Pytania/tezy egzaminacyjne z «Głównych kierunków filozofii» IR UJ
Załącznik do kursu z historii filozofii dla studentów religioznawstwa dr Stefan Klemczak
Pytania/problemy powstały na kanwie podręcznika O. Höffe, Mała historia filozofii, PWN, Warszawa 2004.
Bardzo dobre opanowanie całości książki jest minimum programowym kursu. Jeśli ktoś z Państwa chciałby otrzymać na egzaminie ocenę dobrą i wyżej winien rozszerzyć odpowiedzi odwołując się do wiedzy pochodzącej z klasycznych tekstów, podręczników i książek wymienionych (sugerowanych) w konspekcie, omawianych na wykładzie i ćwiczeniach. Proszę nie lekceważyć chronologii oraz wzajemnych «wpływów» i «antagonizmów» pomiędzy poszczególnymi filozofiami. Ważny jest także sposób odpowiedzi, świadomość i sprawność w posługiwaniu się językiem filozoficznym, rozumienie pojęć, zagadnień. Warunkiem przystąpienia do egzaminu końcowego jest posiadanie pozytywnej oceny z ćwiczeń. Powodzenia!
1. Jaki filozof i jaka filozofia zrobiła na Panu/Pani szczególne wrażenie? Proszę przedstawić szczegółowo jakie teksty filozoficzne przeczytał Pan/Pani dodatkowo, pogłębiając zainteresowanie?
Jakie opracowania poza podręcznikami pomogły «ułożyć» sobie poglądy, dopomogły w zrozumieniu? Proszę przedstawić dokładnie najważniejsze tezy i je skomentować.
2. Gdzie znajduje się kolebka filozofii europejskiej? W jakim okresie oraz z jakiego rodzaju zainteresowań powstają pierwsze znane nam poglądy filozoficzne? Proszę wymienić najważniejszych filozofów, charakteryzując szczegółowo co najmniej cztery główne pojęcia wprowadzone przez wczesnych myślicieli do historii filozofii.
3. Proszę przedstawić, scharakteryzować i porównać poglądy Talesa, Anaksymandra i Anaksymenesa.
4. Na czym polega krytyka religii dokonana przez Ksenofanesa? Kiedy i gdzie żył? Czy zna Pan/Pani inne krytyki dokonywane przez filozofów?
5. Proszę narysować tetraktys, wyjaśnić nazwę, konstrukcję i na tej podstawie przedstawić poglądy pitagorejczyków.
6. Proszę wymienić heraklitejskie opozycje, wyjaśnić przyczynę ich ruchu, przedstawić koncepcję arche efeskiego filozofa.
7. Jakie rodzaje ludzkiego poznania wyróżnia Parmenides? Co to jest i jak poznajemy to on według filozofa pochodzącego z Elei?
8. Jakie żywioły (elementy) wyróżnia Empedokles jako tworzywo świata? Co nimi porusza? I dlaczego?
9. Proszę przedstawić koncepcję rzeczywistości, etyki a także poglądy dotyczące polis według Demokryta.
10. Kim byli sofiści? Proszę wymienić co najmniej czterech przedstawicieli tego ruchu, scharakteryzować ich poglądy, opowiedzieć jaki mieli wpływ na rozwój filozofii.
11. Proszę wymienić trzy główne źródła wiedzy o Sokratesie. Scharakteryzować jego postawę i poglądy, odwołując się także do jednego ze znanych z zajęć dialogów Platona.
12. W jakim dialogu Platon definiuje filozofię jako sztukę umierania? Proszę przedstawić co najmniej trzy argumenty pojawiające się tam, przemawiające za koncepcją «nieśmiertelnej duszy».
13. Proszę przedstawić co najmniej pięć głównych tematów z dialogów Platona i ich tytuły. Następnie szczegółowo wyjaśnić na czym polega sugerowany nie tylko przez O. Höffe hierarchiczny charakter wiedzy w filozofii Platona.
14. Proszę wyjaśnić możliwie wszechstronnie platońskie pojęcie idea. Jak je poznajemy, co oznacza etc. Czy potrafi Pan/Pani przedstawić dalsze filozoficzne losy idei?
15. Proszę przypomnieć spór o koncepcję Erosa, jaki ma miejsce w dialogu Sympozjon (Uczcie, Biesiadzie) Platona. Kto jeszcze z filozofów podejmował temat miłości?
16. Proszę opowiedzieć, na czym polega koncepcja sprawiedliwości przedstawiona w Państwie (Politei) Platona. Jaka jest w tym dialogu relacja pomiędzy psyche i polis?
17. Proszę scharakteryzować cztery maksymy metodyczne Stagiryty wg O. Höffe.
18. Proszę wyjaśnić czym jest sylogizm (syllogismus), logika (formalna) i dialektyka dla Arystotelesa.
19. Co kryje teoria «hylemorfizmu»? Proszę o szczegółowe wyjaśnienie.
20. Czym zajmuje się metafizyka Arystotelesa? Proszę wyjaśnić możliwie wszechstronnie pojęcie oraz problematykę «filozofii pierwszej».
21. Jakie są główne problemy «etyki» i «polityki» Arystotelesa?
22. Aby osiągnąć prawdziwą hedone (przyjemność) Epikur uprawiał filozofię. Dlaczego? Jaka jest koncepcja szczęścia epikurejczyków? Proszę porównać odpowiedź z innymi koncepcjami szkół hellenistycznych.
23. Kim byli starożytni sceptycy? Dlaczego sceptycy posługiwali się tropami (tropoi)? Proszę przedstawić kilka z nich i «zastosować».
24. Proszę scharakteryzować szczegółowo trzy działy filozofii stoickiej. Kto prezentował poglądy stoickie w starożytnym Rzymie?
25. Na przykładzie myśli Plotyna proszę omówić neoplatońską koncepcję rzeczywistości.
26. Proszę przedstawić i skomentować osiem modeli relacji pomiędzy chrześcijaństwem a filozofią «pogańską», wyróżnionych przez O. Höffe.
27. Jak można podzielić filozofię średniowiecza? Proszę przyporządkować każdemu wyróżnionemu okresowi najwybitniejszych filozofów/teologów, krótko charakteryzując ich myśl.
28. Proszę wyjaśnić, jak człowiek może poznawać idee w filozofii św. Augustyna, gdzie są idee oraz jaka jest relacja między łaską Bożą a wolnością ludzką.
29. Jaką koncepcję «państwa» i w jakim dziele zaprezentował św. Augustyn? Proszę spróbować porównać ją z koncepcją platońską, zawartą w Państwie (Politei) i Prawach (Nomoi) a także późniejszymi koncepcjami.
30. Proszę wyjaśnić pojęcie: «scholastyka». Określić czas jej powstania, zasięg geograficzny oraz dokładnie omówić zagadnienie artes, sztuk wyzwolonych, wymieniając je i charakteryzując w kolejności.
31. Jakie zagadnienia porusza Anzelm z Canterbury w rozprawach: Monologion, Proslogion oraz Cur deus homo?
32. Proszę wymienić główne różnice w rozumieniu filozofii przez Piotra Abelarda i Bernarda z Clairvaux.
33. Proszę scharakteryzować okres i obszar działalności oraz myśl filozoficzną Ibn Sina (Awicenny) i Ibn Ruszda (Awerroesa).
34. Proszę scharakteryzować możliwie wyczerpująco myśl filozoficzną Mojżesza Ben Majmona, Salomona Ibn Gabriola oraz Abrahama Ibn Dawida.
35. Proszę opowiedzieć, na czym polega chrześcijański arystotelizm i czym się różni od chrześcijańskiego (neo)platonizmu. Kiedy się pojawił?
36. Proszę przedstawić metodę i rozwinąć opowieść na temat trojakich dziedzin badań filozoficznych jakimi zajmował się doctor universalis - Albert Wielki. Co to są Libri quattuor sententiarum i kto jest ich autorem?
37. Czego dotyczy polemika św. Tomasza z Awicenną i Awerroesem zawarta w De ente et essentia?
38. Proszę podać definicję tzw. korespondencyjnej teorii prawdy św. Tomasza zawartej w De veritate oraz przedstawić szczegółowo tak zwane drogi (dowody) wiodące do poznania Boga.
39. Proszę scharakteryzować koncepcję szczęścia oraz etykę cnót św. Tomasza.
40. Na czym polega via moderna i czym rożni się od via antiqua?
41. Proszę na przykładach przedstawić główne stanowiska sporu o uniwersalia. Omówić debaty wokół rozumienia języka w średniowieczu.
42. Proszę porównać myśl filozoficzną Jana Dunsa Szkota z myślą św. Tomasza. Co to jest haecceitas?
43. Na czym polega nominalizm (konceptualizm) głoszony przez Wilhelma Ockhama? Proszę wyjaśnić «zasadę ekonomii» przez niego głoszoną.
44. Na czym polega «radykalne myślenie» Mistrza Eckharta?
45. Proszę omówić myśl polityczną średniowiecza, filozofię instytucji politycznych, uwypuklając dokonania Dantego Alighieri oraz Marsyliusza z Padwy.
46. Proszę scharakteryzować Odrodzenie (Renesans) - czas, miejsce, przedstawicieli, dokonania, znaczenie dla filozofii, uwzględniając spór szkoły padewskiej i Akademii Florenckiej .
47. Jakie zapatrywania na problem wiedzy posiadał Mikołaj z Kuzy? Na czym polega novum filozoficzne coincidentia oppositorum?
48. Czym charakteryzowała się myśl polityczna Renesansu? Proszę opowiedzieć na przykładzie dzieł Nicolo Machiavellego, Erazma z Rotterdamu i Tomasza Morusa.
49. Proszę omówić znaczenie propozycji dotyczących «rewolucji naukowej», zawartych w dziele Novum organum Francisa Bacona. O czym opowiada powieść podróżnicza Nowa Atlantyda?
50. Jak przebiega droga poszukiwań niepowątpiewalnej wiedzy rozpoczęta przez Kartezjusza rozumowaniem: Je pense, donc je suis; cogito ergo sum? Na czym polega jego metoda?
51. Co to jest mathesis universalis i genius malignus? Na czym polega próba pokonania sceptycyzmu przez Kartezjusza?
52. Jakie miejsce w myśli Kartezjusza zajmuje Bóg? Proszę porównać koncepcję Boga Kartezjusza z poglądami Gassendiego, Pascala, Spinozy i Leibniza.
53. Kiedy powstało i co zawiera dzieło Thomasa Hobbesa Lewiatan? Proszę odnieść się do przedstawienia (miedziorytu) otwierającego dzieło.
54. Jak możliwe jest przejście pomiędzy dwoma maksymami: homo homini lupus i homo homini deus w myśli Th. Hobbesa?
55. Czy Baruch Spinoza był panteistą?
56. Proszę scharakteryzować «pochodzenie, pewność i zakres ludzkiego poznania» według Johna Locke'a. Co to jest empiryzm na przykładzie Rozważań dotyczących rozumu ludzkiego?
57. Jakie tezy zawierają Dwa traktaty o rządzie i List o tolerancji J. Locke'a?
58. «Co to jest oświecenie?» Proszę rozwinąć pytanie Immanuela Kanta z roku 1783.
59. Proszę omówić poglądy Gottfrieda Wilhelma Leibniza, akcentując koncepcję «monadologii».
60. Jakie kwestie były poruszane w sporze pomiędzy G. W. Leibnizem a I. Newtonem (S. Clarke'iem). Jak wyglądała relacja pomiędzy filozofią a naukami w XVII wieku?
61. Co oznacza pojęcie «teodycei» (1710)? Proszę spróbować porównać wcześniejsze odpowiedzi filozofów na pytanie unde malum? z odpowiedzią G. W. Leibniza.
62. Proszę omówić najistotniejsze kwestie oświecenia francuskiego uwypuklając poglądy Charlesa-Louisa Montesquieu, Voltaire'a, Jana Jakuba Rousseau. Kim byli encyklopedyści?
63. Na czym zasadza się empiryzm Davida Hume'a? Co poznajemy w doświadczeniu wg Hume'a?
64. Proszę wyjaśnić pojęcie sceptycyzmu pojawiające się w filozofii D. Hume'a. Jakie konsekwencje dla pojmowania religii mają poglądy tego filozofa?
65. Jakie pytania postawił Immanuel Kant i jak próbował na nie odpowiedzieć? Co to jest transcendentalizm?
66. Proszę szczegółowo wyjaśnić kiedy, gdzie i jak dokonała się «rewolucja w sposobie myślenia» przeprowadzona przez I. Kanta.
67. Jakie poglądy na temat moralności i prawa prezentował I. Kant?
68. W jaki sposób rozwija się historia ludzka wedle I. Kanta i czym była dla niego religia?
69. Jakie są główne zagadnienia Krytyki władzy sądzenia I. Kanta?
70. Kim był Johann Gottlieb Fichte i jaką teorię Ja (podmiotu) przedstawił w filozoficznej Teorii Wiedzy? Co to jest idealizm niemiecki?
71. Proszę scharakteryzować myśl filozoficzną Friedricha Wilhelma Josepha Schellinga. Co to jest idealizm niemiecki?
72. Jak rozumie «fenomenologię», kiedy i gdzie przedstawia swoją koncepcję Georg Wilhelm Friedrich Hegel?
73. Jak dialektyka Hegla odnosi się do transcendentalnej krytyki Kanta? Jak Nauka Logiki spaja (zawiera) «dialektykę» i «fenomenologię» w filozofii Hegla?
74. Dlaczego filozofię Artura Schopenhauera nazywana bywa pesymistyczną? Jak się kształtuje relacja pomiędzy «wolą» i «przedstawieniem», i w której ze sztuk A. Schopenhauer upatruje pocieszenia?
75. Na czym polega filozofia egzystencji Sørena Kierkegaarda?
76. Proszę przedstawić poglądy filozoficzne, polityczne, i etyczne Johna Stuarta Milla i Augusta Comte'a.
77. Co to jest «naukowy socjalizm» Karola Marksa? Na czym zasadza się marksowska krytyka ekonomii? Co postuluje?
78. Co to jest «filozofia życia»?
79. Na czym polega «przewartościowanie wszystkich wartości» w filozofii Fryderyka Nietzschego?
80. Dlaczego według F. Nietzschego historia szkodzi życiu i jak «nadczłowiek» może osiągnąć «wielkie zdrowie»?
81. Co to są «nauki o duchu» według Wilhelma Diltheya?
82. Proszę wyjaśnić najważniejsze zagadnienia pojawiające się filozofii pragmatycznej, zaproponowanej przez Charlesa S. Pierce'a?
83. Proszę porównać stanowiska dwóch przedstawicieli pragmatyzmu: Williama Jamesa i Johna Deweya z propozycjami Ch. S. Pierce'a.
84. Proszę spróbować scharakteryzować koncepcję czasu Henri Bergsona. Czy potrafi Pan/Pani podać inne koncepcje czasu głoszone przez filozofów?
85. Na czym polega różnica pomiędzy «fenomenologią» Hegla a «fenomenologią» Edmunda Husserla? Proszę scharakteryzować szczegółowo metodę filozoficzną zaproponowaną przez E. Husserla.
86. Proszę krótko scharakteryzować najważniejsze wątki pojawiające się w myśli filozoficznej lat dziesiątych, dwudziestych i trzydziestych XX wieku, uwzględniając dokonania Franza Brentano, Maxa Schelera, Ernsta Cassirera i Alfreda Schütza.
87. Na czym polega propozycja «ontologii fundamentalnej» zaproponowana przez Martina Heideggera w dziele Bycie i czas? Jaką koncepcję podmiotu przedstawił Heidegger?
88. Proszę wymienić przedstawicieli oraz scharakteryzować poglądy filozofów należących do nurtu egzystencjalizmu francuskiego oraz fenomenologów i strukturalistów francuskich. Poczynając od Jean-Paul Sartre'a i A. Camusa a kończąc na myśli Emmanuela Levinasa i Jacques'a Derridy.
89. Jakie problemy porusza hermeneutyka Hansa-Georga Gadamera? Jakie zagadnienia hermeneutyczne podjęli filozofowie niemieccy: Hans Joachim Ritter i Hans Blumenberg?
90. Co to jest filozofia analityczna? Kiedy, gdzie i dlaczego powstała?
91. Jakie są najważniejsze dokonania Gottloba Frege w dziedzinie logiki filozoficznej?
92. Edward Moore i Bertrand Russell poszukiwali wiedzy pewnej tworząc nowe koncepcje, m.in. «logicznego atomizmu». Proszę rozwinąć temat i wyjaśnić, na czym polegał wkład do historii myśli obu angielskich filozofów.
93. Kto i kiedy założył Koło Wiedeńskie? Jakimi problemami zajmowali się początkowo autorzy skupieni wokół pisma Erkenntnis?
94. Proszę nazwać i scharakteryzować dwa główne dzieła napisane przez Ludwiga Wittgensteina.
95. Jakie poglądy na temat języka prezentował Willard Van Orman Quine? Proszę spróbować porównać je z poglądami B. Russella, poglądami wiedeńczyków i L. Wittgensteina. Jak rozwijały się badania nad logiką formalną i logiką nieformalną w drugiej połowie XX wieku?
96. Proszę scharakteryzować poglądy na rozwój nauki Thomasa Kuhna. Czy potrafi Pan/Pani porównać je z poglądami Karla Poppera?
97. Proszę wyjaśnić, kto bierze udział w dyskusji na temat tzw. filozofii umysłu (philosophy of mind) i szczegółowo opowiedzieć, czego dotyczą spory. Jak wygląda stosunek filozofii umysłu do neurobiologii i teorii poznania?
98. Proszę scharakteryzować przedstawicieli (co najmniej trzech) i opowiedzieć o poglądach twórców i kontynuatorów tzw. «szkoły frankfurckiej».
99. Jakich zagadnień dotyczą spory rozpoczęte pod koniec XX wieku podejmujące kwestie z zakresu etyki, filozofii politycznej, filozofii prawa i etyki stosowanej. Proszę nie zapomnieć uwzględnić stanowiska Niklasa Luhmanna.
100. Jakie są perspektywy filozofii wedle O. Höffe? Co Pan/Pani sądzi o dalszych dziejach filozofii na podstawie dotychczasowych studiów?
Na egzamin proszę przynieść wydrukowany zestaw pytań/tez. Każdy student otrzyma co najmniej trzy pytania. Wyczerpująca odpowiedź na dwa z nich gwarantuje ocenę dostateczną/pozytywną.
6