Masaż i zabiegi z zakresu fizjoterapii w wybranych chorobach układu oddechowego.
1. Przewlekły nieżyt oskrzeli
a) okres ostry
- w ramach fizykoterapii stosować można inhalacje:
*z antybiotyków
*z leków działających rozkurczowo
*z leków działających rozrzedzająco na wydzielinę oraz umożliwiających jej odkrztuszanie
*z leków działających wykrztuśnie
Dodatkowo skuteczne działanie lecznicze wykazują wody mineralne, promieniowanie podczerwone i diatermia krótkofalowa.
- w okresie ostrym masażu i kinezyterapii nie wykonuje się.
b) okres przewlekły
- w ramach fizykoterapii stosuje się inhalacje (podobnie jak w stanie ostrym) oraz elektroaerozole, promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, prądy interferencyjne, diatermię krótkofalową, diatermię mikrofalową, ultradźwięki, magnetoterapię, zabiegi wodne, kąpiele solankowo - jodowo- bromowe, kurację pitną.
-masaż:
Celem masażu jest uelastycznienie mięśni oddechowych, pobudzenie i ułatwienie usuwania zalegającego śluzu, pogłębiej fazy wydechu.
Wyróżniamy dwa sposoby postępowania:
Pierwszym jest masaż segmentarny. Pod jego wpływem obserwujemy zwiększenie odkrztuszania, rozrzedzenie gęstej plwociny i poprawę swobody oddychania.
W lżejszych przypadkach dobrze sprawdza się druga metoda - masaż klasyczny. Wykonujemy go w ułożeniu drenażowym, opracowujemy mięśnie w obrębie grzbietu i klatki piersiowej. Stosujemy techniki: głaskania, rozcierania, ugniatanie podłużne, dużo oklepywań łóżeczkowych i miotełkowych oraz wibrację w przestrzeniach międzyżebrowych. Zabieg kończymy chwytem sprężynowania klatki piersiowej.
-kinezyterapia
Zadaniem kinezyterapii jest poprawa wentylacji płuc, poprawa ruchomości klatki piersiowej, dążenie do odkrztuszenia i wydalenia śluzu. W tym celu stosujemy drenaż ułożeniowy w odpowiedniej pozycji ( 3 razy dziennie po godzinie lub 4 do 6 razy dziennie po 30 minut ).
Dodatkowo stosowane są ćwiczenia oddychania dolnożebrowego i przeponowego.
2. Rozstrzenie oskrzeli
-w ramach fizykoterapii stosuje się inhalacje, diatermię krótkofalową oraz magnetoterapię.
-masaż
Wyróżniamy dwie metody postępowania. Pierwszym jest masaż segmentarny wraz z chwytem sprężynowania klatki piersiowej.
Alternatywną formą jest masaż klasyczny w ułożeniu drenażowym.
Opracowujemy grzbiet i klatkę piersiową stosując głaskania, rozcierania, ugniatania poprzeczne i podłużne, oklepywania łóżeczkowe oraz wibrację i delikatne roztrząsania.
-kinezyterapia
Postępowanie jest podobne jak w przewlekłym zapaleniu oskrzeli, dołączyć możemy ćwiczenia oddechu celowanego. W tym celu prowadzący kładzie rękę na klatce piersiowej pacjenta w okolicy chorego segmentu i stawia opór w fazie wdechu, zmuszając pacjenta do intensywniejszej pracy tym segmentem.
3. Dychawica oskrzelowa
a) okres napadowy
Po ustaleniu i wyeliminowaniu alergenu przystępujemy do leczenia.
-fizykoterapia
Podczas ataków celem nadrzędnym jest jak najszybsze przerwanie duszności. Stosowane są inhalacje ze środków rozszerzających oskrzela i tlenu, leków działających przeciwuczuleniowo i przeciwskurczowo.
Stosuje się również ultradźwięki, promieniowanie nadfioletowe, kąpiele rąk i nóg (gorące lub o zmiennej temperaturze).
-masaż
Nie wykonujemy w okresie napadu.
-kinezyterapia
W czasie trwania napadu stosuje się pozycje rozluźniające, których uczymy chorego w okresie międzynapadowym.
b) okres międzynapadowy
Celem stosowanych zabiegów jest obniżenie wrażliwości oskrzeli i pęcherzyków płucnych na alergeny wewnątrzpochodne, działanie odczulające, zwiększenie ogólnej odporności.
-fizykoterapia
W okresie międzynapadowym stosujemy: promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, elektrostymulację przepony, prądy diadynamiczne, prądy interferencyjne, prądy sinusoidalne modulowane, diatermię krótkofalową, diatermię mikrofalową, ultradźwięki, inhalacje, aerojonoterapię, magnetoterapię, kuracje pitne, saunę, natryski deszczowe i wachlarzowe na klatkę piersiową.
-masaż
Występują dwie metody działania.
Pierwszym jest zastosowanie masażu segmentarnego lecz przez pierwsze 10 zabiegów nie stosujemy sprężynowania klatki piersiowej.
U dzieci zaleca się wykonanie wibracji mięśniówki nosa jako techniki dopełniającej zabieg.
Druga metoda polega na wykonaniu masażu klasycznego rozluźniającego mięśnie oddechowe. Opracowujemy grzbiet i klatkę piersiową, obręcz barkową, szyję i kark. Stosujemy głaskania, rozcierania, ugniatania podłużne i uciski punktowe (w przestrzeniach międzyżebrowych przy kręgosłupie i przy mostku, kresy karkowej dolnej oraz wałów mięśni czworobocznych).
Jeżeli masaż jest stosowany tylko jako korekta wady postawy, należy zwrócić uwagę na wzmocnienie mięśni grzbietu i brzucha oraz obniżenie napięć pasa barkowego.
-kinezyterapia
Stosujemy odpowiednie grupy ćwiczeń:
*w celu rozluźnienia mięśni w obrębie klatki piersiowej, obręczy barkowej, szyi i karku.
*w celu korekcji postawy (obniżać pas barkowy i wciągać brzuch, oduczyć garbienia się)
*zajęcia sportowo-rekreacyjne, przede wszystkim pływanie w ciepłej wodzie
*ćwiczenia oddechowe z nauką kontrolowania oddychania
*ćwiczenia oddechowe wszystkimi torami
4. Rozedma płuc
Celem leczenia jest udrożnienie oskrzeli, poprawa wentylacji płuc oraz wymiany gazowej.
-fizykoterapia
Stosowane są inhalacje, elektroaerozole, promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, prądy interferencyjne, diatermię krótkofalową, diatermię mikrofalową, ultradźwięki, magnetoterapię, zabiegi wodne, kąpiele solankowo - jodowo - bromowe, kurację pitną.
-masaż
Celem stosowania masażu jest uruchomienie klatki piersiowej i ułatwienie oddychania (szczególnie wydechu). Częstotliwość, intensywność i czas trwania masażu należy dostosować do wydolności sercowo-krążeniowej ogólnej i aktualnej.
Do wyboru mamy dwa sposoby postępowania.
Pierwszy sposób - masaż segmentarny, pamiętać należy o ogólnym zesztywnieniu klatki piersiowej wskutek wzmożonego napięcia mieśni międzyżebrowych. Dopiero po usunięciu tych stanów możemy prowadzić gimnastykę oddechową. Sprężynowanie klatki piersiowej wykonujemy dopiero po odzyskaniu elastyczności klatki piersiowej.
W lżejszych przypadkach możemy zastosować drugi sposób - masaż klasyczny. Wykonujemy masaż rozluźniający napięcia mięśniowe w obrębie grzbietu i klatki piersiowej. Do stosowanych technik należą: głaskania, rozcierania, ugniatanie podłużne i delikatne roztrząsanie. Jeżeli wydolność chorego się poprawia, można dołączyć oklepywania i wibrację klatki piersiowej. Przy dalszej poprawie stanu zdrowia można dołączyć chwyt sprężynowania klatki piersiowej.
-kinezyterapia
Stosuje się:
*naukę oddychania dolnożebrowego i przeponowego
*ćwiczenia zmierzające do rozluźnienia mięśni międzyżebrowych i uelastycznienia klatki piersiowej
*ćwiczenia ogólnousprawniające
Ćwiczenia należy prowadzić ostrożnie i z niewielką ilością powtórzeń. U chorych w starszym wieku ze zmianami w tkance płucnej i w sercu można prowadzić ćwiczenia jak w przypadkach kardiochirurgicznych.
5.Zapalenie płuc płatowe
Celem leczenia jest rozprężenie zajętej tkanki płucnej. Musi to jednak odbywać sposób ostrożny, zwłaszcza we wczesnym okresie, aby nie doprowadzić do rozrywania się lub uszkodzenia tkanki płucnej. Przed przystąpienie do zabiegów należy skontrolować temperaturę, szybkość tętna i oddechu.
a) okres I ( narastania wysięku)
-fizykoterapia
Stosowane są promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, diatermię krótkofalową, diatermię mikrofalową.
-masaż
W tym okresie nie jest wykonywany.
-kinezyterapia
Zabiegi powinny rozpocząć się w możliwie najwcześniejszym etapie, stosowane jest przede wszystkim ułożenie w pozycjach przeciwzrostowych. Pozycje należy zmieniać co 20-30 minut, chory powinien również zostać nauczony sposobu na pełne rozluźnienie mięśni w pozycji leżącej.
b) Okres II ( ustępowania wysięku )
-fizykoterapia
Stosowane są promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, diatermię krótkofalową, diatermię mikrofalową i magnetoterapię.
-masaż
W tym okresie zastosowanie ma jedynie masaż segmentarny. Ułatwia on odkrztuszanie, poprawia elastyczność klatki piersiowej i wpływa uspokajająco na układ nerwowy i krążenia. Chwyt sprężynowania klatki piersiowej nie jest wykonywany.
-kinezyterapia
W II okresie (5-10 dni po ustąpieniu wysięku) należy ćwiczyć oddychanie przeponowe z ugiętymi kończynami dolnymi. W ćwiczeniach przechodzi się stopniowo od oddechów wolnych do ćwiczeń z dawkowanym oporem.
c) Okres III (rekonwalescencja)
-fizykoterapia
Stosowane są promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, diatermię krótkofalową, diatermię mikrofalową i magnetoterapię.
-masaż
Celem masażu jest przywrócenie sprawności ruchowej żeber, prawidłowej czynności mięśni oddechowych, poprawa ukrwienia w obrębie klatki piersiowej, zapobieganie powstaniu zrostów.
Wyróżniamy dwa sposoby postępowania - klasyczny i segmentarny.
Do masażu segmentarnego dołączamy chwyt sprężynowania klatki piersiowej.
Drugi sposób poświęca dużą uwagę na rozluźnieniu mięśni międzyżebrowych i prostowników grzbietu w odcinku piersiowym.
Stosujemy głaskania, rozcierania, ugniatania podłużne i delikatne roztrząsanie. W miarę poprawy stanu zdrowia możemy dołączyć wibrację (w przestrzeniach międzyżebrowych o całej klatki piersiowej)
Wykonywaną przy pogłębionym wdechu i pogłębionym wydechu pacjenta oraz oklepywanie łyżeczkowe i sprężynowanie klatki piersiowej.
-kinezyterapia
Zadaniem kinezyterapii jest zapobieganie wytworzeniu się zrostów opłucnowych, wzmocnienie przepony, rozciąganie powstałych zrostów opłucnej, poprawa i utrzymanie ruchomości klatki piersiowej, poprawa wydolności oddechowej, korekcja wady postawy. Wprowadzamy ćwiczenia ogólnousprawniające, najlepiej w pozycjach izolowanych. W następnej kolejności uruchamiane są ćwiczenia mające na celu korekcje postawy.
Proces ten powinien trwać co najmniej 3 miesiące.
6. Zapalenie płuc odoskrzelowe
a) okres ostrego zapalenia
W tym okresie nie stosuje się żadnych zabiegów
b) okres rekonwalescencji
Celem zabiegów jest oczyszczenie dróg oddechowych, rozprężenie tkanki płucnej, ułatwienie wydechu i wdechu. Przed zabiegami należy skontrolować temperaturę, tętno i szybkość oddechu pacjenta.
-fizykoterapia
Stosowane są promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, diatermię krótkofalową, diatermię mikrofalową i magnetoterapię.
-masaż
Celem masażu jest przywrócenie sprawności ruchowej klatki piersiowej, ułatwienie oczyszczenia dróg oddechowych, poprawa odżywienia tkanek w obrębie klatki piersiowej przez poprawę krążenia.
Pierwszym sposobem jest masaż segmentarny dołączając do niego chwyt sprężynowania klatki piersiowej wraz z poprawą stanu zdrowia pacjenta.
Drugi sposób obejmuje masaż klasyczny. Stosowane są głaskania, rozcierania, ugniatania podłużne i delikatne roztrząsanie. Wraz z poprawą stanu zdrowia dołączamy wibrację w przestrzeniach międzyżebrowych oraz całej klatki piersiowej oraz oklepywanie łyżeczkowe i sprężynowanie klatki piersiowej.
-kinezyterapia
Stosuje się:
*ćwiczenia oddechowe, od ćwiczeń wolnych do ćwiczeń z dawkowaniem
*ćwiczenia ogólnousprawniające
Ćwiczenia powinny być prowadzone w pozycjach drenażowych.
7. Zwłóknienie płuc
Celem stosowanych zabiegów jest rozprężenie zajętego płuca, zachowanie ruchomości klatki piersiowej i zapobieżenie powstaniu skrzywienia kręgosłupa.
-fizykoterapia
Stosowane są promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, diatermię krótkofalową, diatermię mikrofalową.
-masaż
Pierwszy sposób - postępowanie segmentarne bez wykonywania chwytu sprężynowania klatki piersiowej.
Drugi sposób - postępowanie klasyczne, stosowane są głaskania, rozcierania, ugniatania podłużne, wibracje oraz delikatne roztrząsanie.
Przy występowaniu rozstrzeni oskrzeli masaż należy wykonywać w ułożeniu drenażowym, a do technik masażu można dołączyć delikatne oklepywanie łyżeczkowe.
-kinezyterapia
Jeśli zwłóknienie płuca nie jest całkowite, stosuje się ćwiczenia w celu rozprężenia płuca. W ćwiczeniach oddechowych należy zwrócić uwagę zarówno na fazę wdechu, jak i fazę wydechu.
Jeżeli nastąpiło całkowite zwłóknienie płuca, możemy próbowac zachować jak największą ruchomość klatki piersiowej oraz zapobiegać powstaniu bocznego skrzywienia kręgosłupa. Do tych ćwiczeń należy dołączyć ćwiczenia ogólnie usprawniające oraz ćwiczenia oddechowe.
8. Zapalenie opłucnej
8.1 Wysiękowe zapalenie opłucnej
Celem zabiegów jest przyśpieszenie wchłaniania się płynu i zapobieżenie powstaniu zrostów pomiędzy blaszkami opłucnej. Ważne jest również uzyskanie pełnego rozpreżenia płuca. W rehabilitacji zwraca się szczególną uwagę na zwiększenie wentylacji, utrzymanie lub zwiększenie ruchomości klatki piersiowej oraz zapobieżenie bocznemu skrzywieniu kręgosłupa. Należy jednak zwrócić uwagę czy czynnikiem etiologicznym choroby nie była gruźlica - w takich wypadkach nie stosuje się zabiegów fizjoterapeutycznych.
a) Okres I (wysiękowy)
-fizykoterapia
Stosowane są promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, diatermię krótkofalową, diatermię mikrofalową.
-masaż
W tym okresie masaż nie jest stosowany.
-kinezyterapia
Stosowane jest ułożenie w pozycjach przeciwzrostowych, zmiana pozycji co 20-30 minut.
b) Okres II (wchłaniania się wysięku)
-fizykoterapia
Stosowane są promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, diatermię krótkofalową, diatermię mikrofalową i magnetoterapię.
-masaż
W tym okresie stosowany jest wyłącznie masaż segmentarny bez chwytu sprężynowania klatki piersiowej.
-kinezyterapia
Po 5-10 dniach od ustąpienia wysięku należy ćwiczyćoddychanie przeponowane z ugiętymi kończynami dolnymi. Przechodzi się stopniowo od ćwiczenia oddechów wolnych do ćwiczeń z dawkowanym oporem.
c) Okres III (rekonwalescencji)
-fizykoterapia
Stosowane są promieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, diatermię krótkofalową, diatermię mikrofalową i magnetoterapię.
-masaż
Postępowanie segmentarne, wraz z poprawą stanu zdrowia pacjenta dołączamy chwyt sprężynowania klatki piersiowej.
Drugi sposobem jest masaż klasyczny z zastosowaniem technik głaskania, rozcierania, ugniatań podłużnych a w miarę poprawy stanu zdrowia należy dołączyć wibrację ( w przestrzeniach międzyżebrowych oraz całej klatki piersiowej)
-kinezyterapia
Wprowadzamy ćwiczenia ogólnousprawniające. Stosujemy dużo ćwiczeń w pozycjach izolowanych, następnie ćwiczenia mające na celu korekcje postawy. Proces ten powinien trwać minimum 3 miesiące.