FONETYCZNE ŚRODKI STYLISTYCZNE
1. ALITERACJA wyrazy zapisane w dawnym brzmieniu np. ociec, dopiroż
2. ARCHAIZMY FONETYCZNE współdźwięczność występująca w zakończeniach pary wyrazów o powtarzających się na końcach zespołach głosek np. wiosna radosna
4. DIALEKTYZMY FONETYCZNE nowe wyrazy dźwiękonaśladowcze lub powstałe przez zmianę w pisowni i wymowie istniejących słów np. kapkapkapować, umierrrrrrrrrrrać
5. ECHOLALIA rozpoczynanie sąsiednich wyrazów od tej samej litery/dźwięku np. ciężkie cielsko niedzielnej gazety
6. GLOSOLALIA zabieg polegający na nagromadzeniu samogłosek np. konie kopytami złoto nad wodą mącą
7. HARMONIA DŹWIĘKONAŚLADOWCZA pojedynczy wyraz dźwiękonaśladowczy odtwarzający na za pomocą głosek danego języka dźwięki z rzeczywistości pozajęzykowej np. chlup, zgrzyt, miau
8. INSTRUMENTACJA SAMOGŁOSKOWA rodzaj instrumentacji tekstu, której celem jest uzyskanie efektu brzmieniowego podobnego do dźwięków z rzeczywistości pozajęzykowej np. ostro gra orkiestra - kiestra z czterech rogów, czterech estrad
9. INSTRUMENTACJA SPÓŁGŁOSKOWA nonsensowna żartobliwa gra słów oparta na podobieństwie brzmieniowym wyrazów np. admirały - bambirały
10. NEOLOGIZMY FONETYCZNE zabieg polegający na nagromadzeniu spółgłosek np. ziemio wonna, winna i łunna
11. ONOMATOPEJA ciągi wyrazów powtarzające ich niewielkie fragmenty wywołujące efekt „echa” np. od doli dolin do Lido lin
12. PARONOMAZJA pozbawiony spójności i często sensu zbiór wyrazów -zarówno tych istniejących, jak i neologizmów oraz zbitek głosek udających wyrazy, wykreowany w celu stworzenia wrażenia nowego języka np. W białodrzewiu ćwirnie i srebliście
Słowik słowi słowisienkie ciewy
13. RYM wyrazy zachowujące gwarową wymowę np. wzion (wziął), w górak (w górach)
FONETYCZNO-SEMANTYCZNE ŚRODKI STYLISTYCZNE
1. FAŁSZYWA FIGURA ETYMOLOGICZNA dowcip językowy, zabieg fonetyczny i semantyczny, gra słów polegająca na podobieństwie brzmieniowym i różnicach znaczeniowych między zestawionymi ze sobą wyrazami np. Odyseusz - król
2. FIGURA ETYMOLOGICZNA oznacza takie zestawienie słów, by zasugerować - niezgodnie z rzeczywistym pochodzeniem - ich wspólną etymologię; łączy wyrazy o brzmieniowo podobnym lub identycznym brzmieniu np. but w butonierce, tłum, który tłumi i tłumaczy
3. KALAMBURY zestawienie słów podobnie brzmiących, które przypomina o ich wspólnych etymologicznych korzeniach np. bezkrwawo krwawi krwawnik
SŁOWOTWÓRCZE ŚRODKI STYLISTYCZNE
1. ARCHAIZMY SŁOWOTWÓRCZE wyrazy nowe, stworzone z cząstek znaczących istniejących już słów, także przez dodanie przyrostków, przedrostków, wrostków, zastosowanie nietypowych końcówek fleksyjnych np. kundlizm i chciejstwo
2. DIALEKTYZMY SŁOWOTWÓRCZE rodzaj neologizmu słowotwórczego, wyraz złożony z dwu bezpośrednio złączonych ze sobą słów np, Bezdeka
3. KONTAMINACJE SŁOWOTWÓRCZE rodzaj neologizmu słowotwórczego, związek kilku słów, który daje w rezultacie jedno nowe pojęcie np. odgromnik uczuć nieprzyjemnych
4. NEOLOGIZMY FLEKSYJNE rodzaj neologizmu słowotwórczego, wyrazy, w których środku znajduje się interfiks, najczęściej: „o”, „i”, „y”,np. gwiazdobranie, somnisfera
5, NEOLOGIZMY SŁOWOTWÓRCZE rodzaj neologizmu słowotwórczego, „skrzyżowanie dwóch słów”, połączone bez interfiksu, naruszające podstawę słowotwórczą jednego lub obu wyrazów np. Mironczarnia, śmierdziączka
6. ZESTAWIENIA wprowadzenie nietypowego rozwiązania w odmianie wyrazów np. grubasowie
7. ZŁOŻENIA wyrazy utworzone według dawnych reguł lub na podstawie wyrazów ze słownika historycznego np. Bożyc, umyśliłem najprzód
8. ZROSTY wyrazy z preferowanymi w gwarach morfemami np. tłumno (zamiast: tłumnie)
LEKSYKALNE ŚRODKI STYLISTYCZNE
1. ARCHAIZMY LEKSYKALNE wyrazy potoczne, codziennego użytku, wulgaryzmy np. siema, żreć
2. DIALEKTYZMY wyrazy obcojęzyczne wtrącone w tekst polski, m.in. zapożyczenia całkowite, kalki językowe, hybrydy, makaronizmy itp., np. ileż nacierpieć musiałeś się z tą precieuse'ą
3. EMOCJONALIZMY wyrażenia regionalne, gwarowe np. pójdźwa (pójdźmy)
4. KOLOKWIALIZMY słowa należące do dawnego, przestarzałego obecnie słownika np. kajet, szlafmyca
5. POETYZMY I PROZAIZMY wyrazy szczególnie wartościująco nacechowane np. żreć, przesmaczny, maziaje
5. ZAPOŻYCZENIA określenia związane z historycznymi przemianami języka literackiego, z odrębnymi niegdyś właściwościami stylistycznymi i funkcjami języka poetyckiego
FRAZEOLOGICZNE ŚRODKI STYLISTYCZNE
1. ARCHAIZM FRAZEOLOGICZNY inaczej dialektyzm frazeologiczny, związek frazeologiczny pochodzący z lokalnej odmiany polszczyzny np. rozdziawić gębę
2. FRAZEOLOGIZM GWAROWY związek wyrazowy występujący w postaci kalki lub cytatu z języka obcego np. nie być w swoim talerzu
3. FRAZEOLOGIZM KOLOKWIALNY skrzyżowanie dwóch związków frazeologicznych np. czas cierpliwie znosi mnie z powierzchni ziemi („cierpliwie znosić coś” i „zmieść z powierzchni ziemi”)
4. FRAZEOLOGIZM ZAPOŻYCZONY potocznie używany zwrot, czy też wyrażenie np. uderzyć w straszną rynnę
5. KONTAMINACJA FRAZEOLOGICZNA nowe związki frazeologiczne powstałe poprzez: odnowienie sensu zleksykalizowanego zwrotu, nowe połączenia międzywyrazowe, stworzenie nieistniejących dotąd związków frazeologicznych np. Ogórki swą małosolność/ znoszą z opartą […] na solidnej podstawie dna słoja,/ […] ufnością”
6. NEOLOGIZMY FRAZEOLOGICZNE związek wyrazowy dziś już nieużywany np. niezwykły wzgląd na wysoką godność swoją wykazywał i każdem swem poruszeniem honor sobie świadczył
SKŁADNIOWE ŚRODKI STYLISTYCZNE
1. AMBIFOLOGIA właściwa językowi staropolskiemu budowa zdań, użycie dawnych zależności gramatycznych np. Odjęli tedy kamień A tam Łazarz śpiący Taki Łazarz nikt nie wie o czym mógł być śniący
2. ANAFORA inaczej: apozycja, poszczególne słowa lub frazy dołączane po przecinku, pauzie, a czasem po kropce np. I masochiści wyznają wszystko na torturach. Z wdzięczności.
3. ANAKOLUT zwrot retoryczny, skierowany do (często fikcyjnego) adresata np. Litwo, Ojczyzno moja!
4. ANTYMETABOLA wyrażenie niepoprawne gramatycznie, błąd składniowy np. Szukać czegoś ja
5. ANTYTEZA odmiana elipsy, konstrukcja składniowa, która wykorzystuje jedno orzeczenie do budowy zdania wielokrotnie złożonego np. W Brukseli sprzedawał gazety i kokainę, w Paryżu - odkurzacze, w Barcelone - pomarańcze.
6. APOSTROFA błąd składniowy lub celowy zabieg składniowo-semantyczny, stanowi wykorzystanie dwóch różnych kolokacji czasownika lub związków frazeologicznych np. Założył firmę i koszulę flanelową.
7. ARCHAIZMY SKŁADNIOWE rodzaj semantycznej gry językowej, która wykorzystuje zmianę porządku składniowego wyrazów, a co a tym idzie - zarówno ich funkcji w zdaniu, jak i sensu np. Tamci wyznawali rozum uczucia, ci szukali uczuć rozumu
8. CHIAZM błąd składniowy, ale też zjawisko, które może być celowo wykorzystane jako zabieg stylistyczny związany z wieloznacznością struktury wypowiedzenia. Wieloznaczność jest uzyskiwana przez podwójne przyporządkowanie składniowe wyrazu np. wewnętrzne organy ścigania.
9. DOPOWIEDZENIE powtórzenie tego samego wyrazu na początku kolejnych zdań
10. ELIPSA powtórzenie tego samego wyrazu na końcu kolejnych zdań
11. EPIFORA zabieg polegający na powieleniu identycznej struktury składniowej
12. INWERSJA inaczej: wyrzutnia, ominięcie, pozbawienie zdania jakiejś jego domyślnej części orzeczenia, łącznika itp.
13. PARALELIZM SKŁADNIOWY umieszczenie w bezpośrednim lub dalszym sąsiedztwie tego samego słowa, frazy, czy też zdania
14. PARENTEZA zastosowanie lustrzanej składni w sąsiednich zdaniach, rodzaj paralelizmu składniowego, lecz z użyciem odwórconego porządku np. Trąbi szofer. Samochód pędzi.
15. POTOK SKŁADNIOWY szyk przestawny, zabieg polegający na zmianie porządku elementów w zdaniu np. Do domu już idę.
16. POWTÓRZENIE ciąg wypowiedzeń o osłabionej spójności, będący nagromadzeniem zdań, fraz i zawartych w nich myśli czy wrażeń, często pozbawiony interpunkcji
17. PYTANIE RETORYCZNE składniowe przeciwstawienie dwóch kontrastowych sensów np. Ty - strzałą śmierci, ja - strzałą miłości.
18. SYLLEPSA stanowi konstrukcję myślową, której celem jest oddziaływanie - poprzez pytanie bez odpowiedzi - na odbiorcę tekstu
19. ZEUGMA zdania lub frazy wstawiane między pauzy lub umieszczane w nawiasie, stanowiące dygresje, uzupełnienia, wyjaśnienia