STRATYFIKACJA SPOŁECZNA W POLSCE
LITERATURA:
Sztumski „Ich rola i znaczenie w społeczeństwie”. rok wyd. 1997 Katowice
Ziembiński „Elementy socjologii”. rok wyd. 1994 Poznań
Goodman „Wstęp do socjologii”. rok wyd. 1997 Poznań
Kosiński „Socjologia ogólna”
PLAN REFERATU.
1. WSTĘP.
2. CO TO JEST STRATYFIKACJA?
3. TEORIE STRATYFIKACJI.
Teoria konfliktu
Ujęcie wielowymiarowe
Ujęcie funkcjonalistyczne
4. STRATYFIKACJA POLSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA.
Inteligencja
Klasa średnia
Klasa robotnicza
Klasa chłopska
PODZAJE I ROLA ELIT W SPOŁECZEŃSTWIE.
UTRZYMANIE SYSTEMU STRATYFIKACJI.
WNIOSKI - ZAKONCZENIE
1.WSTĘP.
Stratyfikacja polskiego społeczeństwa podlegała różnorodnym zmianom na przestrzeni dziejów. Począwszy od początku państwowości polskiej poprzez upływ czasu ludzie raczej nie starali się doszukiwać przyczyn akurat takiego, a nie innego podziału społecznego. Dopiero początek naszego stulecia a co za tym idzie bardzo intensywnie rozwijająca się myśl techniczna, oraz nauka sprawiła iż ludzie zaczęli podejmować próby wyjaśnienia zróżnicowania społeczeństwa czyli stratyfikacji. Obecnie kiedy różne społeczeństwa zostały dostatecznie dobrze poznane, a socjologia dalej dostarcza nam coraz to nowych faktów, można pokusić się o wyjaśnienie zjawiska stratyfikacji społecznej.
2. CO TO JEST STRATYFIKACJA?
We współczesnym społeczeństwie występuje podział na kilka kategorii, a przynależność do jednej z nich daje bardziej lub mniej korzystną pozycję danej jednostki w społeczeństwie. Różnice pomiędzy tymi kategoriami społecznymi nazywa się zróżnicowaniem społecznym. Jeśli ludzie w tych kategoriach społecznych zostaną zaszeregowani w pewnym porządku który daje im różny dostęp do dóbr społecznych mamy wówczas do czynienia ze stratyfikacją społeczną, czyli uwarstwowieniem społeczeństwa.
Stratyfikacja społeczna przybiera różne formy i jest cechą praktycznie każdego społeczeństwa. Kategoriami podziału stratyfikacyjnego mogą być: klasy, warstwy, rzadziej: kasty i stany. Liczba społeczeństw w którym obowiązuje system kastowy w ostatnich latach zmalała. Podział kastowy jest nieprzekraczalny, czyli pozycja w nim zajmowana nie ulega zmianie i zależy od pozycji zajmowanej przez rodzinę danej jednostki.
Podział na stany szczególnie wyraźny był w przeszłości. Był on szczególnie związany z podziałami ekonomicznymi. Przynależność do tego rodzaju kategorii była także związana z pochodzeniem, ale była możliwość nobilitacji.
Najczęściej spotykanymi elementami struktury społeczeńswa są klasy lub warstwy społeczne. W przypadku podziału na klasy przynależność nie jest prawnie sformalizowana, czyli klasa otwartą na przemieszczanie się jednostki po jej strukturze. Otwartość ta prowadzi do ruchu w dół lub w górę. Kryteria wyróżniania klas mają przede wszystkim charakter ekonomiczny jak np. stan posiadania majątku, środków produkcji źródła zysków i dochodów oraz ich rozmiary. Podobnie jak w przypadku kasty klasa ma duży wpływ na życie jednostki. Ludzie znajdujący się w wyższych klasach maja z reguły lepszy dostęp do dóbr społecznych. Przynależność do warstw społecznych jest niesformalizowana, a wyznaczona poprzez zespół różnych czynników takich jak np. rodzaj zawodu, dochodu, sposób bycia, prestiż społeczny, wykształcenie. Dlatego granice warstw są bardzo niewyraźne i bywają trudności w zakwalifikowaniu kogoś w sposób stanowczy do danej warstwy.
3. TEORIE STRATYFIKACJI.
Wielu socjologów próbowało wyjaśnić za pomocą różnych teorii istnienie stratyfikacji społecznej. Najbardziej popularne były trzy spośród nich.
Teoria konfliktu (KAROL MARKS) zakłada że istnieją tylko dwie podstawowe klasy w społeczeństwie: ci, którzy posiadają środki produkcji, oraz ci którzy ich nie posiadają. Według Marksa za powstanie stratyfikacji odpowiedzialny jest kapitalizm jako system ekonomiczny, który zmusza robotników, do tego aby produkowali więcej niż jest to potrzebne im samym i właścicielom środków produkcji.
Ujęcie wielowymiarowe (MAX WEBER) było w istocie rzeczy atakiem na teorię Marksa. Weber uważał, iż analizowanie stratyfikacji społecznej oparte tylko na nierówności ekonomicznej jest zbyt sztywne. Według Webera istnieją trzy odrębne sfery różnicujące społeczeństwo: ekonomiczna, społeczna i polityczna. Jednostka wcale nie musi zajmować wysokiej pozycji jednocześnie we wszystkich trzech sferach może np. mieć wysoką pozycję w jednej z nich a niską lub średnią w pozostałych.
Ujęcie funkcjonalistyczne (KINGSLEY DAVIS, WILBERT MOORE),zostało sformułowane w 1945 r. i mówi, iż stratyfikacja społeczna jest nieunikniona i potrzebna. W ujęciu tym społeczeństwo składa się z pozycji społecznych. Jeśli ma ono funkcjonować należycie, najwyższe pozycje społeczne powinny zajmować osoby najlepiej wykwalifikowane.
4. STRATYFIKACJA POLSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA.
Próbę przedstawienia stratyfikacji społeczeństwa warto jest rozpocząć od zakończenia I Wojny Światowej, gdyż od tego momentu zmiany zachodzące w stratyfikacji społecznej w naszym kraju nabierały tempa i przebiegały w sposób dynamiczny i złożony.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku w Polsce można było wyróżnić sześć podstawowych warstw społecznych. Dominowała gospodarka rolna. Część ziemi znajdowała się w rękach ówczesnego ziemiaństwa. Chłopi którzy byli jedną z warstw społecznych żyli z gospodarstw które posiadali, jednakże były one bardzo rozdrobnione co stwarzało olbrzymie bezrobocie. Klasa robotnicza była niezbyt liczna ze względu na „raczkujący” przemysł. Drobnomieszczaństwo jako klasa była stosunkowo słaba, a inteligencję w tym okresie wyodrębniano na podstawie już wykształcenia średniego.
W okresie międzywojennym można było zaobserwować tendencję do zmniejszania się klasy chłopskiej, której część zasilała pozostałe warstwy, a głównie klasę robotniczą.
Podczas II Wojny Światowej okupanci zarówno niemieccy jak i sowieccy wsławili się systematycznymi akcjami wyniszczającymi inteligencję, a zwłaszcza jednostki które mogły objąć role przywódcze. Postępowało również ekonomiczne wyniszczanie klasy robotniczej poprzez warunki ekonomiczne. Wszystkie klasy społeczne dotknęła także wywózka ludzi do pracy niewolniczej w Niemczech.
Po zakończeniu II Wojny Światowej Polska znalazła się pod wpływem ówczesnego ZSRR, co łączyło się z wprowadzeniem ustroju opartego na tamtejszych wzorcach, początkowo w zamaskowanej, a po kilku latach w otwartej formie. Po przeprowadzeniu reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu przestała istnieć burżuazja i ziemiaństwo. Tym samym zmieniła się struktura społeczeństwa z sześcioczłonowej na czteroczłonową.
INTELIGENCJA
W porównaniu do okresu międzywojennego inteligencja uległa istotnym przemianom. Inteligencja określana jest mianem warstwy społecznej gdyż tworzą ją osoby zatrudnione na „nierobotniczych stanowiskach pracy”. W czasach powojennych nastąpił dość znaczny wzrost inteligencji jako warstwy społecznej, jednakże na ogół zła organizacja ich pracy, niskie płace doprowadziły do spadku prestiżu społecznego pracowników umysłowych. Nastąpił wzrost uzyskiwania wykształcenia średniego, czy wyższego ale duża część absolwentów była wchłaniana przez nadmiernie rozbudowaną biurokrację. Było to powodem stworzenia pewnej mentalności urzędniczej, która objawiała się niechęcią do inicjatyw, biernością, uległością polityczną, dystansem do reszty społeczeństwa. W początkowym okresie Polski Ludowej inteligencja zasilana była w znacznym stopniu przez osoby z klasy robotniczej i chłopskiej uzyskujące wyższe wykształcenie.
KLASA ŚREDNIA
Najmniejszą klasą społeczną jaka istniała w okresie Polski Ludowej była miejska klasa średnia nazywana wówczas drobnomieszczaństwem, czy też drobną burżuazją.
W okresie powojennym została ona dość znacznie zredukowana przez państwo i uznana jako relikt poprzedniej formacji społeczno-ustrojowej. Spowodowało to tendencję do podejmowania przez tę klasę przedsięwzięć które szybko przyniosły dochód i wycofywania się z nich. W okresie przemian jakie dokonywały się w Polsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych na skutek wprowadzenia gospodarki wolnorynkowej, nastąpił bardzo intensywny rozwój tej klasy który trwa do dnia dzisiejszego. Daje się zaobserwować, iż z czasem wzrasta jakość dóbr i usług wykonywanych i świadczonych przez przedsiębiorców prywatnych coraz częściej powołują się oni na tendencję swoich firm, oraz dostosowują się do gustów klientów.
Klasa ta w coraz większym stopniu także oddziaływuje na współczesne życie gospodarcze w Polsce.
KLASA ROBOTNICZA
Po II Wojnie Światowej z industrializacją kraju nastąpiła zmiana proporcji zatrudnienia w rolnictwie i przemyśle. Rozbudowa przemysłu, a co za tym idzie także i zwiększone zapotrzebowanie na pracowników spowodowały znaczny wzrost liczebności klasy robotniczej. Klasa ta była zasilana głównie z ówczesnej klasy chłopskiej. Byli to początkowo ludzie o niskich kwalifikacjach. W miarę rozwoju przemysłu rosła rola odpowiedniego wykształcenia. Coraz więcej ludzi z klasy robotniczej zdobywało wykształcenie techniczne, a nawet wyższe. Klasa robotnicza stopniowo uzyskiwała świadomość siły jaką dysponuje, co w efekcie doprowadziło do stopniowego uniezależnienia od aparatu PZPR. W latach osiemdziesiątych pod wpływem zmian społecznych zapoczątkowanych przez opozycję w skład której wchodzili także robotnicy, nastąpiło jawne wystąpienie przeciwko ustrojowi politycznemu, który miał rzekomo służyć interesom robotników. Po 1989 roku część najbardziej aktywnych działaczy znalazła się nawet w nowo utworzonym rządzie. Obecnie klasa ta nieco się zmniejszyła i panuje w niej dość duże bezrobocie, które jest efektem panowania poprzedniego systemu, a także wprowadzeniem nowoczesnych maszyn i technologii w których potrzeba coraz mniej pracy ludzkiej.
KLASA CHŁOPSKA
Po przeprowadzonej reformie rolnej wzrosła ilość gospodarstw indywidualnych. Jednakże w Polsce na wzór sowiecki próbowano skolektywizować rolnictwo, jednakże te zamierzenia nie zostały w pełni zrealizowane. Z klasy chłopskiej w dalszym ciągu można było zaobserwować systematyczny odpływ ludności. Głównie zasilała ona klasę robotniczą, stanowiąc początkowo tanią siłę roboczą, nie posiadająca większego wykształcenia.
Po pewnym czasie klasa chłopska zaczynała być lepiej wykształcona, zarówno pod kątem wykonywanego zawodu, jak i zasilała szeregi inteligencji. W czasach Polski Ludowej klasa chłopska zmniejszyła się o połowę. Dopiero na początku lat osiemdziesiątych odpływ ludności wiejskiej został zahamowany. Na początku lat dziewięćdziesiątych, gdy PGR-y straciły rację bytu zdecydowanie zwiększyło się bezrobocie na wsi. W ostatnich latach nastąpiły zasadnicze zmiany pozycji społecznej, oraz postawy chłopów gospodarujących indywidualnie. Gospodarka rolna uległa ekonomizacji. U współczesnego rolnika liczy się coraz bardziej rachunek nakładów i zysków, wprowadza on nowoczesne metody gospodarowania. Trudności znalezienia pracy i mieszkania w mieście, podniesienie poziomu wykształcenia rolniczego, większy stopień niezależności sprawia, że coraz więcej ludzi zostaje na wsiach.
5. RODZAJE I ROLA ELIT W SPOŁECZEŃSTWIE.
Elita to zespół jednostek ludzkich wyróżniających się z pośród otoczenia pod jakimś względem, uznawanym za doniosły w danym społeczeństwie.
Tak więc elity są wytworem społeczeństwa w którym istnieją, a nie tylko danej klasy społecznej. Najczęściej w elitach znajdują się ludzie z klas lub warstw zajmujących najwyższe miejsce w strukturze danego społeczeństwa.
W strukturze społeczeństwa, a szczególnie w jego rozwoju istotną rolę pełnią elity władzy w skład których wchodzą ci którzy biorą udział w kształtowaniu i podejmowaniu decyzji państwowych. Elity władzy wywierają duży nacisk na życie polityczne, ekonomiczne kulturowe.
Oprócz elit rządzących możemy wyróżnić także elity gospodarcze, w skład których wchodzą ludzie ze świata biznesu, reprezentanci wpływowych firm, różnego rodzaju menedżerowie.
Jedną z ważniejszych elit jest także elita wojskowa skupiająca w swoich kręgach osobistości ze świata militarnego i produkcji zbrojeniowej.
Patrząc na te trzy typy elit jednocześnie nie sposób nie dostrzec elementów dzięki którym są one w sposób dość istotny ze sobą powiązane.
Tak więc elitę władzy należałoby jednak rozumieć jako jedność tych trzech podstawowych elit.
W społeczeństwach wyróżniamy także elity kościelne, artystyczne sportowe, itp. Jednakże żadna elita nie istnieje wiecznie, po pewnym czasie zastępuje ją inna. Jest to zjawisko krążenia elit.
6. UTRZYMANIE SYSTEMU STRATYFIKACJI.
System stratyfikacji społecznej utrzymuje się w praktycznie każdym bardziej lub mniej rozwiniętym społeczeństwie. Stratyfikacja wiąże się głównie z nierównomiernym rozdziałem dóbr ekonomicznych. Zróżnicowany podział tych dóbr społecznych określa stratyfikację społeczną i przyczynia się do jej powstawania. Istniejący system stratyfikacji utrzymuje się dlatego, iż nierównomiernie rozdzielone dobra są przekazywane kolejnym pokoleniom.
Również państwo pomaga utrzymywać system stratyfikacji poprzez kontrolę nad systemem prawnym wspierającym istniejący system nierównego podziału dóbr.
Tak więc wspólnym rezultatem działania wyżej wymienionych sił jest umacnianie systemu stratyfikacji, który jest jednym z najstabilniejszych elementów w społeczeństwie.
WNIOSKI—ZAKOŃCZENIE.
Podsumowywując całe zagadnienie stwierdzamy iż stratyfikacja jest zjawiskiem społecznym towarzyszącym ludzkości od prawie samego początku.
Trudno teraźniejsze społeczeństwo zobrazować bez dzielenia go na klasy, wręcz jest to niemożliwe.
Wracając do zalążka społeczności musimy cofnąć się o kilka tysięcy lat wstecz, i wtedy to już zauważamy pewien podział, który chociażby objawiał się dominacją jednostki silniejszej fizycznie nad słabszą. Jednakże wraz z upływem czasu stratyfikacja stawała się bardziej rozbudowana. Duży wpływ na takie zachowanie społeczeństw miał ciągle rosnący postęp myśli ludzkiej a co za tym idzie cywilizowanie światowych społeczności.
Coraz to doskonalsza technologia sprawiała iż produkcja globalna rosła, a podział wyprodukowanych dóbr stawał się nierównomierny co napędzało zjawisko stratyfikacji.
Należy podkreślić iż wszystkie wymienione wyżej podziały są zjawiskiem normalnym i głęboko zakorzenionym w strukturach społeczności ludzkich.
Stratyfikacja społeczeństwa naszego kraju nie jest żadnym wyjątkiem na tle Europy a nawet Świata, oczywiście posiada kilka specyficznych cech, które różnią nas od innych.
Według mnie najbliższe lata spowodują zmianę struktury podziału społecznego Polski.
Duży wpływ na takie zachowanie ma nowa „młoda” polityka wewnętrzna i zewnętrzna, którą to zainicjowano po 1989 roku.
Plany tej polityki zakładają np. wejście Polski do Unii Europejskiej, co spowoduje dostosowanie pewnych standardów do jej potrzeb. Decyzja ta z pewnością w jakiś sposób wpłynie na zmianę podziału społeczeństwa w którym żyjemy.
Rozwój gospodarczy kraju w kierunku przemysłowym, wprowadzenie wielkoprzemysłowej techniki do gospodarki kraju; uprzemysłowienie.
1
9