Współpraca szkoły specjalnej z rodzicami
Rozpoczęta w 1999 r. reforma systemu edukacji, zmieniająca programy i ustrój szkolny, w swoich założeniach zawiera również krytykę dotychczasowych relacji między rodzicami i nauczycielami.
Rezultaty pracy szkoły nad rewalidacją dziecka umysłowo upośledzonego zależą od wielu czynników. Uświadomienie sobie przez osoby kierujące procesem rewalidacji dziecka roli i znaczenia każdego z nich umożliwia racjonalną organizację pracy, a z kolei osiąganie pożądanych efektów.
Jednym z podstawowych założeń pracy rewalidacyjnej z dziećmi umysłowo upośledzonymi jest ścisła współpraca szkoły specjalnej z rodzicami uczniów. Jest to wyrazem przekonania, że jednolite i prawidłowo ukierunkowane oddziaływanie szkoły i rodziny na dziecko umysłowo upośledzone stanowi podstawowy warunek powodzenia tej pracy.
Szkoła specjalna jest placówką, w której najpełniej są realizowane zadania pedagogiki specjalnej. Nie jest to jednak jedyny teren działania pedagogiki specjalnej.
Szkoła specjalna w obecnym rozumieniu to instytucja, której funkcją jest:
kształcenie i wychowanie dzieci i młodzieży, którzy z powodu niedorozwoju psychicznego, zaburzeń charakterologicznych, upośledzenia fizycznego, braku lub wad organicznych narządów zmysłowych, nie mogą uczęszczać do szkoły powszechnej lub też nie mogę sprostać wymaganiom tej szkoły,
umożliwienie dzieciom upośledzonym wypełniania obowiązku szkolnego.
Szkoła specjalna pełni ważną funkcję w systemie szkolnym, odciążając szkołę normalną od dzieci, które nie są zdolne sprostać normalnym wymaganiom, które często dezorganizują i hamują pracę dydaktyczną i wychowawczą normalnych zespołów szkolnych i którym szkoła normalna nie może zapewnić odpowiednich środków i metod kształcenia. Przyjmując te dzieci, szkoła specjalna umożliwia i ułatwia szkole normalnej realizację zadań i osiąganie optymalnych wyników.
Zasadnicza funkcja szkoły specjalnej polega jednak na realizowaniu swoistych celów i zadań, które umożliwia dzieciom upośledzonym rozwój, możliwy do osiągnięcia w zależności od warunków psychosomatycznych i podejmowanie w przyszłości zadań społecznych na miarę sił i uzdolnień.
Obserwacja pracy szkół specjalnych nad rewalidacją uczniów umysłowo upośledzonych dostarcza wielu spostrzeżeń, dotyczących nie tylko organizacji procesu nauczania i wychowania, stosowanych form i metod pracy z uczniami i ich rodzicami, lecz również pozwala na formułowanie wniosków i postulatów z myślą o ulepszeniu tej pracy, o osiąganiu lepszych wyników.
W takiej niekorzystnej sytuacji nauczyciel szkoły specjalnej, chcąc w pełni realizować zadania rewalidacyjne w stosunku do uczniów umysłowo upośledzonych, musi nie tylko pracować z uczniami, ale również z ich rodzicami i to w znacznie szerszym zakresie, aniżeli to czynią nauczyciele szkół dla uczniów normalnych. Jest to konieczne z tego względu, że błędy pedagogiczne rodziców popełniane w stosunku do dziecka umysłowo upośledzonego i ich zaniedbania w wypełnianiu rodzicielskich obowiązków są częstsze i o wiele groźniejsze w skutkach.
W związku z tym współpraca szkoły specjalnej z domem rodzinnym uczniów nie może mieć charakteru doraźnego, nie może ograniczać się tylko do wzajemnego informowania o dziecku, o jego zachowaniu się i postępach w nauce, lecz powinna swą treścią i zakresem obejmować wszystkie potrzeby rewalidacyjne dziecka umysłowo upośledzonego, wszystkie potrzeby rodziców jako pierwszych wychowawców tych dzieci oraz potrzeby szkoły, która kieruje potrzeby rewalidacji swoich uczniów.
Celem wysiłków szkoły specjalnej powinno być przede wszystkim zapewnienie swoim uczniom warunków do prawidłowego rozwoju i osiągnięcie możliwie najlepszych wyników rewalidacji oraz zapobieganie błędom i zaniedbaniom wychowawczym rodziców.
Doświadczenia nauczycieli szkół specjalnych, wskazują na konieczność pouczania rodziców, w jaki sposób oni mogą przyczynić się do osiągnięcia pełniejszej rewalidacji swego upośledzonego dziecka, że w ramach współpracy szkoły z domem należy zwrócić szczególną uwagę na to, by rodzice rozumieli istotę upośledzenia swego dziecka i umieli prawidłowo rozwiązywać wynikające stąd problemy wychowawcze.
Współpraca szkoły z domem może w większym lub mniejszym stopniu usunąć źródła niepowodzeń w nauce, a przynajmniej je zmniejszyć. Przy ścisłym porozumieniu, przy wspólnej, szczerej, dobrej, troskliwej i rozumnej opiece wychowawczej domu rodzicielskiego i szkoły, można łagodzić skutki upośledzenia i uzyskać dobre wyniki wychowawcze.
Pomyślny przebieg współpracy szkoły z domem zależy od wielu czynników:
odpowiednie przygotowanie grona nauczycielskiego,
dobra, aktywna i pomocna postawa rodziców wobec szkoły oraz spraw dzieci i młodzieży,
docenianie i popieranie przez władze szkolne wspólnych wysiłków podejmowanych przez pracowników szkoły i rodziców.
Rozwój współdziałania szkoły z rodzicami jest hamowany przez niedostateczne przygotowanie do pracy społeczno - pedagogicznej nie tylko rodziców, lecz także wielu pracowników szkoły.
Rodzicom na ogół trudno pogodzić się z myślą, że ich dziecko jest umysłowo upośledzone. U jednych rodziców główną rolę odgrywa wstyd, u innych poczucie własnej winy za upośledzenie dziecka. Wśród rodziców można wyróżnić dwie grupy:
Grupa pierwsza to rodzice, którzy nie mogą pogodzić się z faktem, że ich dziecko jest upośledzone umysłowo.
Grupa druga to rodzice, którzy pogodzili się z tym faktem.
Wśród rodziców grupy drugiej są tacy rodzice, którzy pogodziwszy się z tym, że mają dziecko upośledzone nie interesują się nim, nie próbują rozwinąć w dziecku te zdolności, które posiada, oraz rodzice, którzy bardzo interesują się dzieckiem i robią wszystko, aby rozwijało się jak najlepiej.
Właściwe poszczególnym szkołom warunki wyznaczają specyfikę form współuczestnictwa rodziców w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Ważna jest osobowość dyrektora, sytuacja finansowa rodziców oraz zaangażowanie rodziców w sprawy szkoły.
Decydujące znaczenie mają informacje podawane przez szkołę rodzicom uczniów:
Zaznajamianie rodziców z zadaniami i zamierzeniami dydaktyczno- wychowawczymi szkoły (zebrania ogólne) i klasy (zebrania klasowe).
Informacje o dyżurach dyrektora, nauczycieli, pedagoga, sprawy bieżące, komunikaty (gazetka w gablocie dla rodziców, gazetka szkolna).
Informacje o wynikach w nauce, zachowaniu uczniów.
Sprawozdanie z realizacji planu pracy szkoły.
Opiniowanie pracy szkoły, przekazywanie własnych oczekiwań:
ankiety dla rodziców,
dyżury Rady Rodziców,
spotkania Rady Rodziców z dyrekcją i nauczycielami,
dyżury dyrektorów,
„dni otwartych drzwi”,
zorganizowanie „szkoły dla rodziców” (zajęcia prowadzone przez pedagoga szkolnego).
Zaznajamianie się z przepisami prawa oświatowego.
Nauczyciele i rodzice powinni być dla siebie sojusznikami, a dla dziecka oparciem, podporą i inspiracją maksymalnego, adekwatnego do możliwości dziecka rozwoju. Osiągnięcie takiego stanu wymaga jednak aktywności obu stron współpracujących ze sobą - zarówno szkoły, jak i rodziców. W rzeczywistości jednak często jedynie szkoła specjalna inicjuje te kontakty, bywa że bez skutku.
Współpraca szkoły z domem może rozwijać się pomyślnie tylko wtedy, gdy rodzice nabiorą przekonania, że wszystko co robi nauczycieli służy dobru dziecka.
W wyniku oddziaływania szkoły duża część rodziców godzi się z faktem upośledzenia własnego dziecka rozumie przyczyny jego trudności, a w związku z tym zmienia swój stosunek i dostosowuje metody postępowania do jego możliwości i specyfiki upośledzenia. Coraz więcej rodziców zaczyna interesować się pracą dziecka w szkole, a także warunkami jego życia i pracy w domu.
Z całą pewnością można stwierdzić, że dobrze zorganizowana i systematycznie prowadzona współpraca szkoły z domem przynosi duże korzyści dziecku, rodzicom i szkole, wpływa na polepszenie warunków życia i pracy dziecka, na podwyższenie wyników nauczania, a przy tym jest bardzo ważnym czynnikiem w procesie rewalidacyjnym dziecka.
Szkoła specjalna stanowi obfite źródło problemów związanych z rewalidacją uczniów. Problemy te codziennie stoją przed zespołem nauczycieli w różnorodnej postaci. Jedne z nich mogą być rozwiązywane przez samych nauczycieli, inne przy współudziale rodziców, jeszcze inne przy współudziale środowiska społecznego, władz szkolnych itp. Żaden jednak problem pracy rewalidacyjnej w szkole specjalnej nie może być rozwiązany do końca bez udziału nauczycieli, bez ich świadomego i celowego współdziałania. Nauczyciel szkoły specjalnej jest głównym organizatorem i kierownikiem procesu rewalidacyjnego w szkole i w domu rodzinnym uczniów. Im więcej wykaże on inicjatywy, znajomości zagadnienia, osobistego zaangażowania, wytrwałości, tym lepsze uzyska wyniki. Dobre wyniki pracy rewalidacyjnej stanowią niewątpliwą korzyść dla społeczeństwa, ale radość z dobrze spełnionego obowiązku dla nauczycieli.
Katarzyna Klimczak
BIBLIOGRAFIA
Boczar K. „Młodzież umysłowo upośledzona w rodzinie i w środowisku pracy.” Warszawa 1971
Borzyszkowska H. „Współpraca szkoły specjalnej z domem rodzinnym.” Warszawa 1971
Dykcik W. „Wychowanie i rehabilitacja dzieci głębiej umysłowo upośledzonych w rodzinie oraz placówkach wychowawczo-rehabilitacyjnej.” „Materiały Informacyjno-Dydaktyczne 1969 nr 8-9.
Gałkowski T. „Dzieci specjalnej troski.” Warszawa 1974
Hulek A „Pedagogika rewalidacyjna.” Warszawa 1977
Hurlock E. B. „Rozwój dziecka“ Warszawa 1985
Kozubska A. „Opieka i wychowanie w rodzinie dziecka upośledzonego umysłowo w stopniu lekkim.” Bydgoszcz 2000
Lipkowski O. „Pedagogika specjalna.” Warszawa 1978
Lipkowski O. „ Szkolnictwo specjalne.” „Nowa Szkoła.” 1974/8
Maciaszkowa J. „Rola szkoły w przygotowaniu do życia w rodzinie.” Warszawa 1977
Materne J. „opiekuńcze funkcje szkoły.” Warszawa 1988
Nawrot J. „Dziecko niepełnosprawne w rodzinie.” Warszawa 1990
Obuchowska I. „Dziecko niepełnosprawne w rodzinie.” Warszawa 1991
Pilecki J. „Usprawnianie wychowanie i nauczanie osób z głębszym upośledzeniem umysłowym.” Kraków 1999
Wojciechowski F. „Dziecko umysłowo upośledzone w rodzinie.” Warszawa 1990
Ziemska M. „Rodzina i dziecko.” Warszawa 1986
Żwbrowska M. „psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży.”
Warszawa 1986
7