Warszawa, styczeń 2008
ZAGADNIENIA Z POLIGRAFII
Wybrane pojęcia z zakresu poligrafii i grafiki.
DRUKARSTWO - poprzedzająca poligrafię technika rzemieślnicza, za pomocą której w połowie XV w. zaczęto drukować ksiązki przy użyciu prasy ręcznej i formy drukowej zestawionej z czcionek. W XIX i XX wieku stopniowo zmieniło się w posługujący się najnowszymi technologiami przemysł poligraficzny. Jako rzemiosło przetrwało drukarstwo artystyczne produkujące niskonakładowe druki bibliofilskie i unikatowe.
Za wynalazcę druku w Europie uważa się niemieckiego złotnika J. Gutenberga. W swoim wynalazku połączył on: ruchome metalowe wypukłe czcionki o znormalizowanej wielkości i przeznaczone do wielokrotnego użytku, urządzenie do ich odlewania i prasę drukarską.
POLIGRAFIA - słowo pochodzenia greckiego, w tłumaczeniu oznacza „wielokrotne pisanie”. W miarę rozwoju przechodziła różne zmiany, aż po dzień dzisiejszy, kiedy to określamy ją mianem przemysłu poligraficznego. Przemysł poligraficzny możemy zdefiniować jako dziedzinę produkcyjną, która zajmuje się przygotowywaniem i za pomocą drukowania, powiela oryginały tekstowe i rysunkowe, w większości na potrzeby masowego odbiorcy (stąd określenie „przemysł”), ale w ogólnym rozumieniu używa się także terminu „przemysł drukarski”- proces wytwarzania form drukowych, drukowanie, oraz procesy wykończeniowe.
TECHNOLOGIA POLIGRAFII - nauka o sposobie wytwarzania produktów poligraficznych. Dzielimy ją na operacje a następnie na czynności poligraficzne.
MAŁA POLIGRAFIA - metody powielania oraz produkcji niskonakładowych druków, za pomocą niewielkich, łatwych w obsłudze urządzeń poligraficznych lub komputerowych urządzeń.
POLIGRAFIKA - nauka o rodzajach technik drukarskich.
GRAFIKA -dział sztuki plastycznej obejmujący techniki odbitkowe, pozwalające na powielanie rysunku z przygotowanego uprzednio negatywu. Dzieło sztuki określane jedną z tych technik.
GRAFIKA KOMPUTEROWA - obraz graficzny wytworzony za pomocą komputera.
GRAFIKA PRASOWA - materiał zecerski oraz elementy graficzno-plastyczne stosowane w komponowaniu układu graficznego gazet i czasopism.
GRAFIKA RASTROWA - rodzaj grafiki komputerowej, w której obrazy tworzy się z zestawu kropek (pikseli), mogą one być niezależnie względem siebie modyfikowane w sensie zmiany barwy i rozmiaru. Programy do grafiki rastrowej cieszące się dość dużą popularnością to m.in.:
Adobe Photoshop, Jasc Paint Shop Pro, Corel Photo-Paint, Micrografx Picture Publisher.
GRAFIKA WEKTOROWA - rodzaj grafiki komputerowej, w której obraz tworzy się z obiektów graficznych opisywanych matematycznie (mogą do złudzenia przypominać obrazy rastrowe np. kliparty). Programy tj grupy potrafią łatwo połączyć grafikę wektorową z rastrową poprzez wewnętrzne zamienianie wektorowych obiektów w bitmapy, wczytywanie obrazów bezpośrednio ze skanerów, oraz opcję importowania plików bitmapowych, lub poprzez wektoryzację. Profesjonalne programy do grafiki wektorowej to m.in.: CorelDRAW, Adobe Ilustrator, Macromedia FreeHand ( działają pod Windows i pod Mac OS).
GRAMATURA PAPIERU - masa jednego metra kwadratowego wyrobu papierniczego wyrażona w gramach. W zależności od gramatury rozróżnia się: bibułkę, papier, karton oraz tekturę.
APLA - płaszczyzna rysunku kreskowego bądź obrazu półtonowego (np. tła na plakacie ) zadrukowana jednolitym ciemnym tonem.
ARKUSZ DRUKARSKI - jednostka obliczeniowa produkcji poligraficznej, odpowiadająca jednostronnie zadrukowanemu arkuszowi formatu papieru A1 , B1, lub dwustronnie zadrukowanemu arkuszowi papieru formatu A2, B2.
ARKUSZ PAPIERU - jednostka miary papieru określona długością boków odpowiadającego jej prostokąta, istnieje podział na określone formaty papieru.
ARKUSZ PLANO - arkusz papieru zadrukowany, nie złożony ( nie sfalcowany), w tej postaci są często wydawane plakaty, mapy.
BIGOWANIE (rowkowanie) - maszynowe wyciskanie rowków w miejscach zagięcia kartonu.
FALCOWANIE (złamywanie) - proces ręcznego lub maszynowego składania zadrukowanych lub czystych arkuszy papieru do określonego formatu (tzw. składka).
FILIGRAN (znak wodny) - widoczny pod światło znak umieszczony na papierze podczas jego fabrykacji. ( Tym terminem określa się też element ornamentu na oprawie).
GRAWEROWANIE (rytowanie) - wykonywanie rysunków w różnorodnym materiale (metale, szkle itp.) za pomocą stalowych rylców, frezów i innych narzędzi, ręcznie lub maszynowo.
INTROLIGATORSTWO - ręczny lub maszynowy proces wykończeniowy arkuszy druków przeprowadzony w celu nadania im ostatecznego kształtu, np. książki, czasopisma, broszury.
KASZEROWANIE - oklejanie powierzchni tektury lub kartonu papierem w celach technologicznych lub dekoracyjnych. Stosuje się np. przy wykonywaniu ozdobnych pudełek.
KOPIOWANIE - proces przenoszenia negatywu lub pozytywu na formę bądź papier pigmentowy przy sporządzaniu form drukowych dla różnych technik druku.
LAMINOWANIE, FOLIOWANIE - powlekanie okładek cienkimi foliami, polegające na przyklejeniu folii na zimno lub wprasowaniu jej w wys. temp. ( w ramach procesów uszlachetniających druki)
MAKIETA ( w procesach wydawniczych) - dokładny plan układu graficznego druku sporządzony w postaci zbioru kart rozrysowanych lub wklejonych z odbitek korektorskich składu oraz ilustracji, uzupełniony adiustacją i dyspozycjami technicznymi.
MASKOWANIE - metoda fotomechanicznej korekcji barw lub obrazu w fotografii reprodukcyjnej.
MONTAŻ - łączenie na przezroczystym podłożu kilku negatywów lub diapozytywów w jedną całość, przeznaczoną do przekopiowania na formę drukową.
MORA - wada odbitek drukarskich polegająca na występowaniu na ilustracji ciemniejszych i jaśniejszych punktów w powtarzającym się układzie, powstała na skutek niepożądanego skupienia punktów rastrowych.
DUBLOWANIE, MURZENIE - wada druku polegająca na zamazaniu rysunku, obrazu litery. Wynika z nieprawidłowego biegu maszyny drukarskiej.
RASTER - urządzenie optyczne służące do służące do rozkładania reprodukowanego oryginału wielotonalnego lub wielobarwnego na elementy punktowe lub kreskowe.
RASTROWANIE - proces zmiany obrazu wielotonalnego na jednotonalny, przezrocze za pomocą którego wykonuje się rastrowanie nazywa się rastrem (najczęściej stosowany jest tzw. raster krzyżowy, pozytywowy, składający się z cieniutkich krzyżujących się czarnych linii z przezroczystymi malutkimi kwadracikami między nimi. Im te linie będą ustawione gęściej, tym na wydrukowanym po zrastrowaniu obrazie uzyska się więcej widocznych szczegółów).
PUNKT TYPOGRAFICZNY - podstawowa jednostka miary drukarskiej = 0,376 mm
PUNKTURA , PASER - znak w postaci krzyżyka (najczęściej) umieszczony na rysunkach poszczególnych kolorów w celu dokładnego pasowania w montażu i w procesie druku.
RAKIEL - urządzenie w prasie sitodrukowej, służące do przeciskania farby przez siatkę na zadrukowywane podłoże, lub urządzenie do zbierania farby z formy drukowej a maszynach wklęsłodrukowych.
RELIEF :
wklęsłości i wypukłości płaszczyzny czcionki, matrycy i formy drukowej do drukowania wypukłego i wklęsłego
wizerunek elementów drukujących występujących na obciągu gumowym maszyny offsetowej
podkładka z grubego papieru kredowanego pozwalająca uzyskać przy drukowaniu klisz siatkowych odpowiednie wartości tonalne.
SKALA BARW - zestaw barw potrzebnych do wykonania danej reprodukcji. Jest też wzorcem stosowanym do kontroli przebiegu procesu reprodukcji oryginałów wielobarwnych.
UŻYTEK - liczba druków jednakowego formatu, jaką uzyskuje się z jednego arkusza papieru.
ZECERSTWO - dział techniki poligraficznej obejmujący składanie i łamanie (formowanie) elementów materiału zecerskiego (np. czcionek) w kolumny o określonej treści układzie graficznym.
PostScript - popularny język programowania komputerowego stosowany do opisu strony. Opracowany przez firmę Adobe Systems, został specjalnie zaprojektowany do tworzenia znaków tekstowych i obrazów graficznych na drukowanych stronach. Posiada funkcje umożliwiające kompresję danych, transformację palety barw oraz płynną obsługę kolorów. Do tego jest niezależny od urządzenia wyjściowego.
CROMALIN (colour proof) - nazwa handlowa systemu prób koloru należąca do firmy DuPont.
Powstaje w wyniku nałożenia na siebie czterech odpowiednio rozseparowanych kolorów tzw. CMYK. Wyróżniamy dwie odmiany tego systemu: odbitki analogowe (naświetlane przy użyciu klisz) oraz wydruki cyfrowe (proof cyfrowy drukowany z pliku)
PRÓBA KOLORU (WYCIĄGI BARWNE) -kolorowa, specjalnie wykonana odbitka (lub specjalistyczny wydruk) będąca dla drukarza maksymalnie zbliżonym obrazem tego, co powinien osiągnąć na maszynie drukarskiej pod względem wierności barw. Służy drukarzowi jako wzorzec do odpowiedniego ustawienia (regulacji) maszyny.
PageMaker - popularny program edytorski ( firmy Aldus Corporation), przeznaczony do kompleksowego projektowania typograficznego.
GRAFIKA - dział sztuki plastycznej obejmujący techniki odbitkowe pozwalające na powielanie rysunku z przygotowanego uprzednio negatywu. Tą nazwą określa się także dzieło powstałe jedną z tych technik.
Procesy graficzne (podstawowe techniki graficzne):
Druk wypukły:
Drzeworyt - najstarsza technika artystycznego druku wypukłego w której formę drukującą -matrycę - wykonano z drewna. Reprodukcja graficzna wykonana tą techniką. Wyróżniamy drzeworyt faksymilowy (w którym tło stanowi barwa papieru) i drzeworyt fakturowy (w którym tło stanowi barwa farby). Sztukę wykonywania drzeworytów nazywamy drzeworytnictwem.
Gipsoryt -technika artystycznego druku wypukłego, w której formę drukującą -matrycę - wykonano z gipsu. Reprodukcja graficzna wykonana tą techniką.
Linoryt- technika druku wypukłego, w której rysunek wycina się w linoleum. Odbitka wykonana tą techniką.
Fleksografia (druk anilinowy, gumowy) - technika druku, w której stosuje się farby drukowe rozpuszczalne w alkoholach oraz formy drukowe wykonane z gumy lub tworzywa sztucznego, zawierające wypukłe elementy drukujące. Technika stosowana do zadrukowywania podłoża mało chłonnego, np. do różnego rodzaju opakowań, taśm samoprzylepnych, etykiet.
Cynkotypia - technika reprodukcji rycin z klisz cynkowych, miedzianych lub mosiężnych. Również nazwa druku w którym stosuje się płytę cynkową.
Druk wklęsły:
Miedzioryt - najstarsza technika graficzna druku wklęsłego. Wstępnym etapem powstawania ryciny tą techniką jest rysunek igłą na blasze miedzianej. Otrzymaną matrycę powleka się farbą i czyści, następnie odbija na zwilżonym papierze stosując minimalny nacisk.
Suchoryt (sucha igła) - technika często uzupełniająca inne techniki graficzne jak: akwaforta, akwatinta czy miękki werniks. Polega na tworzeniu obrazu (matrycy) za pomocą stalowej igły na wypolerowanej płycie miedzianej, cynkowej lub mosiężnej. Igła, wskutek zagłębiania się nacina rowki na płycie które następnie zatrzymują farbę. Tak powstały rysunek daje efekt dymka (szkicu ołówkowego na papierze) obok głównej kreski.
Staloryt - Technika graficzna polegająca na rytowaniu rysunku w płycie stalowej.
Mezzotinta - Technika graficzna pozwalająca - dzięki specjalnie przygotowanej formie drukowej - na uzyskiwanie delikatnych oraz intensywnych odcieni. Rycina wykonana tą techniką.
Akwaforta (kwasoryt) - Technika polegająca na wykonaniu metalowej formy drukowej z rysunkiem uzyskanym za pomocą trawienia. Płytę miedzianą lub cynkową pokrywa się nierozpuszczalnym w kwasie werniksem akwafortowym i następnie wykonuje się rysunek stalową igłą odsłaniając powierzchnię metalu. Wytrawienie wgłębnego rysunku na płycie uzyskuje się wskutek zanurzenia płyty w kwasie. Powtarzając ten proces kilkakrotnie, można uzyskać pogłębienie kresek w partiach ciemnych. Po skończonym trawieniu, usuwa się werniks i wciera farbę, która pozostaje tylko w miejscach wytrawionych, następnie przy użyciu prasy wklęsłodrukowej wyciska się farbę na papier przenosząc tym samym rysunek.
Akwatinta - Technika graficzna różniąca się od akwaforty tym, że pozwala na uzyskanie w odbitce płaszczyzn o różnym stopniu nasycenia farbą aż do czerni. Nazwa ryciny wykonanej tą techniką.
Sposób kredkowy
Odprysk - Tworzenie matrycy na wypolerowanej płycie metalowej za pomocą trawienia. Na uprzednio wypolerowaną oraz odtłuszczoną płytkę metalową nanosi się pędzelkiem obraz specjalnym roztworem składającym się z atramentu, gumy arabskiej i cukru. Potem blachę pokrywa się werniksem, który po wyschnięciu zmywa się ciepła wodą. Cukier zawarty w atramencie rozpuszcza się i atrament odpryskuje, odsłaniając metal. Następnie prószy się matrycę kalafonią i trawi w kwasie.
Druk Płaski:
Litografia - jest techniką graficzną zaliczaną do druku płaskiego, gdzie rysunek przeznaczony do powielania wykonuje się na kamieniu litograficznym. Rysunek nanosi się na wypolerowanym kamieniu zatłuszczającą kredką lub tuszem. Po naniesieniu, powierzchnia kamienia jest zakwaszana słabym roztworem - w ten sposób na nie zarysowanych partiach tworzy się cienka warstewka, która przyjmuje wodę (warstwa hydrofilna) i jednocześnie odporna na zatłuszczanie farbą. Techniką tą wykonuje się m.in.: matryce na płytach aluminiowych (algrafia) i na płytach cynkowych (cynkografia).
Cynkografia
Offset (druk offsetowy, płaskodruk) - odmiana techniki druku płaskiego, polegająca na dwukrotnym przenoszeniu obrazu (z formy drukowej na gumowy cylinder, a z niego na zadrukowywane podłoże ) oraz zwilżaniu formy drukowej specjalnym roztworem; formy drukowe offsetowe mają tak przygotowaną fotochemicznie powierzchnię, że znajdujące się na jednakowej płaszczyźnie elementy drukujące stają się po zwilżeniu oleofilowe (hydrofobowe) i przenoszą farbę drukową, elementy niedrukujące stają się zaź oleofobowe (hydrofilowe) i nie przenoszą farby.
Druk cyfrowy
Techniki graficzne odrębne:
Światłodruk ( fototypia) - Technika druku w której formę drukową stanowi płyta szklana lub metalowa bądź błona pokryta światłoczułą warstwą chromożelatyny i skopiowaną na niej negatywową kopią obrazu.
Kserografia -
Sitodruk (druk sitowy, serigrafia, filmodruk) - technika drukowania bezpośredniego , w której używa się form drukowych z siatki (np. tkaniny z jedwabiu naturalnego, tworzywa sztucznego); elementami drukującymi są oczka siatki przepuszczające farbę drukową, natomiast elementami nie drukującymi - oczka siatki nie przepuszczające farby.
Schemat procesów poligraficznych oraz krótka charakterystyka każdego z nich.
Zadania procesów wydawniczych.
Proces Składania tekstów.
Procesy fotoreprodukcyjne.
Czym jest forma drukowa?
Na czym polega Proces drukowania?
Co wchodzi w skład procesów introligatorskich?
Klasyfikacja produktów poligraficznych.
Podział wydawniczy produktów poligraficznych.
Jak możesz scharakteryzować druki periodyczne, dziełowe i akcydensowe?
Jak dzielą się druki akcydensowe?
Czym wg klasyfikacji wydawniczej jest: gazeta, czasopismo, książka i broszura.
Schemat podziału poligraficznego produktów poligraficznych.
Podaj przykłady druków luźnych i łączonych. Czym charakteryzują się tego rodzaju druki?
Czym jest oprawa ? Jaki jest cel jej stosowania?
Podział i charakterystyka podstawowych techniki drukowania oraz technik pochodnych.
Opisz proces drukowania sitowego.
Jak przebiega proces drukowania wypukłego. Jak możesz scharakteryzować wypukłą formę drukową?
Co wiesz o drukowaniu wklęsłym? Do jakich powierzchni jest najczęściej wykorzystywana ta technika druku?
Czym różni się drukowanie sitowe od pozostałych technik druku?
Co oznacza że forma drukowa jest płaska?
Na czym polega technika Tampondruku? Do nadruku na jakich materiałach można ją stosować?
Na podstawie otrzymanego gotowego materiału, scharakteryzuj rodzaj druku, kolorystykę, oraz zastosowane operacje introligatorskie i uszlachetnienia.
Drukowanie, podłoża drukowe, maszyny.
Dlaczego należy wykonywać odbitki próbne?
Ze względu na wykonanie na jakie dwa rodzaje dzielą się próby koloru?
Czym jest proof analogowy (próba analogowa)?
Jakie są różnice między próbą analogową a cyfrową?
Jaki jest podstawowy podział podłoży drukowych?
Jaka jest budowa wyrobów papierowych?
Czym jest gramatura papieru ? W jakich jednostkach się je definiuje?
Jakie procesy występują podczas uszlachetniania papieru?
Jakie znaczenie w procesie drukowania i dalszej obróbki ma kierunek ułożenia włókien w papierze?
Czym jest znak wodny i jak dochodzi do jego powstania?
Jaki jest podstawowy podział formatów papieru?
Jakie są trzy systemy pracy zwojowej maszyny drukującej?
Procesy fotoreprodukcyjne. Materiały i urządzenia.
Podaj i scharakteryzuj podstawowy podział oryginałów (liczba barw i tonalność).
Jaka jest różnica między addytywnym tworzeniem barw a subtraktywnym tworzeniem barw?
Co wiesz na temat rastrów i rastrowania?
W jaki sposób wykonuje się wyciągi barw dla oryginałów wielobarwnych?
Dlaczego stosuje się cztery wyciągi barw?
W jaki sposób barwy widzi oko ludzkie?
Co to jest triada i pantone?
Co to jest arkusz drukarski i koloroodbitka?
Czym jest dyfuzja i adhezja?
Jak jest zbudowany materiał światłoczuły?
Na czym polega wywoływanie materiału światłoczułego?
Czym jest proces osłabiania i wzmacniania obrazu na materiale światłoczułym?
Jakie możliwości przekształceń fotoreprodukcyjnych ma aparat fotoreprodukcyjny?
Jak działa skaner i jakie są jego możliwości?
Czym jest retuszowanie i jakie znasz sposoby retuszowania?
Na czym polega retuszowanie: ręczne, chemiczne, ręczno-chemiczne, elektroniczne ?
Procesy introligatorskie.
Jaka jest różnica między krojeniem a cięciem?
Co to jest wykrawanie i jakie są rodzaje wykrojników?
Co o jest perforowanie?
Co to jest złamywanie i w jaki sposób się je wykonuje?
Jakie są rodzaje złamywania wielokrotnego?
Podaj grupy formatów (takie same dla: składek, wkładów i opraw) i krótko scharakteryzuj.
Na czym polega istota kalibrowania i prasowania?
W jakim celu stosuje się uszlachetnianie druków?
Co wiesz o lakierowaniu, laminowaniu i impregnowaniu?
Procesy wydawnicze i składania tekstów
Wymień różnice między szkicem a makietą.
Jakie prace wydawnicze można wykonywać przy zastosowaniu komputerów.
Co to są prace korektorskie? Na czym polega adjustacja techniczna tekstu i ilustracji?
Na czym polega adjustacja techniczna tekstu i ilustracji?
Przedstaw schemat podziału procesów składania tekstów.
Co to są miary typograficzne i jaka jest podstawowa jednostka miary ?
Ile milimetrów ma cycero i kwadrat, oraz ile to jest punktów typograficznych ?
Jak nazywają się zewnętrzne powierzchnie czcionki?
Czym jest materiał zecerski i co wchodzi w jego skład?
Co to jest krój pisma?
Co to są szeryfy ?
Czym się różnią kapitaliki od wersalików?
Scharakteryzuj linie pisma.
10.
W jakiej postaci przekazałbyś plik graficzny do drukarni lub naświetlarni?
Czy jest możliwość podglądu i sprawdzenia pliku PS przed naświetleniem klisz?
Podkreślenia oznaczają materiał, który nie będzie brany pod uwagę podczas testu końcowego z Poligrafii, ale jest niezbędny do przyswojenia przed egzaminem państwowym.
1