Elżbieta Bugajska-Klimczak

ZADANIA I ROLA HIGIENISTKI STOMATOLOGICZNEJ W POLSKIM I EUROPEJSKIM SYSTEMIE ZDROWIA

Zawód higienistki stomatologicznej istnieje w Polsce od 1975 roku. Absolwentki kierunku od początku znajdowały zatrudnienie w placówkach państwowych i prywatnych. Zawód higienistki zawsze związany był, ze specjalnością periodontologiczną w stomatologii oraz z profilaktyką indywidualną i grupową, szczególnie w przedszkolach i szkołach.

W 1900 roku M.C. Wright napisał artykuł o potrzebie wykształcenia osoby zajmującej się promocją i poprawą higieny jamy ustnej pacjentów. Po 10 latach stworzono pierwszą jednoroczną szkołę higienistek dentystycznych. Jej twórcą był dr A.C. Fones, a szkoła miała 33 słuchaczki.

W 1943 roku przy Royal Air Force powstała pierwsza szkoła higienistek w Europie (w Anglii). W 1977 roku higienistki kształciły się już w 7 krajach Europy: Polsce, Danii, Norwegii, Szwecji, Szwajcarii, Holandii i Wielkiej Brytanii. Od 1987 roku w Polsce na wydziałach higieny stomatologicznej realizowany jest dwuletni program nauczania. Pod koniec lat osiemdziesiątych Międzynarodowa Federacja Higienistek Stomatologicznych (IFDH) przyjęła następującą definicję zawodu: „Higienistka stomatologiczna to zawód wykonywany w sektorze zdrowotnym przez osobę, która ukończyła zarejestrowaną placówkę oświatową kształcącą w zakresie higieny stomatologicznej. Poprzez edukację, pracę kliniczną, ocenę w ramach konsultacji i planowanie leczenia - jako priorytet uznaje zapobieganie chorobom jamy ustnej, leczenie chorób już wcześniej nabytych oraz czynne uczestniczenie w utrzymywaniu optymalnego poziomu zdrowia pacjentów. Nadrzędnym celem higienistki stomatologicznej jest edukacja zdrowotna poprzez profilaktykę chorób jamy ustnej” Do roku 2005 w Polsce wykształciło się ok. 6000 higienistek oraz ok. 1000 asystentek. Jednakże zatrudnienie tego fachowego personelu średniego w gabinetach dentystycznych wynosi tylko 4500, co jest wskaźnikiem najniższym w Europie. W Polsce niestety, system opieki zdrowotnej - w tym stomatologicznej - jest niedoskonały, co sprawia, że rola higienistki nie jest doceniana i należycie wykorzystywana w profilaktyce chorób jamy ustnej, przez co „cierpi” personel średni i pacjent.

W Szwecji natomiast zawód higienistki jest bardzo popularny i doceniany. Mimo iż w roku 1977 zarówno w Polsce, jak i w Szwecji był już zarejestrowany, to u nas nadal nie dostrzega się różnicy między asystentką pomocą a wykwalifikowaną higienistką stomatologiczną. W Szwecji na 8000 stomatologów zarejestrowanych jest 4000 wykwalifikowanych higienistek, w tym 17 z tytułem doktora. Co roku w całym kraju przybywa ok. 200 absolwentek wydziału higieny stomatologicznej. Szwecja to jeden z 4 krajów (Norwegia, Włochy, Niemcy), gdzie higienistka może prowadzić własny prywatny gabinet higienizacji i pracować bez kontroli lekarza. Obecnie jest tutaj ok. 250 prywatnych klinik prowadzonych przez higienistki

Higienistka stomatologiczna współpracuje bezpośrednio z lekarzem dentystą, w zakresie wykonywania zabiegów profilaktyczno-leczniczych, które wykonuje samodzielnie, na zlecenie i pod nadzorem lekarza dentysty. Głównie wykonuje: wstępne badania diagnostyczne, higienizację pacjentów w różnym wieku, dobiera środki do prawidłowego utrzymania zdrowia jamy ustnej, prowadzi porady dietetyczne, a także wykonuje zabiegi takie jak: piaskowanie, polerowanie, skalingi nad i poddziąsłowe, lakierowanie i lakowanie uzębienia w zakresie profilaktyki kariologicznej, impregnacje zębów mlecznych u dzieci, dopasowywanie wypełnień do zgryzu, wykańczanie i polerowanie wypełnień amalgamatowych.

W swojej pracy wykorzystuje nowoczesny sprzęt stomatologiczny spełniający najwyższe wymagania. Przygotowuje pacjenta do zabiegu stomatologicznego, oraz przekazuje zalecenia przed zabiegiem i po zabiegu - ustnie lub pisemnie. Sprawdza parametry życiowe pacjenta w trakcie i po zabiegu. Współpracuje z lekarzem dentystą w czasie udzielania pierwszej pomocy. Sporządza dokumentację pacjenta na zlecenie lekarza dentysty, w trakcie i po zabiegu. Stosuje przepisy prawa dotyczące realizacji zadań zawodowych. Ponadto współpracuje m.in. ze stacją sanitarno-epidemiologiczną, pracownią techniki dentystycznej i poradnią radiologiczną. Higienistka zajmuje w tym zespole miejsce szczególne, gdyż jej zawód upoważnia ją do rozmowy z pacjentem, zbierania wstępnego wywiadu, który przekazuje lekarzowi, oraz instruowania pacjenta o sposobach higieny jamy ustnej, właściwym doborze szczotek, past i płynów odkażających oraz specjalistycznego sprzętu do higieny przestrzeni międzyzębowych, języka itp. Współpraca higienistki z periodontologiami i pacjentem z chorobą przyzębia wymaga ogólnej wiedzy na temat budowy oraz podstaw patologii przyzębia.

Zawód higienistka stomatologiczna jest wpisany w przepisy Ministra Zdrowia i opieki społecznej z 1.12.1983 r., w Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych nie będących przedsiębiorcami oraz w projekt ustawy o niektórych zawodach medycznych, który ureguluje w sposób kompleksowy kwalifikacje i zasady wykonywania wybranych zawodów medycznych, które nie objęte są dotychczas regulacjami ustawowymi w Polsce a uregulowane są w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej.

Każde państwo członkowskie Unii Europejskiej posiada własną listę zawodów regulowanych, wśród których liczną grupę stanowią zawody medyczne. Zawód regulowany w rozumieniu przepisów prawa wspólnotowego to taki zawód, którego podjęcie lub wykonywanie w danym kraju uzależnione jest od warunków określonych w przepisach prawnych danego państwa. Wymaga to od osób wykonujących zawody medyczne szczególnych cech psychofizycznych i moralnych oraz wysokich, stale podnoszonych kwalifikacji zawodowych. Ponadto, z uwagi na charakter otrzymywanych w toku wykonywania zawodu informacji, osoby wykonujące zawody medyczne powinny przestrzegać tajemnicy zawodowej, oraz mieć jasno określone zasady odpowiedzialności zawodowej. W państwach członkowskich Unii Europejskiej zostały uregulowane następujące zawody medyczne:

lp.	Nazwa zawodu w języku polskim	Nazwa zawodu w języku angielskim	Liczba państw UE, w których dany zawód został uregulowany*
1.	Asystentka stomatologiczna - (w projekcie ustawy asystentka dentystyczna)	Dental assistant	4
2.	Higienistka stomatologiczna (w projekcie ustawy higienistka dentystyczna)	Dental hygienist	11

* dotyczy następujących państw : Austria, Niemcy, Dania, Hiszpania, Irlandia, Francja, Lichtenstein, Grecja, Włochy, Islandia, Luxemburg, Norwegia, Holandia, Portugalia, Finlandia, Szwecja, Wielka Brytania, Belgia.

Z uwagi na fakt, iż nie ma w Polsce jednolitych zasad określających dostęp do wykonywania tych bardzo odpowiedzialnych zawodów, zdarza się, że w systemie ochrony zdrowia pracują osoby, które nie posiadają właściwych kwalifikacji zawodowych a wykonują zawód medyczny na zasadzie przyuczenia do zawodu na stanowisku pracy.

W klasyfikacji zawodów i specjalności, zawód higienistki stomatologicznej jest pod kodem 325102. Higienistką stomatologiczną może zostać osoba, która posiada wykształcenie średnie medyczne w zawodzie higienistki stomatologicznej. Ale może być również osoba, która:

1. ukończyła studia wyższe na kierunku lub w specjalności higiena stomatologiczna obejmujące w programie nauczania co najmniej 1688 godzin kształcenia w zakresie higieny stomatologicznej i uzyskała tytuł licencjata,

lub

2. ukończyła studia wyższe na kierunku lub w specjalności higiena stomatologiczna rozpoczęte przed dniem 31 sierpnia 2009 roku,

lub

3. ukończyła szkołę policealną publiczną lub niepubliczną z uprawnieniami szkoły publicznej i uzyskała tytuł zawodowy higienistki stomatologicznej lub dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe w zawodzie higienistka stomatologiczna.

Po 5 latach pracy na stanowisku higienistki stomatologicznej można zostać starszą higienistką stomatologiczną.

Zgodnie z wytycznymi higienistka stomatologiczna jest uprawniona do wykonywania następujących zadań :

1. rozróżniania budowy i czynności narządów i układów organizmu człowieka;

2. opisywania budowy głowy, z uwzględnieniem narządu żucia;

3. rozróżniania elementów narządu żucia, wyjaśniania ich czynności fizjologicznych oraz podstawowych zmian patologicznych;

4. określania roli i zadań profilaktyki próchnicy zębów oraz profilaktyki periodontologicznej, ortodontycznej, stomatologicznej i onkologicznej;

5. rozpoznawania podstawowych stanów zagrożenia życia występujących u pacjentów;

6. udzielania pierwszej pomocy;

7. prowadzenia edukacji prozdrowotnej i promocji zdrowia w różnych środowiskach;

8. korzystania z wiedzy z zakresu psychologii, pedagogiki i socjologii w profilaktyce i kształtowaniu postaw prozdrowotnych;

9. prowadzenia działalności edukacyjnej wśród dzieci i młodzieży w zakresie higieny stomatologicznej;

10. samodzielnego wykonywania badań diagnostycznych zleconych przez lekarza dentystę oraz wycisków do modeli orientacyjnych;

11. wykonywania zabiegów profilaktyczno - leczniczych na zlecenie i pod nadzorem lekarza dentysty;

12. czynnego asystowania w zabiegach ortodontycznych;

13. rozróżniania i stosowania metod fizykoterapii stomatologicznej;

14. prowadzenia i wykonywania ćwiczeń ortodontycznych na zlecenie lekarza dentysty;

15. rozróżniania i przygotowywania produktów leczniczych i materiałów stomatologicznych;

16. przechowywania i ewidencjonowania produktów leczniczych oraz materiałów stomatologicznych, a także przestrzegania terminów ich ważności;

17. użytkowania, przechowywania i konserwowania urządzeń i aparatów oraz instrumentów stomatologicznych;

18. przestrzegania zasad aseptyki i antyseptyki, w szczególności w sytuacji zwiększonego ryzyka epidemiologicznego (HIV, WZW);

19. stosowania obowiązujących zasad dezynfekcji i sterylizacji;

20. prowadzenia obowiązującej w gabinecie dentystycznym dokumentacji medycznej oraz rozliczania zużytych leków i materiałów stomatologicznych;

21. przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska;

22. organizowania stanowiska pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii;

23. komunikowania się z pacjentami;

24. współpracy z zespołem stomatologicznym;

25. korzystania z różnych źródeł informacji w celu doskonalenia umiejętności zawodowych;

26. postępowania zgodnie z zasadami etyki;

27. stosowania przepisów prawa dotyczących wykonywanych zadań zawodowych;

28. stosowania przepisów prawa dotyczących działalności gospodarczej.

Literatura:

1. www.zawodyregulowane.pl

2. www.dlapacjenta.mz.gov.pl

3. Jańczuk Z. „Dwadzieścia lat zawodu higienistki stomatologicznej” magazyn stom. 1993

4. Krajeński W. „Możliwości wykorzystania higienistek w poradniach stomatologicznych” 1994

5. dypl. hig. stom. Michał Kluczkowski „Rola higienistki stomatologicznej…” 2011

---