19. 09.

Podst. literatura logopedyczna:

I. Styczek „Logopedia” Wa-wa PWN

I. Styczek „Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego” Wa-wa WSiP

Tadeusz Gałkowski, Grażyna Jastrzębowska (red.) „Logopedia” Opole, Uniw. Opolski

Tadeusz Gałkowski, Elżbieta szeląg, G. Jastrzębowska (red.) „Podstawy neurologopedii” Opole, Uniw. Opolski

M. Młynarska, T. Smereka (red.) „Logopedia. Teoria i praktyka” Wrocław, Agencja Wydawnicza Alinea

G. Jastrzębowska „Podstawy logopedii” Opole, Uniw. Opolski

E. M. Milczakiewicz „Mowa” Kraków, WSP

S. Grabias (red.) „Zaburzenia mowy” Lublin, UMCS

E. M. Milczakiewicz „Początki i rozwój polskiej logopedii” Kraków, Wyd. Edukacyjne

I. Nowakowska- Kempna (red.) „Logopedia jako nauka interdyscyplinarna- teoretyczna i stosowana” Katowice, UŚ

L. Kaczmarek „Nasze dziecko uczy się mowy” Lublin Wyd. Lubelskie

K. Blachnio „Vademecum logopedyczne” P-ń Wyd. UAM

A. Twardowski „Kształcenie dialogowej kompetencji komunikacyjnej u uczniów niep. intel.” Kalisz- P-ń Instytut Pedag.- Artystyczny UAM

B. Sawa „Dzieci z zaburzeniami mowy” Wa-wa WSiP

U. Z. Parol „Dziecko z niedokształceniem mowy” Wa-wa WSiP

E. M. Skorek „Oblicza wad wymowy” Wa-wa W. A. Żak

E. M. Skorek „Podręczny słownik logopedyczny” Kraków, Wyd. Impuls

E. M. Skorek „Dzieci z zaburzeniami mowy wśród rówieśników w klasie szkolnej” Kraków, Wyd, Impuls

D. Emiluta- Rozya „Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym” Wa-wa MEN

M. Bogdanowicz „Terapia pedagogiczna. Przewodnik bibliograficzny” Gdańsk, wyd. Harmonia

Czasopisma logopedyczne:

Rocznik „Logopedia”

„Audiofonologia”

Wprowadzenie do logopedii:

Nazwa „Logopedia” pochodzi od dwóch gr. słów: logos (słowo, mowa) i paideia (wychowanie). W tym kontekście nazwa „logopedia” oznacza kształtowanie mowy.

1 płaszczyzna: kształtowanie mowy w zakresie normy użycia języka. Od samego początku mowa dziecka kształtuje się w jego domu rodzinnym. Następnie niektóre dzieci nabywają umiejętności językowych w żłobku (w środowisku innych dzieci, personelu medycznego i personelu pomocniczego).

W przedszkolach (w tej instytucji są 2 nurty kształtowania mowy dzieci:

Podnoszenie sprawności językowej w całej grupie wiekowej; zajęcia w tym kierunku prowadzi n-lka danej grupy wg treści programowych

Specjalistyczne ćw. logopedyczne prowadzone przez logopedę wyłącznie z dziećmi wykazującymi zaburzenia mowy)

Także w szkole szczebla podst. i średniego dąży się do podnoszenia kultury mowy dzieci i młodzieży w trakcie lekcji j. polskiego, jak również innych przedmiotów, podczas zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych.

Także we wszystkich wyższych uczelniach bez względu na profil należy dbać o wysoki poziom sprawności językowej słuchaczy.

27. 09.

2 płaszczyzna- kształtowanie mowy w zakresie patologii użycia języka

Ten rodzaj działalności realizowany jest przez specjalistów logopedów:

Na różnych oddziałach szpitalnych np.. neurologicznych, laryngologiczno- foniatrycznych, audiologicznych, chirurgii szczękowej, rehabilitacyjnych. Również pomoc logopedyczną świadczą specjaliści w analogicznych poradniach lecznictwa otwartego. Logopedzi są też zatrudniani w poradniach zdrowia psychicznego

W resorcie edukacji logopedzi zatrudniani są w poradniach psych.- pedag. oraz w tzw. punktach logopedycznych niektórych przedszkoli i szkół

Niektórzy logopedzi przyjmują także w gabinetach prywatnych.

Istota logopedii:

Logopedia jest nauką i praktyką interdyscyplinarną.

Opiera się na kilku blokach nauk:

1. Naukach medycznych (np. przesłankach neurologicznych- w zakresie budowy, fizjologii, patologii ośrodkowego i obwodowego ukł. nerw.; w zakresie przesłanek laryngologii i foniatrii- wiedzy w zakresie budowy, fizjologii i patologii narządów mowy, głosu i słuchu. Użyteczne są też przesłanki z zakresu ortodoncji dot. Nieprawidłowości zębowo- szczękowo- twarzowych mogących utrudniać prawidłową wymowę głosek; wykorzystuje się też przesłanki z zakresu pediatrii)

2. Naukach psychologicznych- dostarcza wiedzy z zakresu psych. ogólnej, rozwojowej, wychowawczej i klinicznej

3. Naukach lingwistycznych- jest istotny w zakresie struktury języka (tzn. wiedzy o tzw. gramatyce danego języka ojczystego), jak również w zakresie podstaw dialektologii tzn. wiedzy o regionalnym zróżnicowaniu języka polskiego np. dialekt kaszubski, gwara Podhala

4. Naukach pedagogicznych- dostarczają logopedii wiedzy z zakresu pedag. ogólnej, specjalnej, dydaktyki, andragogiki

5. Naukach technicznych- służą wiedzą z zakresu budowy i funkcjonowania w warunkach terapeutycznych technicznych środków dydaktycznych np. komputerów, magnetowidów, aparatury elektroakust. wykorzystywanej w pracy z os. głuchymi i niedosłyszącymi

Przedmiotem logopedii jest mowa w takich podst. aspektach jak:

- embriologicznych (kształtowanie i rozwój)

- patologicznych (zaburzenia)

- artystyczno- estetycznych (kultura żywego słowa)

- społecznych (komunikacja słowna ludzi)

Zadania logopedii:

1. Kształtowanie prawidłowych czynności mowy (mówienia i rozumienia)

2. Usuwanie zaburzeń mowy

3. Zapobieganie powstawaniu zaburzeń mowy na różnych etapach życia czł.

Mowa- akt w procesie językowego porozumiewania się w słowie, którego istotą jest nadawanie dźwiękowe i odbiór słuchowy inf.

Nadawca Odbiorca

Język- narzędzie w procesie słownego porozumiewania się; odnosi się do następujących elementów:

- wymowy głosek

- odmiany wyrazów

- zasobu słownictwa

- budowy zdań

Obwodowe narządy mowy, głosu, słuchu i oddychania

Narządy mowy:

- wargi (wady- rozszczep- „zajęcza warga”; f, m, b może być wymawiane z trudem; porażenie wargi)

- zęby (wady- braki uzębienia, zęby nadliczbowe, nieprawidłowy zgryz)

- podniebienie twarde (1. Płaskie, 2. Gotyckie, 3. Rozszczep)

- podniebienie miękkie (rozszczep, „wilcza paszcza”, porażenie, asymetria)

- język (mikroglozja- za mały język, makroglozja- za duży; porażenie dysfunkcji języka- międzyzębowe, boczne (lewo lub prawostronne)

- wędzidełko podjęzykowe (za długie i cienkie podczepione pod czubek języka; za krótkie i grube)

9. 01.

T: Czynnik środowiskowy w rozwoju mowy dziecka

1820 r.- Norymbergia- błąkał się młody mężczyzna, spędził życie w zamknięciu i izolacji

Starożytność- Romulus i Rem ulus

Tarzan, „Księga dżungli”

1970 r.- LA- 13letnia dziewczynka Gemma zamknięta w izolacji, opóźniona w rozwoju, nie chodziła, nie mówiła. Dopiero w rodzinie zastępczej w latach 90.tych zaczęła mówić i chodzić

1953 r. - Hiszpania- chłopiec Markos 12 lat żył samotnie w lesie, pozostał samotnikiem

1973 r.- Sri Lanka- chłopiec dzikus, skaczący po drzewach, przeniesiony do sierot pozostał w zamknięciu

1991 r.- Guan da- złapano dzikiego chłopca; jako 3latek był świadkiem mordu i uciekł, żył jak małpy; po odnalezieniu został zaadoptowany- miał wiele małpich zachowań, nauczył się j. migowego, miał piękny głos

Bractwo wilków- 1941-'85- 14 przypadków w Indiach Kamalia 6 lat i Amalia 7 lat- misjonarz zauważył dziewczynki, które warczały na niego i chciały kąsać; nie ustalono pochodzenia; młodsza zmarła, a starsza żyła jeszcze 8 lat- nauczyła się 30 słów

1962 r.- Azja- przy szybach naftowych 7latek biegł z wilkami; żyje w szpitalu; chodzi na czworaka; zna kilka słów; lubi ciemność

Dzieci żyjąc wśród zwierząt uczą się ich zwyczajów np. chłopiec biegający szybko jak antylopa- przez nie wychowany- rozwinęły się neurony odpowiedzialne za ruch, nie było pobudzenia mózgowych ośrodków mowy-przy dziecku były zwierzęta, ale nie było stymulacji mowy; używały takiego języka jak zwierzęta

Niedźwiedzie- 3mies. dziecko zagubione przez 8 lat wychowywane przez niedźwiedzia

Sceptyczne podejście do „powiatu” dzikich dzieci, rzadko kiedy mogą przedstawić swoje życie.

Ważne, by dziecko rozwijało się psychofizycznie w środowisku ludzkim.

T: Wybrane zagadnienia z metodyki logopedycznej- model kolisty (s. 103)

Koło zewn.- stan mowy pacjenta logopedycznego

Koło wewn.- (działania logopedy) etapy logo terapii- ogólny algorytm logo terapii- postępowanie

Stan mowy pacjenta- norma

1 etapem jest etap diagnozowania, który obejmuje kilka faz:

1. obserwacja

2. anamneza (wywiad)

3. badanie mowy

4. badania dodatkowe

5. diagnoza= rozpoznanie

Ad. 1. Obserwacja obejmuje zarówno zachowania słowne, jak i pozasłowne (np. gesty). Ta obserwacja powinna być prowadzona od momentu wejścia do gabinetu

Ad. 2. Obejmuje:

- ciąża- która z kolei, przebieg

- poród- czy o czasie i siłami natury; obowiązują dane ze skali agar i masa ciała

- choroby przebyte przez dziecko- zakaźne, alergie

- rozwój motoryki ogólnej (chwytanie, siadanie, siedzenie); na tym tle rozwój mowy

- sen

- odżywianie

- zainteresowania

- atmosfera domowa (dobra, nieprawidłowa, zmienna)

- stan zdrowia rodziny (choroby neurologiczne, psychiatryczne, zaburzenia mowy)

- pozycja dziecka w grupie (lider, podporządkowany)

- matka, ojciec- imię, wiek, zawód

Ad. 3. Mówienie spontaniczne (czy dużo mówi, artykulacja); badanie powtarzania (głosek, sylab, 2-3 słów); badanie pisania, czytania, liczenia

Ad. 4. Wielospecjalistyczne, lekarskie (pediatra, audiolog, neurolog itp.) oraz psych. i pedag.

W oparciu o te wszystkie dane stawiamy rozpoznanie logopedyczne czyli diagnozę.

Po jej zakończeniu rozpoczyna się terapia logopedyczna, która obejmuje etap utrwalania i uczulania.

Na etapie uczulania podajemy wzór poprawnej formy językowej, która sprawia trudności jęz. w izolacji (porównaj ogniwo OWI), a następnie prosimy pacjenta o reprodukcję tej formy (porównaj ogniwo OKI)

Prawidłowo reprodukowana forma izolowana pozwala przejść do jej utrwalania poprzez pokazanie wzorca tej formy w kontekście np. głoskę włączamy w sylaby i całe słowa (porównaj ogniwo OWK)

Następnie prosimy pacjenta o reprodukcję tej formy wzorcowej kontekstowej (porównaj OKK)

Jeżeli ta kontrola wypada prawidłowo i zadowala logopedę wówczas pacjent może być wypisany z ćwiczeń.

T: Wybrane zagadnienia z surdologopedii

Dziecko może mieć wadę słuchu jeżeli:

1. W rodzinie matki lub ojca są osoby niesłyszące

2. Jeżeli dziecko jest z kolejnej ciąży poprzedzanej porodami samoistnymi

3. Jeżeli dziecko ur. się z ciąży, którą matka próbowała usunąć za pomocą leków lub innych zabiegów

4. Jeżeli matka choruje na cukrzycę

5. Jeżeli dziecko jest z konfliktu serologicznego

6. Jeżeli matka w czasie ciąży chorowała na różyczkę, grypę lub inne choroby wirusowe

7. Jeżeli będąc w ciąży matka brała w nadmiarze leki uspokajające lub matka doznała urazu brzucha

8. Jeżeli dziecko ur. się z porodu patologicznego (ręczny, kleszczowy)

9. Jeżeli dziecko ur. się za martwicy

10. Jeżeli dziecko ur. się z ciąży bliźniaczej lub porodu przedwczesnego

11. Jeżeli w okresie noworodkowym i niemowlęcym dziecko przeżyło choroby wirusowe lub bakteryjne, np. szkarlatyna, odra, grupa, zapalenie opon mózgowych

12. Jeżeli dziecko było leczone skreptomecyną, gentamecyną, neomecyną

Specjalistyczne badanie słuchu wykonuje lekarz audiolog lub odpowiedni technik medyczny.

Polega na określeniu ubytku słuchu w decybelach (dB)

Krzywa określająca poziom ubytku słuchu konstruowana jest osobno dla ucha lewego i prawego w oparciu o poziom słyszanych dB (natężenia dźwięku) oraz poziom słyszanej wysokości dźwięku mierzonej w hercach. Wykres takiego badania słuchu nosi nazwę audiogram.

Zaburzenia słuchu występują w 3 postaciach:

1. Zaburzenia o typie przewodzeniowym polegają na nieprawidłowym przewodzeniu drgań akustycznych dochodzących do ucha wewn. i spotyka się je częściej niż odbiorcze. Ubytek słuchu jest w tych stanach na ogół mniejszy i łatwiej osiąga się efekty terapeutyczne (poprzez wzmacnianie dźwięku)

2. Zaburzenie odbiorcze pojawia się w następstwie uszkodzenia nerwowych dróg słuchowych mających bezpośrednią łączność z ośrodkami słuchu w mózgu w płacie skroniowym. W tych stanach jednym z nowoczesnych sposobów leczenia są tzw. implanty ślimakowe

3. Zaburzenia słuchu pochodzenia ośrodkowego, centralnego charakteryzujące się trudnościami w rozumieniu wypowiedzi słownych. Tym zaburzeniom towarzyszą też szumy uszne i niezwykłe wrażenia słuchowe, których obiektywnie nie stwierdza się.

U małych dzieci wady słuchu obecnie wykrywane są w pierwszych dobach po ur. jednak ich brak nie oznacza w dalszym życiu dziecka braku problemów w tym zakresie bowiem przebyte po tych pierwszych badaniach np. infekcje górnych dróg oddechowych mogą powodować nawet trwałe uszkodzenia słuchu.

Należy zatem zadbać o ewentualne ponowne badanie słuchu.

W przypadkach gdy u małego dziecka stwierdzi się wadę słuchu np. w 1 r. ż. trzeba najszybciej jak to możliwe np. protezować dziecko aby ok. 5- 6 mies. ż. weszło w nurt prawidłowego rozwoju mowy dziecka osiągając podobnie jak w normie rozwojowej gurzenie i gaworzenie- w gaworzeniu bowiem przejawia się początek słuchu fonemat. (mownego)

Obowiązują 2 rodzaje działań usprawniających dziecko niesłyszące:

1. Wychowanie słuchowe tzn. zapoznawanie tego dziecka ze wszystkimi dźwiękami otoczenia

2. Terapia surdologopedyczna polegająca na kształtowaniu mowy dziecka niesłyszącego

Poziom hałasu w dB:

0 dB- próg słyszalności

10 dB- studio telewizyjne

20 dB- cicha rozmowa, szum drzew

30 dB- biblioteka, kapiący kran

40 dB- tereny podmiejskie, jadalnia, lodówka

50 dB- biuro, śpiew ptaków, nowoczesny samochód

60 dB- normalna rozmowa, odkurzacz

65 dB- następuje zmiana ciśnienia krwi, rozpoczyna się poziom szkodliwości hałasu dla zdrowia

70 dB- ruch samochodowy na skrzyżowaniu, głośniej włączony TV

80 dB- gwiżdżący czajnik, tel.

85 dB- wg norm UE jest to poziom hałasu szkodliwy dla zdrowia

90 dB- kosiarka, maszyna przemysłowa

100 dB- budzik, ciężarówka

105 dB- poziom trwałego uszkodzenia słuchu. Pojawiają się zakłócenia w funkcjonowaniu systemu nerwowego

110 dB- fajerwerki, samolot

120 dB- młot pneumatyczny, koncert rockowy

130 dB- granica bólu w uszach

140 dB- samolot odrzutowy

170 dB- następuje śmierć w wyniku wibracji i hałasu

Ćwiczenia: str. 238

Rozwój mowy dziecka:

- etap zerowy (0)- przygotowawczy

- etap 1- melodii (0-1 r. ż.)

Wyróżnia się zjawiska wokaliczne:

• Krzyk- trwa i ewoluuje

• Ok. 2-3 mc gurzenie- odruch bezwarunkowy, różne dźwięki wydawane przez dziecko, nieraz przypominają dźwięki mowy, gurzą także dzieci głuche do ok. 18 mc ż.

• Gaworzenie- ok. 5-6 mc ż.- odruch warunkowy- warunkiem jest słyszenie; istotą gaworzenia jest próba naśladowania dźwięków mowy dorosłych oraz własnych dźwięków wydawanych przez dziecko; dźwięki te mogą być naśladowane przez dziecko w wyniku rozwoju słuchu fonemat. (mownego)

Zjawisko słuchu fonemat. i pojawienie się gaworzenia zw. jest z dojrzewaniem funkcjonalnym ośrodków słuchowych w płatach skroniowych mózgu.

Słuch fonemat. jest to zdolność do rozróżniania dźwięków mowy. Kształtuje się on na bazie słuchu fizycznego

Echolalia- jest to fizjologiczne zjawisko w rozwoju mowy ok. 8-10 mc ż. polegające na powtarzaniu zasłyszanych słów np. mama, baba, papa, tata

Pierwsze słowa ok. 12 mc ż. (ponad 1,5 r. ż. -opóźnienie)

- etap 2- wyrazu (1-2 r. ż.)

- etap 3- zdania (2-3 r. ż.)

- etap 4- swoistej mowy dziecięcej (3-7 r. ż.)

5 r. ż. oznacza zakończenie rozwoju artykulacji

Dziecko 7letnie powinno osiągnąć tzw. dojrzałość szkolną- w tym mieści się b. ważny nurt dojrzałości logopedycznej.

Oznacza to, że dziecko idące do szkoły powinno wymawiać wszystkie głoski j. polskiego prawidłowo, posiadać odpowiednie do wieku bogactwo słownikowe, używać prawidłowych form gramatycznych, prawidłowo budować zdania i umieć łączyć je w dłuższe wypowiedzi słowne o typie opisu, sprawozdania, opowiadania.

T: Materiał poglądowy w logoterapii.

Do ćw. lub badania wymowy głosek i nazywania np. przedmiotów, zjawisk, wykorzystujemy materiał poglądowy w postaci pojedynczych obrazków ukazujących pojedyncze elementy rzeczywistości.

Do badania lub ćw. zdolności układania zdań wykorzystujemy obrazki sytuacyjne.

Do badania i ćw. związków przyczynowo- skutkowych wyrażonych za pomocą struktur logiczno- gramatycznych wypowiedzi słownej wykorzystujemy tzw. historyjki obrazkowe.

Ćw. oddechowe w logoterapii:

- na wydechu mówi jak najdłużej aaaaaaaaaaaa

- gasimy świeczkę na wysokości ust

- pergamin na czubek języka i plujemy

24. 04.

1. Zastosowanie systemu piktogramów w terapii logop. dziecka z MPD

2. Wady wymowy w świadomości rodziców dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym

3. Stymulowanie rozwoju mowy u dzieci z zespołem Downa

Vademecum str 86-119, 163-195

Chmielewska- ćw., konspekty

Nauki medyczne

Nauki techniczne

Nauki pedagogiczne

Nauki lingwistyczne

Nauki psychologiczne

Logopedia

składnia

słownictwo

morfologia

fonologia

---