KINEZJOLOGIA
Dr Irena Bułatowicz
Wykład I
Kinezjologia (gr. Kinesis - poruszać się, logos - uczyć się)
Kinezjologia jest gałęzią nauki zajmującą się ruchem. Jest nowoczesną nauką interdyscyplinarną, korzysta z takich dziedzin jak biologia, chemia, fizyka, biofizyka, psychologia i socjologia. Ruch jest najbardziej spektakularnym elementem aktywności życiowej człowieka. Działające stale na organizm bodźce powodujące reakcje ruchowe oparte na prostych reakcjach odruchowych, wpływają na koordynację i skuteczność pojedynczych ruchów jak i całych zachowań. Znajomość zachowań ruchowych pozwala ocenić zmiany patologiczne i określić plan postępowania usprawniającego.
Kinezjologia edukacyjna
Zwana potocznie „metodą Dennisona” , jest szeroko rozpowszechniona w Polsce w środowiskach związanyh z procesem edukacyjnym oraz tych, które zajmują się terapią dzieci wykazujących różnorodne deficyty rozwojowe……
Cele kinezjologii:
Zrozumienie psychologicznych i fizjologicznych reakcji ludzkiego organizmu na krótkotrwały i bardzo intensywny wysiłek fizyczny.
Poznanie różnych form adaptacji organizmu ludzkiego na chroniczną lub długotrwałą aktywność fizyczną
Zrozumienie mechaniki ruchu i opisanie jej cech
Badanie procesów kontrolujących ruch i czynników wpływających na nabywanie zdolności motorycznych…..
Narząd ruchu
Układ kostny (szkieletowy) element podstawowy narządu ruchu
Stawy i więzadła
Mięśnie
Układ nerwowy
Ruch - przemieszczenie ciała lub jego części względem układu odniesienia. Jest funkcją zależną od struktur biernych (powierzchnie stawowe, torebki stawowe, więzadła) i struktur czynnych (mięśni)
Zmiana położenia ciała - ruchy lokomocyjne
Zmiana ułożenia części ciała względem siebie
Utrzymanie odpowiedniej postawy ciała
Stabilizowanie postawy - przeciwdziałanie skutkom przeciążeń (gwałtownych ruchów)
Środek leczniczy - kinezyterapia
Wzajemne położenie poszczególnych segmentów ciała oraz narządów wewnętrznych określają umownie przyjęte płaszczyzny i osie ciała. Płaszczyzny i osie odnoszą się do wszelkich wykonywanych ruchów, nazwy określono w stosunku do tzw. ……
Wyróżniamy 3 rodzaje osi głównych, wzajemnie do siebie prostopadłych:
Poprzeczna (horizontalis) biegnąca z lewa na prawo
Długa/pionowa (verticalis) biegnąca od dołu do góry
Strzałkowa (sagittalis) biegnąca od przodu ku tyłowi
Do określonych płaszczyzn wyznaczono odpowiednio kierunki dotyczące położenia:
Boczny (lateralis) i przyśrodkowy (medialis) względem płaszczyzn strzałkowych
Przedni (anterior) i tylny (posteriori) lub na tułowiu odpowiednio brzuszny (ventralis)
czaszkowy (cranialis) i ogonowy (caudalis) względem płaszczyzn poprzecznych
Na ręce i stopie dłoniowa i grzbietowa lub podeszwowa i grzbietowa
Położenie - niezależnie od osi płaszczyzn - określają terminy:
Położenie bliższe zew. Pow. Ciała - określamy powierzchownym, a dalej - głębokim.
Część bliższa (proximalis) położone dalej (obwodowo) to distalis.
Pozycję leżenia przodem opisujemy jako pozycja pronacyjna, a leżenia tyłem opisujemy jako supinacyjna
Pozycja leżenia na boku nazywamy lateralną, a części leżące na podłożu dolnoleżące lub podporowe, a po stronie przeciwnej - górnoleżące lub wolne.
Ruch postępowy odbywa się w określonej płaszczyźnie, ruch obrotowy niezależnie od płaszczyzny odbywa się wokół określonej osi - oś ta jest zawsze prostopadła do płaszczyzny ruchu.
Podstawowe ruchy:
W płasz. Strzałkowej wokół osi czołowej jest zginanie i prostowania
Dla nadgarstka i stopy używa się zginanie dłoniowe i grzbietowe oraz zginanie podeszwowe i grzbietowe. Dla głowy i tułowia używa się skłon w przód i tył.
W pł. Czołowej wokół osi strzałkowej - odwodzenia i przywodzenie. Dla ruchów dłoni w płaszczyźnie zamiast odwodzenia mówi się zgięcie promieniowe, zamiast przywodzenia mówi się zgięcie łokciowe. W płaszczyźnie tej do ruchów głowy i tułowia używa się określenia skłon w bok w lewo lub w prawo oraz wyprost.
W płaszczyźnie poprzecznej a wokół osi podłużnej jest rotacja kończyn na zewnątrz lub do wewnątrz. Głowa, tułów, a także całe ciało mogą być rotowane w prawo lub lewo. Kończyny górne uprzednio odwiedzione do kąta 90 st. Mogą być odwodzone lub przywodzone horyzontalne.
Pozycja zerowa, określana w międzynarodowym nazewnictwie neutralną zerową pozycją wyjściową. Od pozycji zerowej mierzy się zakres ruchu kości. Pomiar goniometrem w obie strony od pozycji zerowej: zg-0-wypr.
Pozycja spoczynkowa - ustawienie stawu w którym torebka stawowa jest maksymalnie rozluźniona. Powierzchnie stawowe mają ze sobą najmniejszy kontakt, gra stawowa jest największa.
Aktualna pozycja spoczynkowa - pozycja spoczynkowa która uległa zmianie w wyniku działania czynników patologicznych.
Rodzaje ruchów w stawach.
Ruch stawu ślizgowy izolowany - nie można wykonać czynnie, można naśladować biernie przesuwając obie części stawowe względem siebie bez zmiany kątowego ustawienia stawu w czasie ruchu.
Ruch zgięcia i prostowania - naśladowany podczas badania gry stawowej poprzez równoległe przesuwanie przednio-tylne.
Ruch boczny (przywodzenia i odwodzenia) stawu kulistego odpowiada przesuwaniu w kierunku do boków.
Przy każdym ruchu w stawie okolice powierzchni stawowych stykają się od nowa, a inne zmieniają swój kontakt.
Ruch oddalania od siebie powierzchni stawowych (unoszenie, rozciąganie)
Opis kliniczny ruchu
Zakres ruchu - kąt, o jaki został przemieszczony dany człon ciała, zawarty między jego osią długą a prostą jaką ta oś wyznaczała w pozycji zerowej lub wyjściowej, obie osie przecinają się w punkcie obrotu w stawie.
Pozycja wyjściowa - pozycja danego członu ciała w momencie zapoczątkowania ruchu
Kolejność czynności podczas badania ruchomości stawu:
Przyjęcie prawidłowego ułożenia przez badanego
Demonstracja i opis ruchu diagnozowanego
Próba wykonania ruchu przez badanego
Przyłożenie taśmy bądź kątomierza
Dokonanie pomiaru czynnego zakresu ruchu, a następnie biernego
Metody zapisu pomiaru ruchomości stawów:
Metoda Langego - pozycja pośrednia, ustawienie wyjściowe do badań - 180 stopni
Metoda Neutralnego zera - pozycja wyjściowa - 0 stopni
Metoda Schaffa badanie ruchomości w płaszczyznach podstawowych
Metoda SFTR Sagittal Frontal Transverse Rotation
Sposoby zapisywania wyników pomiarów wg SFTR
Symbol płaszczyzny pomiaru np. S 10-0-120
Pierwsze liczby w członie:
Ruchy wyprostu i wszystkie ruchy prowadzone od ciała, skłony oraz skręty głowy i kręgosłupa w lewą stronę, rotacja zewnętrzna.
Człon środkowy - pozycja wyjściowa (0 stopni)
Ostatnie liczby w członie:
Ruchy zgięcia i wszystkie ruchy prowadzone do ciała, skłony oraz skręty głowy i kręgosłupa w prawą stronę, rotacja wewnętrzna
Skala zaburzeń ruchomości wg. Kaltenborna:
0 - brak ruchomości (ankylosis, arthrodesis)
1 - poważne ograniczenie ruchomości (przykurcze, zablokowania, poważne zespoły bólowe)
2 - Nieznaczne ograniczenie ruchomości (hipertonia, nieznaczne przykurcze, lekkie zablokowania)
3 - ruchomość fizjologiczna
4 - nieznaczna nadruchomość (hipermobilność konstytucjonalna)
5 - Znaczna nadruchomość (hipotonia, naciągnięcia, naderwania, lekkie skręcenia, podwichnięcia)
6 - całkowita niestabilność (ciężkie skręcenia, zwichnięcia)
Orientacyjna ocena zakresu ruchomości wybranych stawów:
Odcinek szyjny kręgosłupa
Zgięcie - szczyt brody dotyka klatki piersiowej
Wyprost - płaszczyzna twarzy w linii horyzontalnej
Odcinek lędźwiowy kręgosłupa
Zgięcie - dotknięcie opuszkami palców rąk do podłoża (test palce - podłoga)
Obręcz barkowa: zgięcie i odwiedzenie - oś długa ramienia znajduje się w jednej linii z osią tułowia
Staw łokciowy - zgięcie - opuszki palców dotykają do barków
Staw biodrowy - zgięcie - udo dotyka brzucha i klatki piersiowej
Staw kolanowy - zgięcie - pięta dotyka pośladków
Staw skokowo-goleniowy - zgięcie - oś długa stopy i podudzia znajdują się w jednej linii
Zakres i jakość ruchu w stawie
Każdy ruch w stawie może być doprowadzony do jakiejś granicy, a potem jako ruch bierny wykonany przez badającego, po pokonaniu narastającego oporu - może być doprowadzony poza tę granicę nieco dalej, do twardego oporu.
Koniec ruchu czynnego - fizjologiczna granica ruchu
Koniec ruchu biernego - anatomiczna granica ruchu w stawie
Ruch między granicą fizjologiczną i anatomiczną jest możliwy dzięki elastyczności części miękkich w stawie
Na granicy fizjologicznej ruchu możliwe jest „sprężynowanie”
Ocena jakości ruchu
Badanie przeprowadza się najpierw czynnie, potem biernie
Podczas ruchu czynnego badający OBSERWUJE wyprowadzenie ruchu
Podczas ruchu biernego badający WYCZUWA zmiany/jakość oporu
Jakość ruchu oceniana jest w dwóch fazach:
Od rozpoczęcia ruchu do pierwszego oporu
Od pierwszego oporu do oporu końcowego/wyczuwanie oporu końcowego
Początek ruchu _____________________________pierwszy opór---------końcowy opór
Jakość oporu końcowego
Miękki elastyczny opór końcowy jest wynikiem elastyczności takanek miękkich, stwierdzany podczas zbliżania lub oddalania przyczepów mięśniowych (zginania stawu kolanowego)
Mocny elastyczny opór końcowy, ograniczenie ruchu wynika z napięcia torebki stawowej i więzadeł (rotacja kości udowej)
Twardy elastyczny opór końcowy, ograniczenie ruchu jest spowodowane „naporem” chrząstki stawowej na kość (prostowanie w stawie łokciowym)
Przykłady patologicznego oporu końcowego:
Tkanka bliznowa - opór mocniejszy, mało elastyczny
Zwiększony tonus mięśniowy - opór bardziej elastyczny ale mniej miękki
Skrócona tkanka łączna w mięśniach, torebce stawowej i więzadłach - opór mocniejszy, mniej elastyczny
Ograniczenie ruchów
Ruchy mogą odbywać się w danym stawie tylko w zakresie pośrednim lub w jednym z półzakresów (wewnętrznym lub zewnętrznym) a wielkość zakresu pozostałej ruchomości podaje się w stopniach. Odpowiednio do tego określamy zakres wypadnięcia funkcji ruchowej danego stawu, np. mówimy o przykurczu zgięciowym (mamy ograniczenie wyprostu - określamy go w stopniach w stosunku do pełnego zakresu ruchów).
Przyczyny ograniczenia ruchomości czynnej
Bezpośrednie: brak pokrycia pełnego zakresu ruchu odpowiednią siłą mięśniową; zaburzenie bilansu mięśniowego
Pośrednie: wynikające z ograniczenia ruchomości biernej - ból
Mieszane: jako wtórny skutek ograniczeń jednego typu np. zmiany stawowe i okołostawowe jako skutek nieprawidłowego działania mięśni lub upośledzenie funkcjonowania mięśni w wyniku zmian stawowych i okołostawowych.
Przyczyny ograniczenia ruchomości biernej
Nieprawidłowości anatomiczne
Wewnątrzstawowe: wyrośla kostne, zrost włóknisty lub kostny, zablokowanie stawu wolnym ciałem, patologiczne zmiany chrzęstnych i kostnych elementów stawu, zniekształcenie powierzchni stawowych
Zewnątrzstawowe: przykurcz torebkowy lub mięśniowy, upośledzenie rozciągliwości powięzi lub tkanki podskórnej, upośledzenie przesuwalności różnych struktur względem otaczających tkanek, blizny, kostnienie pozaszkieletowe
Przyczyny pozaanatomiczne: ból i wysięk
Przyczyną ograniczenia ruchomości jest specyficzne dla każdego stawu obkurczenie, najczęściej odruchowe torebki stawowej. Według Cyriaxa stan taki towarzyszy zmianom zwyrodnieniowym lub zapalnym - określany jest mianem wzorca torebkowego. Każdy staw posiada własny torebkowy wzorzec, a każdy z ruchów wymaga innego stopnia napięcia torebki stawowej.
Wzorzec torebkowy
Charakterystyczny dla danego stawu wzorzec utraty możliwości funkcjonalnych wynikający z odruchowego obkurczenia torebki stawowej. Brak danego wzorca może sugerować inną niż zwyrodnienie lub zapalenie stawu przyczynę ograniczenia ruchomości.
WZORCE TOREBKOWE TABELKA wg Cyriaxa
Skroniowo żuchwowy - ograniczenie otwarcia ust
Szczytowo potyliczny - wyprost i skłon boczny równo ograniczone
Ramienny - rotacja zewnętrzna, odwodzenie, rotacja wewnętrzna
Łokciowy - zgięcie, wyprost
Ramienno promieniowy - zgięcie, wyprost, odwracanie, nawracanie
Promieniowo łokciowy bliższy - odwracanie, nawracanie
Promieniowo łokciowy dalszy - pełny zakres ruchu, ból na końcu odwracania i nawracania
Promieniowo nadgarstkowy - zgięcie i wyprost równo ograniczone
Śródręcznopaliczkowe i międzypaliczkowe - zgięcie, wyprost
Biodrowy - zgięcie, odwodzenie, rotacja wewnętrzna
Kolanowy - zgięcie, wyprost
Piszczelowo strzałkowy - ból podczas napięcia struktur okołostawowych
Skokowo goleniowy - zgięcie, wyprost
Śródstopno paliczkowe II-IV - zmienny
Międzypaliczkowe - zgięcie, wyprost