1. Informacje: pierwotne i wtórne.

Pierwotne- zbierane przez epidemiologów do pierwotnej analizy. Zaliczamy: badania przesiewowe (skryningowe?) i badania specjalne.

2. Profilaktyka- niedopuszczenie do powstania choroby lub wczesne jej wykrycie.

3. Badanie przesiewowe- testy mające za zadanie wyselekcjonowanie z obu populacji osobników dotkniętych daną wadą lub chorobą bądź w większym stopniu od innych na nią narażonych. Oceniane pod względem korzystności, celowości, ekonomiczności.

Ekonomiczność- koszty na badania, wycenianie uzyskanych korzyści zdrowotnych w wyniku przeprowadzonych badań.

5. Choroby zakaźne- profilaktyka==> wykrywanie raka szyjki macicy, badania cytologiczne; wykrywanie raka sutka, samokontrola, badania palpacyjne, biopsja;

Badania przesiewowe w Polsce- w dwóch grupach wiekowych:

---dzieci 0-18 ==>grupa wieku rozwojowego, badania przesiewowe poszukują zaburzeń rozwoju fizycznego i psychicznego, zaburzeń sprawności słuchu, wzroku i mowy, kontrola przeciwgruźlicza, przewlekłe infekcje dróg moczowych, wykrywanie nadciśnienia tętniczego.

---powyżej 18 r.ż.==> chorób powodujących zwiększoną umieralność, nowotworów złośliwych (ok 26% zgonów)- płuc, prostaty, sutek, macica; choroby układu krążenia (48% wszystkich zgonów)- serca, naczyń krwionośnych, miażdżycowe; wypadki, zatrucia.

WARUNKI: ważny problem społeczny (powoduje zbyt dużą absencję chorobową, stopień inwalidztwa i śmiertelność), istnieje wyraźne różnicowanie ze stanem prawidłowym, stosunkowo długi okres przedkliniczny, musi istnieć w miarę skuteczne i efektywne leczenie.

6. Rodzaje badań przesiewowych:

• przesiew masowy (badanie swoim zasięgiem obejmuje całą populację)

• przesiew wybiórczy (dotyczy pewnej grupy wybranej z całej populacji, np. badanie poziomu glukozy u dzieci, których rodzice są chorzy na cukrzycę)

• przesiew wielokierunkowy i wielofazowy (wielokierunkowość==> przesiew jest nastawiony na wykrywanie różnych jednostek chorobowych; wielofazowość==> wieloetapowość, ma doprowadzić do postawienia konkretnego rozpoznania)

• przesiew oportunistyczny (badanie przesiewowe, w którym wykrywamy przypadkowe jednostki chorobowe przy okazji innego badania)

7. Badania specjalne==> badania epidemiologiczne. Cele- ustalenie częstości występowania chorób oraz ich rozmieszczenie w poszczególnych grupach ludności, ustalenie związku pomiędzy częstością występowania chorób, ciężkością ich przebiegu a różnymi czynnikami środowiskowymi.

8. Badania epidemiologiczne obejmują bardzo dużą populację.

Plan badania epidemiologicznego:

• CEL=krótka hipoteza

• przedmiot (populacja==> terytorium, przedział wiekowy, grupa społeczna, płeć)

• rodzaj i zakres informacji

• stopień dokładności (błąd pomiaru==> przypadkowy i systematyczny- jednokierunkowy, efekty tych błędów się sumują; błąd próby- praktycznie nie występuje gdy badanie obejmuje 100% populacji, wystąpi przy zawężaniu grupy badanej)

• metody uzyskiwania informacji- mogą to być badania laboratoryjne, testy fizjologiczne, badania kliniczne, ważna jest sprawa odpowiedniego kodowania i przechowywania informacji. Kwestionariusz- zbiór pytań ustalony wcześniej i poprzez który chcemy uzyskać jakiś cel, np. ankieta, wywiad.

• opracowanie i analiza danych (np za pomocą form tabelarycznych, graficznych, współczynników

• badania wstępne (pilotażowe)- mają na celu sprawdzenie danej metody badania

W badaniach przesiewowych jak i w badaniach epidemiologicznych w celu ustalenia rozpoznania stosuje się zestaw metod diagnostycznych zwanych testem diagnostycznym. Granicę oddzielającą zdrowie od choroby określają dane kryteria diagnostyczne. Cechy testu:

-powtarzalność

-trafność- czułość [(chorzy z dodatnim wynikiem testu/ wszyscy rzeczywiście chorzy) * 100] i swoistość testu [(zdrowy z ujemnym wynikiem testu/ wszyscy rzeczywiście zdrowi) *100].

-prostota

-akceptacja przez osobę badaną

9. Wtórne źródła informacji.

Zaliczamy: statystyki chorób i zgonów.

Statystyki chorób- różne grupy chorób (choroby podlegające obowiązkowemu zgłoszeniu i rejestracji==> choroby zakaźne zgłaszane na karcie chorób zakaźnych, wyróżniamy 78 chorób zakaźnych; choroby i zatrucia zawodowe, zgłaszane do działu higieny pracy; choroby wieku dziecięcego- hemofilia; choroby psychiczne; nowotwory złośliwe), dane dotyczące absencji chorobowej (dawne L4, zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do pracy), dane dotyczące lecznictwa szpitalnego, przychodni rejonowych, z zakładu ubezpieczeń społecznych.

Statystyki zgonów- jedne z niewielu które są kompletne. Musi być karta zgonu==> kiedy wystawiamy?

• należy stwierdzić zgon

• ustalenie tożsamości

• ustalenie przyczyny zgonu

• wykluczenie przestępstwa

Przyczyny zgonów: wyjściowa (choroba, uraz zatrucie zapoczątkowująca łańcuch procesów patologicznych prowadzących do zgonu lub okoliczność wypadku lub użycia przemocy które spowodowały uraz śmiertelny)==> wtórna (choroba, która rozwinęła się jako skutek choroby lub zatrucia będącego przyczyną wyjściową i pozostaje w ciągu zdarzeń pomiędzy przyczyną wyjściową a bezpośrednią)==> bezpośrednia (choroba, uraz, zatrucie, które stały się ostateczną przyczyną zgonu).

Spośród kilku alternatywnych jednostek chorobowych preferujemy:

• ostre lub przewlekłe choroby zakaźne

• ciężkie urazy lub okoliczności powstania urazu, np wypadek komunikacyjny

Przy wyborze przyczyny zgonu należy unikać:

• czynników ryzyka na rzecz wywołanych przez nie chorób

• domniemania stanu chorobowego

• pojedynczych objawów

• określeń typu ostra niewydolność krążenia, niewydolność krążeniowo-oddechowa

• przyczyn zgonów w formie ogólnikowego stwierdzenia, np zespół płucno-sercowy, choroba serca itp

1. Łańcuch epidemiczny- kolejne etapy przenoszenia się drobnoustrojów z jednego gospodarza na drugiego. Łańcuch epidemiczny składa się z 3 ogniw:

• źródło zakażenia

• drogi szerzenia się drobnoustrojów

• wrażliwa populacja

Źródło zakażenia- jest to organizm ludzki lub zwierzęcy w którym żyją drobnoustroje chorobotwórcze, rozmnażają się i przedostają się do otaczającego środowiska i na wrażliwe organizmy.

Rezerwuarem zarazka nazywamy środowisko, którym może być człowiek, zwierze, gleba, roślina, w którym latami żyje i rozmnaża się zarazek na ograniczonym terenie.

Drogi szerzenia się zakażeń:

>>>>>bezpośrednie- przez łożysko, pochwę w czasie ciąży i porodu; kontakty bezpośrednie (pocałunek, podanie ręki, stosunki płciowe, ukąszenia i zadrapania przez zwierzęta, podczas badań i zabiegów lekarsko-pielęgniarskich)

>>>>>pośrednie- droga powietrzno-kropelkowa, powietrzno-pyłowa (dżuma płucna, różyczka, świnka, ospa wietrzna, odra), pokarmowo-wodna (cholera, czerwonka, dur brzuszny), przez przedmioty codziennego użytku (rzeżączka, choroby bakteryjne i grzybicze skóry, świerzb), przez glebę (tężec), przez owady (dur plamisty, dżuma dymienicza, wirusowe zapalenie mózgu, malaria )

Wrażliwa populacja- osoby zdrowe do których dostaje się zarazek chorobotwórczy przez określone wrota zakażenia (miejsca, otwory naturalne ciała ludzkiego, jama ustna, uszkodzona skóra, uszkodzona błona śluzowa, spojówka, przez które dostaje się zarazek chorobotwórczy z otaczającego środowiska).

2. Zwalczanie choroby zakaźnej- działanie na wszystkie poszczególne ogniwa łańcucha epidemicznego- likwidacja źródła zakażenia, przecięcie dróg szerzenia się zakażenia, podniesienie odporności populacji.

Likwidacja źródła zakażenia:

• izolacja osób chorych

• leczenie osób chorych

• kwarantanna

Zwalczanie chorób zakaźnych jest obowiązkiem wszystkich lekarzy, a zwłaszcza lekarzy rodzinnych i lekarzy przemysłowych.

Choroby zakaźne dzielą się na 3 grupy:

• choroby zakaźne objęte przymusową hospitalizacją (stosowane do osób chorych lub podejrzanych o występowanie choroby)- błonica, cholera, dur brzuszny i rzekomy ABC, dżuma, zapalenie mózgu, tularemia, polio, porażenia wiotkie, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych bakteryjne i wirusowe, żółta gorączka i gorączki krwotoczne, gruźlica płuc w okresie prątkowania i osoby z uzasadnionym podejrzenie o prątkowanie.

• choroby zakaźne objęte przymusowym leczeniem- gruźlica płuc. Bezpłatne.

Poddawanie się badaniom lekarskim i innym badaniom diagnostycznym i stosowaniu zaleconego leczenia.

• choroby zakaźne które mogą być leczone w domu- odra, ospa, grypa, różyczka, świnka.

Przecięcie dróg szerzenia się choroby następuje poprzez:

• poprawę stanu sanitarno-epidemiologicznego w zakresie zaopatrzenia w zdrową wodę i zdrową żywność.

• poprzez skuteczne prowadzenie dezynfekcji (zniszczenie wegetatywnych form drobnoustrojów chorobotwórczych które znajdują się poza organizmem żywiciela), dezynsekcji i deratyzacji.

Dezynfekcja: zapobiegawcza (profilaktyczna, stosuje się wówczas, gdy nie rozwinęła się jeszcze choroba zakaźna ale istnieją warunki sprzyjające jej powstaniu) i ogniskowa (jest stosowana tam, gdzie istnieje źródło zakażenia, np chory lub nosiciel)- może być bieżąca w środowisku nosicieli zarazków oraz przez cały czas trwania choroby zakaźnej (dezynfekcja wydalin, wydzielin chorego, przedmiotów) oraz dezynfekcja ogniskowa końcowa, po usunięciu choroby; przeprowadzanie jednocześnie i jednorazowo w pomieszczeniu w którym znajdował się chory.

Dezynsekcja- polega na niszczeniu owadów i innych stawonogów (muchy, pchły, wszy, komary, karaluchy, prusaki),

Deratyzacja- zwalczanie gryzoni (szczury, myszy).

Sanityzacja- polega na zmniejszeniu ilości drobnoustrojów w określonym środowisku do tzw bezpiecznego poziomu. Mycie rąk, odkurzanie, pranie bielizny.

Epidemia- zjawisko ograniczonego w czasie i przestrzeni wystąpienia zwiększonej zachorowalności na daną chorobę. Zjawisko nadmiernej zapadalności

Endemia- zjawisko ograniczonego w przestrzeni ale nie w czasie wystąpienia zachorowalności.

Pandemia- zjawisko ograniczonego w czasie ale nie w przestrzeni zachorowalności na daną chorobę.

3. Kwarantanna jest to odosobnienie osób zdrowych i zwierząt („pod klucz”), które miały kontakt z chorymi na dżumę, cholerę, żółtą febrę i inne gorączki krwotoczne na okres wylęgania tych chorób. Dżuma i żółta febra- okres wylęgania 6 dni, gorączka krwotoczne- do 21 dni, cholera- 5 dni.

Uodpornienie bierne (gamma globuliny) i czynne (szczepionki).

Szczepienie- sztuczne wprowadzenie do organizmu człowieka lub zwierzęcia obcego antygenu w celu uodpornienia go na naturalne zakażenie drobnoustrojami chorobotwórczymi. Powoduje syntezę swoistych przeciwciał, co prowadzi do bezobjawowego lub lekkiego przebiegu choroby.

Odporność swoista i nieswoista. Swoista: naturalna i sztuczna- obydwie są bierne i czynna.

Szczepienia zaliczamy do odporności swoistej, sztucznej i czynnej.

Szczepionki składają się z:

• żywych zarazków

• zarazków żywych osłabionych (atenuowanych)- BCG przeciw gruźlicy, przeciw polio doustnie OPV, przeciw śwince, odrze, różyczce, żółtej febrze

• zabitych (inaktywowanych) zarazków- przeciw wściekliźnie, grypie, czerwonce, durom brzusznym i paradurom, przeciw krztuściowi, IPV przeciw polio

• anatoksyn- są to toksyny które zostały poddane działaniu formaliny lub wysokiej temp w wyniku czego utraciły właściwości toksyczne a pozostawiły właściwości antygenowe- tężec, błonica.

• uzyskane w wyniku inżynierii genetycznej- WZW B

• frakcje antygenowe izolowane z komórek na drodze chemicznej- przeciw pneumokokom.

Szczepienia ochronne dzielimy na:

• obowiązkowe (bezpłatne)- u dzieci i młodzieży wg wieku, osób narażonych w sposób szczególny w grupach ryzyka

• zalecane przez głównego inspektora sanitarnego dla osób wyjeżdżających za granicę, przeciw grypie, WZW A, przeciwkleszczowe.

Poza kalendarzem szczepień o wprowadzeniu niektórych szczepień mogą decydować wojewódzcy inspektorzy sanitarni.

Wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczny rozprowadzają szczepionki poprzez stacje powiatowe do poszczególnych punktów szczepień (obecnie tylko w ZOZ)

Kalendarz szczepień: dla dzieci i młodzieży wg wieku.

• w pierwszej dobie życia- WZW B, domięśniowo w ilości 0,5ml. Podaje się również szczepienie BCG (przeciw gruźlicy) podawane śródskórnie 0,1ml w lewe ramię.

• 2 miesiąc życia- druga dawka przeciw WZW B, szczepienie DTP (przeciw tężcowi, błonicy i krztuścowi) 0,5ml podskórnie domięśniowo, przeciw hemofilus influenza typu B (grypa)

• 3,4 miesiąc życia- druga dawka szczepienia DTP, przeciw polio IPV podskórnie 0,5ml, druga dawka przeciw hemofilus influenza typu B

• po 6 tygodniach od ostatniego szczepienia (5 m.ż.): 3 dawka DTP, druga dawka przeciw polio IPV, 3 dawka hemofilus influenza typu B

• w 7 miesiącu życia podawana jest 3 dawka przeciw WZW typu B

• 13, 14 miesiąc życia- szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce MMR II

• 16, 18 miesiąc życia- 4 dawka szczepienia DTP (dawka uzupełniająca szczepienia podstawowego wynoszącego 4 dawki), 3 dawka szczepienia przeciw polio IPV, czwarta dawka hemofilus influenza typu B

• 6 rok życia- DTaP- acellular pertussia (dawka przypominająca), polio- doustna OPV (przypomnienie)

• 10 rok życia- dawka przypominająca przeciw odrze, śwince i różyczce MMR II; stosujemy tylko ??? w zeszłym roku dziewczęta, w tym roku wszyscy.

• 11 rok życia- przeciw odrze, śwince i różyczce- szczepione wyłącznie dziewczęta, które wcześniej nie były szczepione

• 12 rok życia- przeciw odrze, śwince i różyczce- szczepione wyłącznie dziewczęta które wcześniej nie były szczepione

• 14 r.ż.- szczepionka przypominająca przeciw błonicy i tężcowi DT, szczepienie przeciw WZW B które wcześniej nie były szczepione (trzy razy w terminie 0, po miesiącu i po 6 miesiącach)

• 19 r.ż.- dawka przypominająca Td, przeważa komponenta tężcowa nad błoniczą.

Szczepienia, które są obowiązkowe dla osób narażonych na zakażenie wyjątkowo- WZW B (związane z zawodami i studiami medycznymi), osoby z bliskiego kontaktu z osobami chorymi bądź zarażonymi WZW B, chorzy z wirusem HIV, chorzy podlegający dializie z niewydolnością nerek, osoby które mają wykonywane zabiegi operacyjne z krążenie pozaustrojowym (wady zastawek, bypass).

Szczepi się przeciw błonicy ze wskazań indywidualnych, osoby ze stycznością z chorymi, gdy wzrasta zagrożenie na danym terenie.

Przeciw durom brzusznym ze wskazań indywidualnych i sytuacji epidemiologicznej.

Przeciw tężcowi ze wskazań indywidualnych i sytuacji epidemiologicznej.

Tuberkulina- przesącz z prątków MANTOUX (odmiana, nazwa od miasta), powierzchnia grzbietowa lewego przedramienia śródskórnie, pomiar po 72h średnicy nacieku: <6 doszczepić, >6 <15 ok, >15 nadwrażliwość.

Szczepienia przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu, żółtej febrze, WZW B, pneumokokom, przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego, rakowi szyjki macicy.

Przeciwwskazania do szczepień:

• ostre stany chorobowe, które przebiegają z gorączką i zaburzeniami układowymi o istotnym znaczeniu klinicznym (szczepienie zaraz po ustaniu choroby)

• zaburzenia odporności, czyli żywe szczepionki wirusowe nie powinny być stosowane w następujących przypadkach: w chorobach z niedoborami immunologicznymi, w immunosupresji związanej z chorobami nowotworowymi, immunosupresja związana z leczeniem sterydami, energią promieniowania

• w przypadkach objawowych i bezobjawowych zakażeniem wirusem HIV nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia żywymi szczepionkami, nie stosujemy szczepienia BCG

• dzieci z odczynami anafilaktycznymi, objawami zapaści, po dawce konkretnego szczepienia, nie powinny otrzymywać tego samego szczepienia

• nie należy podawać kobietom ciężarnym (zwłaszcza szczepionek wirusowych żywych)

• osoby które podają w wywiadzie odczyny anafilaktyczne na białko, nie mogą otrzymywać przeciw grypie i żółtej febrze

Brak przeciwwskazań: choroby serca, wcześniactwo, zespół Downa, przebycie krztuśca, odry, świnki różyczki, karmienie piersią.

2. Zatrucie pokarmowe- ostro przebiegające zachorowanie z wymiotami, biegunką i bólami brzucha, które można powiązać ze spożyciem pokarmu. Jeżeli takie objawy wystąpią u 4 lub więcej osób w ognisku zachorowania lub u mniejszej liczby osób w różnych miejscach ale powiązanych wspólną przyczyną, wówczas mówimy o zatruciu pokarmowym gromadnym.

Przyczyny zatruć pokarmowych:

• spowodowane spożyciem samych zarazków- infekcja

• spowodowane spożyciem toksyn- intoksykacja

Spowodowane spożyciem samych zarazków- salmonelle (grupa 1- chorobotwórcze tylko dla ludzi- antropoozy, salmonelle typhi i para typhi; grupa 2- chorobotwórcze tylko dla zwierząt- zoonozy; grupa 3- chorobotwórcze i dla ludzi i dla zwierząt- antropozoonozy- salmonella typhimurium, agonae, enteretitis gentrelli(?)==> głównie u człowieka), Yersinia enterocolitica, Capmylobacter jejuni, wirusy Rota- główne zatrucia pokarmowe u dzieci, wirus Norwalka (10⁵ w 1g produktu spożywczego).

Schigelle- powodują czerwonkę.

Intoksykacje- [enterotoksyna gronkowca złocistego (ciepłostała), jad kiełbasiany (ciepłochwiejny, powoduje podwójne widzenie, zaburzenia akomodacji, opadanie powiek górnych, suchość w jamie ustnej, szept), E. coli (3 typy biegunki: enterotoksyczny o najłagodniejszym przebiegu, „zatrucie podróżnych”; enteropatogenny- biegunki umiarkowanie nasilone, u niemowląt i dzieci do lat 2; enteroinwazyjny- silne biegunki), Clostridium Welchi- biegunki umiarkowanie nasilone, Bacilus cereus, Aeromonas==> wszystkie to toksyny bakteryjne]; toksyny grzybów, toksyny pochodzenia chemicznego (np pestycydy).

Zatrucia pokarmowe- podział ze względu na nośniki:

• mięso i produkty mięsne (salmonella, jad kiełbasiany)

• mleko i produkty mleczne (gronkowiec złocisty, E. coli)

• jaja (salmonella)

Pierwotne zakażenie- zabicie chorego zwierzęcia, mleko chorej krowy, jaja chorej kury

Wtórne zakażenie- dobre mleko i jaja- zakażenie na dalszej drodze artykułu.

Źródła zakażenia- może być osobnik który sam wykazuje objawy chorobowe i wydala zarazki na zewnątrz (człowiek, zwierze), osobnik który nie wykazuje objawów ale wydala zarazki (nosiciel- najczęściej gryzonie, szczury, myszy, ptaki, muchy).

Jak należy postępować z osobami chorymi??

dieta 24h, nawadnianie, płyny podawane pozajelitowo, unika się antybiotyków i sulfonamidów, C akt.

Przyczyny zatruć- salmonella i gronkowiec złocisty.

Okres wylęgania- od okresu spożycia do okresu wystąpienia objawów klinicznych, salmonella ok 24h, gronkowiec poniżej doby. Salmonella (podwyższona temperatura, wymioty, biegunka, bóle głowy, dreszcze); gronkowiec (głównie wymioty i biegunka bez objawów ogólnych).

---