Uczenie się - nabywanie doświadczenia indywidualnego

Potocznie: przyswajanie sobie pewnych informacji, faktów, umiejętności (głównie w sposób świadomy i celowy).

• Definicja uczenia się

Proces psychiczny, zachodzący na podłożu zmian fizjologicznych, prowadzący do względnie trwałych zmian w zachowaniu jednostki.

• Zmiany fizjologiczne - zmiany w układzie nerwowym związane z powstawaniem nowych połączeń synaptycznych.

• Zmiany w zachowaniu - nabyta wiedza i umiejętności wpływają na nasze zachowanie (np. posługiwanie się sztućcami zamiast rękoma przy jedzeniu).

• Zmiany względnie trwałe - nabyte podczas uczenia się umiejętności będą zanikać, jeśli z nich nie korzystamy na co dzień (zanikanie wprawy)

• Uczenie się jako czynność

Uczenie się jako czynność - świadome wykonywanie pewnych czynności - opanowywanie wiedzy czy umiejętności - związane z osiągnięciem określonego celu (np. nauka wiersza, opanowanie umiejętności jazdy na deskorolce).

• Ma charakter świadomy i zamierzony.

• Trwa określoną ilość czasu.

• Uczenie się jako proces

Najogólniej - nabywanie doświadczenia indywidualnego w toku życia jednostki.

Obejmuje wszelkie zmiany w zachowaniu będące efektem uczenia się, zarówno zamierzone (np. celowe przyswajanie wiedzy), jak i niezamierzone (nieświadome przyswajanie informacji i umiejętności).

Trwa całe życie.

• Po co się uczymy?

• Możliwość przetrwania w zmiennym środowisku.

• Usprawnienie naszego funkcjonowania - stajemy się bardziej samodzielni, szybciej i lepiej wykonujemy różne czynności, lepiej orientujemy się w otoczeniu.

!Ale: nie wszystkie efekty uczenia się są dla nas korzystne, np. przyzwyczajenia i nawyki (palenie papierosów, garbienie się, obgryzanie paznokci, używanie wulgaryzmów w rozmowie, itd..)

• Rodzaje uczenia się

RODZAJ UCZENIA SIĘ	CO ZOSTAJE WYUCZONE	JAK PRZEBIEGA UCZENIE SIĘ
Warunkowanie klasyczne	Związek między zdarzeniami (bodźcami), antycypacja, sygnały, oczekiwania, automatyczne reakcje na nowe bodźce.	Bodziec neutralny (BW) wielokrotnie współwystępuje z BB wywołującym RB, dopóki sam BW nie zacznie wywoływać tej reakcji (która staje się RW), przygotowującej na pojawienie się BB.
Warunkowanie instrumentalne (sprawcze)	Zachowanie sprawiające, że w otoczeniu pojawiają się pożądane przez organizm zdarzenia.	Reakcja zostaje nagrodzona, czyli wzmocniona, wskutek czego pojawia się ona w podobnych okolicznościach ze zwiększoną częstością.
Uczenie się przez obserwację naśladownictwo modelowanie identyfikacja przyswajanie ról społecznych	Oczekiwania (związki typu „jeżeli-to”), wiedza i umiejętności.	Człowiek obserwuje zachowanie innego człowieka (na żywo lub za pośrednictwem telewizji, filmów lub książek) oraz efekty, do których ono prowadzi.

Jak nabywamy umiejętności?

• Zaczynamy od tego co organizm już umie (warunkowanie klasyczne)

• Zaczynamy od przypadkowego odkrycia, że za pomocą danej czynności można osiągnąć nowy, pożyteczny stan rzeczy (warunkowanie instrumentalne)

• Zaczynamy od tego, co już umieją inni i potrafią to przekazać (uczenie się przez obserwację/społeczne uczenie się)

• Uczenie się - perspektywa biologiczna

Każdy organizm (ludzie i zwierzęta), aby przetrwać musi mieć zdolność uczenia się:

• Jakie zdarzenia następują po innych zdarzeniach, w nas samych albo w środowisku (warunkowanie klasyczne).

Jakie zdarzenia następują w środowisku po naszych własnych działaniach czy reakcjach (warunkowanie instrumentalne).

Dmuchnij Marioli dmuchawką w oko

Klaśnij

Dmuchnij w oko

Klaśnij…

• Warunkowanie klasyczne

• Czego się uczymy? - jakie zdarzenia następują po innych zdarzeniach.

Pewne bodźce stają się sygnałami informującymi, że pojawi się inny bodziec o dużym znaczeniu.

Np.: Grzmot - burza, zapach - jedzenie, groźna mina szefa - kłopoty.

!!! Dzięki tej nauce możemy lepiej przygotować się do zdarzeń, które sygnalizują bodźce.

Zasady warunkowania klasycznego

• Iwan Pawłow - rosyjski uczony, fizjolog, odkrył (przypadkiem!!!) zasady warunkowania klasycznego.

• Zasady warunkowania klasycznego

• Wzmocnienie - czynnik (bodziec) utrwalający związek między bodźcem warunkowym a reakcją warunkową (np. pokarm w eksperymencie Pawłowa).

• Wygaszanie - zanikanie reakcji warunkowej w sytuacji, gdy nie pojawia się wzmocnienie.

• Warunkowanie klasyczne

Przykłady działania warunkowania klasycznego u ludzi:

Pomyśl o cytrynie (albo twojej ulubionej potrawie)…

Czujesz jak „cieknie ci ślinka”?

Przykłady działania warunkowania klasycznego u ludzi:

• Reakcje emocjonalne - ścisk żołądka, przyspieszone bicie serca na myśl o jakiejś stresującej sytuacji.

• Awersje pokarmowe.

• Skojarzenia w reklamie:

samochód - piękna kobieta (zazwyczaj skąpo ubrana)

Potrząśnij niedziałającym radiem…

• Warunkowanie instrumentalne (sprawcze)

• Czego się uczymy? - związków między własnymi działaniami a następującymi po nich zdarzeniami.

• Uczymy się, jak te zdarzenia wywołać, albo jak ich uniknąć.

PRAWO EFEKTU

(Thorndike)

Jeżeli jakieś zachowanie przynosi efekty satysfakcjonujące dla organizmu, to będzie miało tendencję do utrwalania się.

• Prace nad warunkowaniem instrumentalnym - BEHAWIORYŚCI.

• Badania ludzi i zwierząt.

• Podobieństwa w uczeniu się zwierząt i ludzi (zwłaszcza we wczesnym dzieciństwie).

Zasady warunkowania instrumentalnego

• Warunkowanie instrumentalne

Wzmocnienie - każdy bodziec (zdarzenie) występujący po reakcji i zwiększający prawdopodobieństwo jej ponownego wystąpienia

Rodzaje wzmocnień:

• POZYTYWNE - NEGATYWNE

• PIERWOTNE - WTÓRNE

• NATYCHMIASTOWE - ODROCZONE

• REGULARNE - NIEREGULARNE

WZMOCNIENIE POZYTYWNE (nagroda)

efekt zachowania pożądany dla organizmu; zwiększa prawdopodobieństwo przyszłego pojawiania się reakcji, po której występuje.

WZMOCNIENIE NEGATYWNE (kara)

efekt zachowania niepożądany dla organizmu; zmniejsza prawdopodobieństwo przyszłego pojawiania się reakcji.

WZMOCNIENIE PIERWOTNE - czynniki związane z biologicznymi potrzebami organizmu, np. jedzenie, woda, odpowiednia temperatura (wzmocnienie pozyt.), ból (wzmocnienie negat.).

WZMOCNIENIE WTÓRNE - nabywają wartości poprzez skojarzenie z bodźcami, które już mają własności wzmocnienia, np. pieniądze, uwaga innych osób, uznanie społeczne.

Rodzaje wzmocnień - c.d.

WZMOCNIENIE NATYCHMIASTOWE - pojawiaja zaraz po wystąpieniu danej reakcji, są zdecydowanie bardziej skuteczne niż odroczone.

WZMOCNIENIE ODROCZONE - pojawiaja się po pewnym czasie od wystąpienia reakcji.

Rodzaje wzmocnień - c.d.

WZMOCNIENIA REGULARNE - wzmocnienie występuje po każdej reakcji instrumentalnej lub po którejś z kolei w regularnych odstępach (np. co 5 reakcja).

WZMOCNIENIA NIEREGULARNE - wzmocnienia pojawiają się tylko po niektórych, czasem bardzo nielicznych reakcjach (takie zazwyczaj występują w naturze)

• Modyfikacja zachowań

Modyfikacja zachowań przy użyciu zasad warunkowania instrumentalnego

Wywoływanie pożądanych zachowań:

• poprzez wzmocnienia pozytywne

Eliminowania niepożądanych zachowań:

• poprzez wzmocnienia negatywne (kary)

• poprzez brak wzmocnień (wygaszanie)

• Kontrowersje dotyczące stosowania kar

• Kara nie znosi atrakcyjności czynu, po którym następuje.

• Kara sama w sobie nie wskazuje dziecku alternatywnego, pożądanego sposobu zachowania.

• Kara ma tendencję do okresowego tłumienia karanego zachowania - tylko w warunkach zapewniających jej nieuchronne pojawienie się.

• Karanie może prowadzić do wycofania się dziecka z sytuacji (ucieczki z domu, ze szkoły, rezygnacja z nauki szkolnej).

• Karanie może prowadzić do gniewu i wrogości.

• Efekty kar mogą być zbyt szerokie, zwłaszcza, gdy dziecko nie wie dokładnie, za co jest karane, i gdy nie pokazuje mu się alternatywnych, pożądanych sposobów zachowania.

• Karanie może być przez dziecko naśladowane, jako sposób radzenia sobie z własnym stresem.

• Dzieci uczą się karanych reakcji (kara to jednak forma wzmocnienia), ponieważ kara przyciąga ich uwagę do karanych reakcji.

• Warunki skuteczności kary

• Kara nie jest zbyt surowa i jest adekwatna do popełnionego czynu (jest sprawiedliwa).

• Kara jest wymierzana zaraz po nieakceptowanym zachowaniu.

• Osoba karana ma świadomość tego, za co jest karana i akceptuje regułę, wg której kara jest wymierzana.

• Osoba karana akceptuje osobę wymierzającą karę (autorytet, pozytywne więzi emocjonalne).

• W celu wyeliminowania niepożądanego zachowania należy po zastosowaniu kary wywołać u osoby karanej POŻĄDANE ZACHOWANIE ALTERNATYWNE i WZMOCNIĆ JE NAGRODAMI.

Warunkowanie klasyczne i instrumentalne

Podsumowanie:

• Uczenie się odwołujące się do mechanizmu skojarzeń (asocjacyjne formy uczenia się)

• Kojarzenie bodźców (obojętnego i bezwarunkowego)

• Kojarzenie czynności i jej skutków (nagrody lub kary)

„Małpowanie” - uczenie się przez obserwację

Uczenie się przez obserwację

• Uczenie się przez obserwację - społeczne uczenie się

• Obserwacja zachowania innych - świadoma lub (znacznie częściej) nieświadoma.

• Ważne są tutaj obserwowane skutki zachowania innych ludzi (jak w uczeniu asocjacyjnym).

Uczenie się przez obserwację

• NAŚLADOWANIE (zachowania imitacyjne) - przejmowanie konkretnych wzorów zachowań

• MODELOWANIE - przejmowanie sensu zachowań lub ich motywacji

np. modelowanie zachowań agresywnych

• KORZYSTANIE Z INSTRUKCJI

np. przepis jak upiec ciasto

Nawyki - zautomatyzowanie efektów uczenia się

Przyzwyczajenie drugą naturą człowieka

Nawyki - zautomatyzowanie efektów uczenia się

• Nawyk - wyuczona czynność; wzorzec działania, który poprzez powtarzanie staje się zautomatyzowany, ustalony i z łatwością może być przywoływany.

• Korzyści:

• Oszczędzają zasoby poznawcze

• Oszczędzają czas

• Wady:

• Rutyna, trudne do kontrolowania

• Stają się nieadaptacyjne, kiedy zmieniają się warunki

---