ANTYK:

Filozofia:

-Heraklit, Sokrates V w.p.n.e., Platon V w. p.n.e., Arystoteles IV w. p.n.e., Dionizos - cynizm, Zenon z Kition II w. p.n.e. - stoicyzm, Epikur III w. p.n.e.

Literatura:

Epika - Grecja: Homer VIII w. p.n.e. - „Iliada” i „Odyseja” eposy

Rzym: Wergiliusz I w. p.n.e. - „Eneida” epos

Liryka - Grecja: Tyrtajos VII w. p.n.e. Safona VII w. p.n.e., Anakreont VI w. p.n.e., Simonides VI w.

Rzym: Horacy I w. p.n.e. „Carmina”, Satyry „List do Pizonów”

Dramat grecki: Ajschylos „Orsteja”, Sofokles „Antygona”, Eurypides - „Media”, „Elektra”, Arystofanes - komedie: „Ptaki” i „Żaby”

ŚREDNIOWIECZE:

Filozofia:

- św. Augustyn, św. Tomasz, św. Franciszek

Literatura:

Epos rycerski - Francja: „Pieśń o Rolandzie” (cykl karoliński); „Dzieje Tristana i Izoldy”;

Hiszpania: „Pieśń o Cydzie”

Anglia: „O królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu”

Poemat- Francja: „Pieśń o Róży”; Villon „Wielki Testament”

Hagiografia: „Kwiatki św. Franciszka z Asyżu”

Powieść ramowa- Anglia: „Opowieści konterberyjskie”

POLSKA:

Zabytki języka polskiego- IX w. Geograf bawarski; X Dagome iudex; XII Bulla Gnieźnieńska; XIII Księga henrykowska; XIII Bogurodzica; XIV Kazania świętokrzyskie; Psałterz floriański; XV Kazania gnieźnieńskie; Psałterz puławski, Biblia Królowej Zofii, XV O zachowaniu się przy stole, Legenda o św. Aleksym, Lament świętokrzyski.

Liryka maryjna: Bogurodzica , Żale Matki Boskiej pod Krzyżem

Danse macabre: Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią

Literatura świecka:słota - O zachowaniu się przy stole, Satyra na leniwych chłopów

Hagiografia: „Legenda o św. Aleksym”

Historiografia: XII w. Kronika Galla Anonima; XIII Kronika polska Wincentego Kadłubka, XIV Kronika Janka z Czarnkowa, XV Roczniki […] Królestwa Polskiego Jana Długosza

RENESANS:

Filozofia:

- Michel de Montaigne Essais - Próby (esej), Tomasz Morus - Utopia, egalitaryzm - równość ludzi (Anglia), Niccolo Machiavelli makawielizm (Włochy), Erazm z Roterdamu irenizm

Literatura:

Dramat Szekspirowski: Makbet, Romeo i Julia, Hamlet, Król Lyar przełom renesansu i baroku

Nowela, powieść ramowa: Giovanni Boccaccio - Dekameron - prekursor noweli

Poemat epicki: Ludovico Ariosto - Orland szalony

Sonety:Francisco Petrarka - Sonety do Laury - ostatecznie ustalił budowę

Poemat- Włochy: Dante Alighieri „Boska Komedia”

Dialog:Baltazar Castiglione - Dworzanin

Esej:Michel de Montaigne - „Próby”(Essais)

Epopeja satyryczna: Francois Rabelais - Gargantua i Pentagruel

Traktat: Tomasz Morus - Utopia

POLSKA:

- Mikołaj Rej - Krótka rozprawa między trzema osobami… Panem, Wójtem a Plebanem - dialog udramatyzowany; „Żywot człowieka poczciwego” - sielanka; „Zwierzyniec” - 700 epigramatów

- Jan Kochanowski - Fraszki (Na swoje księgi, Do fraszek, Do gór i lasów, O żywocie ludzkim, O kaznodziei, O Kapelanie, Na Świętego ojca, Do Hanny, Raki); Pieśni (Hymn do Boga - Czego chcesz od nas Panie za Twe hojne dary; Serce roście, patrząc na te czasy; Chcemy sobie być radzi?, Pieśń o spustoszeniu Podola przez Tatarów; Pieśń o dobrej sławie; Pieśń świętojańska o sobótce; XIX Trenów; Odprawa posłów greckich - dramat renesansowy

- Szymon Szymonowic - Żeńcy - sielanka niekonwencjonalna

- Łukasz Górnicki - Dworzanin polski - dialog, paraneza o wzorcach postępowania

- Andrzej Frycz Modrzejewski - (publicysta) O poprawie Rzeczpospolitej- traktat (księgi 1.o obyczajach, 2.o poprawach, 3.o wojnie, 4. o kościele, 5. o szkole

- Mikołaj Sęp-Szażyński - przełom renesansu i baroku pisał sonety filozoficzne o przemijaniu Rymy albo wiersze polskie

- Piotr Skarga - Żywot świętych, Kazania sejmowe, porównał ojczyznę do tonącego statku w drugim kazaniu(Kazanie wtórne. O miłości ku ojczyźnie i o pierwszej chorobie Rzeczpospolitej, która jest z nieżyczliwości ku ojczyźnie)

BAROK:

Filozofia:

- Giordano Bruno; Karteziusz - myślę więc jestem - racjonalizm; Galileusz, Brauch Spinoza, Blaise Pascal - zakład o Boga, Gottfried Leibniz - świat optymalna wypadkowa wszystkich możliwości; John Locke - tabula rasa - czyste tablice, wiedza nie jest wrodzona.

Literatura:

Epos: Torquato Tasso - Jerozolima wyzwolona (Włochy) John Milton - Raj utracony

Powieść: Miguel Carvantes - Don Kichot z la Manche(Hiszpania)

Tragikomedia: Pierre Corneille - Cyd (Francja)

Komedia: Molier - Świętoszek, Sąpiec (Francja)

Dramat: Jean Racine - Fedra (Francja), Lope de Vega - Rodryg, ostatni z Gotów

Poezja:Luis de Góngora gongoryzm (Hiszpania), Gambattista Marino marynizm (Włochy)

POLSKA:

- Jan Andrzej Morsztyn - poezje, tomy: Kanikuła albo psia gwiazda, Lutnia; lieratura. dworska

- Daniel Naborowski - marynizm - Krótkość żywota, Cnota gruntu wszystkiemu, Marność dworska

- Jan Chryzostom Pasek - Pamiętniki literatura ziemiańska (sarmacka)

- Wacław Potocki - publicysta, poezja: Nierządem Polska stoi, Zbytki polskie, Pospolite ruszenie, Kto mocniejszy ten lepszy, Człowiek, ziemiańska (sarmacka) epos: Transakcja wojny chocimskiej

- literatura plebejska (miejska) - Jan z Kijan Fraszki Sowizdrzała Nowego, Adam Władysławiusz, Walenty Roździeński, twórczość anonimowa

- Jan III Sobieski - epistolografia - Listy do Marii

-Zbigniew Morsztyn - twórca emblematu Muza domowa -autor wierszy

- Hieronim Morsztyn - Światowa rozkosz

OŚWIECENIE:

Filozofia:

- Wolter wolterianizm, Rousseau, Denis Diderot, Monteskiusz, Immanuel Kant ważna postać!

Literatura:

- Wolter (Francja): powiastki filozoficzne:Kandyd, Zadyg, Listy o Anglikach

- Jan Jakub Rousseau (Francja)- ojciec sentymentalizmu, powieść - Emil, ważna powieść - Nowa Heloiza, Umowa społeczna, Wyznania, pisał Encyklopedię

- Denis Diderot - (Francja) redaktor naczelny Encyklopedii, powiastka filozoficzna: Kubuś fatalista i jego pan

- Jonatan Swift - (Anglia)ważna powieść - Podróże Gulivera, uważał że koń jest szlachetniejszy od człowieka

- Daniel Defoe - (Anglia), prekursor światowego dziennikarstwa,publicysta, ważna powieść- Przypadki Robinsona Crusoe

- Henry Fielding - (Anglia) ważna powieść - Historia życia Toma Jonsa

Bajka:Jean de Lafontaine (Francja) przełom baroku i oświecenia

POLSKA:

- Ignacy Krasicki - satyry:(Do króla, Pijaństwo, Świat zepsuty, Żona modna), bajki(Wstęp do bajek, Szczur i kot, Ptaszki w klatce, Malarze, Jagnię i Wilcy, Filozof, Dewotka, Kruk i lis), poematy heroikomiczne: Monachomachia, Antymonachomachia, powieści: Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, Pan podstoli.

- Adam Naruszewicz - satyry: Chudy literat, próba ujęcia dziejów polski: Historia narodu polskiego

- Julian Ursyn Niemcewicz - komedia polityczna: Powrót posła, Podróże po Ameryce, Śpiewy historyczne

- Franciszek Zabłoci - komedie: Fircyk w zalotach; Sarmatyzm

- Stanisław Trembecki - bajki: Myszka, kot i kogut; Sofiówka, utwory rokoko

- Franciszek Karpiński - sentymentalista,poezja sentymentalna: Do Justyny. Tęskność na wiosnę, sielanka sentymentalna: Laura i Filon, poezja patriotyczna: Pieśń dziada sokalskiego w kordonie cesarskim; Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta, kolenda: Bóg się rodzi

- Dionizy Kniaźnin - poezja sentymentalna, Carmina, erotyka, sztuki: Spartanka, Cyganie i rokoko

- Wojciech Bogusławski - Krakowiacy i Górale

- Ludzie teatru: Franciszek Zabłoci, Franciszek Bohomolec, Niemcewicz, Bogusławski

ROMANTYZM:

Filozofia:

- Georg Wilhelm Friedrich Hegel - teza-antyteza= synteza; Friedrich Wilhelm Schelling, Friedrich Schlegel

Literatura:

- Johann Wolfgang Goethe (Niemcy) - Cierpienia młodego Wertera - powieść w listach - bohater werterowski, Welschmerz - ból świata (melancholia, apatia, załamanie); Faust - dramat romantyczny; Król Olszyn - ballada

- Fryderyk Schiller (Niemcy) - Intryga i miłość - tragedia; Zbójcy - tragedia; Rękawiczka - ballada

- George Gordon Byron (Anglia)- Giaur - poemat epicki - bohater bajroniczny

- James Macpherson (Anglia) - Pieśni Osjana

- Walter Scott (Szkocja) - Wawery; Narzeczona z Lammermoor, Rob Roy, Ivanhoe - powieści historyczne

- Wiktor Hugo (Francja) - Katedra Marii Panny w Paryżu, Nędznicy - powieść; teoretyk teatru

- Alfred de Musset (Francja) - Spowiedź dziecięcia wieku - powieść

- Aleksander Puszkin - Eugeniusz Oniegin; Borys Godunow - dramat romantyczny

- Michał Lermontow - Bohater naszych czasów

POLSKA:

- Adam Mickiewicz - Ballady i romanse - ballady; Konrad Wallenrod - powieść poetycka; Grażyna - powieść poetycka; Sonety krymskie - sonety; Dziady - dramat romantyczny; Pan Tadeusz - epos; Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego - proza biblijna; liryki lozańskie; wiersze: Do M***; Niepewność

- Juliusz Słowacki - Kordian - dramat romantyczny; Beniowski - poemat dygresyjny; Balladyna - tragedia; Fantazy - dramat; lityka: Hymn (Smutno mi Boże); Testament mój; Rozłączenie; Grób Agamemnona; twówczość genezyjska: Genesis z ducha; Uspokojenie

- Zygmunt Krasiński - Nie-Boska Komedia - dramat romantyczny; Psalm przyszłości; Przedświt - poemat

- Cyprian Kamil Norwid - Promethidion; cykl Vade-mecum; Bema pamięci żałobny rapsod; Fortepian Szopena; Pióro

- nurt tyrtejski: Wincenty Pol - Stary Ułan pod Brodnica; Ryszard Berwiński - Marsz w przyszłość; Lucjan Siemieński - Przysługa; Mieczysław Romanowski - Co tam marzyć!; Kornel Ujejski - Maraton; Chorał -poeci krajowi

- nurt sielski: Władysław Syrokomla - Lalka; Teofil Lenartowicz - Złoty Kubek -poeci krajowi

- powieściopisarze: Józef Kraszewski - Stara Baśń, Ulana; Henryk Rzewuski - Pamiętniki Soplicy; Narcyza Żmichowska - Poganka; Zygmunt Kaczkowski - gawędy szlacheckie

- szkoła ukraińska: Antoni Malczewski - Maria; Seweryn Goszczyński - Zamek kaniowski; Józef Zaleski - Dumka Mazepy

- komedia: Aleksander Fredro - Śluby panieńskie; Zemsta; Damy i huzary; Pan Jowialski

POZYTYWIZM (REALIZM):

Filozofia:

- August Comte (Wykład filozofii pozytywnej); Hipolit Taine (determinizm); Herbert Spencer (ewolucjonizm); John Stuart Mill (utylitaryzm); Karol Darwin (darwinizm).

Literatura:

- Honoriusz Balzak (Francja; wyprzedził epoke zm.1850r) - Komedia ludzka; Ojciec Goriot - powieści

- Stendhal (Francja; Henri Beyle; jeden z ojców powieści) - Czerwone i czarne; Pustelnica parmejska - powieści

- Gustaw Flaubert (Francja; nie uważał się za realiste) - Pani Bovary (bowaryzm - kobieta znudzona życiem) - powieść przełom pozytywizmu i Młodej Europy

- Aleksander Dumas (Francja) - Trzej muszkieterowie; Hrabia Monte Christo - powieści

- Karol Dickens (Anglia) - Klub Pickwicka; Opowieść wigilijna - powieści

- Lew Tołstoj (Rosja) - Wojna i pokój; Anna Karenina

POLSKA:

- Eliza Orzeszkowa - Nad Nienem - powieść; Gloria victis; Dobra pani; ABC.. - nowele; publicystyka

- Bolesław Prus - Lalka; Emancypatki; Placówka - powieści; Antek; Katarynka - nowele; publicystyka

- Henryk Sienkiewicz (noblista) - Quo vadis; Trylogia; Krzyżacy - powieści; Szkice węglem; Janko muzykant; Latarnik - nowele

- Maria Konopnicka - Mendel gdański; Banasiowa - nowele;Na fujarce; Po rosie; Wolny najmita; Jaś niedoczekał; Rota; Contra spem spero; Kubek- poezja

- Adam Asnyk - Sen grobów - poemat; Prośba - liryka bólu istnienia; Między nami nic nie było - liryka miłosna; Nad głębiami - 30sonetów; Daremne żale; Do młodych wiersze manifesty; Do Tatr - cykl

- Aleksander Świętochowski - publicystyka

- Piotr Chmielowski - publicystyka

MŁODA EUROPA:

Filozofia:

- Arthur Schopenhauer (schopenhaueryzm); Friedrich Nietzsche (nietzcheanizm); Henri Bergson (bergsonizm)

Literatura:

- Fiodor Dostojewski (Rosja) - Zbrodnia i kara; Idiota; Łagodna; Wspomnienia z domu umarłych - powieści, przełom pozytywizmu i Młodej Europy

- Henryk Ibsen - Dzika kaczka - dramat

- Joseph Conrad - Lord Jim - powieść

- Emil Zola - Rougon-Macquartowie - saga rodu, zbiór powieści

- Antoni Czechow - Śmierć urzędnika; Człowiek w futerale - opowiadania

- Charles Baudelaire (Francja) - Kwiaty zła (Padlina; Albatros; Piękno) - ważne wiersze, Litanie do szatana, zbiory esejów: Ciekawostki estetyczne (modernizm)

- Jean Arthur Rimbaud (Francja) - Statek pijany - ważny wiersz; Samogłoski - sonet; (modernizm)

- Paul Veriane (Francja) - Niemoc - ważny wiersz; zapoczątkował dekadentyzm i symbolizm; Sztuka poetycka

- reformatorzy teatru: Edward Craig; Adolf Appia; Konstanty Stanisławski; Max Reinhadt; Antonin Artaud

POLSKA (MŁODA POLSKA):

- Władysław Stanisław Reymont (noblista) - Chłopi - epopeja

- Stanisław Wyspiański - Wesele - dramat

- Stefan Żeromski - Ludzie bezdomni; Syzyfowe prace; Popioły; Opowiadania: Rozdziobią nas kruki, wrony;

Siłaczka; Doktor Piotr; Zmierzch; … Przedwiośnie; przełom Młodej Polski i XX-lecia miedzywojennego.

- Gabriela Zapolska - Moralność pani Dulskiej - dramat

- Kazimierz Przerwa-Tetmajer - Koniec wieku XIX; Melodia mgieł nocnych; Nie wierze w nic; Eviva l'arte - wiersze

- Jan Kasprowicz - Dies irae - hymn; Krzak dzikiej róży - wiersz

- Leopold Staff - Deszcz jesienny; Kowal - wiersze

- Tadeusz Miciński - Ananke - wiersz

- Władysław Berent - Próchno; Ozima

- Władysław Orkan najwybitniejszy epik Podhala]

- programy literackie - Zenon Przesmycki - Pro Arte; Stanisław Przybyszewski - Confiteor; Artur Górski - Młoda Polska

XX-LECIE MIĘDZYWOJENNE:

Filozofia:

- Zygmunt Freud (psychoanaliza); John Watson (behawioryzm); Martin Heidegger i Jean Paul Sartre (egzystencjalizm); Oswald Spengler (katastrofizm).

Literatura:

- Guillaume Apollinaire - Prześliczna rudowłosa - wiersz - autor terminu surrealizm; Awangarda francuska

- Tristan Tzara - dadaizm

- Paul Valery (Francja); Thomas Eliot (Anglia)- neoklasycyzm

- Andre Breton; Louis Aragon; Paul Eluard - nadrealizm

- Filippo Thomasso Marinetti - futuryzm

- Thomass Mann (Niemiecki noblista) - Czarodziejska góra; Buddenbrookowie; Doktor Faust - powieści

- Marcel Poust - W poszukiwaniu straconego czasu - powieść

- Franz Kafka - Proces; Zamek - powieść parabola

- James Joyce - Ulisses - powieść strumienia świadomości

- Michał Bułhakow - Mistrz i Małgorzata - powieść-fresk (połączenie realizmu z wątkami fantastycznymi).

POLSKA:

- Julian Tuwim - Wiosna; Do krytyków; Ranyjulek; Sitowie; Rzecz czarnoleska; Sokrates tańczący; Zapach szczęścia; Mieszkańcy; Bal w operze - wiersze

- Jan Lechoń - Herostrates; Srebrne i czarne; Mochnacki; Toast; Duch na seansie - wiersze

- Julian Przyboś - Cieśle; Dachy; Notre-Dame; Z Tatr; Lipiec; Pola pochyłe - wiersze

- Bolesław Leśmian - Metafizyka; Dziewczyna; Śnigrobek; Dusiołek; Łąka; W malinowym chruśniaku; Pan Błyszczyński; Urszula Kochanowska - wiersze

- Józef Czechowicz - Na wsi; Sam; Ballada z tamtej strony; Modlitwa żałobna; Przeczucia - wiersze

- Władysław Broniewski - Soldat inconnu; Poezja; Na śmierć rewolucjonisty; Łódź - wiersze

- Stefan Żeromski - Przedwiośnie - powieść;

- Maria Dąbrowska Noce i dnie - powieść

- Zofia Nałkowska - Granica - powieść

- Witold Gąbrowicz - Ferdydurke - powieść nowatorska

- Bruno Schulz - Sklepy cynamonowe - opowiadania surrealistyczne

- Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) - Szewcy; W małym dworku - dramaty

LITERATURA WSPÓŁCZESNA:

Cechy:

- egzystencjalizm; postmodernizm; realizm magiczny; antypowieść; antyteatr; literatura faktu; behawioryzm powieści-parabole

Literatura:

- Jean Paul Sarte - wierzył w siłę komunizmu; słuszność rządów totalitarnych; nie przyjął nagrody Nobla w 1964r

- Albert Camus - Dżuma - powieść parabola; Mit Syzyfa - zbiory essejów; egzystencjalista; noblista w 1957r; przeciwnik Sar

POLSKA:

- Antoni Słońimski - Alarm - wiersz

- Julian Przyboś - Póki my żyjemy; Oda do turpistów - wiersze

- Konstanty Idefons Gałczyński - Pieśń o żołnierzach z Westerplatte - wiersz

- Krzysztof Kamil Baczyński - Z głową na karabinie; Pokolenie ( I ); Młodość;

- Gustaw Herling-Grudziński - Inny świat - literatura faktu

- Zofia Nałkowska - Medaliony - literatura faktu

- Tadeusz Borowski - Opowiadania

- Kazimierz Moczarski - Rozmowy z katem - literatura faktu

- Hanna Krall - Zdążyć przed Panem Bogiem - reportaż

- Andrzej Szczypiorski - Początek - powieść

- Miron Białoszewski - Pamiętnik z powstania warszawskiego

- Tadeusz Różewicz - Kartoteka - antydramat (dramat absurdu); Przedmowa; Ocalony; Lament - wiersze

- Tadeusz Konwicki - Mała apokalipsa - powieść

- Czesław Miłosz - Campo di Fiori - wiersze

- Zbigniew Herbert - Pan Cogito; Tren Fortrynbrasa; Apollo i Marsjasz; O Troi; Do Apollina - wiersze

- Wisława Szymborska - Głos w sprawie pornografii; Nic dwa razy; Urodziny; Rehabilitacja - wiersze

- Stanisław Grochowiak (turpista) - Święty Szymon Słupnik; Płonąca żyrafa; Ikar; Rozmowa o poezji - wiersze

- Andrzej Bursa (turpista) - Sobota; Dyskurs z poetą - wiersze

---