Cele poznania naukowego Cele wewnętrzne: informatywna zawartość, ścisłość, prostota (logiczna, matematyczna), pewność wiedzy (logiczna, epistemologiczna, psychologiczna) cele zewnętrzne: cel praktyczny- przewidywanie, wyjaśnianie zachowań. Etapy badania naukowego 1. sformułowanie problemu 2. analiza zmiennych uwikłanych w problem 3. sformułowanie hipotezy badawczej 4. wybór procedury badawczej 5. wybór narzędzia badawczego 6. dobór osób badanych 7. przeprowadzenia badania 8. statystyczny opis wyników 9. statystyczne sprawdzenie H 10. dyskusja i uogólnianie wyników Rodzaje testów psychologicznych do czego służy: osobowości, zdolności, wiadomości. co wywołuje: projekcyjny, wykonania, werbalny. Standaryzacja- jest to ujednolicenie posługiwania się testem. Ma to zminimalizować zależności wyniku testu od czynników ubocznych np. warunki badania. Dobrze wystandaryzowany test posiada: instrukcję, klucz. Moc dyskryminacyjna- danej pozycji mówi nam o tym, w jaki sposób różnicuje ona daną populacje pod względem cechy, której dotyczy. Normalizacja- umieszczenie osoby w odpowiedniej grupie; przeliczenie wyników na skale stenową i tenową. Rzetelność- jest to dokładność z jaką test mierzy to co ma mierzyć. Wynik prawdziwy- granica, do jakiej zmierza przeciętna wyników i-tej osoby w danej liczbie testów. Trafność teoretyczna- problem wykazania w jakim stopniu OB posiada daną cechę. Trafność prognostyczna - chodzi o sprawdzenie w jakim stopniu prognoza sformułowana na podstawie wyników testu sprawdzi się po pewnym czasie u tych samych osób. T. teoretyczna - różni się czasem od prognostycznej. Sprawdzenie diagnozy tuż po badaniu. Skala Thurstone'a: 1. zebranie dużej puli stwierdzeń; wstępna selekcja. 2. sędziowie kompetentni segregują stwierdzenia wzdłuż continuum (11 grup, środek neutralny, równe grupy) 3. tworzymy tabelę obliczeniową. Liczymy medianę, rozstęp między ćwiartkowy. 4. z całej puli dobieramy 20-30 pozycji o jak najniższych wskaźnikach rozstępu. Pozycje wpisujemy losowo na jednej karcie 5. dokonujemy badania; sumujemy wartości skalowe pozycji wybranych i obliczamy średnią. Otrzymujemy wynik mówiący o natężeniu danej cechy u badanego Skala Likerta: 1. stwierdzenia, selekcja 2. konstrukcja wstępnej skali 3. opracowanie systemu udzielania odpowiedzi. Zalecany system wielokategorialny 4. wstępne badanie. Nie mniej niż 100 osób 5. analiza pozycji pod kątem ich przydatności do pomiaru danej cechy. Dwie techniki: korelacyjna, t. 6. rzetelność, trafność skali Zmienność wyników w czasie: Zmienność wiąże się z zrównoważeniem, trudnością i mocą dyskryminacyjną pozycji. Etapy konstruowania kwestionariusza 1. sformułowanie teorii mierzonej cechy 2. wybranie wstępnej puli pozycji 3. sędziowie kompetentni 4. przebadanie wstępna pulą 5. moc dyskryminacyjna, wybranie tych z najwyższą; wstępne obliczenie rzetelności 6. badanie kolejnych prób; obliczanie rzetelności, trafności, norm Czynniki wpływajace na odpowiedź 1. niejasność pytań 2. sposób postawienia pytania 3. tendencja do zgadzania się 4. nastawienie badanego 5. nieświadomy lub świadomy wybór tych odpowiedzi, które są zgodne z panującymi wzorcami w grupie Powody niskiej trafności 1. zła konstrukcja kwestionariusza 2. niska trafność samego kryterium walidacyjnego 3. źle przeprowadzone badanie Rzetelność 1. gdy interesujemy się środkiem continuum to rzetelność musi być wysoka. Gdy interesujemy się krańcami to może być niska. Rodzaje skal szacunkowych (przy teście) 1. skale numeryczne 2. skale graficzne (ciągłe, dyskretne) 3. skale skumulowanych ocen 4. skale z wymuszonym wyborem Zasady konstruowania skal szacunkowych 1. prawidłowy dobór i zdefiniowanie wskaźnika dla zmiennych 2. prawidłowe skonstruowanie kategorii opisowych dla poszczególnych punktów skali. Kategorie opisowe powinny być: jasno sformułowane, reprezentacyjne dla zmiennej której dotyczą, prawidłowo rozmieszczone na skali Błędy popełniane przy szacowaniu 1. błąd łagodności 2. błąd tendencji centralnej 3. błąd halo- uleganiu wrażeniu jakie sprawia OB 4. błąd bliskości- powstawanie zbyt wysokiej, nieprawdziwej korelacji 5. błąd kontrastu- tendencja do nadawanie OB cech przeciwstawnych niż posiada badacz Typy postaw wobec badania 1. OB oceniany przez badacza 2. OB sama siebie ocenia: zmienna aprobaty społecznej, skłonność do zgadzania się |
Moc rozdzielcza wskaźnika Powiązanie pomiędzy wskaźnikiem empirycznym, a zjawiskiem przezeń wskazywanym. Rodzaje powiązań: moc odrzucenia, moc zawierania. Gdy badacz dąży do max. mocy odrzucenia i max. zawierania do dąży do mocy rozdzielczej. Operacjonalizacja zmiennych Ustalenie empirycznego sensu zmiennych teoretycznych; sposób zmierzenia teorii, zmiennej hipotetycznej. Znalezienie dla zjawiska, pojęcia obserwowalnego wskaźnika. Rodzaje wskaźników 1. empiryczne- obserwowalny związek między indicatum, a zjawiskiem wskaźnikowym 2. definicyjne- dobór wskaźników wiąże się z podaniem definicji indicatum 3. inferencyjne- indicatum nie jest obserwowalne, a o jego występowaniu wnioskujemy poprzez wskaźnik, który nie jest definiensem Konstrukty hipotetyczne to pojęcia posiadające nad znaczenie; nie są całkowicie sprowadzalne do zbioru cech obserwowalnych, np. gen, osobowość. Zmienne interweniujące- pojęcia należące do języka teoretycznego w sensie sprowadzonym do cech obserwowanych. Pojęcia związku między zmiennymi 1. wielkość- ilość wariancji wspólnej dla obu zmiennych 2. istotność statystyczna- czy dana ilość wariancji wspólnych może występować przypadkowo 3. kierunek- która zmienna wpływa na którą 4. kształt- postać funkcji matematycznej opisującej zależność 5. wpływ innych zmiennych na zależności- czy wpływ X na Y zależy od trzeciej zmiennej. Wymogi hipotezy 1. wymóg sprawdzania- musza istnieć realne możliwości jej sprawdzenia 2. adekwatna- jako odpowiedź na problem i jednocześnie najprostsza 3. wyjaśnia nie tylko fakty, ale i związki z ZZ, oprócz tych najbardziej interesujących 4. nie może być stwierdzeniem definicyjnym 5. nie powinna być szeroko zgeneralizowana 6. powinien być określony kierunek hipotezy Rodzaje problemu badawczego Problemy istotnościowe: 1. jakie są ZN istotne dla Y 2. jaka wartość przyjmuje Y gdy X przyjmuje wartość Z 3. które zmienne są główne, a które uboczne 4. czy ZN wchodzą ze sobą w interakcję problemy zależnościowe: jakie są zależności między Y a X. Plan quasi-eksperymentalny- badacz manipuluje ZN główną, kontroluje ZN uboczne, min. wpływ ZN zakłócających, dokonuje pomiaru ZZ. Trafność wewnętrzna Eksp. jest trafny wew. gdy ZN rzeczywiście zadziałała na ZZ. Aby tak się stało to: kontrolowane musza być wszystkie ZN uboczne, plan eksp. jest odpowiedni dla H, badacz efektywnie manipuluje ZN. Czynniki zakłócające Trafność wew. 1. historia 2. dojrzewanie 3. testowanie 4. selekcja osób czynniki zakłócające trafność zew. 1. reaktywne albo interakcyjne efekty testowania 2. efekty interakcji stronniczej selekcji osób ze zmienną eksp. Plan Solomona Y1p - X - Y1k gr.A Y2p ------ Y2k gr.B X - Y3k gr.C Y4k gr.D Efekt główny- każda ZN wpływa na zmienna Y niezależnie od siebie Efekt prosty- to różnica między poziomami jednej ZN policzona tylko na jednym poziomie pozostałej ZN. Moderator 1. od wartości zmiennej zależy siła związku XY 2. cechy nominalne\ jakościowe\ ilościowe 3. wartość przyjmowana decyduje o tym czy wzrost zmiennej X powoduje wzrost wartości, a brak zmiennej- spadek wartości 4. zmienna wartość współczynnika korelacji 5. wchodzi w interakcje z ZN główna w kategorii analizy wariancji 6. odpowiada na pytanie kiedy zmienna X działa na Y Mediator 1. zmienna pośrednicząca związku XY 2. pośredniczy między ZN a ZZ; może być traktowany jako skutek ZN albo przyczyna ZZ 3. wyjaśnia relacje między zmienną X i Y- odpowiada na pytanie dlaczego i w jaki sposób X wpływa na Y 3 warunki pełnienia roli mediatora 1. zależność a, b, c, jest istotna, po wyeliminowaniu zależności a i b, zależność c spada w sposób istotny 2. są nim zwykle stany wewnętrzne wpływające na zachowania o statusie ZZ 3. określa warunki w jakich zmienna X wpływa na Y Model eksperymentalny 1. manipulacja co najmniej 1 ZN główną 2. kontrola wpływu ZN ubocznych 3. minimalizacja wpływu ZN zakłócających 4. odpowiedni sposób pomiaru ZZ obserwowalnej Model ex post facto 1. badacz musi dysponować co najmniej 2 grupami osób char. się różnym natężeniem ZZ 2. badacz dysponuje możliwością pomiaru ZN, które w przeszłości oddziaływały na OB i spowodowały zróżnicowanie ZZ- na podstawie porównania ZZ w obu grupach badacz identyfikuje przypuszczalne przyczyny zróżnicowania OB. Model korelacyjno - regresyjny 1. co najmniej 2 zmienne i duże zróżnicowanie grup OB 2. nie manipuluje się żadnymi zmiennymi, tylko obserwuje i mierzy ich współwystępowanie 3. identyfikuje się siłę i kształt związku między zmiennymi maksymalizacja trafności wew. 1. przestrzeganie zasad randomizacji 2. rozbudowa planu eksp. 3. podniesienie poziomu realizmu eksp. 4. oczyszczenie manipulacji z dodatkowych zmiennych 5. zmiana poziomu- powiększenie różnicy w manipulacji maksymalizacja trafności zew. 1. Zwiększenie zróżnicowania sytuacji eksperymentalnej. 2. Zwiększenie liczby sposobów pomiaru ZZ. 3. Zwiększenie zróżnicowania badanych prób. 4. Zwiększenie realizmu życiowego (podobieństwo do sytuacji życiowych). Dobór osób badanych: 1.Dobór celowy - badacz opiera się na opinii własnej lub ekspertów, co do określonej grupy. 2.Dobór ochotników - badacz angażuje płatnie\ nie płatnie OB, szczególnie w badaniach o dużych kosztach emocjonalnych. Najczęściej nie jest to grupa reprezentatywna dla danej populacji, maja specyficzne cechy osobowości (obniża się trafność zewnętrzna eksperymentu). 3. Dobór losowy - zapewnia uniknięcie błędu systematycznego, umożliwia wnioskowanie przyczynowe; trafny zewnętrznie. Konieczność wynika z idei, że na podstawie próby można wnioskować o całej populacji (oszacowanie parametrów ze statystyk). 4. Randomizacja - losowy dobór OB do poszczególnych warunków eksperymentu; zapewnia trafność wewnętrzną. 5. Dobór kwotowy(?) - w badaniach socjologicznych; dobór procentu osób do danych, sprawdza się pokrycie; metoda nienaukowa, ale wygodna (obarczona bardzo dużym błędem). Rodzaje losowania: 1. nieograniczone indywidualne: -zwykle bezzwrotne -przy małych homogenicznych populacjach, albo populacjach mało znanych badaczowi -jednostką jest OB -Każdy element ma jednakową szansę znalezienia się w próbie 2. systematyczne indywidualne: -nie można stosować w populacji podejrzewanej o cykliczne wahania zmiennej -losuje się co n- ty element z operatu (bez tablic) -zaczyna się od ustalonej liczby mniejszej od n. 3. warstwowe: -przy populacjach silnie zróżnicowanych pod względem badanej zmiennej -w populacji wydziela się warstwy tak, aby zminimalizować zróżnicowanie wewnątrz warstwowe, a maksymalizować zróżnicowanie między warstwowe. -najczęściej wielkość prób pobieranych z poszczególnych warstw jest proporcjonalna do ich wielkości 4. grupowe: -przy dużych populacjach i braku dobrego operatu -analogiczne do losowania indywidualnego, ale jednostką jest cała grupa 5. wielostopniowe: -kombinacja innych rodzajów losowania -zakłada się kilka stopni losowania niezależnych od siebie Problemy związane z adaptacją: -W części języków forma żeńska i męska jest taka sama. -Test opracowany, wystandaryzowany i znormalizowany w warunkach specyficznych grup, a stosowany w innych. -Aktualizacja treści zadań testowych. -Kwestie uniwersalne i specyficzne kulturowo. -Różnice w reprezentatywności prób. Cele adaptacji: -dokonywanie porównań między kulturowych, czy reguł jednej grupy odnoszą się do drugiej -stosowanie testu w praktyce psychologicznej (wg Drwala połączenie tych celów jest niemożliwe) Continuum procedur adaptacyjnych: -transkrypcja - identyczna forma graficzna, treść pytań (łącznie z podwójnymi zaprzeczeniami), dokładnie oddana treść, nawet odległa od doświadczeń kulturowych -translacja - dbałość o szczegóły, ale dopuszczenie modyfikacji- przypomina przekład literacki -trawestacja - daleko posunięta modyfikacja oryginału, często na zasadzie intuicji- współpraca tłumacza i psychologa -parafraza - opracowanie nowego testu nawiązującego do koncepcji teoretycznej wersji oryginalnej i rozwiązań w wersji oryginalnej -rekonstrukcja - opracowanie na nowo testu z powtórzeniem poszczególnych etapów i procedur stosowanych przy tworzeniu oryginału Zasady adaptacji: -więcej niż język szkolny -więcej niż jeden tłumacz (niezależni) -unikanie tłumaczenia zbiorowego -kilka wersji językowych- to samo pytanie w różnych językach oddaje najlepiej intencję oryginału -retlansacja- tłumaczenie z powrotem z języka pol. na obcy |