23. Układ moczowy

1. NERKI

• Czynność nerek

• filtrują osocze krwi

• eliminują szkodliwe produkty metabolizmu, ksenobiotyki

• wytwarzają i zagęszczają mocz pierwotny

• wydalają mocz pierwotny w postaci hipertonicznego moczu ostatecznego

• wydzielają erytropoetynę oraz prostaglandyny

• biorą udział w utrzymaniu homeostazy elektrolitów we krwi i płynie tkankowym

• regulują objętość krwi

• Budowa nerki

• kształt fasoli

• w części wklęsłej znajduje się wnęka

• w obrębie wnęki nerki znajdują się:

• tętnica nerkowa

• żyła nerkowa

• moczowód

• otoczona jest torebką łącznotkankową zawierającą nieliczne miocyty gładkie

• kora nerkowa, rdzeń nerkowy

• brak kory we wnęce nerki

• kora wnika do wnętrza rdzenia w postaci słupów (kolumn) nerkowych (Bertina)

• rdzeń nerkowy ukształtowany jest w postaci 8-18 piramid nerkowych

• stożki piramid zwane brodawkami nerkowymi znajdują się w świetle kielichów mniejszych

• ujścia przewodów brodawkowych tworzą pole sitowate na powierzchni brodawki

od podstawy piramidy ku torebce nerki biegną promienie rdzenia, z których każdy jest przewodem zbiorczym, otoczonym kanalikami nefronu

• w nerce płodu i niemowląt wyróżnia się

• płaciki nerki- płat składa się z :

• piramidy

• fragmentów kolumn

• kory nerkowej przylegającej do kolumny

• Zrąb nerki zbudowany z:

• tkanki łącznej właściwej luźnej- naczynia krwionośne, limfatyczne, miąższ nerki, kom. Śród miąższowe

• zrąb rdzenia jest obfitszy niż kory

• w zrębie rdzenia utrzymywany jest gradient hipertonii- przyczynia się do zagęszczenia hipertonicznego moczu ostatecznego

• Miąższ nerki (parenchyma) składa się z:

• nefronów (6 cm długości w obu nerkach ok. 2,5 mln)- jednostka strukturalna i funkcjonalna nerki

• ciałko nerkowe (Malpighiego)

• kanalik kręty I rzędu

• części cienkiej zstępującej pętli nefronu (Henlego)

• części cienkiej i grubej wstępującej pętli nefronu

• kanalik II rzędu

• z nefronów mocz zbierany jest w kanalikach zbiorczych przechodzących w przewody brodawkowe

• 2 rodzaje nefronów:

• korowe (ok. 80%)

• przyrdzeniowe ( 20%)- ciałka nerkowe nieco większe od nefronów korowych

• Ciałko nerkowe składa się z:

• kłębuszka nerkowego (głownie naczynia krwionośne włosowate) otoczonego torebką kłębuszka (Bowmana)

• wyróżnia się w nim:

• biegun naczyniowy- tętniczka doprowadzająca i tętniczka odprowadzająca, między nimi znajdują się kom. Mezangium zewnętrznego

• biegun kanalikowy- kanalik I rzędu

• Kłębuszek nerkowy

• wspólnie z torebką kłębuszka buduje ciałko nerkowe

• utworzony jest przez naczynia krwionośne, które tworzą tutaj tzw. Sieć (układ) dziwną tętniczo- tętniczą

jest to

• swoisty układ tętniczo- tętniczy ( tętnica łączy się z tętnicą za pomocą naczyń włosowatych)

wyróżnić możemy:

• naczynie odprowadzające ( o mniejszej średnicy)

• doprowadzające (o większej średnicy) w wyniku różnicy wielkości tętniczek- zwiększenie ciśnienia krwi w kłębuszku

• proces filtracji krwi

• powstanie moczu pierwotnego

• Torebka kłębuszka

• zbudowana z nabłonka jednowarstwowego płaskiego

• składa się z:

• dwóch listków (warstw):

• listek ścienny torebki

• listek trzewny torebki

• przestrzeni zwanej światłem (jamą) torebki filtrowany jest do niej mocz pierwotny (przestrzeń moczowa)

• listek ścienny- nabłonek jednowarstwowy płaski, na biegunie kanalikowym przechodzi on w nabłonek kanalika proksymalnego nerki ( I rzędu)

• listek trzewny- zbudowany z podocytów które charakteryzują się licznymi wypustkami

• podocyty leżą na błonie postawnej naczyń włosowatych kłębuszka- jest wytworem śródbłonka i podocytów

• Błona podstawna

• składa się z:

• blaszki wewnętrznej jasnej

• blaszki gęstej- główny składnik kolagen typu IV

• blaszki zewnętrznej jasnej (od strony podocytów)

• laminy, fibronektyny, sirczan heparanu- składniki blaszki wewnętrznej i zewnętrznej

• Podocyty

• wysoko wyspecjalizowana i kluczowa komórka z punktu widzenia selektywnej filtracji osocza i powstawania moczu pierwotnego

• posiadają wypustki cytoplazmatyczne pierwszorzędowe (grubsze) i drugorzędowe (cieńsze)

• między wypustkami znajdują się szczeliny filtracyjne do których filtrowane jest osocze krwi

• między II- rzędowymi wypustkami podocytów rozpięta jest błona (6nm)- przepona szczeliny- zbudowana z nefryny (białko strukturalne szczeliny) i CD2ap (białko transbłonowe podocytów)

• oba białka tworzą strukturę zamka błyskawicznego- przepuszcza małe cząsteczki, zatrzymuje większe

• wypustki pokrywa glikokaliks, składnikiem jego jest podokaliksyna- zatrzymuje ujemne naładowane cząsteczki naprzykład albuminy

• Filtracja osocza krwi odbywa się przez filtr składający się z:

• porowatych komórek śródbłonka- większość porów nie ma przepony

• błony podstawnej- wytwór komórek śródbłonka i podocytów

• szczelin filtracyjnych i ich przepon

• przez filtr kłębuszkowy zatrzymywane są w większości białka krwi

• działa on nie tylko mechanicznie- w zależności od wielkości cząsteczek i średnicy porów

• działa także zależnie od ich ładunku elektrycznego

• silne polianiony (podokaliksyna, siarczan heparanu kolagen IV) w filtrze nie przepuszczają nawet niewielkich cząsteczek o ujemnym ładunku elektrycznym np. Albumin

• Mezangium

• rodzaj tkanki łącznej występującej między tętniczkami doprowadzającymi i odprowadzającymi oraz naczyniami włosowatymi kłębuszka

• składa się z komórek i istoty podstawowej

• ze względu na lokalizację wyróżniamy dwa rodzaje mezangium:

• mezangium zewnętrzne- zlokalizowane pomiędzy tętniczką doprowadzającą a odprowadzającą , będące częścią aparatu przykłębuszkowego

• mezangium wewnętrzne- znajdujące się pomiędzy naczyniami włosowatymi kłębuszka

• Funkcje mezangium wewnętrznego

• mają zdolność fagocytozy- uprzątają (pochłaniają) cząsteczki i makrocząsteczki pozostające w wyniku filtracji w kłębuszku

• odgrywają rolę błony podstawnej- na części obwodu naczynia włosowatego kłębuszka

• mogą się kurczyć- zmieniają światło naczyń włosowatych kłębuszka

• Kanalik I rzędu (proksymalny)

• nazywany także bliższym (głównym)

• powstał ze zwężenia torebki

• jego nabłonek (jednowarstwowy sześcienny) posiada charakterystyczne mikrokosmki- rąbek szczoteczkowy

• dochodzi w nim do resorpcji zwrotnej obowiązkowej (obligatoryjnej) oraz sekrecji kanalikowej

• do krwi powraca

• woda

• jony (np. Na, K, Ca, Mg, Cl)

• związki organiczne (glukoza, kwasy organiczne, aminokwasy)

• do światła kanalika wydzielane są niektóre substancje (np. kwas moczowy)

• Pętla nefronu (pętla Henlego)

• przyrdzeniowego jest dobrze rozwinięta i drąży w głąb rdzenia, gdzie na wysokości brodawek lub wyżej zakręca o 180 stopni i wraca w kierunku kory

• składa się z ramienia zstępującego i wstępującego

• nabłonek (jednowarstwowy płaski) ramienia zstępującego jest przepuszczalny dla wody

• wstępujący dla jonów soli (czynnie resorbuje jony i biernie mocznik)

• w tej części nefronu dochodzi do zagęszczenia moczu (im pętla dłuższa tym mocz bardziej zagęszczony)

• mechanizm ten jest nazywany wzmacniaczem przeciwprądowym

• w nefronach korowych prawie wcale nie ma części zstępującej, dlatego są one krótsze

• średnica pętli wynosi 15µm, długość waha się między 4-8 mm

• Kanaliki zbiorcze i przewody brodawkowe

• Kanaliki zbiorcze wysłane są prawie na całym przebiegu nabl. jednowarstwowym sześciennym

• Przewody brodawkowe - nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym

• Komórki ciemne: wytwarzają prekursor hormonu urodylatynę - zwiększa wydalanie Na+ i wody z moczem obniżając ciśnienie krwi

• Komórki jasne wydzielają kalikreinę

• Kanalik kręty II rzędu (kanalik dystalny)

• ostatnia część nefrony wysłana nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym

• ma długość ok. 5 mm, średnicę do 30 µm i kręty przebieg

• dochodzi w niej do resorpcji zwrotnej nadobowiązkowej (fakultatywnej)

• powstaje mocz ostateczny (około 1,5 litra na dobę)

• uchodzi do większego kanału zbiorczego, który dostarcza mocz do miedniczki nerkowej

• grupa komórek nabłonka kanalika w pobliżu ciałka nerkowego przybiera cechy jednowarstwowego nabłonka walcowatego i nosi nazwę plamki gęstej ( macula densa)

• komórki plamki gęstej odgrywają rolę osmoreceptorów odbierających sygnały o stężeniu jonów w moczu przepływającym przez kanalik II rzędu

• Komórki śródmiąższowe nerki

• znajdują się w korze i rdzeniu nerkowym

• w korze są nimi komórki podobne do fibroblastów (wydzielają erytropoetynę) oraz limfocyty

• nerka wydziela 80% ogólnej ilości erytropoetyny organizmu

• pozostałe 20% wydzielają hepatocyty i komórki tłuszczowe okołozatokowe wątroby

• niewielkie ilości erytropoetyny wydzielają płuca, jądra, astrocyty mózgowia

• Unaczynienie nerki

• tętnica nerkowa- wnika przez wnękę

• tętnice międzypłacikowe- rozgałęzienia tętnicy nerkowej

• tętnice łukowate- gałęzie odchodzące od tętnic międzypłacikowych (biegną na pograniczu kory i rdzenia równolegle do powierzchni nerki)

• tętniczki doprowadzające (tworzą sieć naczyń włosowatych kłębuszka nerkowego)- odchodzą od tętnic międzypłacikowych

• Aparat przykłębuszkowy

• narząd receptorowo-wydzielniczy nerki

• składa się z:

• komórek przykłębuszkowych, czyli komórek JG

• komórek plamki gęstej

• komórek mezangium zewnętrznego

• Czynność aparatu przykłębuszkowego

• bierze udział w:

• utrzymaniu homeostazy jonowej organizmu

• regulacji objętości i ciśnienia krwi

2. Moczowód:

• błona śluzowa (podłużne fałdy)

• błona mięśniowa (górny odcinek 2 warstwy (p-o lub spiralny), dolny 3 warstwy (p-o-p_

• przydanka

• błona śluzowa jest tkanką łączną właściwą z licznymi włóknami kolagenowymi i nielicznymi sprężystymi

3. Pęcherz moczowy:

• błona śluzowa

• błona mięśniowa

• przydanka

• błona surowicza (górna powierzchnia)

• komórki baldaszkowate:

• plamki na powierzchni

• liczne fałdy

Histofizjologia narządów odprowadzających mocz:

• przy zastoju moczu oraz przy wzroście jego ciśnienia nabłonek przejściowy może tracić warstwę powierzchniową

• zaburzenia odpływu moczu w górnej części moczowodu dają wzrost ciśnienia moczu w kielichach i miedniczce. Powoduje to ucisk na brodawki nerkowe i ścianę kielichów. W efekcie może dojść do anemizacji brodawek i ich martwicy

• złogi -kamienie moczowe i zagięcia moczowodu są główną przyczyną zakłóceń w odpływie moczu

• przyczyny powstawania kamieni moczowych:

• zaburzenia równowagi w stężeniach jonów

• zmiany w pH moczu

• stan nabłonka dróg wyprowadzających mocz

• brak lub spadek stężenia inhibitora wzrostu i agregacji kryształków