
wzrost potęgi jednego państwa wyzwaniem dla drugiego
konfliktowy char. stos. m/n
nie zawsze przeciwieństwa absolutne (gra o sumie zerowej) - możliwość współpracy, jeżeli zgodna z interesem nar., definiowanym w kat. potęgi
niemożliwy jest rozwój społ. m/n, który doprowadzi o zmiany konfliktowego char. stos. m/n
Nie wszystkie działania prowadzą do potęgi, nie wszystkie państwa w jednakowym stopniu uczestniczą w tym „wyścigu” (zależy od potęgi -> uczestniczą najsilniejsi; stąd tendencja do tworzenia bloków)
wojna
- kontynuacja polit. zagr. środkami militarnymi (Clausewitz)
- ostateczny środek obrony interesów suwerennego państwa
- wynika z anarchii m/n
„Równowaga sił” (balance of power)
niedopuszczenie do sytuacji, w której jedno państwo ma pozycję hegemona -> dałoby to możliwość naruszania praw i interesów innych
świadome działanie państw -> zbiorczy charakter tych działań
skutki:
- zachowanie min. ładu i stabilności m/n
- zmniejszenie racjonalności wojny
- pozwala na funkcjonowanie systemu państw (alternatywą - imperium)
Wizja liberalna
XIX w. z inspiracji racjonalistycznej filozofii, liberalizmu
J. Bentham, R. Cobden, J.S. Mill
po I WŚ - Wilson, LN
Rozróżnienie interesu państwa (rządu) od interesu narodu (społ.)
stos. między społ. = stos. między jednostkami na szerszą skalę
patrzenie na te stos. przez pryzmat potencjalnego pokoju (realiści - przez pryzmat wojny)
założenie harmonii interesów narodów i społ. -> wynika z liberalnego indywidualizmu i egoizmu jednostki (prowadzą do dobrego)
real interests - służą całej społ. m/n -> harmonia
apparent interests - realizowane kosztem społ. m/n
harmonia przede wszystkim w ekonomii
- rozwój więzi, handlu m/n, współpracy gosp.
- autarkia, nacjonalizm gosp. - nieracjonalne
pokój rzeczywistym interesem społ. - to społ. ponosi wszelkie koszty wojny
Przyczyną wojny siły polityczne poza kontrolą społ.
wojna narzędziem polityki, realizowania ambicji polit.
sprzeczne z interesami społ.
zagrożeniem państwa niedemokrat. - brak kontroli społ.
Polityka zagr. funkcją polityki wewn. państwa
wyeliminowanie wojny poprzez „pokój przez demokrację”
- demokratyzacja ewolucyjna „społ. i ekon. siłami historii” (Kant, Cobden)
- działania polit., ekon., milit. państw demokrat. (M. Mazzini, Paine, Wilson) -> „zasada interwencji”
Usuwanie przeszkód utrudniających harmonię interesów:
państwa niedemokrat.
nacjonalizm
stereotypy nar., uprzedzenia hist.
rozwój wszelkich więzi i stos. m/społ. -> szczególnie stos. ekon.
nie zostaje zlikwidowana anarchia m/n -> ale państwa (społ.) rozumieją wspólnotę interesów i kierują się zasadami „samoograniczenia” (self-restraint), umiarkowania i kompromisu (np. rozwiązywanie sporów)
„Trzecia fala demokratyzacji” - nadal mniej niż połowa, ale najbardziej rozwinięte.
Umacnianie bezp. i pokojowego char. stos. m/n (3 kierunki)
rozwijanie możliwości już istniejących
stworzenie nowych instytucji m/n zapobiegających agresji
nowy system państw - stworzenie rządu światowego
* dwa pierwsze - liberałowie
Możliwości:
rozwój prawa m/n
rozbrojenia
budowa syst. bezp. zbiorowego
liberalizacja handlu m/n
zwiększanie powiązań interesów państw z interesami społ. m/n (ekon.)
tworzenie społ. i humanit. przesłanek pokoju i bezp. m/n -> m/n opinia publ., prawa człowieka
Wizja transnarodowa
koniec lat 60. XX w. w polemice z realizmem (nie uwzględnia współczesnych zjawisk i procesów)
K. Kaiser, J.S. Nye, R.O. Keohane, E. Morse, J.N. Rosenau
„perspektywa transnarodowa”, „paradygmat polit. światowej”, „polityka transnar.”
procesy transnar.
wzrost współzależności w stos. m/n
globalizacja interakcji m/n
Krytyka realizmu:
państwa podst. uczestnikami stos. m/n; konstytuują je
państwa jako suwerenne jednostki, kontaktujące się jedynie kanałami rządowymi
oddzielenie polit. zagr. od wewn.
głównym nacisk w polit. zagr. na kwestie bezp.
interes narodowy definiowany wyłącznie w kategoria potęgi -> power politics
stały konflikt interesów między państwami
układ sił w stos. m/n oparty na sile - państwa jedynymi jej nośnikami
Wzrost liczby i aktywności niepaństw. uczestników stos. m/n
rewolucja przem. i techn.
powiązania transport. i komunik.
pogłębienie więzi ekon. w skali m/n
podmioty pozapaństw.:
- organizacje m/n, rządowe i pozarządowe
- korporacje m/n
- ruchy społ., ekolog.
- kościoły i grupy rel.
- międzynarodówki polit.
- organ. pryw. (np. fundacje)
intensyfikacja stos. nie inicjowanych i nie kontrolowanych przez państwo -> stos. transnar. (co najmniej jeden podmiot nie powiązany z rządem; nie kontrolowane przez rząd. polit. zagr.)
konsekwencje rozwoju stos. transnar.:
- „rozrzedzenie” granic państw -> „internacjonalizacja polit. wewn.”
- odpuszczenie przez rządy kontroli wszystkich stos. (bo to niemożliwe) -> współpraca
- pluralizacja stos. m/n (liczba, autonomia uczestników)
- wzrost znaczenie uczestników pozapaństw. -> osłabienie państw w stos. m/n
- państwo już nie w pełni integralne, suwerenne
Wzrost współzależności państw - erozja suwerenności
wysokie wewn. wrażliwość państwa na wyd. zewn.
zerwanie stos. między państwami -> kosztowne
zmniejszenie liczby wariantów działania w danej sytuacji wewn. i m/n
zwiększenie wspólnoty interesów
pokojowe rozstrzyganie sporów -> wojna zbyt kosztowna
zwiększenie możliwości oddziaływania na inne państwa
indywidualne działanie kosztowniejsze niż współpraca
Powiązanie polityki wewn. z zagr.
polit. zagr. już nie „dziedziną dla dyplomaty i żołnierza” (Hoffman)
polit. zagr. -> zewn. wymiar troski o rozwój ekon. i dobrobyt społ.
utrata znaczenia podziału realistów na
- high politics - bezp., zbrojenia, sojusze polit.-wojsk.,
- low politics - kwestie ekon. i społ.
rozszerzenie spektrum celów w polit. zagr.
wzrost liczby organów państwa uczestniczących w polit. zagr.
Transformacja natury i roli potęgi (siły) w stos. m/n
rozproszenie (dyfuzja) potęgi:
- państwa przestały być jedynymi nosicielami siły
- rozszerzanie się technologii milit. i współzależności m/n -> wzrost znaczenia państw słabszych
dywersyfikacja źródeł potęgi
- źródła „miękkie”: ekon., sprawność organiz. i instytucjonalna, aktywność ideolog. i kult., potencjał naukowy i technolog. -> spadek znaczenia milit.
Podsumowanie:
wzrost znaczenia uczestników niepaństw. kosztem państw
nowe obszary i poziomy interakcji na płaszczyźnie m/n
wzrost współzależności państw -> erozja suwerenności
powiązanie polit. wewn. i zagr.
wzrost znaczenia kwestii ekon., społ., ekolog. kosztem milit.
wzrost znaczenia „miękkich” składników potęgi kosztem siły milit.