Rozwój liczby ludności świata i jej rozmieszczenie.

1. Najstarsze ślady człowieka - australopiteka zostały znalezione we wschodniej Afryce na

terenie Tanzanii i Kenii nad Jeziorem Turkana i datowane są na około 3,7 miliona

lat. Nieco młodsze ślady szacowane na 1,8 miliona lat pochodzą z Azji ( okolice

Pekinu ) i Afryki i dotyczą - pitekantropa. Szczątki tego wieku znaleziono również

na Jawie, ale ze względu na niekompletność nie stwierdzono czy są to kości

australopiteka czy pitekantropa.

Człowiek współczesny ( homo sapiens) liczy sobie około 100 000 lat. Szczątki zna -

leziono w Azji na terenie dzisiejszej Palestyny.

Istnieją obecnie dwa poglądy na temat pojawienia się australopiteka na Ziemi:

- teoria monocentryczna - człowiek pojawił się w Afryce i stamtąd rozprzestrzenił

się na inne regiony,

- teorie policentryczne - człowiek pojawił się równocześnie w kilku miejscach

2. Szacunkowy wzrost liczby ludności świata.

Trudne warunki życia, a zwłaszcza zdobywanie żywności sprawiły, że wzrost liczby

ludności odbywał się bardzo powoli. Dopiero przejście od zbieractwa i myślistwa do

uprawy roli i prowadzenie osiadłego stylu życia poprawiło sytuację życiową i spowo-

dowało szybszy wzrost zaludnienia. Szacunkowe dane liczby ludności:

Rok	Liczba ludności w mln.
7 000 p.n.e 4 500 p.n.e 2 500 p.n.e 0 1 000 1 700 1 800 1 900 1 997 1 999	10 20 40 160 310 600 800 1 600 5 849 6 000

Czas potrzebny na podwojenie się liczby ludności jest różny w poszczególnych okresach rozwoju ludności i zależy od wielkości wskaźnika przyrostu naturalnego. Jeżeli wskaźnik ten wynosić będzie 1‰ to podwojenie potrwa 700 lat, jeżeli 5‰ - 140 lat, jeżeli 10‰ - 70 lat,

a 20‰ - 35 lat. Do czasu rewolucji przedprzemysłowej na podwojenie liczby ludności trzeba było ponad 1 000 lat to przy obecnym poziomie przyrostu naturalnego 15,7‰ - potrzeba 35 - 45 lat.

3. Fazy rozwoju ludności.

Rozwój liczby ludności obserwowany do dziś próbowano analizować i formułować pewne wnioski. Wysnuto teorię, że wzrost liczby ludności idący w parze z wielkością przyrostu naturalnego w poszczególnych społeczeństwach zachodzi w fazach. Wydzielono ich 4:

Faza I - przyrost naturalny poniżej 1‰. Wskaźnik urodzeń wysoki powyżej 40‰ wywołany wysokim wskaźnikiem płodności i dużą liczbą dzieci przypadających na 1 kobietę. Wysoki - powyżej 40‰ wskaźnik zgonów wywołany dużą śmiertelnością niemowląt i niską kulturą zdrowotną, liczny epidemiami. W Europie Zachodniej ta faza występowała do 1750 roku, a obecnie występuje wśród nielicznych plemion obszarów okołorównikowych zajmujących się zbieractwem.

Faza II - charakteryzuje się spadkiem stopy zgonów wywołany poprawą warunków życia, wzrostem wskaźnika przyrostu naturalnego i jednocześnie liczby ludności. W Europie do około 1880 roku. W tej fazie i w początkach następnej znajduje się większość państw rozwijających się gospodarczo.

Faza III - powolny spadek wskaźnika urodzeń spowodowany zmniejszaniem się wskaźnika płodności na skutek wzrostu świadomości społecznej, planowaniu rodziny. Dalszy spadek wskaźnika zgonów dzięki postępowi w higienie, odżywianiu i medycynie. To powoduje wolniejszy wzrost liczby ludności niż w poprzednich fazach. W końcowym etapie tej fazy znajduje się ludność krajów europy Środkowej, a w Europie Zachodniej skończyła się ona w latach trzydziestych XX wieku.

Faza IV - charakteryzuje się niskim wskaźnikiem przyrostu naturalnego, często ujemny. Niska stopa urodzeń, niska stopa zgonów i wolniejszy wzrost liczby ludności - Europa Zach.

4. Liczba ludności według kontynentów w 1998r.

Azja - 3 590 mln.

Afryka - 778 mln.

Europa - 729 mln.

Ameryka Północna - 472 mln.

Ameryka Południowa - 332 mln.

Australia i Oceania - 29 mln.

Udział kontynentów w zaludnieniu świata wynosił w latach 1900 - 1997 w %.

Kontynent	1900	1950	1997
Europa	27,5	21,6	12,5
Azja	57,6	56,0	60,5
Afryka	6,9	8,9	12,9
Ameryka Północna	6,7	6,6	5,1
Ameryka Łacińska	2,7	6,6	8,5
Oceania	0,4	0,3	0,5

Największą dynamiką wzrostu charakteryzuje się Afryka i Azja. W tym stuleciu ludność Afryki wzrosła 6,5-krotnie, a Azji ponad 3,5-krotnie. Najmniejszy był wzrost ludności Europy.

5. Rozmieszczenie ludności na świecie.

Ludność na świecie rozmieszczona jest bardzo nierównomiernie. Przyczyn tego stanu rzeczy można szukać w warunkach środowiska przyrodniczego i w czynnikach społeczno - ekonomicznych. Czynniki przyrodnicze warunkujące działalność człowieka zostały omówione wcześniej.

Ludzie od najdawniejszych czasów zamieszkiwali chętniej obszary o warunkach naturalnych korzystnych dla rozwoju rolnictwa. Stąd wielkie cywilizacje rolnicze rozwinęły się nad rzekami np. w delcie Nilu, Gangesu. Houng-He, Jangcy, w Mezopotamii . Były to często obszary położone blisko morza. Obecnie uważa się, że ponad połowa ludności mieszka w pasie położonym 200 kilometrów od morza.

Drugim ważnym czynnikiem, który wpłynął na tworzenie się wielkich skupisk ludności, było występowanie surowców mineralnych umożliwiających rozwój przemysłu np. środkowa Anglia, Westfalia w Niemczech czy Górny Śląsk w Polsce.

Kolejnym ważnym czynnikiem był rozwój handlu i żeglugi morskiej. Przyczynił się on do powstania dużych skupisk nadmorskich obu Ameryk oraz płd-wsch. Australii. Rozwinęło się wówczas wiele ośrodków portowych, w których powstawały zakłady przemysłowe co powodowało dalszą koncentrację ludności.

Żeby ocenić stopień zaludnienia danego obszaru, wykorzystuje się wskaźnik gęstości zaludnienia, który oznacza ilość osób zamieszkujących obszar o powierzchni 1 km² .

Zagęszczenie ludności jest na świecie zróżnicowane.

Wybrane państwa o największej i najmniejszej gęstości zaludnienia w 1997r.

Duża gęstość zaludnienia Mała gęstość zaludnienia

Państwo Liczba os/km² Państwo Liczba os/km²

Monako 20 805 Mongolia 2

Singapur 5 016 Australia 2

Watykan 1 866 Islandia 3

Bahrajn 893 Kanada 3

Bangladesz 847 Libia 3

Korea Południowa 463 Arabia Saudyjska 9

Holandia 382 Rosja 9

Przeglądając mapę rozmieszczenia ludności świata czy poszczególnych kontynentów można zauważyć występowanie kilku dużych obszarów o znacznej koncentracji ludności. Do nich należą: Nizina Chińska, Nizina Gangesu, wyspa Honsiu w Japonii, północno-wschodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych, Europa, dolina Nilu, ujście Nigru ........

Biorąc pod uwagę wielkość wskaźnika gęstości zaludnienia świat podzielono na :

• anekumenę - obszary niezamieszkałe na Ziemi przez człowieka, do których należą:

pustynie, szczyty górskie i obszary okołobiegunowe.

• para lub subekumenę - obszary, gdzie gęstość waha się od 10 do 1 osoby/km² np.

w tundrze, tajdze, stepie, obszary na których ludzie prowadzą koczowniczy tryb

życia np. Masajowie w Afryce Wschodniej, Mongołowie ....

• ekumenę - obszary intensywnej działalności gospodarczej społeczeństw np. Europa ....

Zadanie 1. Wypisz z rocznika statystycznego lub innego źródła 10 krajów o największej

liczbie ludności na świecie.

2. Wypisz po 3 kraje o największym i najmniejszym wskaźniku gęstości zaludnienia

na każdym kontynencie. Wyjaśnij dlaczego?

mgr Halina Ćwiek

---