. METABOLIZ BIOSFERY

Reakcje redoks (redukcja utleniania) - polega na oddawaniu przez jedna substancje (reduktor) i przyjmowaniu ich przez drugą (utleniacz). Reduktory to donory elektronów a utleniacze to akceptory elektronów.

Najwyższy potencjał ma wolny tlen, najniższy-związki organiczne.

Próg aktywacji - może być pokonany za pomocą katalizatorów (substancji, które powodują wzrost reakcji setki tys. razy, bez potrzeby dostarczania dodatkowej energii)

Enzymy - wyspecjalizowane białka jako katalizator w układach biologicznych.

Różnorodność strategii metabolicznych

Organizmy żywe potrzebują 3 rodzajów substratów

1. strukturalnego - materiał do budowy własnego ciała, przede wszystkim C, H, O, N, S

2. donora elektronów - utleniając się dostarcza energii albo umożliwia zredukowanie utlenionego substratu strukturalnego (CO2) w celu wytworzenia związków organicznych

3. utleniacza (akceptora elektr.) - w reakcji z substratem energetycznym uwalnia energię potrzebną do wykonania pracy (tlen, NO3, H2S)

Redukcja asymilacyjna - służy wbudowaniu w nową biomasę zredukowanych związków węgla, siarki i azotu.

Redukcja dysymilacyjna - to użycie jakiejś pary substratów w celu wykorzystania wydzielającej się energii.

Strategie wszystkich organizmów:

* Heterotrofia - pobieranie gotowych związków ogranicznych

* Autotrofia (samożywność) - samodzielne produkowanie materii organicznej w wyniku redukcji CO2 lub węglowodanów.

Strategie chemoautotrofów:

* chemoorganotrofy

* chemolitoogranotrofy (bakterie wodorowe, nitryfikacyjne, siarkowe, żelaziste; bakterie denitryfikacyjne i desulfuryzacyjne)

Strategie fotoautotrofów - wykorzystują promieniowanie słoneczne

* Fotoorganotrofy - purpurowe bakterie bezsiarkowe.

* Fotolitoautotrofy (rośliny, sińce, bakterie siarkowe: purpurowe i zielone).

* Nitrogenaza - enzym zawierający m.in. atomy molibdenu oraz bardzo silnie redukującą substancję - ferredoksynę - białko zawierające żelazo.

* Oddychanie - utlenianie substratu organicznego, uwalniając energię do wykonania pracy.

Odmiany oddychania beztlenowego:

- redukcja azotanów (denitryfikacja) - najpospolitszy w biosferze proces uwalniania związków organicznych, po oddychaniu tlenowym. Bakterie wykorzystują wysoki potencjał utleniający azotanów i azotynów, doprowadzając do uwolnienia azotu cząsteczkowego N2

- redukcja siarczanów i siarki (desulfuryzacja) - siarczan jest ostatecznym akceptorem elektronów u różnorodnych, heterotroficznych, anaerobowych bakterii, które jako donory wykorzystują związki organiczne i wodór.

- CO2 jako akceptor elektronów (utleniacz) - dwie grupy drobnoustrojów: metanogeny (wykorzystują CO2 jako ostateczny akceptor elektronów dla wodoru) i bakterie octanowe (beztlenowe chemolitoautotrofy, które wytwarzają kwas octowy jako jedyny produkt utleniania CO2 różnych substratów).

- redukcja żelaza - odgrywa rolę geochemiczną, gdyż przyczynia się do uruchomienia nierozpuszczalnych związków żelaza trójwartościowego

- organiczne akceptory elektronów - np. kwas fumarowy

Fermentacja - wewnętrznie zrównoważona reakcja redoks, w trakcie której jedne produkty akceptują, a inne oddają elektrony z uwolnieniem energii (alkoholowa, masłowa, metanowa).

Ekosystemy cieplic głębinowych - rozwijają się w pobliżu podmorskich źródeł hydrotermalnych, czyli cieplic głębinowych na głębokości większej niż 2500 m. Powstają w miejscach pękania cienkiej skorupy ziemskiej wskutek aktywności tektonicznej i wydobywania się gorącej magmy. Woda chłodzi magmę i powoduje jej zastyganie, a sama się ogrzewa. W pobliżu woda jest znacznie cieplejsza, bogata w zredukowane związki mineralne: metan, siarkowodór. Mieszkańcy: małże, ślimaki, sercówki, krewetki, kraby i inne.

II. PRODUKCJA PIERWOTNA BIOSFERY

Praca - polega na przekazywaniu jakiejś energii

Energia z wnętrza Ziemi - ma postać strumienia ciepła, które płynie od gorącego jądra ku chłodniejszej powierzchni i tam się rozpoczyna, głównie w postaci promieniowania podczerwonego.

Natężenie promieniowania słonecznego - mierzone prostopadle do kierunku promieniowania powyżej atmosfery, wynosi 1360 W*m (stała słoneczna)

Bilans energii biosfery - jest sumą promieniowania docierającego do ziemi i promieniowania odbitego oraz wyemitowanego przez planetę i atmosferę.

Promieniowanie czynne fotosyntetycznie (PAR) - zwykle nie przekracza 44% całkowitej energii promieniowania docierającego do poziomu morza.

Międzynarodowy Program Biologiczny (IMB)

- troska o wyżywienie ludności

- rozwinęły się placówki naukowe

- przetłumaczono i opublikowano podręczniki

Proces fotosyntezy

Energia + nCO2 + nH2O -> (CH2O)n + nO2

Metody pomiaru produkcji pierwotnej:

Metody żniwne - zbieranie i ważenie biomasy. Metody te polegają na określaniu stanu biomasy w jednym wybranym momencie. Założenia: pomiar w okresie max stanu biomasy, tempo rotacji biomasy (jak często w danej jednostce następuje wymiana osobników)

Pomiary fizjologiczne - pomiar można przeprowadzać zarówno w powietrzu jak i w wodzie. Do ciemnych i jasnych butelek wlewa się wodę z jeziora i nim zanurza. Po wyjęciu oznacza się w obu ilość rozpuszczonego tlenu i CO2. W jasnej obserwujemy procesy fotosyntezy i oddychania, a ciemnej tylko oddychania.

Metody pośrednie - ocenianie tempa produkcji roślinnej na zwiększysz obszarach polegają na zbadaniu, w jaki sposób tempo produkcji biomasy zależy od różnych łatwych do zmierzenia czynników (temper. dł. okresu wegetacji, kombinacje).

Metody wskaźnikowe - biorą pod uwagę czynniki takie jak: masa lub całkowita powierzchnia liści w ekosystemie.

Ilość chlorofilu - w jakim tempie przebiega proces wiązania CO2

Tempo produkcji pierwotnej zależy od:

* cech fizjologicznych roślin

* dostępność substratów chemicznych i klimatu, substancji mineralnych (azotu, fosforu, potasu, magnezu, wapnia)

Produkcja pierwotna w oceanach:

Roślinom żyjącym w wodzie nie brakuje wody

i wielu minerałów rozpuszczalnych w wodzie. Fotosynteza przebiega tylko przy warstwie powierzchniowej, a jej tempo zależy od czynników wpływających na przeźroczystość wody. CO2 nie brakuje (łatwo rozpuszcza się w wodzie). Bakterie jak rośliny potrzebują fosforu, który jest pierwiastkiem deficytowym w pelagicznej warstwie oceanów. Potas i sód rozprzestrzeniają się bardzo łatwo i stężenie w wodach morskich jest podobne. Aniony w oceanie i związki ciężkich metali zawierają niezbędne pierwiastki do życia, nie są wszędzie dostępne. Związki te są rozpuszczalne i maja tendencje do opadania w głębsze warstwy, tam gdzie jest fotosynteza. Powierzchnia oceanów poddana jest wpływowi wiatru. Ruch ten powoduje, że planem budowy pelagicznej rośliny morskiej jest pojedyncza komórka (brunatnice, krasnorosty).

Czynniki:

* dostęp do pierwiastków odżywczych

* cyrkulacja prądów morskich (upwellingi - zjaw. Wypychania wód głębinowych ku powierzchni).

Strefa euforyczna - warstwa wód, w której tempo produkcji pierwotnej jest wyższe niż tempo dekompozycji. Jej grubość zależy od przeźroczystości wody.

Produkcja na lądach:

Na lądach nie brakuje CO2, jednak podstawowa trudność stanowi brak wody. Niedobór pary wodnej powoduje wysychanie. Musi być kompromis między potrzebą zwiększania powierzchni w celu lepszego wykorzystania światła i koniecznością ograniczenia powierzchni, z której odparowuje woda. Ważny jest dostęp do składników odżywczych. Większość roślin żyje na granicy środowiska wodnego i atmosfery. Podstawową trudnością jest brak wody i substancji mineralnych.

Rośliny nie maja serca. Pracę wykonuje mechanizm napędzany energią słoneczną, jest to pokaźna ilość energii.

W regionach polarnych nie ma produkcji pierwotnej. Czynnikiem ograniczającym może być dostępność pierwiastków odżywczych, azotanu i fosforu.

Ewapotranspiracja potencjalna - wskaźnik mówiący o tym, jak szybkie mogłoby być parowanie, gdyby dostępność wody była wystarczająca. Zależy od temp. powietrza i turbulencji powietrza.

Mikoryza - symbioza roślin naczyniowych z grzybami.

Fotosynteza typu CAM - szparki roślin otwierają się tylko nocą, kiedy niebezpieczeństwo utraty wody przez parowanie jest mniejsze.

Fotosynteza typu C3 - rośliny dobrze sobie radzą w cieniu, ale są bardziej rozrzutne.

Fotosynteza typu C4 - odznaczają się większą produktywnością przy silniejszym świetle i oszczędniej wykorzystują wodę.

Dekompozycja - rozkład biomasy, jest procesem chemicznym, charakterystycznym dla całej biosfery i jej podjednostek. Jest to przejaw procesu oddychania.

Dekompozycja dokonywana przez rośliny - produktami przemiany są: CO2 i woda. Rośliny rozkładają połowę materii organicznej, powstałej w procesie fotosyntezy. To największa w biosferze grupa destruentów.

Dekompozycja dokonywana przez konsumenta - znaczna część skonsumowanej materii opuszcza ciało rośliny lub mięsożercy w postaci CO2, wody i jednego z produktów przemian białkowych: amoniaku, kwasu moczowego lub mocznika. Kał jest rozdrobniony, co ułatwia dostęp mikroorganizmów do substratu.

Destruenci - reducenci (bioreduktory) - organizmy odżywiające się szczątkami innych organizmów i rozkładające złożone związki organiczne na prostsze związki, także nieorganiczne.

Saprofity - inaczej roztocza, które zaliczamy do bakterii grzybów, które żyją w przewodzie pokarmowym zwierząt. Także sarpotrofy i mikrokonsumenci.

Detrytusożercy - saprofagi, zwierzęta z różnych grup systematycznych, odżywiające się martwa materia organiczną w glebie i mule dennym ekosystemów wodnych.

Saprobionty - organizmy żyjące wśród rozkładającej się materii organicznej (polisaprobionty, mezosaprobionty, oligosaprobion-ty)

Nekrofagi - trupojady, padlinożercy, zwierzęta żywiące się martwymi ciałami innych zwierząt.

Sanitariusze przyrody - wszystkie organizmy odżywiające się martwymi roślinami i zwierzętami, od bakterii po ssaki.

Procesy dekompozycji w wodach:

Tu rozpoczyna się dekompozycja martwej materii organicznej pochodzącej z obumarłych komórek glonów i odchodów planktonicznych konsumentów. Cecha glonów morskich jest to, że zawierają niewiele celulozy, lecz inne polisacharydy w wyniku rozkładu celulozy powstają rozpuszczalne kwasy humusowe i drobno dyspersyjna zawiesina - humus wodny. Materia ta nie ulega dalszej dekompozycji bakteryjnej, chociaż część detrytusu ulega mineralizacji chemicznej. Na dnie oceanów tworzy się sapropel, czyli luźna zawiesina szczątków organicznych i mineralnych w gęstym roztworze przydennym, stopniowo przechodząca w trwały osad. Powstaja kwasy sardelowe oraz huminowe i fluwinowe. Sapropel zawiera rozpuszczalne cukry i pochodne rozkładu lipidów - węglowodory. Białka szybko zostają rozłożone do aminokwasów.

Procesy dekompozycji na lądach:

Powstają kwasy humusowe (huminowe i fulwowe), frakcja nierozpuszczalna o niejednolitym składzie. Podczas rozkładu białek w glebach powstają aminokwasy i aminy.

Kwasy huminowe - są nierozpuszczalne w wodzie, ale tworzą rozpuszczalne sole z jednowartościowymi jonami, co pozwala je wyekstrahować z próchnicy.

Kwasy fulwowe - rozpuszczają się w wodzie i wielu rozpuszczalnikach organicznych, ich roztwory są wyraźnie kwaśne. Łatwo tworzą kompleksy z jonami żelaza i glinu.

Lignina - jest polimerem o rozgałęzionych łańcuchach z grupami aromatycznymi o trudnym do ustalenia składzie.

III. CYKLE BIOGEOCHEMICZNE

Pierwiastki najbardziej rozpowszechnione:

H, He, O, C, N, Ne, Mg, Si, Fe, S, Ar, Al, Co, Na, Ni, Cu, P, Cl, K

Cykle biogeochemiczne - rośliny lądowe asymilują dwutlenek węgla, wykorzystując ten związek jako źródło węgla w fotosyntezie, rośliny wodne używają w tym celu rozpuszczone w wodzie węglany. Węgiel jest uwalniany ponownie do atmosfery w procesach oddychania organizmów. Główna pula azotu na Ziemi znajduje się w atmosferze, skąd czerpią go organizmy wiążące azot i dokąd jest on uwalniany przez bakterie w procesie denitryfikacji. Zasoby fosfory znajdują się głównie w wodach glebowych, rzekach, jeziorach, a także w skałach i oceanicznych osadach dennych. Pule siarki stanowią zarówno atmosfera, jak i litosfera.

Wyróżnia się dwa typy cykli:

1) gazowego, gdzie zbiornikiem krążącego składnika jest atmosfera lub hydrosfera (np. azot)

2) sedymentacyjnego, gdzie zbiornikiem krążącego składnika jest skorupa ziemska (np. fosfor)

Geochemia - jest dziedzina nauki zajmującą się badaniem przemian chemicznych, które zachodzą podczas krążenia pierwiastków biogennych w ekosystemach ziemi, odbywającego się dzięki różnorakim procesom biologicznym.

Zasoby pierwiastków biogennych - drogi wychodzenia z obiegu: erozja mechaniczna i chemiczna; procesy karbonizacji (działania węglanów). Zwyczajne rozpuszczanie się związków mineralnych w wodach jest również drogą, na której pierwiastki biogenne zawarte w skałach i glebach, mogą być włączone do obiegu. Rozpuszczone związki mogą być transportowane przez wody na znaczne odległości i osadzać się wzdłuż cieków wodnych. Źródłem tych pierwiastków są gazy atmosferyczne, szczególnie CO2 i azot. Inne znajdujące się w atmosferze stają się dostępne poprzez opadanie wraz z wodą lub po porostu osiadanie na powierzchni gleb i wód w okresach suchych.

Cykl węgla:

Oddychanie i fotosynteza są głównymi procesami odpowiedzialnymi za obieg węgla. Podstawową jego forma jest CO2, zaś krążenie odbywa się między atmosferą, hydrosferą i organizmami żywymi. Rośliny lądowe wykorzystują w procesie fotosyntezy CO2 zawarty w atmosferze, rośliny wodne zaś korzystają z zasobów węgla, jakimi są węglany rozpuszczalne w wodzie. Węgiel występuje też w wodach słodkich oraz w oceanach w formie dwuwęglanów powstających w wyniku wietrzenia skał wapiennych.

Cykl azotu:

Główna pula azotu zawarta jest w atmosferze. Podstawowe znaczenie maja procesy wiązania azotu i denitryfikacji przez mikroorganizmy. Źródłem niewielkich ilości azotu mogą też być wyładowania elektryczne w atmosferze, powstałe wówczas kwasy SA rozpuszczalne w wodzie deszczowej i wraz z deszczem opadają na powierzchnie ziemi. W ten sposób wprowadzone jest do obiegu około 3-4% azotu. Ilość związków azotu spływających do mórz i oceanów z wodami płynącymi jest również niewielka, lecz proces ten jest ważny do funkcjonowania ekosystemów wodnych.

Cykl fosforu:

Głównym źródłem fosforu są wody glebowe, rzeki, jeziora i skały, w tym osady oceaniczne. Obieg fosforu jest typu sedymentacyjnego, ponieważ pula jego zasobów zawarta jest głownie w litosferze, a krążące związki mineralne po przedostaniu się do wód oceanicznych są w efekcie deponowane w osadach. Po przedostaniu się do wód oceanicznych, fosfor krąży pomiędzy wodami powierzchniowymi a głębszymi warstwami wód.

Cykl siarki:

Uwalnianie siarki zachodzi dzięki 3 naturalnym procesom biogeochemicznym:

1) tworzenie aerozolu z rozpryskującej się wody morskiej

2) aktywność wulkaniczna

3) oddychanie beztlenowe bakterii redukujących siarczany.

Produktem anaerobowej redukcji siarczanów jest siarkowodór.

Około połowa dostępnej siarki odprowadzanej z wodami z powierzchni lądów do oceanu pochodzi z wietrzenia skał, druga z atmosfery. Podczas drogi w kierunku oceanu, część dostępnej siarki pobierana jest przez rośliny i włączana do łańcuchów pokarmowych w ekosystemach. Następnie po rozkładzie martwych szczątków organicznych, związki siarki znów staja się dostępne dla roślin. Znacznie mniejsza część włączana jest do obiegu wewnętrznego w ekosystemach lądowych i wodnych.

Przyczyny zmiany klimatu:

- cykl Milankowvicia - im zimniej, tym większe rozmiary obszarów pokryte lodem i śniegiem, tym więcej promieniowania odbija się od powierzchni ziemi i tym mniej energii się zatrzymuje

- efekt cieplarniany - dodatni bilans energii promieniowania słonecznego spowodowany wzrostem stężenia niektórych gazów w atmosferze Ziemi.

Gazy cieplarniane:

* CO2 - wzrost jest przyczyną narastającego tempa spalania paliw kopalnianych i postępujące wylesianie

* Metan (CH4) - gaz cieplarniany pochłaniający podczerwień i to w oknie nie zajętym przez parę wodną i CO2. Głównymi źródłami metany w biosferze są zespoły organizmów żywych. Metan jest produkowany masowo przez metanogeny - bakterie, które żyja w środowiskach ubogich w tlen, np. w bagnach, biorą udział w beztlenowym rozkładzie pokarmów roślinnych w przewodach pokarmowych roślinożerców.

Najważniejszym mechanizmem usuwania metanu jest utlenianie w atmosferze. Zdolność utleniająca atmosfery zależy od ilości wolnych rodników, które powstają w wyniku reakcji pary wodnej z wolnym pojedynczym atomem tlenu, uwolnionym w wyniku rozłożenia cząsteczki ozony przez promieniowanie UV. Metanogeny występują na wysypiskach śmieci i oczyszczalniach ścieków.

Nitryfikacja - utlenianie, jest procesem aerobowym, w którym jon amonowy zostaje utleniony przez wyspecjalizowane bakterie, do azotynu, a potem do azotanu.

Amonifikacja - proces, w którym podczas rozkładu materii zostaje uwolniona, jako grupa amonowa, NH4+. To uwalnianie amoniaku lub jonów amonowych podczas rozkładu białka.

Mocznik - rozkładany jest przez enzym urazę do amoniaku i CO2.

Denitryfikacja - polega na redukcji azotanów i azotynów. Denitryfikacji asymilacyjnej dokonują grzyby, rośliny pobierające azot. Denitryfikację dysymilacyjną przeprowadzają wyłącznie bakterie, redukując azotany i azotyny do gazowych tlenków azotu.

IV. RODZAJE EKOSYSTEMÓW.

Wyróżniamy 4 rodzaje ekosystemów: jeziora, lasy, step, ocean.

Jezioro - to zagłębienie terenu wypełnione wodą, gdzie przebiegają procesy ekologiczne.

Cechy:

* bardzo wysokie ciepło właściwe, ciepło topnienia i parowania

* największa masa właściwa - temp. +40C, ta woda zawsze zalega w zbiornikach

Strefy biotyczne:

- strefa litoralna - strefa w pobliżu brzegów, gdzie mogą się ukorzeniać rośliny naczyniowe

- pelagial - strefa limnetyczna, warstwa przy powierzchni w otwartej toni wodnej

- strefa profundalna - leżąca poniżej, głęboka toń wodna, gdzie nie dociera już fotosyntetycznie aktywne promieniowanie słoneczne.

Sieć troficzna:

* producenci - plankton (unoszone przez wodę glony i inne samożywne organizmy) w strefie pelagicznej i rośliny ukorzenione strefy litoralnej

* konsumenci - znajdują się wśród planktonu i nektonu (organizmów pływających w toni wodnej) oraz wśród żyjącego na dnie bentosu.

* destruenci - występują wszędzie, najwięcej nich wchodzi w skład planktonu i bentosu.

Stratyfikacja termiczna:

- epilimnion - warstwa powierzchniowa, dobrze mieszana i utleniona, w lecie stosunkowo ciepła

- hipolimnion - warstwa wody chłodnej, słabo mieszanej

- termoklina - stosunkowo cienka warstwa graniczna, następuje ostra zmiana temperatury wraz z głębokością

Regulacyjna rola fosfory:

* różna rozpuszczalność jego związków w zależności od tego czy tworzą się w warunkach redukcyjnych czy utleniających

* głównym producentem jest plankton

* konsumenci żywią się planktonem, roślinnymi planktonowymi destruentami

* szczątki opadające na dno zatrzymuja część fosforu

* przy niedoborze tlenu związki fosforu są łatwo rozpuszczalne

* fosfor zawarty w nierozpuszczalnych osadach dobrze natlenionych części zbiorników jest niedostępny dla żyjących tam roślin

* jeżeli woda ma dużo fosforu tworzy się zakwit jeziora (ustaje produkcja tlenu)

* jezioro eutroficzne - woda mętna, muł

* jezioro oligotroficzne - czysta woda, szlachetne ryby łososiowate

Biomanipulacja - zmienianie proporcji gatunków przez zarybianie lub usuwanie pewnych gatunków.

Problem jezior zaporowych:

- tworzenie zbiorników retencyjnych

- zapobieganie podwoziom lub produkcja energii elektrycznej

- eutrofizacja całego zbiornika i zakwit glonów

Step - ekosystem trawiasty, formacje roślinne od półpustyń do suchych stepów

Cechy:

* klimat umierkowany

* teren suchy, sezonowość klimatu

* głęboko ukorzenione rośliny

* małe krzewy

* w glebie tylko materia organiczna

Wpływ gryzoni:

- producenci - trawy, krzewy, karawany

- konsumenci - owady, szarańczaki, gryzonie, ptaki (ziarnojady), drapieżne żurawie stepowe, ssaki drapieżne

Las - tworzą drzewa, rośliny potężne i długowieczne, wszelkie procesy w ekosystemach leśnych przebiegają w skali czasowej, która można mierzyć latami.

Puszcza Niepołomicka: grądy (lasy dębowo-lipowograbowe), bory sosnowe i sosnowo-dębowe.

Sieć troficzna:

1) producenci - drzewa; w borach dominuje sosna z domieszka dębu, brzozy i innych gatunków; występuje kruszyna, a w runie przeważają borówki, są też paprocie; runo jest bogate w gatunki

2) konsumenci I rzędu - owady roślinożerne: ryjkowce żerujące na korzeniach roślin, chrząszcze odżywiające się drewnem i łykiem, larwy motyli żerujące na liściach i igłach drzew; SA również ssaki kopytne gryzonie leśne, częściowo ptaki

3) konsumenci wyższych rzędów - to ptaki owadożerne (ponad 120 gat.), ptaki drapieżne, sowy oraz ssaki owadożerne i drapieżne

4) destruenci - to kompleks organizmów zasiedlających ściółkę i glebę, makrofauny glebowe

Ocean - oceany pokrywają większośc część planety, udział oceanów w biogeochemicznym obiegu węgla i innych pierwiastków jest ogromny.

V. EKOSYSTEM.

Ekosystem:

1) układ, który realizuje procesy produkcji i dekompozycji, wykorzystując do tego energię i podtrzymując cykl obiegu pierwiastka

2) to ogół organizmów zamieszkujących jakiś obszar, pozostających we wzajemnych relacjach

>>> ekosystem + biocenoza = biotop

3) jest to dowolny fragment

Biomy - są to zróżnicowane, strefowo układające się środowiska, gdzie rozwija się charakterystyczna roślinność

Gleba - to zewnętrzna powłoka litosfery, na nią składają się cząstki mineralne i organiczne oraz powietrze i wilgoć glebowa.

Lateryzacja - proces zachodzący w wilgotnych i gorących glebach między zwrotnikami; gleby laterytowe są ubogie w składniki odżywcze, występują w okolicach równika.

Sukcesja pierwotna - rozwój ekosystemu od zera: nagromadzenie i segregacja puli pierwiastków, powstawanie gleby, następstwa gatunków.

Klimaks - ostatnie, stabilne stadium rozwoju sukcesji.

Sukcesja wtórna - odtwarzanie ekosystemu po jego wcześniejszym zaburzeniu.

VI. REGULACJA LICZEBNOŚĆI POPULACJI.

Populacja - zespół osobników tego samego gatunku, mogących się skutecznie i swobodnie krzyżować, zajmujących te sama niszę ekologiczną.

Nisza ekologiczna - przestrzeń, która zapewnia niezbędne warunki życiowe.

Właściwości populacji:

* liczebność: to liczba osobników składających się na populację; tempo wzrostu ilościowego populacji obrazują dwie krzywe:

- wzrost ograniczony - obecność drapieżników, klimat, choroby

- wzrost nieograniczony - liczbo osobników stale wzrasta

* rozrodczość: stosunek liczby nowo narodzonych osobników do liczebności całej populacji

* śmiertelność: umieralność osobników populacji

* struktura wieku: przedstawia się graficznie w postaci piramidy wieku

* rozprzestrzenienie: polega na przemieszczaniu się organizmów dorosłych lub młodych do wew. lub zew. populacji

* struktura przestrzenna: trzy rodzaje:

- równomierne np.: rośliny w sadzie

- losowe np.: muchy

- skupiskowe np.: antylopy

Altruizm - funkcjonowanie osobników w taki sposób, który zmniejsza ich szanse na przeżycie i wydanie potomstwa.

Terytorializm - polega na tym, że poszczególne osobniki starają się zająć pewien teren, aktywnie go broniąc, znakując jego granice, poświęcając na to część zasobów, które udało im się zmonopolizować.

Miara produkcji netto - oznacza się zwykłe symbolem R0. Jeśli każda samica urodzi tylko jedną córkę to R0 wynosi 1.

Współczynnik reprodukcji brutto - jest to liczba potomstwa żeńskiego, które może wydać przez całe życie samica dożywająca najstarszej klasy wieku.

Cykl życiowy - kolejne fazy przeobrażeń w trakcie rozwoju osobników

Historia życia - charakterystyczny dla gatunku przebieg wydarzeń w życiu organizmu, od zapłodnienia przez kolejne fazy rozwoju aż do śmierci.

Cechy historii życiowej: masa ciała, max długość życia, wiek przystąpienia do rozwoju.

---