MIŁOŚĆ TRAGICZNA
Miłość tragiczna stanowi jeden z bardziej popularnych wątków literackich. Uczucie to jest skomplikowane, często nieodwzajemnione, pełne uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych. Pojawia się w życiu bohatera literackiego bez względu na okoliczności, czas, miejsce, a przyczynami trudności uczuciowych mogą być bariery moralne lub społeczne, różnice charakterów, wydarzenia historyczne.
Miłość tragiczna jest długotrwała, zawsze wiąże się z cierpieniem, pojawia się w dziełach literatury wysokiej - u Homera, Szekspira, czy Mickiewicza oraz w sentymentalnych sielankach Karpińskiego "Do Justyny. Tęskność na wiosnę" lub tworach kultury masowej- romanse Daniele Steele.
Właściwie trudno byłoby znaleźć utwór bez wątku miłosnego, gdyż uczucie to
nie tylko charakteryzuje relację kobieta-mężczyzna, ale również opisuje emocje związane z umiłowaniem ojczyzny (taka trudna miłość została opisana w powieści historycznej "Pan Wołodyjowski", czy średniowiecznej "Pieśni o Rolandzie", "Konrad Wallenrod", również ginie za ojczyznę). Tragiczna miłość ojca do córki stała się inspiracją do napisania cyklu "Trenów" przez Jana Kochanowskiego lub w późniejszym czasie Władysława
Broniewskiego. Miłość matki - Maryi do umierającego syna Jezusa ukazuje Biblia. Miłość siostrzana Antygony przyniosła jej śmierć, co opisał Sofokles w swoim dramacie. Hiob czy Abraham nie wyrzekają się miłości do Boga, pomimo ze zostają wystawieni na bardzo ciężką próbę. Miłość tragiczna pojawia się we wszystkich epokach literackich, epice, liryce i dramacie. Złożoność miłości, jej bogactwo emocjonalne i
psychologiczne spowodowało, że twórcy tak chętnie eksploatują ten wątek-nie tylko literaci, ale i malarze, rzeźbiarze i muzycy. Oto kilka wybranych przeze mnie przykładów, które ukazują tragiczną miłość kobiety i mężczyzny. Epokę starożytną prezentuje mit o Orfeuszu i e, romantyzm niemiecki Cierpienia młodego Wertera, miłość tragiczną opisuje Mickiewicz w Panu Tadeuszu, Bolesław Prus w Lalce oraz Stefan Żeromski w Przedwiośniu.
Mit o Orfeuszu i Eurydyce.
Mit o Orfeuszu i Eurydyce mówi o głębokiej, silniejszej niż śmierć, miłości małżeńskiej. Orfeusz, król Tracji, jest śpiewakiem i pięknie gra na lirze. Pewnego dnia umiera jego żona, Eurydyka. Orfeusz wpada w rozpacz. Nie może pogodzić się z faktem, ze jego żona jest teraz w Hadesie. Dniem i nocą pociesza się grając na lirze. W końcu zrozpaczony postanawia wejść do Hadesu, świata zmarłych. Tam, w obliczu przerażającego króla Hadesa, Orfeusz gra na swej lirze. Na dźwięk muzyki zbiegają się wszyscy mieszkańcy Hadesy. Hades zgadza się, więc na powrót Eurydyki na ziemię. Lecz stawia jeden warunek - wychodząc z hadesu Orfeusz nie może obejrzeć się za siebie. Stęskniony widoku żony, zatrzymuje się i już na progu świata żywych ogląda się, aby spojrzeć na Eurydykę. W ten sposób łamie zakaz. Eurydyka zostaje porwana w głąb Hadesu. Eurydyka musi pozostać w krainie zmarłych.
Orfeusz i Eurydyka są symbolem nieśmiertelnej miłości bez granic. Zupełnie inaczej miłość tragiczna przedstawiana jest przez Goethego.
Cierpienia młodego Wertera - Werter
Przyjrzyjmy się wątkom miłosnym w „Cierpieniach Młodego Wertera”
Wątki miłosne:
Wątek Werter - Lotta.
CZESC PIERWSZA
W Wahlheim poznaje Lottą. Od początku ma świadomość, że jest ona zaręczona z innym mężczyzną, Albertem.
Werter często zaczyna bywać w domu jej ojca, komisarza książęcego, zaskarbia sobie sympatię jego i jego licznych dzieci, którymi młoda kobieta musiała się zająć po śmierci matki.
Werter kocha Lottę i jest przekonany, że ona odwzajemnia jego uczucie. Spokój i szczęście, jakie znajduje w pobliżu Lotty, znika, kiedy powraca narzeczony Lotty - Albert.
Werter decyduje się na odejście. Wyjeżdża bez pożegnania.
DRUGA CZESC
Werter dowiaduje się o ślubie Lotty z Albertem.
Po kilku miesiącach udaje się do miejscowości, gdzie mieszkają Lotta i Albert. Werter nie może się pogodzić z zamążpójściem i nie potrafi też opanować swojego uczucia do Lotty.
Spotkania z Lottą przynoszą tylko ból. Werter daje jej do zrozumienia, że nie żywi do niej tylko uczucia przyjaźni.
WYDAWCA DO CZYTELNIKA
Między trójką przyjaciół wytworzyła się bardzo trudna atmosfera. Samego Wertera sytuacja ta rujnuje psychicznie. Żyje w ciągłej niezgodzie z sobą i postanawia umrzeć.
20 grudnia Werter pisze list pożegnalny do Wilhelma.
Niespodziewanie Werter przychodzi do Lotty. Lotta prosi go, aby przeczytał „Pieśni Osjana”, które sam przetłumaczył. Przestają nad sobą panować, Werter przytula Lottę do siebie, pokrywa jej usta pocałunkami. Ona walcząc z namiętnością odpycha go.
Następnego dnia rano pisze ostatnie słowa do ukochanej. Pewien jest jej uczuć, tego, że Lotta go kocha i tym samym wierzy, że chociaż na tym świecie nie było im dane być razem, to po śmierci będą już ze sobą na wieki. Tego samego dnia o dwunastej w nocy, ubrany w niebieski frak i żółtą kamizelkę - strój, w jakim poznał Lottę - strzela do siebie.
Wątek miłości parobka i jego pani- wdowy.
Pewnego dnia Werter spotyka młodego parobka zakochanego w pięknej, choć starszej od niego wdowie, u której służy. Losy niektórych będą paralelne do losów Wertera.
Po pewnym czasie bohater dowiaduje się, że parobek zakochany we wdowie, u której służył, w porywie namiętności próbował wziąć ją siłą, za co został wydalony ze służby przez brata swojej pani.
Później dochodzą go słuchy o nieszczęściu, jakie wydarzyło się w Wahlheim. Znajomy Werterowi parobek zamordował swojego następcę na służbie u wdowy, który miał ją poślubić.
Werter pragnie ocalić nieszczęśnika.
Wątek miłości pracownika (pisarza) Lotty do niej.
Podczas spaceru Werter spotyka Henryka, chorego umysłowo człowieka, który postradał zmysły z miłości do ukochanej kobiety i szuka dla niej kwiatów, mimo iż jest zima.
Okazuje się, że Henryk był pisarzem u ojca Lotty i kiedy wyznał uczucia, jakie do niej żywił, został wydalony ze służby i to uczyniło go szaleńcem. Historia obłąkanego bardzo przejęła Wertera, widzi w niej podobieństwo do swoich losów.
Wątek miłości Wertera i Panny von B.
Po wyjeździe pocieszeniem dla Wertera staje się przyjaźń z hrabią C. i znajomość z panną von B., która bardzo przypomina mu Lottę.
Podczas wizyty u hrabiego von C. towarzystwo, które się tam zebrało, daje Werterowi do zrozumienia, że jest osobą niemile widzianą ze względu na niższy status społeczny - jego mieszczańskie pochodzenie. Bardzo silnie przeżywa to wyproszenie z arystokratycznego domu, czuje się zdradzony, upokorzony i oszukany - również przez hrabiego von C. i pannę von B.
"Cierpienia młodego Wertera" opisują tragiczna miłość bohatera, który z
powodu z barier moralnych nie maże połączyć się z ukochaną.
Podobną postać wykreował A. Mickiewicz. Jacek Soplica także z przyczyn moralnych nie może się związać z swoją ukochaną.
Pan Tadeusz - Jacek Soplica
Od typowej biografii romantycznej odbiega pierwszy okres życia Soplicy - jego młodość. Nie jest - tak jak na przykład Werter - młodzieńcem uduchowionym i wrażliwym. Wręcz przeciwnie, chętnie bierze udział w zabawach, hulankach, sejmikach. Jego miłość jednak jest tak samo nieszczęśliwa i tragiczna jak każde romantyczne uczucie. Ślub z ukochaną Ewą Horeszkówną nie był możliwy, więc życie Soplicy się zmieniło.
Jacek Soplica często był zapraszany na zamek Stolnika Horeszki, który miał także piękną córkę Ewę. Jacek Soplica zakochał się w niej z wzajemnością. Stolnik dalej zapraszał Jacka na zamek, nazywał go nawet swoim przyjacielem, lecz nie miał zamiaru pozwolić na ślub Ewy z nim. Soplica denerwował się tym, chciał nawet poprosić Stolnika o rękę Ewy, lecz Stolnik się nie zgodził. Doszło wtedy do zaręczyn Ewy z bogatszym szlachcicem. Po tych zaręczynach Jacek Soplica często jeździł pod zamek, w którym codziennie trwały zabawy. Jacek wiedziony odruchem zemsty i rozpaczy strzelił do magnata w tej samej chwili, gdy ten broni się przed Moskalami. Jacek zaczyna pić by zapomnieć o ukochanej, żeni się z niekochaną dziewczyną, rodzi się syn. Oskarżony o zdradę ucieka.
Jacek Soplica w oczach Klucznika jest nieprzyjacielem rodziny, tym, który zabił Stolnika Wcześniej Gerwazemu Jacek także się nie podobał jako ten, który śmiał się zalecać do Stolnikówny. Uważał to za przejaw dumy i braku taktu. Określa go jako zdrajcę i tchórza.
Jacek Soplica jest bohaterem romantycznym, który musi odkupić swoje winy jako anonimowy ksiądz Robak.
Bardzo istotną postacią następnej epoki jest S. Wokulski. On także z przyczyn społecznych nie może się związać z dziewczyna, w której zakochał się od pierwszego wejrzenia.
Lalka - Stanisław Wokulski
"Lalka" B. Prusa ukazuje miłość galanteryjnego kupca w świecie, w którym
wszystko ma swoją cenę. Stanisław Wokulski to czterdziestopięcioletni mężczyzna, dla którego najważniejsza jest miłość. Od chwili, gdy zobaczył Izabelę Łęcką, w teatrze, jego życie diametralnie się zmienia. Miłość dla Stanisława jest motywem budującym, zdobywa on majątek, fortunę, wstępuje w grono arystokracji, zdobywa przychylność Tomasz Łęckiego, stara się otoczyć opieką rodzinę Łęckich, kupuje kamienicę, weksle. Można powiedzieć, że Stanisław Wokulski od chwili poznania Izabeli traci własną tożsamość, traci ideały, którym był wierny. Miłość przysłania mu oczy, krzyżuje mu plany. Miłość ta jest traktowana jako siła niszcząca.
Zubożała arystokratka zachowała jednak maniery przynależne swemu stanowi i nie było dla niej możliwe do pojęcia, aby się w jakikolwiek sposób mogła związać z kimś, z niższej sfery. Wokulski za wszelką cenę usiłował jej zaimponować. Niczym innym, prócz bogactwa i pozycji społecznej nie mógł zdobyć jej zainteresowania. Wierzył, że skoro tylko Izabela pozna go bliżej, pokocha go i będą razem szczęśliwi. Stanisław
Wokulski, był zainteresowany postępem naukowym i technicznym, potrafił współczuć i pomagać potrzebującym, przedsiębiorczy; człowiek jednej wielkiej namiętności, która
spowodowała jego cierpienie i rozpacz, jego dramatem życiowym było to, że kochał bez wzajemności -Izabela zwodziła go - ona żyła tylko w swoim wyimaginowanym świecie od balu do balu, w którym ludzie istnieją tylko po to, aby uprzyjemniać jej.
Odrzucony, opuszczony i odizolowany ucieka do Paryża. Był zdecydowany poświęcić się nauce. Otrzymał zaproszenie od prezesowej Zasławskiej, w którym wspominała o Izabeli - niewiele myśląc błyskawicznie powrócił do Polski. Los okrutnie z niego zakpił - załamany i nieszczęśliwy próbował popełnić samobójstwo. W jakiś czas później pojawiły się pogłoski, że zginął przywalony Zasławskimi ruinami, które sam wysadził. Dzieje Wokulskiego to tragedia człowieka, który porzuciwszy ideały młodości nie znalazł nic, czym by mógł je zastąpić, człowieka, który spragniony szczęścia - ogląda ruinę swoich marzeń. W życiu kierował się rozsądkiem i pokonywał wiele przeszkód, aby przetrwać i dotrzeć do wyśnionego celu.
Wokulski był człowiekiem, w którym żyły dwie osobowości: romantyka i pozytywisty. Poświecił ideały dla miłości, ale kobieta nie była tego warta. Następną postacią wartą uwagi jest Cezary Baryka. Postać ta ma romans z Laurą Kościeniecką. W odróżnieniu od poprzednich bohaterów Cezary nie może związać się z Laurą z powodu mijających priorytetów.
Przedwiośnie - Cezary Baryka
Cezary Baryka po wojnie polsko- radzieckiej udaje się do majątku swego przyjaciela, Hipolita Wielosławskiego.
Poznał tam Karolinę i Wandę, oddawał się też różnym rozrywkom. Podczas jazdy na wózku spotkali dosiadającą wierzchowca młodą wdowę, Laurę Kościeniecką, przebywającą w towarzystwie narzeczonego, Władysława Barwickiego. Hipolit i Cezary zostali zaproszeni na śniadanie. Piękna kobieta wywarła ogromne wrażenie na Baryce. Gdy Cezary z Hipolitem powracali z Leńca - Wanda wygrywała jakieś melodie. Cezary zaproponował grę na cztery ręce: dziewczyna wyraziła zgodę. Pewnego dnia byli na wycieczce, Ksiądz i Hipolit udali się do dworku, zaś Cezary z Karoliną - nad piękny staw. Tu doszło do zwierzeń młodych. Między młodymi zrodziły się więzy szczególnej sympatii.
W pewnym momencie uwagę wszystkich skupił pomysł zorganizowania przez Laurę Kościeniecką dobroczynnego balu na rzecz ofiar wojny. Na bal poproszony został również Cezary. Wkrótce Cezary przymierzał frak w towarzystwie Karoliny Szarłatowiczówny. Podczas tej czynności nie zabrakło namiętnych pocałunków. Podejrzała to Wanda Okszyńska. Okazało się, że ta młoda panna zapałała namiętną miłością do Cezarego
W czasie przygotowywania balu pani Laura chętnie korzystała z pomocy Cezarego i Hipolita. Pewnego dnia rozpoczął się ich romans.
Bal był rzeczywiście okazały. Cezary przeżywał uniesienia miłosne, Ciągle szukał wzrokiem Laury. W pewnym momencie kochankowie, korzystając z chwilowej nieuwagi, wyszli do parku. Bystrym obserwatorem ich schadzki była Karolina. Mocno cierpiała z tego powodu. Jednocześnie Wanda podejrzewała, że to Karolina była obiektem uczuć Cezarego. Po balu rozpoczął się okres szalonej miłości Cezarego i Laury. Nikt z otoczenia, oprócz Karoliny, nie wiedział o ich związku i tajemniczych spotkaniach. Z kolei w tym samym czasie Wanda przeżywała katusze zazdrości.
Wkrótce mieszkańcami Nawłoci wstrząsnęła nieoczekiwana śmierć Karoliny. Z orzeczenia lekarskiego wynikało, że zażyła truciznę. Ksiądz Anastazy, spowiednik zmarłej, wykluczał samobójstwo. Domowe śledztwo wskazywało, że sprawczynią musiała być Wanda Okszyńska. Jednak urzędowe dochodzenie nie dostarczyło dostatecznych dowodów potwierdzających to przypuszczenie. Cezary, niezwiązany uczuciowo głębiej z Karoliną, opętany miłością do Laury przeszedł obok jej śmierci obojętnie.
Przed Bożym Narodzeniem doszło do skandalu. Odkryto romans. Po dwutygodniowym pobycie w Chłodku, dowiedział się, że Laura wyszła za mąż za Barwickiego. Po ostatecznej utracie nadziei na powrót ukochanej postanowił wyjechać. W Nawłoci żegnano go serdecznie, ale czuł, że jego odjazd przyjęto z ulgą.
Cezary Baryka okazał się nieczułym, egoista, zniszczył miłość Karoliny, Wanda zabiła swą rywalkę z powodu tego uczucia, Laura wykorzystała Barykę i porzuciła go, upokarzając.
ZAKOŃCZENIE
Spośród wybranych przeze mnie przykładów wynika, że miłość niespełniona może mieć różne oblicza-w zależności od intensyfikacji uczucia kończy się samobójstwem, morderstwem rywala lub rywalki, nierzadko depresją. Bywa jednak i tak, że obiekt emocji nie wie o uczuciu, nieświadomie je odrzuca lub go nie dostrzega.
Orfeusz ukochał swoją żonę-Eurydykę tak mocno, że poszedł za nią do Hadesu, by ją odzyskać. To miłość silniejsza od śmierci kieruje jego kroki do krainy niedostępnej dla żywych. Niestety, ludzka ciekawość zniszczyła możliwość odzyskania ukochanej - Orfeusz obejrzał się i Eurydyka wróciła do Hadesu.
Miłość destrukcyjną przedstawia Goethe w swym utworze „Cierpienia młodego Wertera”. Na przekór konwenansom, rozumowi, Werter darzy Lottę uczuciem niespełnionym, tragicznym. Nie mogąc się z tym pogodzić, Werter wybiera śmierć, która ucina życie pełne bólu i męki. Inną drogę wybrał parobek z tejże powieści - zabił swego rywala, ale i on resztę życia spędzi w więzieniu, a nie z ukochana osobą.
Jacek Soplica nie mógł być ze swą wybranką z powodu barier społecznych i finansowych. Mści się na ojcu ukochanej w porywie nienawiści. Zabija go. Jednak do końca swego życia stara się odkupić swą winę pracą dla ojczyzny. Tragiczna miłość powoduje, że Jacek Soplica kieruje swą uwagę na innych, żyje ze świadomością błędu, ale nie niszczy swojego życia (jak to uczynił Werter).
Stanisław Wokulski również uległ niszczącej sile miłości. Choć początkowo to uczucie dodawało mu skrzydeł, mobilizowało do pracy i nauki, do bycia lepszym człowiekiem, to w efekcie porzucił swoje życie, być może miłość doprowadziła go do próby samobójczej?
Cezary Baryka był młodym, niedojrzałym emocjonalnie mężczyzną, stojącym na początku dorosłego życia. Rozkochał w sobie Karolinę, którą otruła rywalka - Wanda. On zaś czas spędzał w towarzystwie pani Laury. Nie był szczęśliwy, na przeszkodzie stały różnice majątkowe i charakter Laury, która z premedytacją wybrała bogatego Barwickiego.
Tych parę przykładów obrazuje moc miłości - niszczącą, destrukcyjną, egoistyczną. Ale bez niej życie bohaterów byłoby mdłe, bezbarwne i pozbawione sensu. Nic zatem dziwnego, że watek tragicznej miłości jest popularny, czytelnicy bowiem sympatyzują z nieszczęśliwymi bohaterami, niejednokrotnie się na nich wzorując.
1