Philippe C. Shmitter i Terry Lynn Karl
„Czym jest demokracja... I czym nie jest"
Robert Dahl próbował zastąpić pojęcie „demokracji” poliarchią.
1974 r. - portugalska „rewolucja goździków” - powszechnie odchodzenie od rządów autorytarnych (punkt szczytowy: 1989 r. - upadek wschodnioeuropejskich reżimów komunistycznych)
Nie istnieje jeden zespół instytucji, który decydowałby o demokratyczności ustroju. Występuje wiele typów demokracji, a ich zróżnicowane praktyki polityczne prowadzą do odmiennych efektów.
Współczesna demokracja polityczna to ustrój, gdzie sprawujący władzę odpowiedzialni są na forum publicznym przed obywatelami, którzy działają za pośrednictwem obieralnych przedstawicieli, współzawodniczących i współpracujących zarazem ze sobą.
Składniki definicji demokracji:
Ustrój (system rządów) - zespól wzorców, które określają sposoby obsadzania stanowisk publicznych; cechy osób do takich stanowisk dopuszczanych lub nie dopuszczanych; usankcjonowane strategie zdobywania dostępu do procesu podejmowania powszechnie obowiązujących decyzji oraz reguły ich podejmowania. Konieczna jest tu instytucjonalizacja (do sprawnego funkcjonowania systemu) - wzorce muszą być rzeczywiście znane większości i utrwalone w nawykach.
(Taka instytucjonalizacja jest bardziej gruntowna tam, gdzie istnieje system pisanych praw.)
=>Wszystkie owe formy, cechy i zasady dotyczą różnych ustrojów, nie tylko demokracji.
Wszystkie ustroje wymagają istnienia sprawujących władzę, osób, które zajmują określone stanowiska uprawniające je do rozkazywania innym.
Władców demokratycznych od niedemokratycznych odróżniają normy określające sposób uzyskiwania władzy oraz praktyki gwarantujące ich odpowiedzialność za podejmowane czynności.
Sfera publiczna - sfera, gdzie powstają kolektywne normy i decyzje, które są wiążące dla całej społeczności i wspierane przymusem państwowym. Obszar ten może być bardzo różny w różnych demokracjach.
Obywatele (najbardziej charakterystyczny element demokracji)
W dopiero powstających demokracjach obywatelstwo uzależnione było od takich kryteriów, jak: wiek, płeć, klasa, rasa, wykształcenie, posiadanie własności czy płacenie podatków.
Współzawodnictwo ( nie zawsze było uznawane za jedną z definicyjnych cech demokracji)
-„Klasyczne” demokracje - decyzje powstają na drodze porozumienia pomiędzy obywatelami, którzy bezpośrednio uczestniczą w ich podejmowaniu.
-Powszechnie uznaje się, że współzawodnictwo między frakcjami jest złem koniecznym demokracji wykraczającej poza skalę ściśle lokalną.
Sankcjonowane sposoby i granice współzawodnictwa politycznego są bardzo dobrym kryterium rozróżnienia między różnymi odmianami demokracji.
Wybory - demokracja równoznaczna jest z regularnymi wyborami, sprawiedliwie zorganizowanymi i uczciwie podliczonymi (popularne określenie).
„Elektoryzm” - stereotyp, mówiący, że sam fakt wyborów wystarcza już do tego, by ustrój uznać za demokratyczny.
Współczesna demokracja zna wiele sposobów i form, w których mogą ze sobą konkurować różne interesy i wartości: bronione i promowane, funkcjonalne
i terytorialne, zespołowe i jednostkowe. Jest to bardzo istotny składnik praktyki demokracji.
Reguła większości
Problemy pojawiają się tam, gdzie kwestie ilościowe ścierają się z jakościowymi.
- ochrona praw mniejszości
Konfederalizm - zasada wymagająca jednoczesnych większości w kilku odrębnych wspólnotach politycznych.
Federalizm - zasada wymagająca gwarancji zabezpieczających autonomię władz lokalnych lub regionalnych wobec roszczeń władzy centralnej.
Konsocjonalizm - zasada wymagająca rządów wielkich koalicji, które obejmują wszystkie partie.
Noekorparatywizm - zasada wymagająca negocjowania umów społecznych pomiędzy wielkimi grupami, takimi jak pracodawcy i pracobiorcy.
Współpraca
Alexis Tocqueville „Demokracja w Ameryce” - znaczenie jakie mają dla demokracji niezależne grupy.
„Społeczeństwo obywatelskie” - zjawisko współpracy i dyskusji między autonomicznymi grupami.
W sytuacji optymalnej społeczeństwo obywatelskie tworzy pomiędzy jednostkami
i państwem pośredni szczebel, na którym jest możliwe rozwiązywanie konfliktów
i kontrolowanie zachowań członków wspólnoty bez odwoływania się do społecznego przymusu.
We współczesnych demokracjach większość poczynań podejmowana jest przez przedstawicieli, wybieranych pośrednio lub bezpośrednio. W większości przypadków są to zawodowi politycy, którzy upatrują swą karierę w osiąganiu najwyższych stanowisk.
We współczesnych demokracjach istnieje wiele form przedstawicielstwa, np. periodyczne wybory , dokonywane przez grupy określone terytorialnie.
Grupy interesu - wyspecjalizowane ciała przedstawicielskie, częściej reprezentujące funkcjonalne interesy, niż interesy społeczności terytorialnych, ukształtowane wokół różnorodnych i potężnych agencji, które nie pochodząc z wyboru, podejmują decyzje o charakterze publicznym.
PROCEDURY UMOŻLIWIAJĄCE FUNKCJONOWANIE DEMOKRACJI
Robert Dahl przedstawił następującą, powszechnie zaakceptowaną listę elementów, które stanowią „proceduralne minimum: współczesnej demokracji politycznej (poliarchii):
Kontrolę nad politycznymi decyzjami rządu konstytucja gwarantuje politykom pochodzącym z wyboru.
Urzędy obieralne obsadzane są w ramach regularnych i uczciwie przeprowadzanych wyborów, w których z zasady niedopuszczalny jest przymus.
Praktycznie wszyscy dorośli obywatele mogą brać udział w tego typy wyborach.
Praktycznie wszystkim dorosłym przysługuje prawo kandydowania na obieralne urzędy.
Obywatele mają prawo wypowiadania się w szeroko rozumianych kwestiach politycznych bez groźby poniesienia za to surowych kar.
Obywatele mają prawo szukania alternatywnych źródeł informacji, które faktycznie istnieją i są chronione przez prawo.
Obywatele mają także prawo tworzenia względnie niezależnych stowarzyszeń czy organizacji, włącznie z niezależnymi partiami politycznymi i grupami interesu
Wielu teoretyków uważa, że tych siedem warunków ujmuje istotę procedur demokratycznych.
Urzędnicy wybrani w wyborach powszechnych mają możliwość sprawowania swej konstytucyjnej władzy, nie natrafiając na zdecydowaną opozycję ze strony urzędników mianowanych.
Decyzje polityczne muszą zapadać samorządnie, tzn. niezależnie od nacisków innych, być może znacznie potężniejszych systemów politycznych.
ZASADY DECYDUJĄCE O FUNKCJONALNOŚCI DEMOKRACJI
- „dzięki zgodnej woli obywateli”; „Dzięki za wszystko doraźnej zgodzie polityków, którzy działają w warunkach ograniczonej niepewności”
Między przedstawicielami wyborców istnieć musi przynajmniej nieformalna zgoda co do tego, iż ci, którzy uzyskali więcej głosów lub większe wpływy nie będą wykorzystywali swojej chwilowej przewagi, aby uniemożliwić pokonanym zdobycie urzędów
w przyszłości. => „demokratyczny pakt” (Dahl)
Dla wszystkich demokracji charakterystyczna jest pewna doza niepewności związanej
z wynikiem wyborów i w konsekwencji z kierunkiem prowadzonej polityki.
Nie każdy może stanąć do politycznego współzawodnictwa i nie każde hasło może być zgłoszone.
Normy kultury obywatelskiej prędzej będą wytworem niż twórcą demokracji.
JAK RÓŻNIĄ SIĘ DEMOKRACJE
Porozumienie (nie wszyscy obywatele muszą zgadzać się co do podstawowych celów działań politycznych bądź co do roli państwa).
Uczestnictwo (nie wszyscy obywatele muszą w równym stopniu uczestniczyć w życiu politycznym, chociaż wszyscy muszą mieć takie prawne możliwości).
Dostęp (rządzący nie muszą przykładać równego znaczenia do wyrażanych wobec nich preferencji).
Odpowiedzialność (rządzący nie muszą postępować w sposób preferowany przez obywateli).
Zasada większości.
Suwerenność parlamentu (władza ustawodawcza nie musi być jedyną czy nawet najwyższą instancją, jeśli chodzi o ustalenie wiążących praw).
Rządy partyjne (nie jest nieodzownie konieczne by rządzący byli proponowani, nominowani czy kontrolowani w swych działaniach przez zorganizowane i skupione wokół wspólnego programu partie polityczne).
Pluralizm (fundamentem życia politycznego nie musi być aktywność zróżnicowanych i autonomicznych grup o krzyżujących się zasięgach).
Federalizm (terytorialny podział władzy nie musi zakładać wielości szczebli
i samorządów lokalnych).
Prezydentura (najwyższej władzy wykonawczej nie musi sprawować jedna osoba, jeśli zaś ją sprawuje, to nie musi być wybierana przez ogół obywateli).
Kontrola i równowaga (nie jest niezbędne, by wszystkie gałęzie władzy państwowej systematycznie kontrolowały się nawzajem i równoważył).
CZYM DEMOKRACJA NIE JEST
Demokracje wcale nie muszą być bardziej efektywne ekonomicznie niż inne ustroje.
Demokracje wcale nie muszą być najbardziej skutecznymi formami rządzenia.
Demokracja wcale nie jest ustrojem większego ładu, porozumienia i stabilności oraz łatwiejszym w rządzeniu niż autokracja (swoboda wypowiedzi).
Skuteczność rządów jest wyzwaniem przed którym stają wszystkie ustroje, nie tylko demokracje.
Chociaż w warunkach demokracji więcej będzie otwartych społeczności i wspólnot niż w autokracjach, to nie jest powiedziane, że ich gospodarka będzie bardziej wolna od restrykcji.
Nie można być pewnym, że nieuniknioną konsekwencją demokracji będzie wzrost gospodarczy, pokój społeczny, skuteczność rządów, polityczna harmonia, wolny rynek i „koniec ideologii”. (Liczyć można na pojawienie się instytucji politycznych, które w pokojowym współzawodnictwie będą dążyć do tworzenia rządów i wpływania na politykę, dzięki uregulowanym procedurom będą kanalizować konflikty społeczne
i ekonomiczne, zaś Dzięki za wszystko licznym powiązaniom ze społeczeństwem obywatelskim będą reprezentować swych członków i nakłaniać ich do wspólnych poczynań.
Demokracje mają zdolność do, opartego na aprobacie ogółu, przekształcania reguł i instytucji, aby dostosowywać się do zmieniających sięokoliczności.
5